ممنوعيت سوزاندن پسماندهاي مزارع
وقتي حيات از خاك رخت برمي بندد
معصومه صفايي
با آتش زدن زمين ميكروارگانيزم ها هم از بين مي روند با حذف آنها خاك فقير شده و محصول نيز رو به كاستي و در پايان نيستي مي گذاردو كشاورزان نيز زمين را به حال خودش رها كرده به سراغ اراضي دست نخورده مجاور مي روند
|
|
شايد سوزاندن بقاياي كشت و كار در مزارع يا پسماندهاي رها شده در اراضي مجاور، به ظاهر تنها پاكسازي اين زمين ها از باقيمانده بي مصرف محصولات برداشت شده و آماده سازي آن براي كشت مجدد باشد و البته اين روش مرسوم در بين بسياري از كشاورزان است كه از ديرباز نيز در بين آنها رواج داشته؛ هم به منظوري كه در بالا ذكر شد و هم براي از بين بردن تخم حشرات، آفات و گياهان هرز...
آتش علاوه بر تمام اينها، موجودات زنده خاك را نيز از بين برده و حيات را به كلي از زمين سوخته محو مي كند. ميكروارگانيزم ها، يكي از اجزاي اصلي خاك هستند كه علاوه بر تجزيه مواد زائد و غني سازي خاك، در بارور كردن آن نيز نقش مهمي را ايفا مي كنند، چنانكه با حذف آنها از بافت خاك، خاك فقير و فقيرتر شده و محصول نيز رو به كاستي و در پايان نيستي مي گذارد و كشاورزان نيز زمين را به حال خودش رها كرده ،به سراغ اراضي دست نخورده مجاور مي روند و سير تخريب اراضي حاصلخيز كشاورزي و در برخي موارد به دليل عدم نظارت دقيق اراضي ملي، رو به صعود مي گذارد. البته شايد اگر كشاورزان بر اين مسئله واقف باشند، تمايلي به آتش زدن اراضي و در نتيجه نابودي زودرس زمين هايشان نداشته باشند، اما عدم آگاهي، آنها را هر روز مصرتر مي كند، بخصوص اينكه دولت نيز درصدد جلوگيري از اين كار بر بيايد و اين واقعيت تلخي است كه بسياري از دستگاه هاي مسئول از آن غافل بوده و بيشترين ضربه نيز از اين جانب متوجه سرمايه هاي ملي كشور است.
در هر حال مزارع براي آسودگي كشاورزان به آتش كشيده مي شوند، غافل از آينده تلخي كه دير يا زود گريبانگير آنهاست؛ زمين هاي سوخته و مرده . به همين دليل است كه اخيرا سازمان حفاظت محيط زيست اعلام كرده كه با تمامي افرادي كه كاه و كلش و پسماندهاي مزارعشان را مي سوزانند، برخورد قانوني مي شود. دكتر محمدحسن پيراسته، رئيس اداره كل محيط زيست استان تهران نيز در جلسه كميته تخصصي كارشناسي محيط زيست تهران رسما اعلام كرد: به تمامي واحدهاي تابعه گشت هاي زيست محيطي بخشنامه شده است كه ضمن برخورد با عواملي كه مبادرت به آتش زدن پسماند مزارع مي كنند، آنان را جهت سير مراحل قانوني به مراجع قضائي معرفي كنند.
او ورود آلودگي شديد را نيز به محيط در اثر سوزاندن بقاياي اراضي كشاورزي علاوه بر انهدام عناصر بيولوژيك خاك از دلايل برخورد با اين قبيل اقدامات برشمرد و گفت: خاك از سه بخش شيميايي، فيزيكي و بيولوژيك تشكيل شده كه آتش علاوه بر تاثيرات مخرب فيزيكي و شيميايي، بخش بيولوژيك خاك را به كلي نابود مي كند.
نقش موجودات زنده در خاك
در بخش زنده يعني بيولوژيك خاك، گياهان و جانوران به دو شكل ماكروسكوپي يا همان موجودات زنده بزرگ و ميكروسكوپي كه همان موجودات ريز هستند، ايفاي نقش مي كنند. در بخش موجودات زنده، اعم از گياهان و جانوراني كه ما آنها را به وضوح مي بينيم، مي توان به قارچ ها، سوسك ها، كرم هاي خاكي، خزه ها، بوته ها، حتي مارها، موش ها، درختان و خيلي از موجودات ديگر كه هريك به نوبه خود در تشكيل و بارور كردن خاك سهيم هستند، اشاره كرد.
و اما ميكروارگانيزم ها كه به دليل عجين بودن با خاك و عدم رويت به وسيله چشم غير مسلح معمولا زياد مورد توجه قرار نمي گيرند.
