با
داشث نخواهيد باد بدون تاير هرگز
اسلامي شهرهاي با جمعيت تراكم
كرد؟ چه
شهري محيطيك‌پارچه جست‌وجوي در اسلامي شهرهاي
يادگار به شهري و معماري اصول هجري اول قرن ابتداي از
بافت در ساساني و شرقي روم رومي ، يوناني ، اعصار از مانده
است شده ادغام مذهبي نوين
از -را بحث‌انگيز روندي اخير ، سده چند در اسلامي شهرهاي
به و پيموده -آن مدرنيستي شيوه‌هاي تا شهرسازي سنتي اشكال
بر مدرنيسم و سنت از آميزه‌اي اينك ، كه رسيده‌اند جايي
.است شده اين‌شهرهاحاكم
مخاطرات وحتي كاستي‌ها ، نارسايي‌ها پاره‌اي گونه ، بدين
است گرفته را شهرها اين ساكنان گريبان واهمه‌ها و
دو هر اين از كداميك مدرنيسم ، يا سنت:پرسيد مي‌توان
در يونسكو پيام ماهنامه معاصرند؟ انسان نيازهاي پاسخ‌گوي
يك درحكم تنها و گذرا گونه‌اي به -ژوئن 1996خود جستار
مقاله‌با آن گزيده كه پرداخته مساله‌مبرم اين به -يادآوري
پيرامون‌الگوهاي سوم جهان اخيرشهرسازان حساسيت‌هاي به توجه
.پي‌مي‌آيد در اسلامي شهر يك
تحت اسلام ، جهان در شهري سنتي بافت تاريخي رشد فرآيند
اسلامي فرهنگهاي در شهري بافت و شكل‌گيري مختلف اشكال تاثير
هر خاص معماري ويژگي قرون‌متمادي ، طي در.است گرفته قرار
همان از و شده يكي شهري‌سابق بافت با تاريخي دوره
مانده يادگار به شهري و معماري اصول هجري ، اول قرن ابتداي
نوين بافت در ساساني روم‌شرقي‌و رومي ، يوناني ، اعصار از
.است شده مذهبي‌ادغام
...و مراكش تلمسن ، تونس ، الجزيره ، مانند قديمي شهرهاي
دست‌آوردهاي حاكم ، فنون و روش زمين ، خاص شكل بيانگر
سنتي زندگي روش و مذهب به مربوط اجتماعي و اقتصادي -سياسي
.هستند نواحي ساكنان‌آن
تركيب بر دال اعراب عادت اين به استعمارگرايي روند بعدها
تمدن ، چندين بين ايجادپيوند طريق از گوناگون ، فنون
كه كشورهايي در شهرگرايي سير آن دنبال به.داد پايان
چيزي كار ، اين نتيجه كه شد شروع بودند محدود منابع داراي
.نبود شهري محيط آشكار و منظم تخريب جز
مسكن و محيطزيست كمبودامكانات با مهاجرت‌ها كه حالي در
قادر كافي ، تسهيلات دليل‌نداشتن به دولتها بود ، شده مصادف
جمعيت تراكم.نبودند روزافزون‌مسكن نيازهاي به به‌پاسخ‌گويي
مي‌كرد ناگزير را مسكن‌مردم كمبود و مي‌گذاشت فزوني روبه
يك از.كنند كوچك‌ترتبديل اماكن به را خود خانه‌هاي‌قديمي
بيشتر روزبه‌روز بازسازي‌نشدن و مرمت دليل به اين‌خانه‌ها سو ،
جاي روستايي فقير مستمندو مردم ديگر سوي از و تخريبمي‌شد
.مي‌كردند اشغال را شهرها بومي قديمي‌و اهالي
تحت مناطق ساير از بيش قديمي‌شهرها مناطق ميان ، اين در
مناطق اين بودن مركزي كه‌وضعيت چرا.گرفتند قرار تاثير
و ارزان‌قيمت اماكن جستجوي به مي‌داد امكان واردان تازه به
.بپردازند كوچك شركت‌هاي و كارگاه‌ها در غيرتخصصي كارهاي
به و بودند بيشتري داراي‌تراكم قديمي نواحي در خانه‌ها
