آزادي و اسلام
استاد نوشته "دينداري و دموكراسي" مقاله بر نقدي
(اول بخش) شبستري مجتهد دكترمحمد
حكومت‌است از شيوه‌اي (دموكراسي) مردم‌سالاري:جستارگشايي
شكل جامعه يك مردم بيشينه آزاد اراده و خواست بنياد بر كه
ديگران حق پايه‌رواداري بر مردم‌سالارانه شالوده‌هاي.مي‌گيرد
تفسير هرگونه نفي آزادي‌عمل ، و انديشه بيان انديشه‌ورزي ، در
فلسفي ، پرسمانهاي از (monistic)تكروانه و وحدت‌گرا گزارش و
بر تاكيد درعوض و فرهنگي اجتماعي‌و و سياسي فكري ،
و حزبها شكل‌گيري فراهم‌سازي هاي‌يادشده ، زمينه در كثرت‌گرايي
تعيين در مردم دخالت گوناگون ، واجتماعي سياسي گروههاي
عرصه در مردم‌گرا گزينشهاي راه از سياسي‌خويش سرنوشت
در همگاني ، دادگري و عدالت تامين..انتخابات‌نمايندگان
سياسي‌و خطمشي‌هاي در توده‌گرا و مردمي سودمنديهاي نظرداشتن
.مي‌پذيرد استواري...و اجتماعي
از دراين‌باره ، قلم‌زدن و پژوهش گفتگو ، دريچه خوشبختانه
كنوني ، موقعيت در بويژه و شده گشوده ايران در پيش سالها
و فكري اجتماعي ، مسائل در مردمي ويژه سمت‌گيري به توجه با
و گسترده‌تر خرداد ، به‌گونه‌اي دوم از پس كشورمان سياسي
واكنشها مهمترين از يكي ازجمله ، .مي‌پذيرد انجام شتابناكتر
در مصباح‌يزدي محمدتقي استاد مسائل ، سخنراني اين برابر در
و دين نسبت درباره تهران جمعه نماز ازخطبه‌هاي پيش سخنان
نوشتن با شبستري مجتهد محمد دكتر ، استاد بودكه آزادي
به‌چاپ همشهري روزنامه در تاريخ 15/5/77 در مقاله‌اي‌كه
مقاله بر نقدي خود به‌نوبه اينك.پرداخت آن به‌نقد رسيده
تامل‌آور نكته‌هاي برخي آن درخلال نويسنده كه استادشبستري
خوانندگان نگاه از مي‌شود ، يادآور را وانديشيدني
.گذشت ارجمندخواهد
معارف گروه
ذوعلم علي:نوشته
به كه است آمده نكات برخي شبستري ، مجتهد آقاي مقاله در
مقاله اين نگارنده به‌نظر و گرفته قرار تاكيد مورد درستي ،
و آزادي‌سياسي اهميت بر تاكيد.باشد موردتوجه بايد نيز ،
خدا قوانين‌قطعي به عمل وجوب ايران ، ملت براي دموكراسي
و خشونت از روش‌هاي‌عاري به‌كارگيري ضرورت مسلمان ، هر براي
و درست روش‌هاي استفاده‌از الهي ، ارزش‌هاي تبليغ در سركوب
درستي و مهم نكات ،..و تخلف‌ها از جلوگيري براي قابل‌قبول
نظرياتي و ديدگاه‌ها شده ، اما مطرح ايشان مقاله در كه است
نياز جدي تامل به كه مطرح‌شده به‌صراحت يا اشاره به هم
در اسلامي و ديني ديدگاه بااساس آنها ، از برخي دارد ، كه
فكري مبناي با هم داوري‌هايشان برخي‌از و است آشكار تعارض
كرده‌اند ، دفاع و ياد آن از اين‌مقاله در كه خودشان
مقاله اين از نكاتي كه است آن بر نگارنده.دارد ناسازگاري
.دهد قرار وبررسي نقد مورد را
شده كشيده نقد به كساني مدعاي ايشان ، مقاله در -1
و است مردم‌سالاري دموكراسي معناي" معتقدند كه
