اقتصادزيرزميني مبادله‌رونق هزينه افزايش; رشوه
رانت‌جويي و رقابت
اقتصادزيرزميني مبادله‌رونق هزينه افزايش;
رشوه
پيچ دهليزهاي.است دولتي اداره‌هاي به آنها رجوع از ناشي مردم هزينه‌هاي از زيادي حجم
غيرواقعي هزينه‌هاي كاهش و آنها از عبور براي مردم تا شده سبب دولتي سازمان‌هاي پيچ در
.خلاصه‌وكوتاه‌كند را بوروكراسي اين كه آورند روي اقداماتي به خود
بسياري اگر شايد:مي‌دهد ادامه مطلب اين ذكر با -مجلس اقتصادي كميسيون عضو -ميدري احمد
با آنان هزينه‌هاي حساب صورت ماه ، هر نمي‌افتاد دولتي اداره‌هاي به راهشان مردم از
.است تلخ بسيار كه مي‌كنند صحبت تجربه‌اي از امروزمردم.مي‌شد مواجه مطلوبي كاهش
دراز اداري نظام سايه در بايد بوروكراسي پرهزينه تله از فرار براي مي‌گويد كه تجربه‌اي
.كرد مشكلات حل به اقدام "وجوهي مخفي پرداخت" با و كشيد
آنقدر بزرگ و كوچك قراردادهاي عقد براي و دولتي سازمان‌هاي در گرفتن رشوه و دادن رشوه
مساله‌اي صورت كردن پاك آن از غيرعلني گفتن سخن يا و نديدن كه است شده رايج ايران در
.دارند خبر آن وجود از كه‌همه است
به رسيدن مسير كه مي‌كنند ياد مولفه‌اي موثرترين عنوان با آن از نيز بسياري ميان اين در
هستند هنوز اگر البته.مي‌كند كوتاه توجهي قابل حد تا را دولتي سازمان‌هاي پايان خط
درجهت و برسانند اثبات به را ايران در اقتصادي فساد ضريب بودن پايين دارند سعي كه كساني
كافي.نروند دور خيلي كه است اين آنها براي ما پيشنهاد بگويند سخن آن دامنه بودن كوچك
صندلي دقايقي از بعدكنند عبور دولتي سازماني ورودي در از بار يك براي تنها كه است
.يافت خواهند است كرده عبور سازمان آن ضوابط پشت از كه را سايه‌اي و استراحت براي
دليل اصلي‌ترين بسته ، اقتصاد
براي جدي عزمي نبود و اقتصادي امور بر دولت تصدي كه باورند اين بر صاحبنظران از بسياري
.است اقتصادي منفي پديده اين رشد دليل اصلي‌ترين بسته اقتصاد چارچوب از شدن خارج
كشور يك اقتصادي شبكه‌هاي در رشوه وجود:مي‌گويد باره اين در اقتصادي كارشناس يك
.نگرفته‌است صورت آن اقتصادي‌در فعاليت‌هاي كردن رقابتي و انحصارزدايي كه است آن به‌دليل
مي‌شود سبب اقتصادي نظام عرصه در خدمات و كالا قيمت‌گذاري در انحصار:مي‌دهد ادامه وي
به را خود نظر طريق اين از و يابد دست ويژه‌اي موقعيت به انحصارگر عرضه‌كننده كه
تقاضا و عرضه كه مي‌شود سبب امر اين.كند تحميل اقتصادي عرصه‌هاي در فعاليت متقاضيان
خارج رقابت ميدان از كوچكتر توليدكنندگان و بدهند دست از قيمت تعيين در را خود اصلي نقش
.شوند
نشدن خارج براي كه مي‌رسند جايي به تجاري واحدهاي از بسياري شرايطي چنين در:مي‌گويد وي
.مي‌شوند رشوه پرداخت به مجبور اقتصادي فعاليت‌هاي محدوده از
كاركرد عليه تهديد جدي‌ترين انحصار كه رسيده‌اند نتيجه اين به اقتصادي پژوهشگران امروز
فعاليت‌هاي هرم در بي‌رقيب اقتصادي نيروي يك تا مي‌شود سبب چون است اقتصادي نظام صحيح
.گيرد شكل كشور يك اقتصادي
موجب انگيزه ، نداشتن به‌دليل و مي‌كند تحميل ديگران بر را خود نظرهاي بي‌رقيب نيروي اين