خود حال به وبازسازي ، تعمير سرسام‌آور دليل‌هزينه‌هاي
گرفته ناديده مهارتهاي‌سنتي عبارتي ، بهشدهبودند رها
از برخي ميان ، درايننبود بخش رضايت شرايطزندگي و شد
به نيز جمعيت و شدت‌بخشيد را تخريب روند اشكال‌پيشه‌وري ،
از بيش قديمي بدين‌گونه ، ساختمانهايزد دامن اين‌فرآيند
فاضلابها و آب خطرنشت گرفتند ، قرار استفاده حدمورد
سلامت و تندرستي رابراي مخاطراتي امر اين.افزايش‌يافت
فرسايش ، خطرات آبو سطح تغييرات.داشت به‌همراه افراد
.مي‌كرد سلب نواحي آن ازساكنان را آسايش
به بي‌آنكه شهري طرح‌هاي‌گسترش در ذيربط دولت‌هاي گاهي
در را سنتي مناطق تخريب بينديشند ، عربي شهر ميراث‌اسلامي
.گرفتند پيش
دائما كه تاريخي اماكن موسوم‌به عمومي بناهاي از بسياري
متروك محيطي در قرارگرفته‌اند ، مواظبت و مراقبت مورد
.مانده‌اند دور اجتماعي‌شهري و فيزيكي بافت از و شده رها
بناهاي از بسياري استعماري‌شهرسازي ، دوره دنبال به
الهام غرب معماري ازالگوي عربي كشورهاي در موجود
مي‌گزينند ، سكني خانه‌هاي‌جديد در كه افراديگرفتند
را مكان بهاي انرژي مصرف و تعميرات هزينه بابت از غالبا
مساجد و آموزشي موسسات كه مي‌شود ديده غالبا.مي‌پردازند
فاصله شهر مركز از كيلومتر چندين كه محصور نواحي در
شهري برنامه‌ريزي عربي شهرهاي در.شده‌اند احداث دارند ،
ناتمام و جزئي يا باشد داشته وجود هم اگر و ندارد وجود
محيطشهري نتيجه ، در.نمي‌شود پيروي برنامه‌ها اين از يا است
شهرها سنتي بافت كيفيت و ارزشها تا ندارد وجود يكپارچه‌اي
.كند حفظ را
.مي‌گذرانيم نظر از را اسلامي شهر چندين ويژگي نمونه براي
قاهره
در.شد برابر ده قرن يك از كمتر مدتي در شهر اين جمعيت
وسعت 32000 به زميني روي نفر ميليون دوازده سال 1990 ،
هكتار تنهايي 22000 به شهر اين وسعت.مي‌كردند زندگي هكتار
اين.است بالا خيلي شهر جمعيت تراكم ترتيب ، بدين كه است ،
ويژگيهاي تمامي برخوردارند ، مطلوبي موقعيت از كه مناطق
نوعي چند هر.رادارند وسطي قرون در عرب اسلامي خاص‌شهرهاي
.مشهوداست آنها در پويايي با رخوت‌توام حالت
كشور نقاط اقصي از سيل‌مهاجران جهاني ، دوم جنگ پايان در
در توسعه و معضل‌مسكن امر ، اين كه شد سرازير سوي‌قاهره به
.كرد راپيچيده‌تر شهر برهم و هم
(تا 1996 از 1976) سال در20 قاهره شهر انتظار ، خلاف بر
و ناآزموده جمعيت ورود دنبال به.يافت چشمگيري توسعه
هكتار به30000 از 15000 شهر وسعت نكرده‌روستايي ، تحصيل
.رسيد
بغداد
هزار از 200 كمتر داراي‌جمعيتي پيش سال كه 70 شهر اين
نفري ميليون سه كلان‌شهر يك صورت به امروزه نفربود ،
بافت داخل در شهرجديد مركز اينكه دليل به.درآمده‌است
آن بر وارد فشارهاي امروزه ، كرد ، پيدا توسعه و رشد قديمي
تامين براي شهر اين ديگر سوي ازميشود بيشتر روز هر
وجود.است كرده استفاده قديمي شهر از خود ساختماني مصالح
