مي‌دانند عيد را ژانويه ششم ارامنه ،
!سكوت قرن دوازده
مي‌دانند عيد را ژانويه ششم ارامنه ،
(ع)مسيح ميلاد جشنهاي دهه مناسبت به
فرخنده زادروز جهان سراسر مسيحيان روزها ، اين :درآمد
اين از.مي‌گيرند جشن را عشق و مهر آشتي ، و صلح پيامبر
كليسايي سنت با برابر) دسامبر بيست‌وپنج آغاز از رو ،
ملتهاي بين و كشورها در ژانويه ششم پايان تا (غرب رايج
حضرتش تولد ويژه‌اي ، مراسم و آيين‌ها برپايي با گوناگون
نيز ايران جمله از و جهان ارمني‌هاي.مي‌دارند گرامي را
جشن را ژانويه شب پنجمين خويش ، ديني و تاريخي سنت بنابه
.پردازند مي بازديد و ديد به را ژانويه ششم روز و گرفته
پيشينه به تا كوشيده نويسنده مي‌آيد پي از كه مطلبي در
نزد در آن پيرامون مراسم و عيدمسيح جشنهاي برپايي
.باشد داشته اشاره ايران ارمني‌هاي
نوري‌زاده احمد
آن در كه مباركي روز" عيد واژه فارسي واژه‌نامه‌هاي در
زبان در.است شده تعريف "كنند شادي و گيرند جشن مردم
كه مي‌شود اطلاق جشني روزهاي يا روز به "دن" واژه ارمني
يادبودي و خاطره بزرگداشت يا و مهم حادثه‌اي مناسبت به
روز به عيد كليسايي ادبيات در.شود برگزار ارزشمند بسيار
به يا و مقدس امري براي كه كليسيايي و سنتي خاص مراسم
ارزنده بسيار يادبودي و خاطره بزرگداشت يا و قديس يك ياد
مقررات اساس بر كه مي‌گردد اطلاق مي‌شود ، برگزار مهم و
روز معني به همچنين "دن" واژه.مي‌شود برپا كليسايي
معناي.است مراسم اينگونه برپايي مناسبت به تعطيل
و سرخوشي و بسيار شادماني ارمني واژه اين استعاري
.است پايكوبي
.مي‌كنند اطلاق "آمانور" نو سال روز نخستين به ارمني‌ها
زبان در رايج"ناواسارد" ارمني معادل واقع در "آمانور"
از نو سال معني و است پهلوي مركب واژه يك كه است ارمني
ماه اولين نام حال عين در"ناواسارد".مي‌شود اراده آن
"آمانور" براي ارمني زبان در.هست نيز ارمني تقويم
معني به كه مي‌شود برده كار به نيز "كاقاند" اصطلاح
.است سال ماه هر روز نخستين
بسيار باشكوه را "ناواسارد" مراسم ارمني‌ها كهن اعصار در
شركت روز اين ويژه مراسم در ارمني شاهان و مي‌كردند برپا
برپايي و پايكوبي و رقص كردن ، قرباني.مي‌جستند
جزو تئاتر اجراي و نمايشي بازي‌هاي و ورزشي مسابقه‌هاي
به ارمني تقويم در امروزهاست بوده روز اين ويژه مراسم
ژانويه معادل كه مي‌شود اطلاق "هونوار" سال ماه نخستين
نام از ارمني "هونوار" كه معتقدند ارمني پژوهشگراناست
پس ارمني‌ها.است شده برگرفته آرامش و صلح ايزد "هانوس"
را لاتيني "هونوار" و يوناني "كاقاند" مسيحيت پذيرفتن از
پژوهش‌هاي برپايه.كرده‌اند خود كهن "ناواسارد" جايگزين
در ايران مانند باستان عهد در ارمني سال آغاز شده انجام
سال جشن و جشن بهار بهار ، جشن نوروز.است بوده بهار شروع
فصل دو باستان اعصار در آرياييان.بود آرياييان نزد نو
فصل چهار به سال كه آن از پيش يعنيداشتند سرما و گرما
.است مي‌شده گرفته نظر در گرما و سرما فصل دو شود تقسيم
بعدها.است بوده ماه دو گرما فصل و ماه ده شامل سرما فصل
يك هر در.ماه پنج زمستان و شد محاسبه ماه هفت تابستان
