گفت وگو با دكتر زهرا رهنورد تنها زن رئيس دانشگاه ايران
دانشگاه تك جنسيتي ناموفق نبوده است
بارها در مجامع مختلف آقايان از ما خواهش كردند كه اين دانشگاه در مقطع فوق ليسانس و دكترا دانشجوي مرد بگيرد. چون پذيرش در مقطع فوق ليسانس و دكترا در سطح كشور بسيار محدود است و وقتي آقايان مي بينند يك دانشگاه اين شانس و تبعيض را براي خانمها قائل مي شود نسبت به آن اعتراض مي كنند
|
|
الهام صادقي
پاييز ۷۷ وقتي اولين زن رئيس دانشگاه كشور در رأس تنها دانشگاه زنانه دولتي ايران منصوب شد، كمتر كسي فكر مي كرد اين تصميم اولين و آخرين اقدام در نوع خود باشد.زهرا رهنورد، در گذر تمامي اين سالها؛ همچنان تنها زن رئيس دانشگاه كشور باقي مانده است. او كه به ندرت حاضر به گفت وگو با يك روزنامه مي شود و پيشنهاد ما را براي نخستين بار، در روز برگزاري مراسم تجليل از خدمات علمي خود رد نمي كند، اما انجام مصاحبه را به وقتي ديگر موكول مي سازد؛ ... اتاق رئيس دانشگاه در طبقه دوم ساختمان رياست در نزديكي دانشكده روانشناسي «الزهرا» واقع است.
... عكاس روزنامه كه دوربين را به دست مي گيرد، اما رهنورد به هيچ وجه اجازه گرفتن عكس پرتره و انفرادي را مثل همه مصاحبه هاي ديگر به ما نمي دهد، در عوض ما را به گرفتن عكس دسته جمعي دعوت مي كند.
* آيا مديريت بر يك دانشگاه بزرگ مثل الزهرا(س) براي شما به عنوان تنها رئيس زن دانشگاههاي كشورمان مشكل نيست؟
-حضوردردانشگاه الزهرا براي من افتخاراست اما من در حقيقت عضو هيأت علمي دانشگاه تهران هستم و هم تحصيلات و هم آموزش خودم را به عنوان استاد و عضو هيأت علمي در دانشگاههاي مختلط گذراندم. با توجه به اين مسأله، اولين باري كه به اين دانشگاه آمدم تقريباً مي توانم بگويم خيلي برايم عجيب بود و من دو سال مقاومت كردم كه رياست اين دانشگاه را برعهده نگيرم. اما بالاخره در نتيجه اصرار دوستان، درخواست بسياري از همكاران، دانشجويان دانشگاه و همچنين وزارت علوم، رياست اين دانشگاه را پذيرفتم. در ابتدا همه چيز براي من به صورت سؤال در آمده بود كه به تدريج پاسخ هايم را از طريق نظام آموزشي اين دانشگاه گرفتم.
به هر حال، من كلاً نظام تك جنسيتي را در آموزش عالي توصيه نمي كنم، اما اين دانشگاه مي تواند يك تجربه و يك شانس مضاعفي براي زنان و دختران باشد تا بتوانند فرصت هاي بيشتري را براي تحصيل در نظام آموزش عالي بدست بياورند.
دانشگاه الزهرا(س)، ۴۰ سال پيش تحت عنوان مدرسه عالي دختران تأسيس شد و بعد به نامهاي دانشكده فرح، محبوبه متحدين و سپس دانشگاه الزهرا تغيير نام داد و كار خود را با ۲۰۰ دانشجو آغاز كرد كه اين تعداد در زمان انقلاب به يك هزار نفر رسيد و اكنون در اين دانشگاه ۸ هزار دانشجو تحصيل مي كنند.
در ابتدا دوره هاي تحصيل محدود به چند مقطع كارداني و كارشناسي در يك رشته بود. اما در حال حاضر شامل ۷۳ رشته و گروه، ۸ دانشكده و ۳۲۰ استاد رسمي و به همين تعداد استاد مدعو در رشته هاي فيزيك، شيمي عالي و معدني، اقتصاد، تاريخ اسلام، تاريخ ايران، روانشناسي تربيتي، باليني و پژوهش هنر در مقطع دكترا مي شود.