.شود مواجه چالش با كشور اقتصادي مجموعه كل در كارآيي و بهره‌وري ارتقاي تا مي‌شود
اقتصادي فعاليت‌هاي كردن رقابتي شرايطي چنين از فرار براي:مي‌گويد اقتصادي كارشناس يك
منابع اتلاف يا مصرف‌كنندگان به خسارت بروز از مي‌تواند انحصارزدايي.است مولفه بهترين
از جمعي ميان اقتصادي فعاليت امكان اگر.كند جلوگيري آنها از نابهينه استفاده و
.مي‌شود خنثي نيز اقتصادي فساد نهايت در شود ، تقسيم فعاليت‌ها اين متقاضيان
تخصيص كه مي‌شود سبب...و توليد عوامل و منابع به دستيابي در انحصار:مي‌دهد ادامه وي
بين از است خصوصي بخش فعاليت‌هاي توسعه اساس كه رقابت و شود اختلال دچار منابع بهينه
اقتصاد فساد و بيماري جاده سمت به اقتصادي فعاليت‌هاي پيكان نوك شرايطي چنين در.برود
با مي‌كنند سعي نيز ندارند شراكت انحصار اين در كه مجموعه‌هايي و گروههاميشود هدايت
نصيب را زيان‌ها بيشترين فضا اين گسترش.كنند تقويت را خود موقعيت ارتشا پديده به اتكا
.مي‌كند كننده مصرف
گذشته دهه دو در اقتصادي انحصار رشد
فضاي ايجاد براي بسيار تلاش‌هاي و تاكيدها وجود علي‌رغم كه است آن از حاكي موجود شواهد
طي اقتصادي ، درامور غيردولتي تشكل‌هاي بيشتر مشاركت و اقتصادي فعاليت‌هاي در رقابتي
.است يافته گسترش زيادي حدود تا غيررقابتي فضاي و انحصار اخير دودهه
رشد از اقتصادي فعالان و دولتي سازمان‌هاي دست‌اندركاران از بسياري كه است درحالي اين
.مي‌گويند سخن دولتي اداره‌هاي از بسياري در سال‌ها اين طي ارتشا و اداري فساد چشمگير
شركت‌هاي شمار كشور ، برنامه‌ريزي و مديريت سازمان سوي از شده ارائه گزارش‌هاي براساس
دو از پيش تا سال 68 به نسبت سال 78 در دولت به وابسته انتفاعي موسسات و بانك‌ها دولتي ،
درصد با 109 درسال 68 شركت از 268 نهادها گونه اين تعداد كه طوري به يافته افزايش برابر
.است رسيده سال 78 در شركت به 562 رشد
نهادها اين در موجود غيربوروكراتيك رشد از جلوگيري و اداري سازمان‌هاي فعاليت ساماندهي
با اقتصادي توسعه سوم برنامه كه است مهمي اهداف از يكي اقتصادي فساد ضريب كاهش منظور به
روند مي‌دهد نشان موجود مطالعات اما.است كرده اشاره آن به خصوصي‌سازي راهكارهاي ارائه
يافته ادامه نيز -توسعه سوم برنامه اجراي آغاز سال -سال 79 از دولتي شركت‌هاي فزاينده
پوشش سبب به -نساجي واحدهاي نظير -توليدي واحدهاي از بسياري حاضر حال در.است
نيز حال عين در و مي‌دهند ادامه خود به‌كار ، ورشكستگي علي‌رغم دولتي ، سازمان‌هاي
صادرات و واردات به نامناسب عملكردي و پايين كارآيي با دولتي بازرگاني موسسات از بسياري
خصوصي بخش‌هاي در موجود اقتصادي فعالان كه است درحالي اين.دارند اشتغال خدمات و كالا
اداره‌هاي دست‌اندركاران از برخي.ندارند اختيار در را آنها امكانات از حداقلي كشور
از بسياري بود ، حاكم كشور اجرايي و اداري ضوابط بر علمي بوروكراسي اگر كه معتقدند دولتي
از بيشتر و دهند ادامه خود به‌كار اكنون هم نمي‌توانستند ورشكسته اقتصادي واحدهاي