محسوب نو سال آغاز كه مي‌شده برپا جشني فصل دو اين از
فصل كه مي‌شد آغاز هنگامي به نخست جشن.است مي‌گرديده
به آغل‌ها از گله‌ها كه زماني يعني.مي‌شد شروع گرما
و نوازشگر رخسار ديدن از مردم و مي‌شدند روانه چمنزارها
سرما فصل آغاز در ديگر جشن.مي‌شدند مسرور خورشيد دلنشين
و مي‌شدند كشانيده آغل‌ها به گله‌ها مي‌شدكه برپا
باستان ايرانيان.مي‌ديدند تدارك را سرما فصل توشه جماعت
تير ماه با و صيفي انقلاب يعني تابستان آغاز با را سال
ماه را صيفي انقلاب آغاز نيز دوره‌اي درميآغازيدند
فصل و آغاززمستان نيز را مهرگان و مي‌دانستند فروردين
و نوروز فصل دو بر و مي‌آوردند حساب به زمستان و سرما
و بود سرما و زمستان آغاز مهرگانبودند قايل مهرگان
.گرما فصل شروع نوروز
مسيحي ارمني‌هاي عيد بزرگ‌ترين كه مسيح ميلاد عيد امروز
جهان مسيحيان ميان در فراوان جلال و باشكوه ساله همه است
ظهور" يا ميلاد عيد.مي‌گردد برگزار ايراني ارمني‌هاي و
.است جهان مسيحيان جشن همگاني‌ترين و بزرگ‌ترين "الهي
مسيح حضرت تعميد غسل عيد با را مسيح ميلاد عيد ارمني‌ها
جشن همزمان به‌طور مي‌كنند اطلاق "جراورهنك" آن به كه
كه است آن ايام اختلاط اين دلايل عمده‌ترين از.مي‌گيرند
نيست روشن كامل طور به مسيح عيسي حضرت ولادت دقيق تاريخ
تولد دقيق تاريخ سر بر مسيحي گوناگون فرقه‌هاي ميان در و
به ميلادي دوم قرن در.دارد وجود اختلاف‌نظر مسيح حضرت
مي‌شد شمرده مسيح حضرت تولد روز ژانويه ششم روز رسمي طور
جشن رسمي به‌طور روز اين نيز ميلادي چهارم قرن تا و
تولد روز رم كاتوليك كليساي پس آن از اما مي‌شد ، گرفته
اردن رود در حضرت آن تعميد غسل روز و دسامبر را 25 مسيح
.كرد اعلام ژانويه ششم روز را
تاريخ جهان مسيحي كليساهاي اكثر ميلادي پنجم قرن در
كليساي اما كردند روز25دسامبراعلام را مسيح حضرت تولد
ششم روز ماندو وفادار كهن آيين و رسم به همچنان ارمني
پژوهشگران.كرد اعلام مسيح حضرت تولد روز ژانويه‌را
به دسامبر روز 25 اعلام علت كه باورند اين بر ارمني
ويژه جشن لاتيني مسيحي كليساي سوي از روزميلاد عنوان
و است مي‌شده دسامبربرپا روز 25 در كه بوده خورشيد
ميترا ايزد ولادت دسامبرتاريخ كه 25 مي‌كنند اعلام
در كم‌سابقه‌اي شكوه با كهن اعصار در آن ويژه جشن كه بود
اين.است مي‌شده برپا عصر آن بزرگ كشورهاي ديگر و روم
مسيحيت ازظهور بعد كه مي‌كنند اعلام پژوهشگران
مسيحيت در حتي و داشت رواج اروپا در ميترائيسم‌همچنان
روز عنوان دسامبربه روز 25 انتخاب و كرد نفوذ نيز
و است مسيحيت ميترائيسم‌در نفوذ نشان‌دهنده مسيح ميلاد
واتيكان‌در كنوني درمحل مي‌دارندكه اعلام حتي
در.است بزرگ‌ميترائيستي‌بوده معبد يك گذشته‌هاي‌دور
حضرت تولد تاريخ "كالكدون" مشهور درمجمع ميلادي سال 451
ودرپاره‌اي‌از گرديد اعلام دسامبر رسماروز 25 مسيح
روز جاي دسامبربه روز 25 پس آن از نيز كليساهاي‌شرق
مسيحيان‌جهان اكثر و شد شناخته رسميت به ششم‌ژانويه
گرفتند جشن ميلادمسيح عنوان‌روز به را دسامبر روز 25
مسيح حضرت تعميد غسل روز به‌عنوان را ژانويه ششم روز و
اما مي‌شود ، رعايت تقويم همين نيز امروز و كردند اعلام