جانوران و گياهان ريز موجود در خاك كه در مجموع به آنها ميكروارگانيزم مي گوييم، در جوامع متعددي در خاك زندگي مي كنند و با فعاليت هاي حياتي خود در تغيير و تبديل مواد، گردش عناصر، تغذيه گياه و در نتيجه حاصلخيزي خاك ايفاي نقش مي كنند. تمامي بقاياي گياهي و جانوري كه در خاك مي ماند به وسيله همين ميكروارگانيزم ها تجزيه و تخريب مي شود و به خاك باز گشته و مورد مصرف گياهان قرار مي گيرد؛ وگرنه خاك به خودي خود، مجموعه اي است از مواد كاني كه به هيچ عنوان قدرت پاكسازي و تجزيه را ندارد. در نتيجه همين روند ميكروبيولوژيك است كه مواد آلي تبديل به مواد معدني قابل جذب مي شوند كه البته اين روند يكباره و به وسيله چند ميكروارگانيزم محدود صورت نمي گيرد، بلكه در مرحله اول بقاياي آلي، بخصوص بقاياي گياهي، به صورت ماده اي به رنگ تيره مخلوط با خاك در مي آيند كه به آن هوموس مي گويند. نقش واقعي هوموس در خاك، ذخيره عناصر غذايي است. تجزيه و تخريب تدريجي هوموس به كمك ميكروارگانيزم ها منجر به آزاد شدن آهسته و مداوم عناصر غذايي براي سنتزهاي جديد مي شود. بدين طريق است كه چرخه عظيم زندگي كامل مي شود: از خاك برآمدن و بر خاك شدن.
موجودات ذره بيني خاك
جانوران ميكروسكوپي خاك را گروه هاي مختلفي به شرح زير تشكيل مي دهند؛ آغازيان: ساده ترين و فراوان ترين موجودات تك ياخته اي خاك را تشكيل مي دهند و در آبهاي موجود در منافذ كوچك و محدود خاك حركت مي كنند. بسته به كيفيت خاك، تعداد آنها متفاوت است، مثلا در خاك هاي خوب تعداد آنها به يك ميليون عدد در گرم مي رسد؛ از باكتري هاي خاك تغذيه مي كنند و باعث سلامت جوامع زنده مي شوند و اين قبيل جوامع را جوان و فعال نگه مي دارند.
كرم ها يا همان نماتدها، جانوران چند سلولي خاك هستند كه معمولا به صورت رشته هاي باريك نخ مانند در تمام خاك ها ديده مي شوند. تعداد اين نوع از ميكروارگانيزم ها در خاك هاي كشاورزي يك ميليون در هر متر مربع است. البته برخي نماتدها در ريشه گياهان ايجاد غده و بيماري مي كنند.
رتيفرها بسيار كوچك و اغلب آبزي هستند. انواع خاكزي آن در زمين هاي مرطوب، باتلاقي و پوشيده از خزه زندگي مي كنند. تارديگرادها، جانور ميكروسكوپي (اغلب آبزي) خاك هستند.
باكتري ها، از مهمترين گياهان و به طور كلي موجودات تك ياخته خاك هستند و تنوع بسيار بالايي دارند. باكتري ها در انجام تمامي واكنش هاي بيولوژيك خاك نقش اساسي داشته و واكنش هاي بيوشيميايي مهم خاك مثل توليد نيترات و سولفات در انحصار اين دسته از ميكروارگانيزم هاست.
قارچ ها، موجودات تك ياخته يا پرسلولي بسيار متنوع خاك هستند كه نقش اصلي را در تجزيه قسمت هاي عمده بازمانده هاي گياهي و حيواني و معدني كردن كربن آلي ايفا مي كنند، در ضمن قارچ ها با ترشح آنتي بيوتيك، ميكروارگانيزم هاي بيماريزاي خاك را از بين مي برند و در كل مي توان از آنها به عنوان متعادل كننده چرخه خاك نام برد، در ضمن رشته هاي ظريف قارچ ها نيز موجب بهم چسبيدن خاك و در نتيجه بهبود ساختمان آن مي شود.
اكتينوميست ها: شباهت به قارچ ها و باكتري ها دارند و در برابر خشكي بسيار مقاوم هستند و باعث تثبيت ازت مولكولي شده كه تقويت خاك و رشد مناسب گياهان را در پي دارد.
جلبك ها، تك سلولي اند و به صورت كلوني رشته اي هم در خاك ديده مي شوند، تعداد آنها نسبت به بقيه كمتر است و چون به نور وابسته اند، در پوسته سطحي خاك ديده مي شوند و همانند گياهان آلي عمل مي كنند. جلبك ها در خاك هاي فقير و كم پوشش و حتي بي پوشش و فاقد ساير انواع ميكروارگانيزم ها نقش پيشگام را ايفا مي كنند و در احياي زمين هاي فرسايش يافته بسيار موثرند.
جلبك ها چه بتنهايي و چه در همزيستي با گلسنگ ها در توليد خاك، در ممانعت از فرسايش آن و همچنين در بهبود ساختمان خاك و افزايش مقاومت آن به ترك خوردگي كمك مي كنند و در تعادل بيولوژيك خاك نيز نقش دارند.
ويروس ها: ذرات جاندار و غير سلولي اند، اما در خاك به صورت ذرات بيجان و غيرفعال هستند.
|