.باشند داشته مانور امكان خصوصي واحدهاي
تحت‌پوشش كه واحدهايي يا و دولتي خدماتي و توليدي واحدهاي:مي‌گويد اداري كارشناس يك
رانت از يا و مي‌زنند دور را اداري مقررات و قوانين هستند ، مشغول فعاليت به دولت
.باشد آنها راه سد نمي‌تواند قانوني موانع از بسياري همين براي.برخوردارند ويژه‌اي
فعالان از گروه اين.مي‌دهد ترويج را اقتصادي فساد آنان فعاليت نوع:مي‌دهد ادامه وي
واحدهاي از بسياري تا شده‌اند باعث مي‌كنند ، اقدام رشوه پرداخت به خود كه آن بر علاوه
رشوه پرداخت به دهند ، گسترش را خود فعاليت حيطه بتوانند كه آن براي نيز خصوصي اقتصادي
.مي‌جود را اداري نظام ريشه ارتشا كه باشيم شاهد امروز تا شده سبب مسائل اين.آورند روي
سياه اقتصاد حاكميت براي عاملي دولت تصدي‌گري
اقتصاد گسترش سبب دولتي اقتصاد:مي‌گويد ما خبرنگار به باره اين در همچنين ميدري
كه نحوي به مي‌دهد افزايش را مبادله هزينه‌هاي اقتصاد از نوع اين.است شده زيرزميني
.مي‌كند قبول غيرقابل را ريسك ضريب فضايي چنين در سالم فعاليت
كه درصورتي دارد شفافيت به نياز اقتصادي توسعه و رشد:مي‌دهد ادامه آبادان مردم نماينده
.مي‌كند حاكم را سياه اقتصاد نهايت در و فاسد آلوده ، را اقتصاد فضاي دولت تصدي‌گري
فضايي چنين آمدن به‌وجود از جلوگيري براي:مي‌كند تصريح مجلس اقتصادي كميسيون عضو اين
ششم مجلس عمر از كه سالي چند طي.داد انجام را لازم اقدام‌هاي سريع‌تر هرچه بايد
و مستقيم ماليات‌هاي قانون عوارض ، تجميع مثل لوايحي پيگيري و تصويب با -شده سعي مي‌گذرد
سبب قوانيني چنين چون شود مبارزه اقتصادي فساد پديده با -كالا قاچاق با مبارزه لايحه يا
.يابد كاهش قانوني شبكه‌هاي در فعاليت ريسك هزينه تا مي‌شود
داده اداري عالي شوراي به خوبي اختيارات ارتشا رشد از جلوگيري براي:مي‌دهد ادامه ميدري
بسيار اداري نظام در ارتشا كاهش و روان‌سازي ساده‌سازي ، در كنند ، اجرا اگر كه است شده
.است موثر
به را دولتي اداره‌هاي وظايف از بسياري بايد هدف اين به رسيدن براي:مي‌كند پيشنهاد وي
براي مجوز صدور شناسنامه ، صدور ساختمان ، ساخت پروانه صدور مثلا.كرد واگذار خصوصي بخش
اجراي بوروكراسي ، خلاصه‌سازي درجهت مي‌شود كه هستند اموري جزو..و اسكله‌ها در فعاليت
ابزارها بهترين از يكي الكترونيك دولت:مي‌گويد ميدري.كرد واگذار خصوصي بخش به را آنها
به رسيدگي در را اداري نظام سرعت كه اين بر علاوه.است اقتصادي فساد كاهش براي
نيز دولتي سازمان‌هاي به رجوع از ناشي مردم هزينه‌هاي مي‌دهد ، كاهش اقتصادي فعاليت‌هاي
.مي‌يابد كاهش الكترونيك دولت ايجاد با
اين.شد تصويب مجلس در مناقصات برگزاري طرح گذشته هفته:مي‌كند اعلام مجلس نماينده اين
دوچندان را اقتصادي درعرصه‌هاي فعاليت شدن رقابتي‌تر و شفاف‌سازي سرعت مطمئنا امر
مجلس نزديك آينده‌اي در كه دارد وجود نيز ديگري لوايح طرح‌ها ، اين بر علاوهميكند
ساختار اصلاح زيادي حدود تا مي‌تواند جديد قوانين اين اجراي.كرد خواهد بررسي را آنها
.كند تضمين را آن سالم‌سازي و اقتصادي نظام