اراده برابر در انسان اراده به دادن اصالت مردم‌سالاري‌يعني
ايشان ولي ".خداوند قانون بر انسان قانون داشتن ومقدم خدا
آنان‌را نظر و برداشت حقيقت در دموكراسي ، از ديگري باتعريف
برداشت‌آقاي و تعريف.شمرده‌اند ناصحيح دموكراسي ، مورد در
در دموكراسي"كه است اين دموكراسي درباره شبستري مجتهد
شيوه و شكل درمقابل است ، حركت شيوه و شكل يك امروز ، دنياي
از تمجيد و درتعريف آن ، از پس و "ديكتاتوري حكومت‌هاي
.بيان‌كرده‌اند را مطالبي "دموكراسي شيوه"
-نظر دو بين اختلافي "اصلا گفته‌اند ، ايشان كه است چنين اگر
دموكراسي كه هم ايشان خود و نيست ، -دموكراسي تعريف در جز
كه مي‌پذيرند مي‌كنند ، تعريف حكومت شيوه و روش يك حد در را
احكام و قوانين مي‌تواند حكومت ، شيوه و روش اين محتواي
!دارد وجود ونزاع مشاجره جاي چه ديگر پس.باشد الهي
و;ناميده‌اند "دموكراسي ديني مخالفان" ايشان كه را كساني
نمازجمعه از پيش سخنراني‌هاي به مقاله ، همان زيرنويس در
اشاره يزدي مصباح آيتالله فرزانه ، استاد توسط تهران
نيستند -شيوه‌حكومت به‌عنوان -دموكراسي مخالف هرگز كرده‌اند ،
و نقد را ازدموكراسي تلقي و برداشت آن به‌صراحت خودشان و
و دهد قرار "خدامحوري" رابه‌جاي "مردم‌سالاري" كه كرده‌اند رد
ايشان خود وگرنه مقدم‌بدارد ، قانون‌خدا ، بر را انسان قانون
شيوه يك به‌عنوان دموكراسي كه تصريح‌كرده‌اند خود مطالب در
شده تبيين و تعريف اسلامي جمهوري نظام آنچنانكه‌در حكومت ،
اين صاحبان درحقيقت.ندارد اسلام با هيچ‌گونه‌تعارضي است ،
به انسان‌ها هوس و هوي كردن حاكم" و "بي‌ديني"با نظريه ،
به‌عنوان‌شيوه‌اي دموكراسي ، " با نه مخالفند ، "الهي جاي‌قوانين
كه ،"گرفته‌باشد الهي قوانين و دين از را خود محتواي كه
بين هماهنگي توازن‌و امكان به خود مقاله در هم ايشان البته
و قوم هر وفلسفه عقايد حفظ" و "حكومت دموكراتيك روش"
:ورزيده‌اند تاكيد ،"ملتي
و عقايد و رسوم و آداب با مختلف ، سرزمين‌هاي در دموكراسي"
درصدد و مي‌كند پيدا انطباق ملت ، و قوم هر ويژه فلسفه‌هاي
"...برنمي‌آيد آن تغيير
دموكراتيك روش كه هم ، ايران اسلامي جمهوري اساسي قانون در
تاكيد و موردتوجه شيوه‌ها موءثرترين و عميق‌ترين به حكومت
كل كه شده مطلبتاكيد اين به حال عين در است ، گرفته قرار
موازين براساس بايد..و آئين‌نامه‌ها و مقررات و قوانين
اين با دينداري هيچ و(اساسي قانون چهارم اصل) باشد اسلامي
.مخالف‌باشد نمي‌تواند دموكراسي نوع
مقاله‌قرار بحث محور ،"تعريف در اختلاف" همين اگر بنابراين
بادينداري دموكراسي از تعريفي چه كه مي‌داد نشان مي‌گرفت ،
كه ديد البته‌خواهيم.ناسازگار تعريفي ، چه و است سازگار
خود تعريف مقاله‌به سرتاسر در شبستري مجتهد آقاي آيا
نه؟ يا ماند خواهند وفادار
