Hamshahri Newspaper

هدايت يك ميليون و ۴۰۰ هزار آواره افغان به سمت وطن آنان افغانستان، بدون هيچ گونه درگيري و بحران، شايد يكي از مهم ترين اقدامات ايران در طول چند سال گذشته است. دستاوردي كه پس از حضور ۲۵ ساله افغانيان در ايران و تحمل تبعات اين حضور، به دست آوردنش بسيار مهم است.
اكنون بسياري از افغانيان پس از يك مهماني ۲۵ ساله در راه بازگشت به كشورشان هستند. در حالي كه كودكان آنان در مدارس ايران تحصيل كرده اند. تربيت نيروي انساني در نظام آموزشي ايران و بازگشت آنان به افغانستان، دستاوردي قابل چشم پوشي نيست.
احمد حسيني مدير كل امور اتباع در باره فعاليت اداره زيرنظرش در طول چند سال گذشته چنين توضيح مي دهد: اداره كل امور اتباع و مهاجران خارجي وزارت كشور زير نظر مستقيم وزير فعاليت مي كند. وظيفه سياستگذاري، برنامه ريزي و اجراي كليه امور مهاجران اعم از پناهندگان، آوارگان، خارجي هاي با گذرنامه و... را به عهده دارد و اين كار را از طريق يك ستاد مركزي و اردوگاههاي سراسر كشور انجام مي دهد. در برنامه سوم توسعه با توجه به اهميت امور اتباع خارجي، شوراي هماهنگي اجرايي اتباع بيگانه در ماده ۱۸۰ به تصويب رسيد. اين شورا در واقع بالاترين ركن تصميم گيري در مورد اتباع خارجي است. وزراي مرتبط با مسايل خارجي ها در اين شورا عضو هستند و رياست آن را وزير كشور به عهده دارد. در برنامه چهارم هم وجود اين شورا به تصويب رسيده است. اداره كل اتباع، دبير اين شورا و پيگيري كننده مصوبات براي اجراست. مهم ترين عملكرد اين اداره مواجهه با بحران هاي بزرگ پناهندگي ناشي از درگيري ها و حوادث عراق و افغانستان بوده است. در مقطعي از اين سال ها، يعني ۱۳۷۰ تعداد آوارگان و پناهندگان حدود ۴ ميليون نفر شده بود كه بالاترين تعداد پناهندگان را در جهان رقم زد. در مورد فعاليت امور اتباع بيگانه وزارت كشور با احمد حسيني گفت وگويي كرده ايم كه از نظرتان مي گذرد.
* تاكنون چه تعداد پناهنده به كشورشان بازگشته اند؟
- بعد از دوره هاي طولاني اسكان و پذيرايي، در حال حاضر عملكرد و وظيفه جديد وزارت كشور بازگرداندن مهاجران با مشاركت كميسارياي عالي پناهندگان براساس كنوانسيون ژنو است. امسال موفق شديم آمار ۴ ميليون آواره سال ۷۰ را به يك ميليون نفر براي آوارگان افغان و ۷۰ هزار نفر عراقيان كاهش دهيم. يعني نزديك سه ميليون نفر در اين دوره به كشور خود بازگشته اند. بازگشت آوارگان افغان در سال ،۸۱ بعد از استقرار دولت كرزاي شدت گرفت، به طوري كه سال ۸۳ تنها ۴۵۰ هزار آواره افغاني را برگردانديم. از لحاظ حضور آوارگان، ايران اكنون از مرز بحران عبور كرده و روند كار به طوري است كه اميدوار هستيم در يك سال و ۶ ماه آينده باقي آنان به طور كامل به كشور خود بازگردند. اين موفقيت از آن جهت اهميت دارد كه بازگشت داوطلبانه بوده است نه با اجبار. اين امتياز بزرگي براي وزارت كشور و دولت جمهوري اسلامي ايران بوده است كه بعد از اين همه سال موفق شده پناهندگان را در حالي كه در ايران همه تحصيل كرده، كار ياد گرفته و درآمد قابل توجهي به دست آورده اند، براي مشاركت در توسعه كشورشان به آنجا برگرداند.