اصلي ، خدمات و كالاها قيمت‌گذاري در دولت انحصار سبب به كه مي‌دهد نشان موجود شواهد
در فعاليت دايره امر اين.شده‌اند بهره‌مند خاصي امتيازات از دولتي نهادهاي و شركت‌ها
.است كرده محدود بسيار را اقتصادي عرصه‌هاي
خصوصي شركت‌هاي از بسياري و دارد وجود دولت وجه در بيشتر ايران در انحصار بنابراين
فساد ضريب كه آوردند روي اقدام‌هايي به اقتصادي فعاليت‌هاي عرصه در حضور براي مجبورند
.است داده افزايش را اقتصادي
مورد سوم برنامه در كه -اقتصادي فعاليت‌هاي كردن رقابتي و انحصارزدايي باشد قرار چنانچه
دولت سوي از اصلاحات تا دارد ضرورت كند ، پيدا تحقق و بپوشد عمل جامه -گرفته قرار تاكيد
به دولتي شركت‌هاي دسترسي كاهش رو اين از.گيرد صورت آن بدنه كردن كوچك درجهت و
فضاي ايجاد در تسريع آنها ، فعاليت نحوه دولتي ، شركت‌هاي مديريت اصلاح خاص ، امتيازات
.انكاراست غيرقابل ضرورتي (خصوصي‌سازي)تبصره 35 اجراي براي لازم تمهيدات همچنين و رقابتي
باقي اداري نظام ريشه‌هاي از هم چيزي ارتشا كرم و اقتصادي فساد آيا صورت اين غير در
گذاشت؟ خواهد
اقتصادي يادداشت
رانت‌جويي و رقابت
خيرخواهان جعفر
توليدي بنگاه‌هاي بين رقابت.است بازار اقتصاد درآوردن حركت به براي اصلي موتور رقابت
كالاهاي و شود بهتر محصولات كيفيت شده ، داشته نگه پايين كالاها قيمت تا مي‌شود باعث
كار گذشته از سخت‌تر تا مي‌شود باعث كارگران بين رقابت.گردد عرضه بازار به جديدتري
تهيه جذابتري و داغ‌تر گزارش‌هاي و خبرها تا مي‌شود باعث خبرنگاران بين رقابتكنند
.يابد كارافزايش نيروي دستمزد تا مي‌شود باعث كار نيروي استخدام براي كارفرمايان رقابت.نمايند
برخي اماميشود منتهي مولد عمل نوعي به رقابت كه است اين فوق موارد تمام مشترك وجه
سر بر عده‌اي كنيد فرضنميآورد دنبال به را توليدي و مولد عمل هيچ رقابت كه هست موارد
رسيده ارث به زمين مالكيت سر بر كه برادر دو مثلا.مي‌كنند رقابت هم با زميني تكه تصرف
با اختلاف مورد زمين مالكيت سر بر كه كشور دو يا مي‌كنند ، لفظي مجادله هم با پدر از
در شده صرف انرژي و وقت ميزان به توجه بدون نزاع ، مورد زمين مقدار.مي‌جنگند يكديگر
ارزش هيچ جنگ و لفظي مجادلهكرد نخواهد تغييري آن ، مالكيت احراز سر بر جنگ و مجادله
عمل زمين ، تصرف قصد به جنگ و مجادله براي شده صرف زمان.نمي‌آورد به‌وجود مولدي
.مي‌شود منابع اتلاف باعث ضرورتا و بوده بي‌حاصلي
رانت‌جويي زمين تصرف سر بر جنگ مي‌نامند ، (اجاره) رانت را زمين بازدهي كه جهت آن از
اما.مي‌شود منابع اتلاف باعث رانت‌جويي كه دارند نظر اتفاق اقتصاددانان.مي‌شود ناميده
اندازه به آن زيان و ضرر و بوده سرزمين بر جنگيدن شبيه ثابت ، دارايي هر سر بر جنگيدن
فعاليت‌هاي باشند داشته بيشتري رانت‌خيز منابع كه كشورهايي است بديهي.است دزدي عمل
كشورهايي مي‌توان را اوپك نفت‌خيز كشورهاي مثلا.است بيشتر آنها در نيز رانت‌جويي
زيان‌هاي و خسارات كه اين براي.هستند نفتي عظيم رانت صاحب روزگار قضاي از كه دانست