در بازرگاني -صنعتي فعاليت‌هاي توسعه و اجتماعي جهشهاي
سنتي بافت فيزيكي چهارچوب فروپاشي احتمال شهر قديمي مناطق
.است بخشيده شدت را شهر
(استثنا مورد يك) صنعا قديمي شهر
از آن در كه شهري ديدن از شمالي افريقاي اهل بيننده هر
.شد متعجبخواهد نيست ، خبري روستايي جمعيت تنگدستي و فقر
هم بر را شهر سنتي نمي‌خواهندچهارچوب روستايي مهاجران
ظريف تعادل نوعي ساختها ، زير شدن مدرنيزه دنبال به.بزنند
سنت‌ها و سوق تاجران و ساكنان آن ، ساكنان و شهر بين موقت و
سال 1995 ، دراست آمده پديد تجديدگرايي به وافر عطش و
.شد اهداء صنعا به‌شهر اسلامي معماري براي آقاخان جايزه
تونس
بود ، نفر هزار حدود 70 سال 1980در در تونس شهر جمعيت
روزگار مخروبه درخانه‌هاي شهر ساكنان از درصد كه 56
.بودند آمده روستاها از اهالي درصد و 65 مي‌گذراندند
تحولاتي و تغيير مهاجران عظيم سيل شهرها ، از بسياري همچون
بودند كساني مهاجران گروه اولين.آورد وجود به شهر در را
و كرده رها را خود كاشانه و خانه خشكسالي دليل به كه
اماكن به تبديل قديمي خانه‌هاي.بودند شده پايتخت روانه
طي.مي‌داد جاي خود در را نفر اتاق 8/2 هر و شده كوچكتر
سرازير تونس سوي به مهاجران جديد سيل و 1980 ، سالهاي 1975
شد امرموجب اين.كرد اشغال را شهر ارزان‌قيمت خانه‌هاي و شد
سال در كه طوري به.كنند اتاق‌سكونت هر در بيشتري تعداد
.برابرشد دو تعداد اين سال 1985 به 1980نسبت
بهداشتي ، نامطلوب شرايط و خرابي‌ها انبوه ، جمعيت وجود با
بسط.شد عرضه قيمت ترين نازل با خانه‌هايي شهر اين مركز در
تخصصهاي كه شغل‌هايي وافزايش موجود زمين‌هاي گسترش و
شهر ساكنان شيوه‌زندگي بر منطبق كاملا مي‌طلبند ، متفاوت‌را
.است
مراكش
از 100 مسلمانان تابعيت‌فرهنگي و 1960 سالهاي 1900 طي
با شهر وسعت كه حالي‌بود در اين.رسيد درصد درصدبه 30
متخصصان و معماران آيا.يافت افزايش پنج به يك نسبت يك
در رايج خارج دور از تعليمات همچنان بايد عرب شهرسازي
جديد راه‌هاي جستجوي در بايد يا كنند دنبال را كشورشان
باشند؟ ابداع و نوآوري
جديد بناهاي ايجاد به بيشتر كشورها از بسياري چرا
قديمي؟ ساختمانهاي نوسازي و تجديدساختار به تا مي‌انديشند
جهت در داخلي كشمكش‌هاي نشانگر شهر بر حاكم سستي و پويايي
نوانديشي و نوآوري به ورزيدن مبادرت يا موجود وضعيت حفظ
بازگشت معناي به اگر موجود وضعيت حفظ كه ترتيب بدين.است
چهارچوب آن ونگهداري حفظ مفهوم به نباشد سابق به‌چهارچوب
آن از وحمايت اوليه عظمت حفظ مستلزم امر كه‌اين مي‌شود تلقي
و انطباق تحول ، ايجادمهاجمياست نوع هر مقابل در
و اجتماعي فيزيكي ، پويايي سبب مدرن شهر بافت يكپارچگي‌در
شغل امكانات‌عمومي ، آزاد ، فضاي مدارس ، ايجاد.مي‌شود اقتصادي
.است مسكن مكمل اجزاء از انساني‌غيرمتخصص نيروي براي
هاشمي بهزاد:مترجم
|