* تأكيد شما بر داوطلبانه بودن بازگشت آوارگان است اما براي حضور آنان در ايران محدوديت هايي اعمال مي شود؟
- وقتي مي گوييم داوطلبانه، به اين مفهوم است كه كميسارياي عالي پناهندگان، هنگام خروج آوارگان از آنها امضا مي گيرد و با پر كردن برگه اي از آنان مي پرسد كه آيا به دلخواه برمي گردند يا مجبور شده اند. اگر كسي اظهار كند كه با رضايت نمي رود، كميساريا از اعزام او ممانعت مي كند. بنابر اين بازگشت كاملاً داوطلبانه است. البته محدوديت هاي به وجود آمده براي تشويق مهاجران افغان است. اين محدوديت را سازمان ملل هم اعمال كرده است. از اين طريق كه كمك هاي دريافتي آوارگان جز كمك هاي مربوط به بازگشت قطع شد. دولت ايران هم مجبور شد سوبسيدهايي را كه تاكنون به افغانيان مي داد، مانند تحصيل، كار و ساير خدمات قطع كند. در حال تمديد قرارداد با دولت افغانستان و كميسارياي عالي براي بازگشت بقيه افغانيان هستيم و فكر مي كنيم در يك سال آينده جمعيت افغانيان مقيم ايران را به تعدادي برسانيم كه ديگر مانند يك جمع آواره محسوب نشوند بلكه به صورت ساير خارجياني باشند كه در كشور اقامت قانوني دارند.
* با دولت جديد هنوز به توافق نرسيده ايد؟

- مذاكره شروع نشده، قرار است به زودي طي جلسه اي در تهران موضوع بررسي شود.
* سقف قرارداد قبلي چقدر بود؟
- سال ،۸۳ بازگشت ۵۰۰ هزار نفر در قرارداد با افغانستان ذكر شده بود كه تقريباً تمام شد.
* بازگشت افغانيان آنطور كه شما مي گوييد كاملاً داوطلبانه است. اگر كسي حاضر به بازگشت نشد چه اتفاقي مي افتد؟
- براساس كنوانسيون ژنو پناهنده كسي تعريف شده كه در كشورش ترس از شكنجه يا تحت تعقيب قرار گرفتن وجود داشته باشد. اگر آواره افغاني بتواند ثابت كند كه در شرايط جديد افغانستان و دولت كرزاي اگر برگردد جانش در خطر است و كميسارياي عالي سازمان ملل اين موضوع را تأييد كند، آن فرد مي تواند درخواست پناهندگي كند. براي ماندن بايد دليل آورد. در غير اين صورت نبودن كار و شغل در افغانستان دليل قانع كننده اي براي ماندن نيست. اگر قرار باشد هر شخصي به دليل شرايط نامناسب كشورش به جاي ديگر مهاجرت كند، جمعيت دنيا هميشه بايد در حال مهاجرت از كشورهاي فقير به مناطق ثروتمند باشد.
* دولت ايران بابت حضور چند ساله افغانيان چقدر هزينه كرده است؟
- اين هزينه غيرقابل تصور است. فرض كنيد هر پناهنده، تنها روزي يك دلار هزينه زندگي داشته باشد. اين را ضرب كنيد در ۲ ميليون پناهنده اي كه به طور متوسط سالانه در ايران حضور داشته اند. مي شود سالانه ۷۰۰ ميليون دلار.
* سازمان هاي بين المللي چه اندازه از اين كمك را تقبل كردند؟
- عمده كمك ها از طريق كميسارياي عالي سازمان ملل در امور پناهندگان صورت گرفت كه فقط در باره پروژه هاي خاصي بود كه قرارداد داشت مثل ساخت مدرسه و درمانگاه و متوسط اين كمك ها در بهترين سال ها حدود ۱۵ ميليون دلار بود كه ۱۰ سال پس از حضور پناهندگان در ايران، يعني ۱۳۷۲ شروع شد. طبق محاسبات ما، كمك هاي سازمان ملل حدود ۵ درصد كمك هاي ايران بوده است. البته سازمان ديگري هم هست به نام «برنامه جهاني غذا» كه ۵ قلم مواد غذايي را در اردوگاه ها توزيع مي كرد. از ابتداي سال ۲۰۰۵ اعلام شد، اين امكانات قطع خواهد شد.
