تجربه سال پنجاه از پس
برنامه‌ريزي
ايران اجتماعي حيات در ريزي برنامه انديشه به نگاهي
ملت اجتماعي حيات در برنامه‌ريزان و برنامه‌ريزي تاثير *
كه نقشي محدوده و چارچوب همان در بايد اخير ، دهه چند در
گيرد قرار ارزيابي و تحليل مورد است داشته "واقعا
از علمي و درست بهره‌گيري آفت خود كه بزرگ‌نمايي از و
و كاميابي‌ها همه نبايد و كرد اجتناب است تاريخي تجربيات
نمود منتسب امر اين به را ناكامي‌ها يا
وبودجه برنامه سازمان رئيس نجفي علي محمد دكتر
مدون برنامه يك براساس كشور اداره و برنامه‌ريزي انديشه
چند و شصت سابقه يك نتيجه در و برمي‌گردد دهه 1310 به
به برنامه‌ريزي كه زمان آن ازدارد ما كشور در ساله
رسمي متون از يكي در بار نخستين براي آن ، امروزين مفهوم
شوراي تاسيس درخصوص وزيران هيات مصوبه در 1316) شد ظاهر
تحت ما ملت اجتماعي حيات از بخشي امروز ، به تا (اقتصاد
منجر و گرفته قرار آن بر مترتب آثار و انديشه اين تاثير
.است شده ما كشور در تاريخي ارزشمند تجربه يك شكل‌گيري به
از قبل سال‌هاي در آنها از تا اجراي 5 و برنامه تنظيم 6
از بعد ساله پنج برنامه تنظيم 3 و (تا 1356 1327) انقلاب
را ارزشي با گنجينه "مسلما آنها ، از تا اجراي 2 و انقلاب
اجراي و برنامه‌ريزي درخصوص شيرين و تلخ تجربه‌هاي از
مثابه به مي‌تواند كه مي‌دهد قرار ما اختيار در برنامه
.شود گرفته بكار حركت ، آينده راه ساختن روشن براي چراغي
ما كشور در برنامه‌ها اجراي از كه سالي طول 50 در
طعم و بوده‌ايم زيادي نشيبهاي و فراز شاهد مي‌گذرد ،
"مسلما و چشيده‌ايم را گوناگوني پيروزي‌هاي و شكست‌ها
نيز و آمده ما ملت سر بر كه را مصائبي و كامي تلخ نبايد
ناشي است شده حاصل كه را موفقيت‌هايي و شادكامي‌ها همه
در توفيق عدم يا توفيق و برنامه‌ها نادرستي يا درستي از
در اقتصادي و سياسي عوامل از بسياري.دانست آنها اجراي
تحولات و تغييرات اصلي ريشه‌هاي بين‌المللي ، يا ملي سطح
-مستقيم طور به لااقل -ارتباطي كه بوده‌اند ما جامعه در
سال در امريكا كودتاي "مثلا].نداشته‌اند "برنامه‌ها" با
[...سال 1357 در ملت پيروزي يا و 1332
حيات در برنامه‌ريزان و برنامه‌ريزي تاثير بنابراين ،
و چارچوب همان در بايد اخير ، دهه چند در ملت اجتماعي
ارزيابي و تحليل مورد است داشته "واقعا كه نقشي محدوده
و درست بهره‌گيري آفت خود كه بزرگ‌نمايي از و گيرد قرار
همه نبايد و كرد اجتناب است تاريخي تجربيات از علمي
.نمود منتسب امر اين به را ناكامي‌ها يا و كاميابي‌ها
برنامه‌هاي يا و عمراني برنامه‌هاي بر مختصري مرور با
و اهداف مجموعه كه درمي‌يابيم انقلاب از بعد و قبل توسعه
و بيانها با البته و -آنها تمام در كلي جهت‌گيري‌هاي
برنامه‌هاي در "احتمالا كه مي‌خورد چشم به -مختلف تعابير
.شد خواهد تكرار نيز بعدي
:قبيل از مواردي
.اقتصادي سريع‌تر رشد براي زمينه كردن آماده -
.منطقه‌اي تعادل به دستيابي و درآمدها توزيع بهبود -
.قيمت‌ها عمومي سطح رشد از جلوگيري و تورم كنترل -
.توليد عوامل كامل اشتغال به نيل و مولد اشتغال ايجاد -
.نفتي درآمدهاي به اتكاء كاهش و غيرنفتي صادرات توسعه -
در عمومي ، بخش عملكرد بهبود و اداري ساختار اصلاح -
.است شده تكرار برنامه‌ها
قبيل از فرهنگي و اجتماعي مسائل به هم اشاراتي البته
اكثر در جامعه بهداشت و فرهنگ و دانش سطح ارتقاء
.است شده برنامه‌ها