ششم‌ژانويه روز خود كهن سنت از پيروي با ارمني كليساي
به‌رسميت حضرت آن تعميد غسل نيز و ميلاد روز مثابه به را
نو سال ويژه كليسايي مراسم در مي‌گيرد ، وجشن مي‌شناسد
نان با مسيحي روحانيون مومنان‌توسط مسيح حضرت ميلاد و
مسيح خون‌نمادين و مثابه‌گوشت به كه مقدس شراب و مقدس
.مي‌شوند تبرك است ،
تاتاخوم
شام ، خوردن پيش‌از معمولا ميلاد ويژه جشن ميز سر در
تقسيم اعضاي‌خانواده بين مقدس‌را نان خانواده بزرگ
با را جام‌ها سپس و برند فرو جام‌ها ميان در تا مي‌كند
.بنوشند تندرستي‌يكديگر آرزوي
"ختوم" يا "تاتاخوم" ارمني‌ها را ويژه شب اين مراسم
از بعد.مي‌شود آغاز ارمني نو سال بدينگونه و مي‌نامند
مردم ويژه شام صرف و"تاتاخوم" ويژه مراسم برگزاري
بازديد و ديد براي خانه‌هاي‌يكديگر دسته‌به دسته
.مي‌دهند "آوديس" يكديگرمژده‌يا به و مي‌روند
ارمني‌ها خانه در نو سال
نگاه روزه ارمني‌ها مسيح ميلاد عيد قبل‌از روز چند
آن به ارمني به كه ژانويه پنجم شب در و مي‌دارند
مراسم شركت‌در مي‌كنند ، بعداز اطلاق "ناواگاديك"
مي‌شود ، كليسابرگزار در كه"باداراگ" ويژه‌يا مذهبي
صرف به و مي‌نشينند نو سال سفره پاي و خانه‌مي‌آيند به
"تاتاخوم" شب ويژه شام.مي‌پردازند نو ويژه‌سال شام
يا خشكانده ماهي و شور ماهي و كوكو و پلو شامل معمولا
شب اين ارمني‌هادر كه است ، چرا(دستپيچ) دودي ماهي
آنها خون حيواناتي‌كه گوشت با شده تهيه غذاهاي خوردن از
.مي‌ورزند اجتناب مي‌شود ، ذبح‌ريخته هنگام به
براي ومردها جوان ارمني‌هاي معمولا ژانويه ششم روز
به را نو سال و بزرگترهامي‌روند خانه به عيد ديدار
ششم روز در.مي‌گويند ومادربزرگهاتبريك پدربزرگها
شيريني‌هاي اغلب ارمني‌ها درخانه عيد سفره بر ژانويه
شكلات ، گاتا ،(نازك) نازوك موسوم‌به شيريني مانند ويژه
بزرگها پدر معمولا كه است مرسوم.مي‌خورد چشم وآجيل‌به
عروسان و اولاد ومادرشوهرهابه پدرشوهرها و مادربزرگها و
از قبل نيز ارمني مدارس در.مي‌دهند هديه خود دامادهاي و
خشكباربه حاوي‌آجيل‌و كيسه‌هاي‌كوچك مدرسه تعطيل
گونه‌اي‌برقراري كه مي‌شود هديه‌داده دانش‌آموزان
.مي‌شود تلقي ندار و دانش‌آموزان‌دارا بين مساوات
كاج درخت تزيين
مسيح عيدميلاد شب در كاج تزيين‌درخت ارمني پژوهشگران
در كه پرستش‌درخت كيش با كه ديرينه‌مي‌دانند سنتي را
دارد ، است ، همانندي بوده متداول كهن عهد ارمني‌هاي ميان
اروپائيان از شده گرفته عاريت سنتي‌به را آن نيز برخي
.مي‌آورند حساب به
درخت" مقدس‌به كتاب اشاره‌هاي به را رسم اين همچنين
مسيحي كشورهاي در مي‌دهند ، ربط"دانش درخت" و"حيات
تزيين‌مي‌كنند ، را كاج كريسمس‌درخت معمولاشب جهان
.مي‌دهند انجام را كار اين ژانويه پنجم شب ارمني‌ها اما
يا كليساي‌لوساوريچي ارمني‌هاو زيرابراساس‌باور
.است يافته ولادت ژانويه ششم روز ارمني ، مسيح آراطلاگاني
تزيين تقديس‌و نيز ارمني پژوهشگران گروهي‌از نظر به
درخت.مي‌آيد شمار پرستش‌طبيعت‌به كيش جزئي‌از درخت
علاوه و مي‌آيد حساب به حيات و رويش ارمني‌هامظهر نزد
طور به پرستش‌درخت ارمنستان‌كيش در كهن عهد آن‌در بر
