|
كالبد شكافي شرايط مالي خانوارها
در توصيف اندازه سبد خانواده
بدون كنترل تورم جامعه، هرگونه كمك نقدي و يارانه اي كم اثر شده و سفره خانواده ها ولو آن هايي كه در حال حاضر شرايط قابل قبولي دارند، كوچك و كوچك تر مي شود. بنابراين بيشترين دلمشغولي نانآوران خانواده از يك سو و مسؤولين و برنامه ريزان از سوي ديگر، مقوله تورم است
|
|
|
(قسمت سوم)
شرايط مالي خود را چگونه ارزيابي مي كنيد؟
آيا آمار و ارقام ارائه شده توسط كارشناس ها بازگوكننده اين شرايط هست؟ آيا با تلقي شما يكسان است؟
فكر مي كنيد كمك به خانوارهايي كه خود را نيازمند قلمداد مي كنند بايد چگونه انجام پذيرد؟ نقدي يا جنسي؟
اين كمك ها تا چه حد كارساز هستند؟
***
معيار خط فقر جوابگو هست؟
در كنار همه اين ها نمي توان ادعا كرد بردار قيمت ها براي كليه مناطق و محله ها يكسان است. طبعاً قيمت بسياري از كالا ها و از آن مهم تر خدمات در مناطق مختلف شهر متفاوت است و خانوارها در مناطق و محله هاي مختلف با بردارهاي هزينه متفاوتي روبه رو هستند. به همين دليل يكسان گرفتن خط فقر براي همه مناطق، محله ها و اقشار اين امر را ناديده مي گيرد.
اگر اين نكته پذيرفته شود كه مقوله «مطلوبيت» همه خانوارها مشابه و يكسان نيست و سطح قيمت ها براي مناطق مختلف يك شهر متفاوت است مثلا ً شميران و مناطق جنوبي تهران بايد براي دستيابي به مطلوبيت ملموس تر خطوط فقر متفاوتي ترسيم كرد و در كنار آن مصرف خانوارهاي مختلف را تقسيم بندي كرد. اما اين امر نياز به مطالعه و تحقيق كافي براساس شرايط زندگي خانوارها دارد و بايد آمار و اطلاعات دقيقي براي بررسي شرايط اقتصادي آن ها
تهيه شود.
سرانجام، خط فقر چيست
كارشناسان كساني را زير خط فقر قرار مي دهند كه قادر به فراهم كردن نيازهاي مادي اساسي خود، خصوصاً اولين نيازهاي خويش كه سلامت جسم و تغذيه مناسب است، نباشند.
جمشيد پژويان در طرح «سيستم حمايتي از قشرهاي آسيب پذير» (وزارت اقتصاد و دارايي سال هاي ۱۳۷۰ و ۱۳۷۱) از طريق مشاهده و بررسي مستقيم سبد كالاهاي خوراكي خانوارها به جست وجوي خانوارهايي رفته كه نمي توانند استانداردهاي تغذيه را حفظ كنند. او نشان داده اگر خانوارها، محصولات غذايي مورد نياز شامل پروتئين و آهن و برخي ديگر ريزمغذي ها، كه جزئيات آن ها توسط كارشناسان تغذيه و بهداشت براي دوره هاي مختلف سني و برحسب جنسيت (زن و مرد) تعيين مي شود را به دست آورند از خط فقر فاصله مي گيرند.
اين امر در ميزان كالري مورد نياز انسان هم مستتر است. محاسبات و بررسي هاي فوق نشان داده اند كه به طور متوسط اگر خانواده اي كمتر از ۲۲۰۹ كالري در روز دريافت كند، به سوي خط فقر رانده مي شود.
جايگاه يارانه دولتي
همه اين موارد اطلاعات كلي در مورد ضعف يا قدرت امكانات مالي خانواده ها ارائه مي دهد ولي طبعاً مشكل خانوارهايي كه ضعف مالي دارند را حل نمي كنند. مهم ترين نكاتي كه در اين بررسي ها حاصل مي شود پرداختن به موارد زير است:
دولت تا چه حد بايد يارانه جهت بهبود وضعيت مالي خانواده ها اختصاص دهد. آن چه كه براي مثال در يارانه اي كه دولت براي تهيه نان و حتي مواد سوختي مي پردازد در اين چارچوب قرار مي گيرد.
- شناسايي خانوارهاي تحت فشار قرار گرفته از منظر اقتصادي و گروه بندي آن ها
- تعيين نحوه كمك به خانوارهايي كه در شرايط مالي نامناسبي به سر مي برند.
در حقيقت يكي از مهم ترين مراحل يك نظام حمايتي كه هدف روشني را پي مي گيرد، شناسايي خانوارهاي نيازمند كمك است. در اين باره تعيين شكاف كم درآمدترين گروه هاي خانوارها تا خط فقر اهميت بسياري مي يابد و هرچه اين فاصله بيشتر باشد ميزان كمك يارانه اي كه دولت مي پردازد، بيشتر مي شود. اين همان الگويي است كه در كشورهاي توسعه يافته مثلا ً اروپايي هم دنبال مي شود. يعني خانوارهاي كم درآمد يا بيكار از خانوارهاي بي نياز جدا شده و سپس با برنامه هاي مختلفي سعي مي شود اين خانوارها به بالاي خط فقر تعيين شده سوق داده شوند.