فعاليت و تلاش سال رغم 50 به چرا كه است اين پرسش اكنون
و منابع وجود علي‌رغم و اهداف اين تحقق راه در
درصد حدود 10) كهن سرزمين اين در فراوان قابليت‌هاي
از و دارد قرار ما كشور در دنيا در شده شناخته نفت ذخاير
درصد حدود 16 داريم ، دنيا در را چهارم مقام نظر اين
است گرفته قرار ما كشور در دنيا در شده شناخته گاز ذخاير
از 5/7 بيش داريم ، دنيا در را دوم مقام نظر اين از و
ما ، كشور معادن در دنيا سرب و مس و روي مواد درصد
طول در ايرانيان سرشار استعداد و هوش است ، شده شناسايي
موقعيت و اقليمي شرايط است ، بوده تحسين مورد تاريخ
از حاكي ديگر عوامل از بسياري و ايران ژئوپوليتيك
نتوانسته‌ايم(.است كشور اين بالاي بسيار قابليت‌هاي
به نسبت حتي و نماييم كسب توسعه نظر از شايسته‌اي جايگاه
عقبتر ما از آغازين مرحله در كه كشورهايي از بسياري
مانده‌ايم؟ عقب بوده‌اند ،
خواهد داده و است شده داده سوءال اين به مخلتفي پاسخ‌هاي
:مثال عنوان به.شد
در شده پيش‌بيني سياست‌هاي و اهداف در سازگاري عدم -
با تصميم‌گيري‌ها و اقدامات تناسب عدم يا و برنامه‌ها
.سياستگذاران توسط شده تعيين اهداف
از خارج اقتصادي و سياسي نظام بر موءثر متغيرهاي وجود -
.برنامه‌ها در آنها نقش پيش‌بيني عدم و دولت كنترل
برنامه‌ها همه بر "تقريبا كه بلندپروازي روحيه وجود -
خود واقع‌گرايانه شكل از را برنامه كه است بوده حاكم
تحقق خود خودي به اينكه بر علاوه امر اين.مي‌ساخت خارج
و تقاضاها به زدن دامن طريق از مي‌ساخت ، ناممكن را اهداف
.مي‌افزود نيز برنامه‌ها اجراي مشكلات بر توقعات ،
تعهد عدم از ناشي "بعضا كه برنامه‌ها صحيح اجراي عدم -
ناشي نيز و بود سياست‌ها و اهداف به اجرايي عالي مديريت
.سياست‌ها اعمال براي اجرايي دستگاههاي كارآيي عدم از
عدم و برنامه‌ها در توسعه به نسبت بعدي تك نگرش وجود -
واقعي ظرفيت‌هاي ايجاد ضرورت و توسعه فراگير مفهوم درك
مردم توده در برنامه‌ها نفوذ عدم نتيجه در و توسعه براي
...و
دل در را حقيقت از بخشي هريك كه قبيل اين از مواردي و
.شود مطرح پاسخ عنوان به مي‌تواند است داده جاي خود
جمع‌بندي در زيادي اهميت عوامل اين دقيق شناسايي "مسلما
برنامه‌ها اجراي و برنامه‌ريزي در ما ملت تاريخي تجربه
بعدي برنامه‌هاي موفقيت براي را راه مي‌تواند و دارد
.بگشايد
در مهمي موضوع به را ما عوامل اين مجموعه بررسي
برنامه‌ريزي اينكه آن و مي‌شود رهنمون توسعه برنامه‌ريزي
يك "صرفا كشورها از بسياري برخلاف ما كشور در توسعه
عبارت به يا و) ثابت محدوديت‌هاي با بهينه‌سازي برنامه
(موجود چهارچوبهاي و نهادها قبول با بهينه‌سازي ديگر
را محدوديت‌ها زمان هم تغيير بايد برنامه خود بلكه نيست ،
و برنامه تاثيرگذاري ميزان "اولا تا دهد قرار مدنظر نيز
.يابد افزايش آن اهداف تحقق امكان "ثانيا
همين سوم برنامه تنظيم در نكته مهمترين بنده اعتقاد به
مشكل بسيار سادگي ، عين در آن درك كه نكته‌اي.است مطلب
به آن قبولاندن موضوع ، درك از مشكل‌تر البته و است
.بود خواهد تصميم‌گيران
است اميد كه) توسعه سوم برنامه كه است اين مطلب اين جوهر
(دهد قرار هدف را پايدار و متوازن جانبه ، همه توسعه‌اي
و محدوديت‌ها دقيق شناسايي براي برنامه‌ريزي شامل
برنامه اهداف با تناسب در محدوديت‌ها تغيير پيشنهاد
حذف صدد در ما سوم برنامه در واقع در يعني بود خواهد