.مي‌آوريم شاهد را سرقت مثال شود روشن‌تر رانت‌جويي از ناشي
.است برده سرقت به منزلتان از را شما توماني هزار رنگي 300 تلويزيون نفر يك كنيد فرض
اين كه داريد توجه.نداريد تلويزيون شما كه درحالي است شده تلويزيون صاحب سارق آن اينك
فرد مصرف.نمي‌دهد كاهش را مصرف يا (GNP) ملي ناخالص توليد تلويزيون ، سرقت ساده عمل
كاهش ميزان همان به شما مصرف كه درحالي يافته افزايش تومان هزار ميزان 300 به سارق
چيست؟ آن بيشتر ضررهاي و مي‌دانيم؟ بد بسيار را سرقت عمل چرا پس.است يافته
تلويزيون ارزش اگر.گيرد به‌كار را منابع ساير و وقت بايد تلويزيون سرقت براي سارق فرد
سرقت به موفق تا نمايد خرج تومان هزار تا 300 مي‌تواند سارق است ، تومان هزار 300
.است پولي ارزش داراي هم وقت نمايد استفاده خويش وقت از فقط سارق اگر حتي.شود تلويزيون
توليد جامعه براي مفيد كالاهاي و درآيد استخدام به توليدي فعاليت يك در مي‌توانست سارق
.يافت خواهد كاهش جامعه مصرف و GNP شود ، سارق تا كند ترك را خويش شغل كسي اگر.كند
بهتر قفل‌هاي نصب با شما.مي‌كنند صرف را خويش پول و وقت سرقت ، با مقابله براي نيز مردم
يك از حفاظت براي.داده‌ايد هدر به را خويش پول و وقت پيشرفته ، دزدگير سيستم يك و
نيز دولت.كنيد صرف تومان هزار حداكثر 300 تا دارد ارزش توماني هزار تلويزيون 300
تومان هزار حداكثر 300 تا سارق يك اگر.مي‌كند سرقت با مقابله و جلوگيري صرف را مبالغي
سرقت از پيشگيري صرف مبالغي نيز دولت و سرقت قرباني نمايد ، سرقت عمليات و نقشه صرف
به جامعه منابع از تومان هزار از 300 بيش احتمالا كه آمد خواهد به‌وجود شرايطي نمايند
.رود هدر به توماني هزار تلويزيون 300 يك خاطر
رانت‌جويي جهت آن از را عمل اين.مي‌ناميم رانت‌جويي را تلويزيون سرقت براي تلاش
.كرد نخواهد تغييري است ، تلويزيون داشتن از حاصل "رانت" كه تلويزيون ، ارزش چون مي‌ناميم
و زمان هرچقدر حال است تلويزيون دستگاه همان تلويزيون دستگاه يك زمين ، شبيه دقيقا
.شود صرف آن تصرف سر بر منابع
به (سرقت قربانيان) مصرف‌كنندگان پول.است سرقت شبيه نيز انحصار از ناشي سودهاي
انحصار به را بازار بتواند توليدي بنگاه يك كه كنيد فرض.مي‌يابد انتقال (سارق)انحصارگر
وضعيت چنين.ببرد اضافي سود تومان ميليارد سالانه 100 رهگذر اين از و درآورد خويش
مبلغي چه تا توليدي بنگاه اين ديگر بيان به دارد؟ ارزش چقدر انحصارگر آن براي انحصاري
تا 100 است حاضر او درآورد؟ خويش انحصار به را بازار بتواند تا نمايد صرف است حاضر
.كند خويش نصيب را انحصاري سود تومان ميليارد آن 100 تا نمايد خرج سال در تومان ميليارد
تا دهد مجلس‌هدايايي نمايندگان يا دولتي مقامات به تا مي‌كند سعي او رهگذر اين در
مي‌دهد فشار گروه‌هاي به مبالغي او.نمايند محدود را رقابت و نموده وضع انحصاري قوانين
از تا مي‌كنند سعي نيز درمانده مصرف‌كنندگان.كنند بدر ميدان از را بالقوه رقباي تا
از يكي.نپردازند را انحصارگر تحميلي گران نرخ‌هاي و داده نشان واكنش مختلف روش‌هاي
