وحيدرضا نعيمي
ياشوانت سينها وزير خارجه هند ۶۷ سال دارد. مانند بسياري ديگر از هنديان راست قامت است و از جايگاه وزارت خارجه بزرگترين دموكراسي جهان با اعتماد به نفس سخن مي گويد. عضويت در احزاب سكولار جاناتا، جاناتا دال و حزب متعصب هندويي بهاراتياجاناتا و نيز وزارت دارايي هند را در كارنامه خود دارد. وي كه از سال ۱۹۹۸ منصب وزارت دارايي كشور را در اختيار گرفت و سال ۲۰۰۲ به وزارت خارجه راه يافت، معتقد است تغييرات چشمگير اقتصادي از خود به يادگار گذاشته است، از جمله كاهش تورم به كمتر از دو درصد و كاهش بدهي هاي خارجي كشور.
انتصاب وي را به سمت وزير خارجه هند اقدامي در جهت انتقال اقتصاد و تجارت به پيكان ديپلماسي خارجي اين كشور ارزيابي كرده اند. با همين ديدگاه است كه سفر هفته گذشته سينها براي شركت در كميسيون مشترك تجاري هند و ايران قابل تفسير است.
عليرغم آن كه حزبي كه آقاي سينها از رهبران آن است به گرايشات فرقه گرايانه هندويي و مخالفت با مسلمانان شهرت دارد ولي وي نهايت تلاش را به عمل مي آورد تا چهره اي معتدل و غيرفرقه گرايانه از سياست خارجي هند به نمايش بگذارد. زيرا معتقد است كه در صحنه بين الملل امروز حركت هاي اقتصادي بيشتر به نفع هند است تا مناقشات سياسي. اما شرايط پس از ۱۱ سپتامبر موقعيت مناسبي را براي هند فراهم ساخت تا با تشبث به خطرات تروريزم تسويه حساب هايي را با پاكستان يعني همسايه اي كه تولد آن با خصومت هندو و مسلمان آغاز شد به عمل آورد زيرا القاعده مهم ترين مظهر تروريزم در اين كشور رشد يافته بود.
* پيام اصلي كه در اين سفر حامل آن هستيد، چيست؟
- پيام اصلي پيام دوستي، حسن نيت و صميميت فراوان است. همان طور كه مي دانيد من براي شركت در كميسيون مشترك اقتصادي به اين سفر آمده ام و مسائل مورد بحث در اين كميسيون غالباً اقتصادي است. از اين رو در نشست اين كميسيون و در ديدار با وزير خارجه شما، همكاري اقتصادي، تجارت و همكاري در زمينه انرژي و كشاورزي را مطرح كرديم. به علاوه در زمينه همكاري دفاعي و مواردي ديگر نيز بحث شد.
ما اعتباري به ارزش ۲۰۰ ميليون دلار در اختيار ايران قرار داده ايم كه در جريان سفر آقاي خاتمي به هند زمستان پارسال اعلام شد. در مورد استفاده از اين اعتبار صحبت كرديم. البته اين اعتبار اساساً براي استفاده در طرحهاي زيربنايي در نظر گرفته شده است. در هيأت همراه من، گروهي از وزارت راه آهن حضور دارند. آنها در مورد نوسازي و ارتقاء شبكه راه آهن ايران با همتايان خود مذاكره كردند.
در بخش انرژي، اساساً دو موضوع مورد علاقه ماست: مشاركت در توليد نفت در ايران و مشاركت در نوسازي پالايشگاهها كه در اين زمينه از دانش فني برخورداريم. مسئله خط لوله گاز هم در مذاكرات ما مطرح شد.