* در حال حاضر چند درصد استادان عضو هيأت علمي و كاركنان اين دانشگاه را زنان تشكيل مي دهند و شما به عنوان رياست دانشگاه اين وضعيت را چگونه ارزيابي مي كنيد.
- از مجموع ۳۲۰ عضو هيأت علمي دانشگاه الزهرا(س)، ۱۰ استاد۳۴، دانشيار، ۱۶۳ استاديار، ۹۱ مربي و ۳ مربي آموزشيار زن در اين دانشگاه مشغول به تدريس هستند .
همچنين اگر بخواهيم تفكيكي در مورد كاركنان با توجه به مدرك تحصيلي و جنسيت انجام دهيم مي توانيم بگوييم از مجموع ۳۲۴ نفري كه در اين دانشگاه مشغول به كار هستند، ۳ نفر با مدرك دكترا، ۲۸ فوق ليسانس، ۱۱۳ ليسانس، ۵ فوق ديپلم، ۸۰ ديپلم و ۹ نفر زير ديپلم را زنان تشكيل مي دهند. با توجه به اين كه در حال حاضر نزديك به يك پنجم استادان در كل كشور را زنان تشكيل مي دهند، اين نسبت در مقايسه با آمار ورودي هاي ما به دانشگاهها كه ۶۷ درصد آن را زنان و دختران شامل مي شوند رضايت بخش نيست و سزاوار نيست كه تعداد اساتيد زن اينقدر كم باشد.
البته اين نسبت در كشور ما بسيار بهتر از نسبت اساتيد زن در كشوري مثل آلمان است زيرا اين نسبت در آنجا چيزي در حدود ۳ درصد است.
* يكي از شاخص هاي مهم وزارت علوم در سنجش دانشگاه ها، نسبت استاد به دانشجو است. از نظر شما به عنوان رياست دانشگاه الزهرا(س) ، نسبت استاد به دانشجو در اين دانشگاه به چه صورت است؟
- اين نسبت در مهمترين دانشكده هاي ما كه روانشناسي، علوم اجتماعي، اقتصادي و علوم است اصلاح شده است و در حال حاضر يك به ۹ يا يك به ۱۰ است. اما نسبت استاد به دانشجو در دانشكده هاي ديگر ما هنوز اصلاح نشده است. به عنوان مثال در دانشكده هنر ما، مانند تمام دانشگاههاي ديگر هنر، بالاتر از يك به ۳۰ است. هر چه رشته ها علمي تر مي شوند ما با مشكل كمتري در اين خصوص روبه رو هستيم.
* به نظر شما چرا تعداد رؤساي زن دانشگاهها در كشور ما به يك نفر محدود مانده است؟
- اين مسأله واقعاً تأثرانگيز است كه ما يك رئيس دانشگاه زن داشته باشيم كه شايد تا حدي دليل آن را بتوان در تنگ ذهني ها يافت.
به اعتقاد من اصل بايد در شايسته سالاري باشد . در كشور ما اين شايستگان وجود دارند و سياستگذاري هاي فرهنگي و اجرايي بايد به صورتي باشد كه واقعاً ارزش و شخصيت زنان را بشناسند و درك كنند.
* عده اي بر اين عقيده اند كه تك جنسيتي كردن دانشگاههايي مثل الزهراء(س) يا بعضي واحدهاي ديگر دانشگاهي از يك طرف با استقبال كمتر داوطلبان مواجه مي شود و از طرف ديگر بر روند كيفي آموزش و رشد تحصيلي دانشجويان به طور غيرمستقيم تأثير دارد، نظر شما چيست؟
- به نظر من، نظام تك جنسيتي به عنوان يك تجربه و نه به عنوان يك توصيه (كه نظام آموزشي را در بر بگيرد) نشان داده ناموفق نبوده است.
البته ما تمهيداتي داريم كه تبادل علمي از طريق آن صورت مي گيرد مثلاً از طريق انجمن هاي علمي سراسر كشور كه يا در دانشگاه الزهرا و يا در دانشگاههاي ديگر نشست دارند اين تبادل علمي، ذهني مي تواند ميان دختران و پسران انجام بگيرد.
در كل فكر نمي كنم، بشود قبول كرد كه دانشگاه الزهرا(س) به لحاظ تك جنسيتي بودن از لحاظ علمي پايين تر است، در حال حاضر چندين دانشگاه كاملاً مردانه در كشور وجود دارد، آيا تا به حال ديده ايم كه مردان بگويند به خاطر عدم وجود ذهنيت و فكر زنان، دانشگاه از نظر علمي پايين تر است؟ نه. چون مردان خودباوري بيشتري نسبت به زنان دارند.