* يعني از سال ،۲۰۰۵ يك ميليون و ۵۰۰ هزار افغاني كه در ايران هستند امكاناتي دريافت نمي كنند؟
- كساني كه در اردوگاه هستند هيچ كمكي نمي گيرند. افرادي هم كه در اردوگاه ها زندگي مي كنند يارانه اي نمي گيرند. اين را جامعه جهاني اعمال مي كند نه ما. هيچ جاي دنيا وجود ندارد كه پناهندگان ۲۵ سال در آنجا مانده باشند.
دولت افغانستان منتخب و مورد تأييد مردم آن است به همين دليل كنوانسيون ژنو ديگر براي افغانيان صدق نمي كند.
* آن تعداد از كودكاني كه مي مانند در سال آينده اجازه مدرسه رفتن دارند؟
- بله. هيچ كس نمي تواند مانع مدرسه رفتن آنها بشود اما به دليل قطع شدن يارانه، آنان بايد هزينه ها را بپردازند. ۲۰ سال است كه سالانه ۲۰۰ هزار دانش آموز افغاني در مدارس ما تحصيل مي كنند بعد از اين هم سياست ما ادامه تحصيل بازماندگان افغان است اما براساس مصوبه هيأت وزيران چون سازمان ملل بودجه آموزشي را قطع كرده شهريه ثبت نام در مدارس از افغاني ها گرفته مي شود.
* چقدر است؟
- ۷۰ هزار تومان براي مقاطع ابتدايي و ۱۱۰ هزار تومان دبيرستان كه كمتر از هزينه اي است كه دانش آموزان ايراني مي پردازند.
* و موضوع كار افغانيان در ايران چه مي شود؟
- كاركردن آنان در ايران تابع روابط دوجانبه در سطح وزراي كار دو كشور است. اگر وزارت كار از دولت افغانستان بخواهد كه مثلاً در يك سال ۲۰۰ هزار كارگر افغان در ايران كار كنند، در اين چارچوب اعزام انجام مي شود و غير از اين چارچوب كسي اجازه كار ندارد.
* الان چند نفر اجازه كار دارند؟
- اجازه كار خيلي محدود داده شد. فقط تعداد اندكي هستند كه جواز اشتغال به كار دارند. عمدتاً به طور غيرمجاز كار مي كنند و باعث تأسف است كه بگوييم دستگاه هاي دولتي بيشترين تخلف را در به كارگيري نيروهاي غيرمجاز افغان دارند. عمده كار جمع آوري زباله تهران به عهده كارگران افغان است كه در شهرداري مشغول هستند. در وزارت راه نيروهاي افغان زيادي مشغول راه سازي هستند و همين طور در وزارت نيرو. در صورتي كه وزير كشور سال گذشته در بخشنامه اي به دستگاه ها اعلام كردند به كار گرفتن نيروي خارجي غيرمجاز توسط بخش دولتي ممنوع است. دليل اصلي اين كار ما ارزان بودن كارگران و مسئول نبودن كارفرما هنگام بروز حادثه است.
* در اداره شما يك طرح شناسايي هم انجام شد. آيا به اتمام رسيد؟
- بله در حقيقت تمام شد. يك طرح آزمايش و شناسايي اتباع خارجي داشتيم كه چند مرحله داشت. مرحله اول شناسايي بود كه در سال ۷۹ و ۸۰ انجام شد و مرحله دوم آمايش بود كه مي خواستيم بدانيم چه تعداد از افغانيان كاسته شده است. در سال ۸۰ به آمار ۲ ميليون و ۳۵۰ هزار نفر رسيديم. سال ۸۲ اين تعداد يك ميليون ۴۰۰ هزار نفر بود. تقريباً حدود يك ميليون از افغاني ها در فاصله اين دو طرح از كشور خارج شده بودند. با بازگشت ۴۵۰ هزار نفر در سال ،۸۳ براي اولين بار، تعداد مهاجران افغان در طول ۲۰ سال گذشته به زير يك ميليون نفر رسيد.