هستند اين‌نظر بر نيز برخي.است متداول‌بوده گسترده
است مرسوم امروز كه شيوه‌اي به درخت‌كاج تزيين كه
پيدا رواج آلمان كشور در سال1605ميلادي در بار نخستين
.است كرده
بنيانگذارفرقه لوتر مارتين پژوهشگران اين براساس‌نظر
حضرت‌مسيح تولد شب در داشت عادت مسيحي پروتستان
شادماني براي و ببرد خانه به را كاج شاخه‌هاي‌درخت
رسم يك به بعدها عادت وهمين تزيين‌كند آنهارا كودكان
آراستن سنت سال 1840ميلادي در و شد تبديل عام آيين و
.يافت راه آمريكا به نيز آنجا از و انگلستان به كاج درخت
دوران از كاج درخت تزيين كه باورند براين نيز برخي
.است مانده يادگار به مصر در فراعنه حكمفرمايي
نوئل بابا
كه است "بابانوئل" روياي مسيحي نو سال سنت‌هاي ديگر از
اطلاق "زمستان بابا" و"كاقاند بابا" آن به ارمني‌ها
پژوهشگران بين نيز "نوئل بابا" منشا درباره.مي‌كنند
را خود خاص نظريه يك هر و ندارد وجود نظر اتفاق مسيحي
همان "نوئل بابا"درباره نظريه شايع‌ترين.مي‌كشند پيش
خاص داستان كه است آلماني "سانتاكلوز" به مربوط پندار
"سانتاكلوز" گويا كه است قرار اين از داستان.دارد را خود
از و مي‌زيسته ميلادي چهارم قرن در كه بوده جواني
از نداري و فقر علت به تهيدست دوشيزگان كه اين مشاهده
ازدواج به تن دليل همين به و عاجزند جهيزيه تهيه
.است مي‌برده رنج نمي‌دهند
از پر را كيسه‌هايي درون شبها از شبي "سانتاكلوز" لذا
دختران خانه درون به بخاري دودكش ازسوراخ و مي‌كند زر
"سانتاكلوز" طلاهاي از استفاده با آنها تا مي‌ريزد دم‌بخت
درعين.بروند بخت خانه به و كنند تهيه جهيزيه خود براي
بابا" يا "زمستان بابا" افسانه معتقدند حال‌پژوهشگران
.است داشته رواج زمين خاور در كهن بسيار اعصار از "نوئل
و "ناواسارد" جشن در نيز كهن اعصار ارمني‌هاي ميان در
دادن و مردم ميان هديه كردن پخش"گندان باري بون" عيد
مي‌تواند كه است بوده متداول چهره بر نقاب زدن و جايزه
"نوئل بابا" يا "زمستان بابا"به نمادين اشاره‌هايي
بسيار شباهت كه بارتو افسانه اين از گذشته.باشد امروزي
بوده شايع ارمني‌ها ميان در دارد "نوئل بابا"به زيادي
كلاه با كه بوده ارمني كودكان محبوب شخصيت بارتو.است
ميان هدايا از پر كيسه‌هاي و چوبدست و سفيد ريش و بوقي
.است مي‌كرده قسمت شادي كودكان
ارمني اعياد
:مي‌شوند تقسيم دسته دو به كنوني روزگار در ارمني اعياد
.ملي اعياد و كليسايي و مسيحي اعياد
حضرت ميلاد عيد:از عبارتند مسيحي كليسايي اعياد مهمترين
به مربوط اعياد و حضرت آن به مربوط اعياد ديگر و مسيح
"خاچ" آن به ارمني زبان در كه مقدس صليب و مريم حضرت
كليسايي گوناگون اعياد اينها از غير البته.مي‌شود اطلاق
رويدادهاي با مسيح حضرت اعياد.دارند وجود نيز ديگري
عيد آنها مهمترين كه دارند ارتباط حضرت آن زندگي گوناگون
و "زاديك" به موسوم عيد تعميدو غسل عيد و ميلاد
ارمني‌ها اعياد از پاره‌اي.است (رستاخيز) "هامبارتسوم"
ملي ، مهم رويدادهاي مناسبت به و دارند ملي جنبه نيز
اعياد از بسياري امروزه.مي‌شوند برپا تاريخي و طبيعي
آميخته‌اند هم در كليسايي رسوم و اعياد با ارمني‌ها ملي