* آيا در مورد ساخت اين خط لوله پيشرفتي حاصل شد؟
- در حال حاضر ما مطالعه اي را در مورد گذر خط لوله ياد شده از بستر دريا در دست انجام داريم كه هنوز به پايان نرسيده است. يك گروه كاري شكل گرفته است كه به طور منظم براي بررسي طرح تشكيل جلسه مي دهد. قرار است اين گروه نتايج بررسي ها را عرضه كند تا براساس آن تصميم گيري شود. در مذاكره با آقاي هاشمي رفسنجاني و كمال خرازي پيشنهاد كردم ما علاقه منديم ترتيباتي با ايران سازمان دهي كنيم كه نهايتاً به ايجاد يك منطقه آزاد تجاري بين ايران و هند منجر شود. اما چنين منطقه آزاد تجاري از جهات مختلف بدون حضور پاكستان كامل نخواهد بود. بنابراين پيشنهاد من اين بود كه مي توانيم به تشكيل يك منطقه آزاد تجاري با حضور ايران، پاكستان و هند بينديشيم؛ به عبارت ديگر يك بازار مشترك مانند الگوهايي كه در ديگر نقاط جهان ديده ايم. هند با تعدادي از كشورها وارد چنين سازوكاري شده است، مانند كشورهاي عضو آسه آن، تايلند و سري لانكا. در ارتباط با سنگاپور در حال اجراي طرح هستيم. مذاكرات اوليه به همين منظور در چارچوب كشورهاي سارك و مائوريتوس آغاز شده است.
* آيا حضور پاكستان، امكان شكل گيري اين منطقه آزاد تجاري را با توجه به حساسيت اسلام آباد و دهلي نو نسبت به يكديگر دشوار نمي كند؟
- نبايد اين گونه باشد. تجارت نبايد فداي سياست شود. مسائل اقتصادي بايد با ضرباهنگ خود حركت كند، نه آنكه وجه المصالحه اختلافات سياسي قرار بگيرند. اين رويكرد ماست. من اين انديشه را مطرح كرده ام و اميدوارم مقامات ايراني آن را بررسي كنند. همچنين تصميم گرفتيم به منظور تسريع پيشرفت در برخي از اين نقاط محوري، گروه كوچكتري از مقامات شامل سفراي دو كشور در تهران و دهلي نو و مديران كل مرتبط و وزارتهاي خارجه و كشور تشكيل شود. اين گروه چهار نفره هر از چندي تشكيل جلسه مي دهد تا روند پيشرفت و موانع احتمالي طرحها را مورد بررسي قرار دهد. در صورتي كه مشكلاتي وجود داشته باشد، به اطلاع ما خواهد رسيد و ما تصميم لازم را اتخاذ خواهيم كرد.
* ظاهراً كشور شما موافقت كرده است به افغانستان سرباز اعزام كند.
- خير اين طور نيست.
* به عراق چطور؟
- خير به آنان اعلام كرده ايم، اعزام سرباز براي ما امكان پذير نيست.
* حتي اگر از فرصت كشورهايي كه مي توانند در بازسازي شريك باشند، حذف شويد؟
- به نظر من انتخاب با آنان است، چون پول آنهاست. اگر پول مال ما بود، حق انتخاب با ما بود. بنابراين انتخاب كسي كه بخواهد كارها را انجام دهد، با آنان است.
* فكر مي كنم شما در سخناني اعلام كرديد اگر آمريكا مي تواند در چارچوب سياست پيش دستي با عراق برخورد كند، اين حق براي هند نيز موجود است كه در چارچوب همين سياست با پاكستان برخورد كند، چرا كه اسلام آباد حامي تروريسم است و سلاحهاي كشتار جمعي دارد.
- من اين را در شرايط و سياق ديگري گفتم. من گفتم اگر داشتن سلاحهاي كشتار جمعي و تكثير آن و صدور تروريسم معيار مداخله نظامي باشد، پس آمريكا بايد در پاكستان هم مداخله كند، چرا كه مورد پاكستان توجيه كننده تر از عراق بود. در آن زمان احساس كردم بين عراق و پاكستان، زمينه براي مداخله آمريكا در پاكستان قويتر از عراق است، نه مداخله نظامي هند.
* از شما نقل شده است كه فكر و ذكر پاكستان كشمير است. اين دلمشغولي پاكستان نسبت به كشمير چه پيامدهايي بر سياست آن نسبت به هند داشته است؟ البته به نظر مي رسد دلمشغولي هند نسبت به كشمير نيز كمتر از پاكستاني ها نيست.
- درست است. اين گفته من است. هر وقت با پاكستاني ها درباره تجارت، فرهنگ، مرز دريايي، روابط مردم با مردم و هر چيز ديگر صحبت مي كنيم، پاي كشمير را به وسط مي كشند. به همين علت در ميان آنان دلمشغولي زيادي نسبت به كشمير وجود دارد.