بود خواهيم كشور توسعه محدوديت‌هاي اصلي‌ترين و مهمترين
عملكرد بر حاكم مقررات و قوانين و ساختار اصلاح كه
.مي‌دهد تشكيل را آن از مهمي جزء كشور مختلف بخش‌هاي
هست و بوده اين ما مشكل مهمترين سوم برنامه تنظيم براي
برنامه ، كار اصلي‌ترين اجرايي ، دستگاههاي اكثر نظر از كه
به نسبت نگاه اين و است منابع تخصيص براي تصميم‌گيري
تجربه.مي‌دهد قرار تحت‌الشعاع را مسائل ساير برنامه
تقويت را برداشت همين هم دوم و اول برنامه دو اجراي
راه‌كارهاي و سياست‌ها خصوص در آنچه لذا و مي‌كند
موضوع تحت‌تاثير است ، شده گفته برنامه اهداف به دستيابي
.شده‌اند واقع مغفول منابع ، تخصيص
دوستان از بسياري دوم و اول برنامه‌هاي تنظيم هنگام در
در كه منابعي ميزان براي تصميم‌گيري لحظه كه مي‌گفتند
تلقي القدر ليل مي‌يابد ، اختصاص بخش هر به برنامه ، طول
رقم برنامه اجراي سال براي 5 را بخش سرنوشت كه مي‌شود
.مي‌زند
بعد بودجه ، و برنامه سازمان در ما نظر از كه حالي در
تنظيم براي توافق مورد چهارچوبهاي تعيين و سياستگذاري
برخوردار بيشتري اولويت از و مهم‌تر مختلف بخش‌هاي حركت
مرحله در منابع تخصيص و توزيع در اولويت تعيين و است
.مي‌گيرد قرار بعدي
و روشن عملكرد دو بايد ما كشور در سوم برنامه ما ، نظر از
:باشد داشته توامان
است ، مختلط اقتصاد داراي كه ديگري كشور هر مثل طرف يك از
اقتصاد در را بازار سازوكار وجود خلاء از بخشي بايد
وجود خلاء از بخشي بايد ديگر طرف از و نمايد جبران
"معمولا كه را سياسي تشكل‌هاي و احزاب مدون برنامه‌هاي
.كند جبران مي‌گيرند ، شكل آنها قالب در دولت‌ها
بخواهيم اگر كه است دفاع قابل نيز جهت اين از مطلب اين
كه دولتي برنامه مقابل در) باشد ملي برنامه يك برنامه
بخش منابع توزيع سياست‌هاي و دولت عملكرد بر ناظر "صرفا
.گيرد قرار اصل منابع ، تخصيص نبايد ،(است عمومي
محدوديت‌هاي و مشكلات و مسائل كه است اين ما تلاش لذا
داده تشكيل را ما فكري دغدغه‌هاي كه را كشور توسعه اصلي
اين حل براي را مشخص چهارچوبهاي كنيم ، دسته‌بندي است
و اهداف سپس و نماييم توافق آنها روي و ارائه مشكلات
در و تعيين چهارچوبها آن قالب در را مشخص سياست‌هاي
بحث مورد را اهداف آن تامين براي منابع تخصيص آخر مرحله
.دهيم قرار
از هريك سطح در هم و كشور اداره كلان سطح در هم مطلب اين
.بود خواهد توجه مورد بخش‌ها
قبيل از مسايلي كشور اقتصاد كلان سطح در مثال عنوان به
مورد اقتصادي رشد به دستيابي براي سرمايه انباشت چگونگي
با برخورد چهارچوب و سياست و انحصارات تنظيم مساله نظر ،
مدني جامعه به دستيابي مساله داخلي ، سياست در..و آنها
قانونمندي ، اجتماعي ، نظم قبيل از مواردي كردن عملياتي و
از محورهايي خارجي سياست در سياسي ، تشكل‌هاي و احزاب
پاسخگويي فرهنگي سياست در تنش‌زدايي ، و ملي امنيت قبيل
ممنوعيت يا فرهنگي مصونيت ايجاد ميان انتخاب مهم سوءال به
زيست محيط و سرزمين آمايش بخش در ترتيب همين به و فرهنگي
قرار ما روي پيش در اساسي سوءال‌هاي نيز بخش‌ها ساير و
...و دارد
نوع اين از سوءالاتي هم بخش‌ها از يك هر با ارتباط در
:است مطرح
نظام كشاورزي ، واحدهاي تجميع مساله كشاورزي بخش در
سرمايه‌گذاري از مانع كه حقوقي مسائل حل و بهره‌برداري
تعيين قبيل از مسائلي مقابل در مي‌گردد ، بخش اين در
.يونجه و قند چغندر و گندم زيركشت سطح ميزان
و بخش اين براي مالي تامين الگوي مساله مسكن ، بخش در