كليسا سوي از هم كه درآمده‌اند واحد كل يك صورت به و
.مي‌شوند نهاده ارج مردم سوي از هم و شده‌اند پذيرفته
دلايل به كهن ملي اعياد برگزاري عادات و جزئيات درباره
يادگار به كهن متون و منابع در ناچيزي اطلاعات تاريخي
ملي كهن اعياد اين نام اغلب ما روزگار در.است مانده
كهن اعصار در آنها برگزاري نحوه از اما مي‌شود تكرار
طور به اعياد اين.ندارد وجود جانبه‌اي همه اطلاعات
اعياد در مرور به و مانده‌اند پايدار تاريخ در سنتي
افروختن به مي‌توان مثال براي.شده‌اند مستحيل كليسايي
به شبيه عيدي كه (اندآراج ديار)درندز عيد در آتش
عيد در آب پاشيدن ;ايراني‌هاست ما سوري چهارشنبه
يكديگر روي به آب پاشيدن كهن مراسم يادآور كه)"وارتاوار"
عيد در كردن كشي قرعه و زدن تفال (است ايرانيان ميان در
كليسايي انگور تعميد و (مسيح رستاخيز صعود) هامبارتسوم
گريگور كه مي‌دانند آن را امر اين علت كه كرد اشاره
ارمنستان‌خود در مسيحيت دهنده اشاعه مقدس لوساوريچ
بر و داده قرار مقدس اعياد زمره در را كهن رسوم شخصا
نهاده بنا نمازخانه‌ها و كليساها كهن معابد ويرانه‌هاي
داده كليساهاجاي محوطه در را كهن مقدسين مزارهاي و است
.است
كه هستند نظر اين بر همچنين ارمني كليسايي پژوهشگران
كليساهاي كهن ، معابد انهدام از پس مقدس لوساوريچ گريگور
جديد اعياد قديم ملي اعياد جاي به و نهاد بنياد نوين
تغييراتي با كهن اعياد از بسياري و كرد مرسوم را مسيحي
ارمني‌ها گونه بدين و درآمدند كليسايي اعياد جزو چند
همچنان را خود كهن آييني رسوم و سنن و آداب از بسياري
مي‌توان ارمني‌ها اعياد عمده‌ترين از امروزه.كردند حفظ
سوري چهارشنبه همانند كه "دياراندآراج" يا درنذر به به
مراسم همانند كه "گندان باري بون" ايراني‌هاست ، ما
"هامبارتسوم" و "زاديك" است ، باستان عهد ايرانيان برغندان
طور به اما مي‌باشند مسيح حضرت رستاخيز عيد دو هر كه
"زاديك" جالب مراسم از.كرد اشاره ;مي‌شود برگزار جداگانه
شيريني تخم‌مرغ ، نهادن با بازي تخم‌مرغ ، كردن رنگ
دسته‌جمعي رفتن و جشن ، سفره بر "باسكا" به موسوم مخصوص
تداعي را ايراني‌ها ما بدر سيزده كه است طبيعت آغوش به
نيز "هامبارتسوم" ويژه مراسم برگزاري هنگام به.مي‌كند
.است مرسوم طبيعت آغوش به جمعي دسته رفتن
هنگام به امروزه كه كرد التفات نيز نكته اين به است لازم
در دعا و نيايش ويژه مراسم مسيحي اعياد همه برگزاري
"باداراگ" آن به ارمني زبان به كه مي‌شود برگزار كليسا
.مي‌شود اطلاق
!سكوت قرن دوازده
/ پيرار ناصرپور:نويسنده / سكوت قرن دوازده:كتاب نام
نخست1379 چاپ / كارنگ:ناشر
با همواره ايران ، باستاني تاريخ‌نگاري در عموما
و هستيم روبرو نوشتاري منابع كمبود نوع از دشواريهايي
تاريخ‌نگاراني و ايرانشناسان اخير سده دو يكي در البته
تحولات و رخدادها مبهم و تاريك جنبه‌هاي روشن‌سازي در
;شود تقدير يك هر از دارد جا كه كوشيده‌اند باستان ايران
در آنها برآمدن چگونگي و هخامنشيان تاريخ حوزه در اما
و پژوهش راه در كه است جدي‌اي تاريخ‌نگار كمتر تاريخ ،
تا كه چرا نشود گيج‌كننده و متعدد ابهامات دچار آن نگارش