علم و دانش يك ديالوگ و گفت گو ميان آحاد انسانها است و نبايد در اين رابطه تفكيك جنسيتي وجود داشته باشد و به لحاظ روانشناسي حتماً لازم بوده كه خداوند چنين ساختاري را براي زن و مرد خلق كرده است در كنار يكديگر با حفظ تمام ضوابط و شئون اخلاقي و شرعي بهتر و سالم تر باقي بمانند كه اگر اين ضوابط اخلاقي و شرعي وجود نداشته باشد، قطعاً حضور زن و مرد در كنار همديگر بسيار آسيب پذير خواهد بود.
* در سيستم آموزشي ما در سطوح دبستان تا پيش دانشگاهي دخترها و پسرها از هم جدا هستند و به نوعي ديوار جدايي بين آنها وجود دارد كه در زمان ورود به دانشگاه اين ديوار برداشته مي شود، نظر شما در اين مورد چيست؟
- قطعآً در آن ۱۲ سال تحصيل بايد دخترها و پسرها از هم جدا باشند، چون به آن بلوغ فكري نرسيده اند كه اختلاط دختر و پسر را در علم، دانش و تبادل فرهنگي جست وجو كنند و در زمان ورود به دانشگاه چون اين بلوغ كم و بيش ايجاد شده، شانس بيشتر وجود دارد كه دختر و پسر بتوانند در ذهن خود، جايگاه مناسب زن و مرد را در عرصه عمومي و خصوصي از هم تفكيك كنند و بدانند كه هر كدام بيان و زبان خاص خود را دارد. در عرصه عمومي طبيعتاً اين زبان و بيان بسيار خردورزانه و عقلاني بايد باشد.
* لطفاً كمي در خصوص استراتژي دانشگاه بگوييد؟
- استراتژي دانشگاه الزهرا توسعه تحصيلات تكميلي است. من به نوبه خودم در سطح ليسانس اعتقادي به گسترش پذيرش دانشجو در دانشگاه زنان ندارم. به نظر من حتي اگر بشود پذيرش در سطح ليسانس تقليل پيدا كند و اين دانشگاه به شكل يك دانشگاه تحصيلات تكميلي در آيد، بهتر است. ولي وزارت علوم به حق معتقد است كه نسل جوان ما آماده ورود به آموزش عالي هستند و ما بايد هر تعدادي كه از سوي آنان مشخص مي شود پذيرش كنيم. بايد توجه داشت كه وزارتخانه مي خواهد معضلات نسل جوان را با حفظ ضوابط علمي حل كند.
* با توجه به پذيرش محدود در مقطع فوق ليسانس و دكترا در سطح كشور، آيا تا به حال شما در خواستي مبتني بر پذيرش دانشجو در رده هاي فوق از سوي مردان داشته ايد؟
- بارها در مجامع مختلف آقايان از ما خواهش كردند كه اين دانشگاه در مقطع فوق ليسانس و دكترا دانشجوي مرد بگيرد. چون پذيرش در مقطع فوق ليسانس و دكترا در سطح كشور بسيار محدود است و وقتي آقايان مي بينند يك دانشگاه اين شانس و تبعيض را براي خانمها قائل مي شوند نسبت به آن اعتراض مي كنند.
البته ما به دنبال اين هستيم كه ببينيم در اين رابطه چه كاري مي توان انجام داد. اساتيد خوبي كه داريم، وقتي ما دكتراي فيزيك در اين دانشگاه گذاشتيم با توجه به استقبال خوب اساتيد و دانشيارهاي ساير دانشگاهها براي شركت در اين دوره مواجه شديم. پيشنهادهاي زيادي داشتيم كه دكتراي دانشگاه را دو جنسيتي كنيم. و من به آنها گفتم اگر مي خواهند مي توانند براي وزير علوم و هر مرجعي كه مدنظر دارند شرايط استثنايي خود را اعلام كنند كه خود آنها در اين رابطه اقدام كردند اما تاكنون جوابي به درخواست آنها داده نشده است.
* نظر شما در اين خصوص چيست؟
- به نظر من تصميم گيري از سطح وزارت علوم هم بايد فراتر رود و در شوراي انقلاب فرهنگي مطرح شود.