براي ما، پاكستان فقط يكي از انبوه مسائلي است كه در عرصه سياست خارجي وجود دارد و البته موضوع اصلي هم نيست. اما از واكنش پاكستان چنين برمي آيد كه هند و به خصوص مسئله جامو و كشمير مسئله اصلي سياست خارجي اين كشور است. فكر مي كنم پاكستان نوعي احساس دشمني وسواسي نيز به هند دارد. هند به سرعت در تمام جهات در حال پيشرفت است، اما متأسفانه پاكستان اين گونه نيست. اگر پاكستان دست از اين دشمني غير ارادي بردارد، به نفع مردم اين كشور است.
* در زمستان سال گذشته آقاي خاتمي به دهلي نو سفر كرد و در پايان سفر وي بيانيه دهلي نو منتشر شد كه بر مشاركت راهبردي اين دو كشور به منظور تحقق منطقه اي امن تر، با ثبات تر و آبادان تر و تقويت همكاري منطقه اي و بين المللي تأكيد داشت. اين بيانيه تا چه اندازه در تعيين مسير پيشرفت روابط دو كشور مؤثر است؟
- اين نقشه راهي است كه آقاي خرازي و من امضا كرديم. مسائلي كه نيازمند توجه مضاعف دو طرف است، در آن ذكر شده است. برخي از موضوعهايي را كه قبلاً گفتم، مانند همكاري در زمينه هاي علوم و فناوري، انرژي، كشاورزي، زيرساخت و تجارت و سرمايه گذاري، جزو اين موضوعات مهم است.
* هند يكي از اعضاي پايه گذار جنبش عدم تعهد است. در گذشته شماري از كشورها و افراد به هند به ديده كشوري مي نگريستند كه يك نقش رهبري در جهان ايفا خواهد كرد. اما به نظر مي رسد در سالهاي اخير اين اميد تا حدي كم رنگ شده است. آيا طرفدار سياستهاي اين و آن هستيد؟
- نه موضوع سياستهاي اين و آن نيست. حتي موضوع، نقش رهبري نيست. جهان عوض شده و بايد بدانيم هيچ كشوري امروز نمي خواهد تحت رهبري كشوري ديگر باشد. بنابراين اگر بگوييد مي خواهم رهبر شما باشم، كسي به حرف شما گوش نخواهد داد. رهبري در سطح ملي، رهبري در سطح بين المللي منبعث از اتخاذ مواضع اصولي است كه در مورد مسائل مختلف منطقه اي و جهاني اتخاذ مي شود.
در آن روزها هند جزو اولين كشورهايي بود كه پس از استعمار، به استقلال دست يافت، سپس به كشورهاي ديگر كمك كرديم تا يوغ استعمار را پاره كنند. مثلاً شروع به مبارزه با نژادپرستي در آفريقاي جنوبي كرديم. در آن شرايط اين امكان وجود داشت كه يك يا چند كشور در خط مقدم اين مبارزه باشند، اكنون اين مبارزات را پشت سرگذاشته ايم. در آفريقاي جنوبي تبعيض نژادي وجود ندارد. جهان امروز بيش از هر چيزي درگير مسائل اقتصادي است، چرا كه در كشورها صحبت از بهبود زندگي مردم مي شود. مذاكرات ما در اينجا حول محور اين موضوع است و هند از هر مشاركتي كه بتواند، فروگذار نمي كند. رهبري هند در عرصه اي ديگر در حال ظهور است. رهبري و اهميت هند ناشي از اين حقيقت است كه اقتصاد ما يكي از سريعترين ميزان رشد را در ميان كشورهاي در حال توسعه دارد. ما در زمينه توسعه منابع انساني، دستاوردهاي بزرگي داريم. در عرصه علوم فناوري، ما از جمله راهبران بخش اطلاع رساني و فناوري و تحقيقات بنيادي هستيم. در اين زمينه هاست كه رهبري هند را كشورهاي ديگر به رسميت شناخته اند.