نبشته سنگ در هخامنشيان يا پارسها نام ذكر از پيش
از پيش هشتم سده حدود در آشوري پادشاه ;اول شلمانصر
جمله از و خاورميانه تاريخ در آنها از نشاني هيچ ميلاد ،
موارد به بايد مسئله اين كنار در نيز.نداريم ايران
پژوهشگران ديدگاه اختلاف سبب كه كرد اشاره ديگري بيشمار
منابع نقيض و ضد آگاهيهاي بر اختلافها اين شايد و شده
.باشد استوار منابع ديگر و توراتي و يوناني
هخامنشيان نقش اهميت در ايرانشناسان برخي ميان اين در
ستيزانه قوم و قوم‌مدارانه توهمات دچار ايران تاريخ در
ايران تاريخ گاه آغاز عده‌اي ميان آن از كه چرا شده‌اند
فرهنگهاي و تمدنها از و داده قرار هخامنشيان و مادها را
كرده غفلت بوده آرياييها از پيش ايران در كه پيشرفته‌اي
تمدنهايي شده‌اند ، رد آنها كنار از شكلي‌گذرا به يا و
تمدن سيلك ، مارليك ، خوروين ، تپه حسنلو ، تپه عيلام ، چون
در انكارناپذير بهره‌اي كدام هر كه سيستان سوخته شهر
مجاور فرهنگهاي به آن انتقال و ايراني تمدن شكل‌گيري
.داشته‌اند
آنچه هر تفريطآميزانه ديگر گروهي دسته ، اين برابر در
ايران تاريخ در هخامنشيان جمله از آرياييان نقش به مربوط
به غلوآميز گونه‌اي به و گرفته ناديده بكلي است ، زمين
البته.پرداخته‌اند آريايي پيش فرهنگهاي نقش كردن برجسته
از كوشيده‌اند كه شده‌اند يافت پژوهشگراني ميان اين در
پژوهش بر را اصل و گزيده دوري تقابلي ديدگاههاي گونه اين
; كتيبه‌ها ، ) فرهنگي و تاريخي منابع جانبه همه
از و گذارده (... و زبان اساطير ، هنري ، آفرينه‌هاي
.باشند كنار بر سويه يك جانبداري و ارزشگذاري
در تاملي" فرعي عنوان با يا "سكوت قرن دوازده" كتاب
است چهارگانه‌اي جلدهاي از اول جلد "ايران تاريخ بنيان
تا كوشيده و داده آينده در را آنها چاپ قول نويسنده كه
برآمدن چگونگي فرهنگي ، و تاريخي منابع به اتكاء با
.بگذارد پژوهش به ايران تاريخ پهنه در را هخامنشيان
نگارش در را خود ، روش‌شناسي كتاب فصل نخستين در نويسنده
از كه بنياديني پرسشهاي بعدي فصلهاي در آنگاه و كتاب
منابع و تورات هردوت ، كتيبه‌ها ، تاريخي متنهاي بررسي
ميان در خواننده با آمده پيش غربي ايرانشناسان جديد
و ابهام پيرامون نويسنده نظر به كه پرسشهايي مي‌نهد ،
تاريخ در پارسها و هخامنشيان جايگاه و موقعيت تاريكي
در نويسنده آنگاهميزند دور ايران جمله از و خاورميانه
حاصل را هخامنشيان و پارسها ظهور كتاب ، پاياني فصلهاي
ميهن از شده رانده و گرفته اسيري به يهوديان چاره‌انديشي
از بخشهايي آوردن با و مي‌داند بابل به خودشان نخستين
از برخي موازات به آنها نهادن كنارهم و تورات متن
اين به هخامنشيان ، آمدن كار روي و ايران تاريخي رخدادهاي
از برخورداري با و يهود تحريك به كوروش ، كه مي‌رسد نتيجه
بند از را يهوديان و مي‌تازد بابل به آنها پشتيباني
خويش نجات‌بخش را او توراتي منابع رو اين از مي‌رهاند ،
.خوانده‌اند
هخامنشيان تاريخ از ديگر بخشهايي تحليل به سپس نويسنده
در داريوش و كمبوجيه جمله از وي جانشينان و كوروش از پس
.مي‌پردازد يهود قوم تحولات تاريخ با ارتباط
|