وجود يك دانشگاه زنانه مي تواند به صورت هاي گوناگوني در داخل و خارج از كشور ارزيابي شود.
در داخل كشور ممكن است اين احتمالات وجود داشته باشد كه عده اي وجود يك دانشگاه زنانه را علامت تنگ ذهني و عقب افتادگي فكري نسبت به فعاليت علمي زن و مرد در جامعه بدانند. يا در خوش بينانه ترين حالت آن ممكن است وجود چنين دانشگاهي را دليلي بر استقلال شخصيت براي زنان تلقي كنند كه موجب دادن شانس بيشتري براي حضور آنها در آموزش عالي باشد. يا اينكه يك ژست فمينيستي بدانند.
اما در مجامع بين المللي اين دانشگاه فوق العاده مثبت ارزيابي مي شود و به عنوان يك حركت جانبدارانه از حقوق زنان و ارتقاي سطح علمي و توسعه فرهنگي آنان تلقي مي شود.
ضمن آنكه در جهان اسلام از وجود چنين دانشگاهي استقبال مي شود.
* در دانشگاه الزهرا در حال حاضر چند دانشجوي خارجي مشغول به تحصيل هستند و بيشتر اين افراد از كدام كشورها براي ادامه تحصيل به ايران آمده اند؟
- اين دانشگاه در حال حاضر ۶۰ دانشجوي خارجي دارد كه بيشتر از كشورهاي جهان اسلام و كشور فرانسه و آلمان به صورت مبادله اي در سطح فوق ليسانس و دكترا مشغول به تحصيل هستند. البته متقاضي تحصيل در اين دانشگاه از ساير كشورها زياد است، اما ما به دليل محدوديت در فراهم آوردن امكانات رفاهي، نبود خوابگاه و كمپ هاي مناسب قادر به جذب اين افراد نيستيم. البته يك خوابگاه ۷۰۰ نفري در حال ساخت است و قرار بر اين است كه طبقه اول آن به شكل سوئيت هايي براي دانشجويان خارجي ساخته شود تا شرايط رفاهي بهتري در اختيار آنان قرار گيرد.
* مهم ترين افتخارات علمي دانشگاه را طي دوران رياست خودتان ذكر كنيد؟
- از جمله اين موفقيت ها مي توان به عضويت دانشگاه الزهراء در مجمع بين المللي دانشگاه ها «IAU» اشاره كرد. كه دانشگاه پس از طي مراحل درخواست عضويت و ارسال مدارك و اطلاعات لازم به عضويت رسمي مجمع دانشگاه هاي جهان درآمد. سازمان مذكور يك سازمان بين المللي دانشگاهي وابسته به سازمان علمي، فرهنگي ملل متحد، يونسكو است، با هدف ارتقاي همكاري هاي علمي دانشگاهي در سطح جهاني تأسيس شده است و بسياري از دانشگاه هاي معتبر جهان به عضويت آن درآمده اندوهمچنين عضويت دانشگاه دراتحاديه دانشگاههاي جهان اسلام. كسب عنوان استاد نمونه كشوري توسط دكتر سوسن سيف، عضو هيأت علمي دانشكده علوم تربيتي و روانشناسي در سال ۸۳، خانم دكتر افشاري عضو هيأت علمي دانشكده علوم اجتماعي در سال ۸۰-۷۹ و آقاي دكتر هروي، عضو هيأت علمي دانشكده علوم پايه در سال ۷۹-۷۸ از ديگر افتخارات اين دانشگاه به حساب مي آيد. همچنين عضويت دكتر ديواني آذر عضو هيأت علمي دانشكده علوم پايه از سال ۲۰۰۳ به مدت ۶ سال در ICTP (مركز بين المللي فيزيك عبدالاسلام) اعطاي لوح تقدير و جايزه اولين جشنواره چندرسانه اي به دكتر سيده سوسن مسندي و سيده سپيده هرندي به خاطر تأليف CD آموزشي به نام «انگليسي در منزل»، درخشش دانشجويان دانشگاه الزهرا(س) در كسب رتبه هاي اول آزمون كارشناسي ارشد و موفقيت تعدادي ديگر از دانشجويان در امتحان ورودي دكتراي فيزيك سال ۸۲ و نظاير آن بخشي از افتخارات دانشگاه محسوب مي شوند.