* هند يك قدرت هسته اي است. شما برخوردي را كه در ارتباط با فعاليتهاي هسته اي ايران صورت گرفت، چگونه ارزيابي مي كنيد؟
- فرق هند و ايران اين است كه ما در سال ۱۹۹۸ به سلاح هسته اي مجهز شديم. ما ان پي تي را امضا نكرده ايم. ايران ان پي تي را امضا كرده  است، بنابراين وظايفي متوجه ايران شده است. ما با توجه به نگراني هاي امنيتي كلي خود تصميم گرفتيم به سلاح هسته اي دست يابيم و اكنون سياست هسته اي خود را داريم كه براساس آن هند از سلاح  هسته اي ضد كشورهاي فاقد سلاح هسته اي استفاده نخواهد كرد. به علاوه هند اولين كشوري نخواهد بود كه از آن استفاده كند.
* برخورد شما با مسئله كشمير گاه به نوعي سياست خصمانه دهلي نو با مسلمانان تعبير مي شود. آيا اين درست است؟ اصولاً سياست هند در مورد مسلمانان چيست؟
- اين جزو اتهاماتي است كه معمولاً پاكستان به ما وارد مي كند و البته بي پايه است. سياست رسمي ما در قبال مسلمانان كشور هماني است كه قانون اساسي هند معين كرده است. براساس اين قانون، نظام حكومتي هند سكولار است. اما در اين دموكراسي هر كسي اجازه دارد دين خود را برگزيند و به آن عمل كند. اسلام هم در اين چارچوب در كنار ساير اديان قرار دارد.
* در ايران نگراني هايي در مورد توسعه روابط بين دهلي نو و تل آويو وجود دارد. شما چه اطمينان خاطري در اين زمينه به ايران مي دهيد؟
- هند در زمينه هاي مختلف از جمله سياست خارجي داراي تصميم گيري ها و سياست هاي مستقلي است كه براساس منافع ملي اتخاذ مي كند. روابط ما و اسرائيل هم در اين چارچوب مي گنجد. البته بايد خاطرنشان كنم اصولاً رابطه هند با هيچ كشوري به منظور تهديد كشوري ديگر برقرار و تقويت نمي شود.
* آينده روابط ايران و هند را چگونه مي بينيد؟
- بسيار خوب. همان طور كه قبلاً به بيانيه دهلي نو اشاره كرديد كه در پايان سفر آقاي خاتمي به هند امضا شد، اين بيانيه خطوط كلي گسترش روابط دو كشور را تعيين مي كند كه عملاً نامحدود است، به خصوص از نظر اقتصادي امكان بالقوه و سعي براي گسترش روابط وجود دارد. به هر حال فكر مي كنم در اين روابط مي توان به بلنديهاي استراتژيك جديدي دست يافت.

از ويژگي هاي مهم سياسي فرهنگي جامعه هند، اين است كه كمتر مردمي در ميان جوامع بشري جهان، به اندازه اين جامعه، مذهبي و متدين هستند.و نيز كمتر كشوري در جهان وجود دارد كه سياستمداران آن به اندازه هند ، در طول تاريخ ديرينه خود، از عنصر مذهب در حكومت داري استفاده كرده باشند.
از سوي ديگر در هند كه به اصطلاح بزرگترين دمكراسي جهان محسوب مي شود و ساختار نهادهاي جامعه مدني و مردم سالاري از سطح روستا تا حكومت مركزي در آن ريشه دار و حاكم بود، حكومت روز به روز مذهبي تر مي شد، به طوري كه سرانجام احزاب مذهبي هندوي متعصب يا بنيادگرا به حاكميت رسيدند.
وقايع سرنوشت ساز سه ماهه آخر سال ۲۰۰۱ و لشكركشي آمريكا به افغانستان و مطالعات پاكستان و هند به دليل اين حمله، بار ديگر اهميت منطقه شبه قاره هند را بر جهانيان آشكار ساخت. سرنوشت منطقه اي كه اكنون افغانستان خوانده مي شود، از هزاران سال پيش با تاريخ شبه قاره هند گره خورده است. در طول تاريخ به جز تهاجم استعمارگران اروپايي تقريبا كليه حملات، به هند، از اين سامان بوده است. امروز نيز پديده اي به نام طالبان كه هدف يكي از بزرگ ترين اقدامات نظامي آمريكا در يك قرن گذشته قرار گرفته است، در بخشي از شبه قاره هند، يعني پاكستان، شكل گرفت و القاعده نيز كه در اين عصر اسباب آشفتگي جهان متمدن را فراهم ساخته، از بستر آماده پاكستان براي رشد و گسترش بهره برده است زيرا يكي از هدف هاي - به زعم ايشان مقدس - آنان، مقابله با حاكميت هند در كشمير بود. در عين حال هم اكنون عمده ترين زمينه هاي نابودي اين گروه، به دست آمريكاييان با مشاركت هند و پاكستان عملي شد.