بررسي ميداني
در اين روند شناسايي خانوارهاي فقير و كم درآمد از طريق مددكارهاي اجتماعي، يعني رجوع به مصاديق ظاهري هم براي اشراف به شرايط مالي آن ها كارساز است. يعني مددكارهاي اجتماعي با معيارهاي ساده اوليه يعني بررسي وضعيت مسكن، تعداد و مساحت اتاق ها، اين كه خانواده مربوطه سرپرست و نانآور دارد يا خير، يا وضعيت ظاهري افراد خانواده كه نمايانگر تغذيه آن ها است، به ارزيابي شرايط خانواده مي پردازد و آن را در گروهي كه توانايي مالي نامناسبي دارد قرار مي دهد و سپس شناسايي دقيق تر روي آن ها و ميزان نيازشان انجام مي پذيرد.
در اين روش با توسل به علايم ظاهري كه از سوي كارشناسان تعيين مي شود خانوارها به سرعت تقسيم بندي شده تا از يك سو صرفه جويي در روند بررسي ها انجام پذيرد و از سوي ديگر كمك هاي سريعي براي بهبود آن ها ارائه شود. در اين گونه موارد مددكار و كارشناس دنبال نشانه هاي ويژه خانوارهاي كم درآمد مي رود و خانواده هاي مرفه را به سرعت از مطالعات ميداني خويش حذف مي كند.
چگونگي كمك به خانوارهاي نيازمند
شكل كمك به خانوارهايي كه از نظر اقتصادي به شدت ضعيف شده اند معمولا ً با پنج تركيب متفاوت زير صورت مي پذيرد:
كمك نقدي: مثل كمك هاي ارائه شده از صافي سازمان هاي بيمه و يا بهداشتي و بهزيستي؛ اما از آن جا كه اقتصاد ما در معرض تورم دائمي قرار دارد و قيمت ها و هزينه ها هر سال ۲۰ تا ۳۰ درصد افزايش مي يابند و دولت نمي تواند هر سال به اين ميزان كمك هاي نقدي اش را افزايش دهد (چراكه از يك سو با محدوديت مالي روبه رو است و از سوي ديگر همين امر تورم را تشديد مي كند) اين روش در كشور ما جوابگو نبوده و نيست.
كمك جنسي: اين همان كمكي است كه دولت از طريق كوپن محصولات و كالاهاي مختلف انجام داده و مي دهد مثل ارائه كوپن قند و شكر يا مرغ. براي اين كه مطمئن شود خانوارهاي كم درآمد از حداقل موادغذايي موردنياز بهره مند هستند.
يارانه هاي كشوري: مثل ارائه نان ارزان از طريق پرداخت دائمي سوبسيد / يارانه دائمي. آن چه كه براي مثال قيمت نان را كه ماده غذايي بسيار حياتي براي مردم است در مقايسه با هر محصول و كالاي ديگري در حد پايين نگاه داشته و اگر دولت اين يارانه را نپردازد شرايط اقتصادي بسياري از خانوارها در رابطه با تغذيه به هم خورده و به سوي خط فقر رانده مي شود، چراكه سير كردن شكم افراد خانواده بستگي مستقيمي به اين ماده دارد. مثال ديگر پرداخت يارانه كشوري در مورد بنزين صادق است. در حال حاضر دولت بنزين را با قيمتي بسيار كمتر از هزينه اي كه براي آن مي پردازد، عرضه مي كند و با اين تمهيد نه تنها هزينه هاي مربوط به حمل ونقل كشوري و ترددهاي شهري را كنترل مي كند؛ بلكه از افزايش قيمت ساير كالاها و محصولات كه تابعي از هزينه حمل ونقل است جلوگيري مي كند. به همين دليل هم افزايش بطئي قيمت بنزين به صورت ساليانه ساير قيمت ها را در بدو هر سال تحت تأثير قابل ملا حظه اي قرار مي دهد.
كنترل تورم: در شرايطي كه تورم فزاينده اي حاكم است هر روز، هر ماه و هر هفته خانوارهاي بيشتري از بالاي خط فقر به سوي اين خط رانده مي شوند و خانوارهاي قرار گرفته زير اين خط بيشتر سقوط مي كنند و شكاف ميان آن ها و خط فقر عميق تر مي شود. بنابراين بدون كنترل تورم جامعه، هرگونه كمك نقدي و يارانه اي كم اثر شده و سفره خانواده ها ولو آن هايي كه در حال حاضر شرايط قابل قبولي دارند، كوچك و كوچك تر مي شود. بنابراين بيشترين دلمشغولي نانآوران خانواده از يك سو و مسؤولين و برنامه ريزان از سوي ديگر، مقوله تورم است و همين مورد است كه سبد خانواده را تحت هجوم قرار مي دهد و اقلام آن را تعيين مي كند.
ايجاد اشتغال: ايجاد فرصت هاي شغلي مناسب يكي از راهكارهاي كليدي بهبود وضعيت مالي خانوارهاي قرار گرفته در شرايط نامناسب اقتصادي است. آن چه كه در شرايط كنوني كشور يكي از دغدغه هاي اكثر خانوارها و همين طور برنامه ريزان است. همه آن ها مي دانند پيامدهاي اوليه جامعه اي كه بيكاري به آن رسوخ كند افزايش تعداد خانوارهايي با شرايط نامناسب مالي است و همين امر به ده ها زيرمجموعه ديگر كه هر يك همان خانوارها و جامعه را تهديد مي كنند، تقسيم مي شود.
|