* بازگرداندن افراد باقي مانده با توجه به آن كه بيشتر آنان در ايران خانواده تشكيل داده اند مشكل تر از گروهي است كه تاكنون نرفته اند. آيا پيش بيني شما براي بازگشت ساير افغانيان در ۱۸ ماه آينده محقق مي شود؟
- طبيعي است كه هرقدر جلوتر برويم كساني كه مي مانند انگيزه كمتر براي بازگشت دارند. براي همين قطع كمك هاي بين المللي و يارانه ها مشكل ماندن آنان را حل خواهد كرد.
* بسياري از اين افغانيان همسر ايراني دارند. آنان هم بايد بازگردند؟
- اعلام كرديم اگر ازدواج رسمي با مجوز وزارت كشور بين زن ايراني و مرد افغاني تا قبل از سال ۸۰ انجام شده باشد، آن خانواده ها مي توانند بمانند.
* جز سازمان هايي كه از آن ها نام برديد، چه مجامعي در امور پناهندگان ايران فعاليت دارند؟
- سازماني به نام IOM يا سازمان بين المللي مهاجرت وجود دارد كه فعاليت هاي آن به تازگي در ايران جنبه اجرايي پيدا كرده است. اجلاس سالانه اي در ژنو دارد و وزارت كشور عضو رسمي شوراي IOM است كه هر سال حق عضويت مي پردازد. ما با كمك IOM در تهران مؤسسه اي را تأسيس كرده ايم به نام «آكادمي مطالعات پناهندگي و مهاجرت» . محدوده عمل اين آكادمي كشورهاي آسيا و خاورميانه است، همين طور كشورهايي كه در مرز شرقي هستند. اين آكادمي مركزي بين المللي براي مطالعه دلايل مهاجرت و پيدا كردن راه حل هاي مهاجرت و مهار آن است. كشورهاي غربي به دليل مهاجرت از طرف منطقه ما به شدت در فشار قرار دارند و به همين علت قصد دارند در اين باره فعاليت كنند.
اين آكادمي در كنار شوراي هماهنگي اتباع خارجي و سازمان ملي مهاجرت كه توسط وزارت كشور به دولت پيشنهاد تشكيل آن داده شده، مي توانند مثلثي را به وجود آورند كه در آينده مديريت امور مهاجرت در كشور ما ضابطه مند شود.
در كنار سه نهاد گفته شده كميساريا، برنامه جهاني غذا و آكادمي مطالعات، نهادهاي خيريه اي هم هستند كه به پناهندگان كمك مي كنند. مثل يونيسف و پزشكان بدون مرز. علاوه بر آن نهادهاي غيردولتي خارجي هستند كه مجوز فعاليت را از وزارت كشور مي گيرند.
* اداره امور اتباع درباره ايرانيان مقيم خارج فعاليت ندارند؟
- موضوع ايرانيان مقيم خارج كشور در حال حاضر خيلي تعريف شده نيست. بخشي از مسايل آنان را شوراي سياستگذاري ايرانيان خارج كشور پيگيري مي كند و برخي مسايل ديگر را نيز وزارت كشور. اين يكي از مشكلاتي است كه در آينده بايد به صورت يك جا ديده شود. سازمان ملي مهاجرت دربرگيرنده تمام امور مهاجران چه در ايران، چه خارج كشور خواهد بود.
* بحث تشكيل سازمان ملي مهاجرت زمان زيادي است كه مطرح شده اما هنوز به نتيجه نرسيده است؟
- الان به مرحله جدي رسيده. سازمان مديريت و برنامه ريزي چندي پيش موجب تعلل در كار شد تا اين كه در سمينار و گردهمايي، استانداران صورت جلسه اي را امضا كردند كه رئيس سازمان مديريت و برنامه ريزي دستور اقدام سريع دادند. اميدواريم با اين دستور هرچه زودتر سازمان شكل بگيرد.