درجهاني كه نگراني فزاينده از درگيري هاي هسته اي، خواب راحت را از جهانيان ربوده است، دو كشور هند و پاكستان، در كينه هاي ريشه دار خود از يكديگر، در زمره معدود كشورهاي صاحب
سلاح هسته اي درآمده اند. بحران بين دو كشور پرجمعيت و مسلح به سلاح هسته اي و مجهز به دو ارتش بزرگ جهان نيز طي همين پروسه حضور آمريكا در اين منطقه آسيا شدت يافت. آمريكا علي رغم عادت سنتي خود، مبني بر عدم مداخله مستقيم در امور جنوب آسيا، وارد ماجرا شد، تا با كنترل بحران، به فرايند گسترش سلطه اش آسيب نرسد.
گرچه اكثريت اعضاي دولت ائتلافي فعلي هند از حزب افراطي هندوگراي بي جي پي است ولي آقاي واجپايي نخست وزير كه خود از رهبران اين حزب ولي معروف به ميانه رو است و همفكران او در سياست خارجي، نشان داده اند كه به مشروعيت بين المللي كشورشان نيز بهاي بسياري مي دهند و معتقدند، هند مجبور است چهره مطلوب سياسي در عرصه بين الملل، ارائه نمايد. زيرا رقيب ديرينه هند، يعني پاكستان، با بهره گيري از تبليغ عليه اقدامات فرقه گرايانه و بنيادگرايانه هندويي حزب حاكم هند، مشغول تخريب چهره بين المللي اين كشور است. در نتيجه هند بايد با كسب رضايت قدرت هاي جهاني و منطقه اي و با كسب جايگاه مهم در عرصه سياست جهاني بتواند پشتوانه خوبي براي اقتدار داخلي و حتي تحقق ايده آل هاي بنيادگرايانه به دست آورد. به اين ترتيب ملاحظه مي شود كه، سياست دولت فعلي هند، خلاف دوران نهرو است. در آن زمان هدف سياست خارجي هند كسب موقعيت و اعتبار رهبري در جهان سوم بود. امروزه درحالي كه شعارهاي ضدبنيادگرايي مذهبي، در سراسر جهان بلند است هدف اصلي سياست خارجي حزب حاكم بنيادگراي هندويي هند، كسب موقعيت بين المللي براي مصون ماندن از فشارهاي خارجي در رابطه با سياست هاي بنيادگرايانه داخلي است. بديهي است اتخاذ اين سياست به معني تجديد نظر در اصول بنيادگرايي هندويي نبايد باشد.
سياست خارجي اين كشور قاعدتا، بيشترين فاصله را از تعصب هاي ديني داشته است و ديپلمات هاي ماهر آن نيز توفيقات خوبي در نمايش سكولاريزم داشته اند. اما در يك بررسي ريشه اي مشخص مي شود كه انگيزه هاي ديني و دفاع از هندوئيزم در شكل گيري ديپلماسي هند بسيار تأثيرگذار بوده است.
مهم تر از همه نظام كاستي منحصربه فرد اين كشور است، كه خود از بنيادي ترين اصول دين هندويي است، كه علي رغم جلوه هاي غيرانساني آن، هنوز اصلي ترين فاكتور شكل دهي تصميمات سياستمداران اين كشور است. به اين ترتيب ملاحظه مي شود كه در اين كشور مفتخر به سكولاريزم، در تعارض بين سكولاريزم و مذهب، سياستمداران در عمل دين را به عنوان جهت دهنده سياست برگزيده اند.