* با توجه به اينكه دانشگاه الزهراء(س) يك دانشگاه صرفاً دخترانه است كه زمين آن سالها قبل وقف شده است و واقف هزار متر مربع در درون محوطه دانشگاه را تحت توليت خود قرار داده است، وجود اين محوطه درون فضاي دانشگاه، تاكنون چه مشكلاتي را براي شما ايجاد كرده است؟
- در حال حاضر دانشگاه داراي دو سايت است. يك سايت وقفي ۹ هكتاري، كه توسط مرحوم مستوفي الممالك به منظور رشد فرهنگي زنان وقف شده است و يك سايت جديد كه در خردادماه سال جاري به آن اضافه شده است و اكنون تحت مالكيت دانشگاه است.
در سايت وقفي، وقف كننده هزار مترمربع در درون فضاي دانشگاه را تحت توليت دارد كه مقبره مستوفي الممالك نيز در آن قرار دارد. و نگهداري آن توسط خانواده نيري (داماد مستوفي الممالك) و نوه هاي دختري به سرايدار سپرده شده است. كه متأسفانه سرايدار از آن استفاده هاي سوئي مي كند و دانشگاه محل تحصيل زنان را محل رفت و آمد آقايان عجيب و غريبي از جمله كاميون داران، رانندگان و غيره كرده است. در حقيقت بخشي را تبديل به تعميرگاه ماشين كرده است كه مشكلات اخلاقي و فرهنگي بسيار حادي را براي دانشگاه ايجاد كرده است. بارها حراست دانشگاه گزارش هاي سوئي را در مورد رفت و آمد اين افراد داده است. همچنين اين افراد بسيار بددهن هستند و بارها اقدام به فحاشي به مسئولين دانشگاه و حتي خود من كرده اند.
* كمي درخصوص سايت دوم دانشگاه توضيح دهيد؟
- سايت شرقي دانشگاه كه به تازگي به مالكيت دانشگاه الزهراء(س) درآمده است در گذشته مركز آموزش سابق راه آهن بود كه براي بدست آوردن اين سايت مسئولين دانشگاه، ۲۴ سال فعاليت و نامه نگاري كردند كه سرانجام با تلاش مسئولان كشوري اين سايت در سال جاري در اختيار دانشگاه قرار گرفت و سند آن به نام دانشگاه الزهراء(س) زده شد.
* دليل شما براي تصرف اين ملك چه بود؟
- براي اينكه در اين ۵ هكتار حتي در زمان داشتن بيشترين دانشجو در مركز آموزش راه آهن تنها ۲۰۰ دانشجو مشغول به تحصيل بودند، ضمن اينكه مشكلاتي براي دانشگاه به دليل ديوار به ديوار بودن ايجاد مي كرد.
* با توجه به افزايش هر ساله ميزان داوطلبان ورود به دانشگاه و تمايل دانشگاه به افزايش تعداد دانشجويان در مقطع تحصيلات تكميلي، شما در طرح جامع دانشگاه چه سياست هايي را براي گسترش فضاي دانشگاه در نظر داريد؟
- با توجه به اين كه دانشگاه الزهراء(س) در ابتدا كار خود را با ۹۰ دانشجو آغاز كرد و اين تعداد در حال حاضر به ۸۵۰۰ دانشجو رسيده است و مساحت كنوني براي همين تعداد دانشجو نيز كم است. ما خريداري املاك اطراف را در طرح جامع دانشگاه در نظر داريم كه تا سال ۱۴۰۰ بخشهاي عمده اي از محيط اطراف در اختيار دانشگاه قرار بگيرد تا ما بتوانيم خوابگاه و كلاسها و مراكز تحقيقاتي دانشگاه را در آن بنا كنيم.
در حال حاضر دانشگاه داراي ۶۰۰۰ دانشجوي كارشناسي و ۲۰۰۰ دانشجو در مقطع دكترا و كارشناسي ارشد است و پيش بيني شده است كه تا سال ۱۴۰۰ دانشگاه حداقل ۱۵ هزار دانشجوي كارشناسي ارشد و دكترا داشته باشد، به همين دليل ما در طرح جامع دانشگاه خواسته ايم تا از غرب تا بزرگراه چمران و از شرق تا ميدان شيخ بهايي محدوده دانشگاه الزهراء(س) معرفي شود.
|