* قبل از حمله آمريكا به عراق، اداره امور اتباع اعلام آمادگي كرده بود ايرانيان مقيم اين كشور را به وطن بازگرداند. اين اتفاق افتاد؟
- تقريباً همه كساني كه مي توانستند ثابت كنند ايراني هستند و به دليل شرايط جنگ به عراق رفته اند، به ايران بازگشتند. تعداد كمي در عراق ماندند كه به دليل هرج و مرج آنجا براي ما مشخص نيست در كجا به سر مي برند. از سازمان ملل خواسته ايم آنان را به ما معرفي كنند. ۲۴ هزار نفر عشاير ايراني و اعرابي بودند كه هنگام وقوع جنگ در آن سوي مرزها ماندگار شدند و در اردوگاه هاي آنجا استقرار يافتند. از اين تعداد بيشتر آنان بازگشته اند.
* در ايران چند اردوگاه وجود دارد و تفاوت آن با مهمانشهرها چيست؟
- معمولاً اين برگه ها را كنترل مي كند.
* يك ميليون و ۴۰۰ هزار نفر افغاني در حال حاضر همه كارت شناسايي دارند؟
- همه اين آمارها كه اعلام كردم مربوط به افغانياني است كه كارت شناسايي دارند.
* تخمين زده ايد چه تعداد بدون كارت و به صورت غيررسمي در ايران به سر مي برند؟
- تخمين خيلي سخت است. اما به دليل سوءاستفاده باندهاي قاچاق، آمار افغانياني كه به طور غيرمجاز وارد كشور مي شوند به ويژه در زابل و زاهدان در چند ماه اخير در حال افزايش است. براي مثال در يك روز در سه خانه زاهدان حدود هزار افغان دستگير شد كه آنان از افغانستان به خانه ها آورده شده بودند. براساس مقصد ايران، از آنان كرايه گرفته شده بود. نكته جالب آن است كه همه آنان جوانان ۱۷ تا ۲۵ ساله اي بودند كه بدون استثناء براي نخستين بار به ايران وارد مي شدند. اين نشان مي دهد كساني كه از طريق سازمان ملل داوطلبانه به افغانستان برگشته اند، بسيار محدود اقدام به بازگشت مجدد مي كنند. بيشتر آناني كه مي آيند براي كار است. اين پديده خطرناكي است كه وزير كشور به ناجا درباره آن هشدار داده است.
به اعتقاد ما همانطور كه ستاد مبارزه با قاچاق كالا وجود دارد بايد چنين نهادي براي مقابله با قاچاق انسان نيز تأسيس شود. چرا كه اگر مراقب نباشيم علاوه بر افغانستان، از بنگلادش، پاكستان و ساير كشورها نيز مهاجران به سمت ايران سرازير خواهند شد.
* هزينه بستن مرزهاي گسترده با افغانستان و پاكستان بسيار بالاست اما از سوي ديگر ما هزينه بيشتري در طول اين سال ها به تبع حضور آوارگان داده ايم. تصميمي براي بستن مرزها وجود ندارد؟
- بخشي از مسئوليت مرزها به ما بازمي گردد. بخش ديگر به عهده كشور مقابل است. ما بارها به مسئولان افغانستان تذكر داديم اما در ميان آنان اراده اي براي اين كار وجود ندارد. براي بستن مرزها آنان از ما تقاضاي كمك مالي دارند. در صورتي كه گاهي فاصله ايستگاه هاي مرزي ايران و افغانستان بسيار زياد است كه براي كشور ما هزينه بالايي دارد. اين يكي از چالش هاست كه بايد در آينده بررسي شود.
* در قبال ساير مهاجران از مليت هاي مختلف چه وظايفي داريد؟
- هر تبعه خارجي مقيم ايران، در مسائل استملاك، ازدواج، تردد و اقامت بايد به ما مراجعه كند.
* معمولاً براي چه مراجعه مي كنند؟
- بيشتر براي گرفتن پروانه ازدواج، اگر مرد خارجي بخواهد با زن ايراني ازدواج كند بايد مجوزي را با امضاي وزير داشته باشد.