مقابل در كنوني عمل مورد الگوهاي مشكلات و محدوديت‌ها
طول در شده ساخته مسكوني واحدهاي ميزان قبيل از سوءالاتي
نياز مورد آهن و سيمان ميزان و مربع متر برحسب برنامه
.آن احداث براي
به مربوط جهت‌گيري‌هاي و توليد سياست‌هاي صنعت بخش در
مقابل در..و رقابت‌پذيري ميزان و تكنولوژي انتخاب
سال ظرف 5 در بايد كه خودروهايي تعداد قبيل از مواردي
...و آنها براي نياز مورد ارز ميزان و شود ساخته برنامه
.مي‌سازد روشن را برنامه‌ريزي در ديدگاه دو ميان تفاوت
اصلي مسائل در سياست‌ها مهمترين تعيين اول ديدگاه در)
مسائل دوم ديدگاه در و دارد قرار بحث مورد كشور اداره
.(مي‌گيرد قرار اصل منابع تخصيص به مربوط
و است سخت‌تر اول نوع سوءال‌هاي به پاسخگويي البته
براي داريم فرصت كه كوتاهي مدت طول در كه نداريم انتظار
كرسي به را پاسخ‌ها آن و كنيم پيدا پاسخ آنها همه
محول آينده سال‌هاي به آنها از برخي "قطعا و بنشانيم
كشيد ، نتوان اگر را دريا آب مولانا قول به ولي شد خواهد
.چشيد بايد تشنگي قدر به هم
امر اين در موفقيت احتمال درصد چند بپرسيد من از اگر
انجام كار اين از بخشي اينكه در مي‌كنم عرض مي‌دهيد ،
مطالب از بخش آن اينكه از ولي مطمئنم صددرصد شد ، خواهد
چارچوبهاي و سياست‌ها نهايي تعيين و تصميم‌گيري به كه
نمي‌دانم بود خواهد كل درصد چند مي‌گردد منجر عملياتي
يافتن و اصلي مسايل دسته‌بندي در برنامه‌ريزان توان زيرا
كردن قانع در ما قدرت نيز و آنها براي راه‌حل
قبول براي جامعه و مسئولان كشش و آمادگي و تصميم‌گيران
تعيين را نظر مورد درصد ميزان اصلاحي ، راه‌حل‌هاي اين
.كرد خواهد
باشد برنامه‌اي سوم ، برنامه اميدواريم اينكه جمع‌بندي در
به نسبت سوم برنامه.توسعه ابعاد همه دربرگيرنده و جامع
مفروض را آن و بود نخواهد بي‌تفاوت كشور اجرايي ساختار
هم و عمومي بخش اجرايي ساختار مورد در هم بلكه نمي‌گيرد
..و شركت‌ها تجارت ، ماليات‌ها ، ) مادر قوانين تغيير جهت در
.داد خواهد پيشنهاد مطالبي (.
سند ولي بود خواهد تفصيلي برنامه يك البته سوم برنامه
آنها تحقق عملي راه‌كارهاي و سياست‌ها را برنامه اصلي
و كلان اعداد و ارقام سند اين در و مي‌دهد تشكيل
و ارقام و جداول و شد خواهد درج منابع توزيع سياست‌هاي
تدوين اصلي سند بر مبتني و بعدي مراحل در ريز اعداد
.شد خواهد
و سرزمين آمايش باب در نكاتي حاوي سوم برنامه
خواهد منطقه‌اي تعادل ايجاد و منطقه‌اي برنامه‌ريزي‌هاي
توسعه اهداف به دستيابي براي مزيت‌ها كه حال عين در بود
.نمي‌شوند گرفته ناديده
براي نرم‌افزاري مسائل را سوم برنامه از عمده‌اي بخش
...و كارآيي و بهره‌وري افزايش قبيل از اهدافي به دستيابي
.داد خواهد تشكيل
اجراي مديريتي و تشكيلاتي اداري ، الزامات به برنامه در
در تجديدنظر سيستم يك همچنين.شد خواهد توجه برنامه‌ها
اجراي از سال دو از پس كه شد خواهد پيش‌بيني برنامه
اجزاء از برخي لزوم ، صورت در آن ، ارزيابي و برنامه
بتوانيم اميدواريم همچنينگيرد قرار بازنگري مورد برنامه
در را اهداف و كنيم عمل گزينشي برنامه اهداف انتخاب در
.كنيم محدود دسترسي ، قابل منابع و امكانات با تناسب
برنامه‌ريزي نظام طراحي در كرديم سعي اينكه ، بالاخره و
كنيم پي‌ريزي را مشاركت‌جو نظام يك سوم ، برنامه براي
وجود ايده‌آل "كاملا شكل يك به دسترسي فرصت و امكان گرچه
.است نداشته
|