صدام حسين مدت هاست كه دغدغه دنيا و به ويژه آمريكا بوده است. اما عراق چنان از دنياي خارج خود منفصل بود كه براي همه از جمله مسئولان اطلاعاتي آمريكا بدست آوردن تصوير روشني از صدام و اينكه او چه كسي است كار غيرممكني بود. تصاوير روشن اما متناقض داشتيم كه به تناسب برنامه هاي سياسي گوناگون رنگاميزي مي شد. اما اكنون كه اين مرد در قالب واقعي اش تحت بازجويي قرار دارد اميدواريم تصويري واحد و واقع گرايانه ظهور كند.صدام حسين براي جورج بوش هم شيطان صفت بود و هم مؤثر؛ چنين تركيبي از وي تهديدي فوري و واضح براي امنيت بين المللي مي ساخت. او نه تنها اراده صدمه رساندن به همسايگانش و آمريكا را داشت بلكه از ابزار آن نيز برخوردار بود. او به سرعت در حال توسعه زرادخانه ميكروبي و شيميايي خود بود و همزمان مي رفت كه به يك قدرت هسته اي تبديل شود. او آنقدر باهوش بود و سازمان يافته عمل مي كرد كه هر لحظه مي توانست دنيا را با يك بمب هسته اي غافلگير كند و اگر چه رژيم او يك رژيم سكولار بود اما در گزارش هاي ضدآمريكايي تا آنجا رسيده بود كه بدون شك با تروريست هاي تندرو القاعده همكاري مي كرد.اما ديگران تصاوير كاملاً متفاوتي از مردي كه عراق را اداره مي كرد داشتند، اين تصاوير كاملاً متفاوت بود: از تصوير مدافع خوش فكر اعراب كه در خيابان هاي كشورهاي عربي ترسيم شده بود گرفته تا تصوير يك شريك تجاري منطقي كه بسياري از رهبران براي خود ترسيم كرده بودند، شريكي كه مي توان با اعمال سياست چماق و هويج از پس آن برآمد. بعد از حمله و اشغال عراق اينطور به نظر مي رسيد كه همه اينها بيش از حد صدام را بالا برده بودند.
اما باگذشت چندين هفته خونين از اشغال عراق، اين سئوال پيش آمد كه آيا صدام استراتژي جديد و هوشمندانه اي را در پيش گرفته است. آيا آمريكا مانند ناپلئون در روسيه، درباتلاق عراق فرو رفته است؟ گارد جمهوري ذوب شد و به زمين رفت تا در موقع مناسب ظهور كند و در يك جنگ چريكي به رهبري ديكتاتور مفقود شده مبارزه كند؟
مرد چرك و ژوليده اي كه از سوراخي در نزديكي تكريت از زمين بيرون كشيده شد بدون شك به يك نابغه نظامي هيچ شباهتي نداشت. وقتي او در دادگاه حاضر و محاكمه شود شايد مردم عراق بالاخره دريابند آيا يك ديكتاتور زيرك سالها بر آنها حكومت كرده يا قاتلي خارج از دسترس كه به زير دستان بي رحمش اجازه مي داد مطيع نگاه داشتن جمعيت وحشت زده عراق هركار مي خواهند بكنند.بازجويان بدون شك براي دريافتن وضعيت سلاح هاي كشتار جمعي و اينكه اين سلاح ها كجا توليد و انبار شده است تلاش مي كنند. آنها ممكن است كشف كنند، دولت بوش پدر حق داشت كه فكر كند بعد از شكست كامل در سال ۱۹۹۱ و اعمال تحريم هاي بين المللي، صدام ديگر تهديد نظامي عمده اي نخواهد بود.نكته اي كه اكنون همه درباره آن توافق دارند اين است كه اين مرد باعث مرگ صدهاهزار نفر از مردمش شده است و بقيه آنها را نيز در وحشت و بدبختي نگه داشته بود.كنايه آميز اينجاست كه اين تصويري است كه اولين بار ۱۵ سال پيش گروه هاي بين المللي حقوق بشر در دوراني ترسيم كردند كه طي آن رئيس جمهورهاي آمريكا و اكثر كشورهاي دنيا با صدام به عنوان هم پيماني ارزشمند و خاكريزي عليه تندروي ايران رفتار مي كردند.
نيويورك تايمز
ترجمه: نيلوفر قديري