يك نيز مي‌شود قاچاق صرف كه توليدي عوامل و زمان.است خارج قاچاق‌از ممكن ، راه‌هاي
.است منابع اتلاف از نمونه
تومان ميليون يك دولتي مقام يك به اگر.است سرقت شبيه دقيقا رانت‌جويي نوع يك نيز رشوه
.داريد كمتر تومان ميليون يك شما و شده ثروتمندتر تومان ميليون يك او بپردازيد ، رشوه
و وقت احتمالا دولتي مقام آن امانميدهد كاهش را GNP خود خودي به ساده عمل اين
رشوه‌گيرنده يك.آورد دست به را رشوه تومان ميليون يك اين تا است داده هدر به را منابعي
هدر به را خويش متبوع سازمان و خود منابع و وقت از تومان ميليون يك از تا است حاضر نوعي
سرگرم مولد شغل يك در آورد ، درحالي‌كه‌مي‌توانست دست به رشوه تومان ميليون يك تا دهد
.شود مشغول زمينه‌چيني و نقشه و طرح به رشوه آوردن دست به براي كه اين جاي به شود كار
توماني ، ميليون يك رشوه نپرداختن براي كه هستند مردمي و رجوع ارباب مقابل ، درنقطه
فساد كه است دليل همين به.دهند هدر را خويش منابع و وقت از تومان ميليون يك تا حاضرند
.مي‌كند وارد كشور يك به فراواني زيان‌هاي رشوه‌خواري و
اتفاق رانت‌جويي مي‌دهد ، تخصيص بازار قيمت از پايين‌تر را توليدي منابع دولت ، كه هنگامي
مجوز هر واقعي ارزش كه دارد وجود واردات مجوز معيني تعداد كنيد فرض مثال براي.مي‌افتد
عرضه تومان ميليون يك قيمت به را مجوز هر دولت اما بوده تومان ميليون دو آزاد بازار در
دريافت متقاضيان صورت اين در.مي‌دهد هديه را ديگر تومان ميليون يك دولت درواقع.مي‌كند
و عدد مجوز 100 تعداد اگر.بود خواهد شده عرضه مجوز تعداد از بيشتر بسيار واردات ، مجوز
يك براي پس.است درصد متقاضي 20 هر براي مجوز دريافت شانس باشد ، نفر متقاضيان 500
مثلا)نمايد مجوز كسب براي روش‌هايي اجراي صرف تومان هزار تا 200 مي‌كند صرف متقاضي
يا رشوه پرداخت مجوزدهنده ، مقامات به غيرمستقيم و مستقيم فشارهاي اعمال
هديه مبلغ كل كنند صرف تومان هزار راه 200 اين در متقاضيان همه اگر.(...و رابطه‌تراشي
.شد خواهد بيشتر حتي و درصد حاصله 100 زيان.مي‌رود بين از و شده دود طريق اين به دولت
با مي‌كنند دخالت بازارها در (قيمت سقف و سهميه و مجوز طريق از) دولت‌ها كه هنگامي پس
و تلف‌مي‌شود جامعه منابع درمي‌گيرد سهميه و مجوز تصرف سر بر كه درگيري و رقابت
.مي‌گردد تشديد رانت‌جويي
چنين در.مي‌كند بيداد اقتصاد در رانت‌جويي و فساد دولت ، مداخله كشورها ، برخي در
رانت‌جويي فعاليت‌هاي صرف را خويش وقت افراد بااستعدادترين و باهوش‌ترين كشورهايي
.دارند اندكي اقتصادي رشد كشورهايي چنين.نمي‌دهد افزايش را جامعه مصرف يا GNP مي‌كنند ،
كشورها ، اين در.است ممكن حداقل در رانت‌جويي و فساد دولت ، مداخله كشورها ، برخي در
يكديگر با مولد رقابت‌هاي صرف را خويش انرژي و وقت افراد استعدادترين با و باهوش‌ترين
عرضه جامعه به بهتري خدمات و محصولات مي‌گذرد كه روز هر مي‌كنند سعي آنها.مي‌كنند
.دهند افزايش را كشور GNP و گيرند به‌كار محصولات ساخت براي باصرفه‌تري روش‌هاي دارند ،
.هستند برخوردار بالايي اقتصادي رشد از كشورهايي چنين
|