حكومت براي را خصوصياتي شبستري مجتهد آقاي حال ، عين در -2
دموكراسي ، از ايشان تعريف با كه كرده‌اند بيان دموكراتيك
دموكراتيك حكومت" كه گفتند "قبلا باآنچه و نيست سازگار
"برنمي‌آيد مردم قبول مورد فلسفه‌هاي و عقايد تغيير درصدد
حكومت":معتقدند مجتهدشبستري آقاي "مثلاميكند پيدا تعارض
جهان ، از تفسيري هيچ است ، يك‌حكومت كه نظر آن از دموكراتيك
وهيچ نمي‌شناسد ديگري از برتر را وآئيني عقيده هيچ و انسان
".نمي‌دارد ديگر فلسفه بر رامقدم فلسفه‌اي
و مسائل‌نيست اين در ورود حكومت ، وظيفه":ايشان به‌نظر زيرا
اين ".نه‌حاكمان مي‌كنند معين فيلسوفان را مسائل اين تكليف
و شكل به نه مربوطمي‌شود حكومت روح و محتوا به خصوصيت ،
اعتقادي پايه‌هاي ،(اصل‌دوم) هم ما اساسي قانون و آن ، شيوه
.است داده قرار موردتاكيد را اسلامي جمهوري نظام
حكومت در قانونگزاران مسئله تنها كه برآنند ايشان همچنين
حال "نباشد مردم اراده خلاف قانون" كه است اين دموكراتيك
با مصوب ، قوانين تعارض عدم" ما ، اساسي قانون در آنكه
ديگري ، درجاياست شده شمرده لازم شرط نيز "اسلام احكام
در" كه اشاره‌كرده‌اند دموكراتيك حكومت خصوصيت اين به ايشان
زندگي براي وتدبيري حكومت شكل يك كه نظر آن از دموكراسي
اما "هستند شهروندان‌متساوي‌الحقوق همه است ، دنيوي همگاني
يك به‌عنوان "صرفا اينكه‌دموكراسي ضمن ما ، اساسي قانون در
همان به اتكاء با است ، آن‌معتبر در حكومت ، شكل و روش
شبستري مجتهد آقاي به‌نظر كه-"مسلمانان عقايد و فلسفه"
نيست پذيرفته اصلي چنين -آن‌برنمي‌آيد تغيير درصدد دموكراسي
ديني ، اقليت‌هاي است ، اسلام ما دين‌رسمي كه آنجا از و
در اساسي ، و انساني آزادي‌هاي و حقوق ازهمه ضمن‌برخورداري
!!شده‌اند ديده متفاوت مسلمانان موارد ، با از برخي
نظر مورد دموكراسي بين تعارض آشكار نمونه‌هاي اين
مي‌دهد نشان اسلامي ، جمهوري محتواي و شبستري مجتهد آقاي
يك" فقط را دموكراسي كه ايشان اصرار و تصريح برخلاف كه
ويژه فلسفه‌هاي و عقايد تغيير درصدد كه حكومت شيوه شكل‌و
وخصوصيات آثار در آنچه كنند ، معرفي "برنمي‌آيد ملت و هرقوم
فلسفي و محتواي‌عقيدتي در دخالت مي‌دارند ، بيان روش ، اين
دموكراسي از اين‌تعريف "تلويحا و هست ، هم ملت‌ها قبول مورد
انسان قانون داشتن يعني‌مقدم دموكراسي كه مي‌كند تاييد را
"خداوند قانون بر
تعريف اين كه باشند داشته تمايل شبستري مجتهد آقاي شايد
و اقتضائات برخلاف را ، تعريف اين به تصريح و نباشد صحيح
به ايشان كه‌تصريح كرد مي‌توان چه ولي بدانند ، امروز شرايط
با را آن تعارض‌آشكار دموكراتيك ، حكومت خصوصيات از برخي
كه مي‌دهد هم نتيجه‌را اين و مي‌سازد روشن ايشان ، تعريف
با شمرده‌اند ، "دين‌دموكراسي مخالف" را آنان ايشان كه كساني
را پا حكومت براي روش و يك‌شكل حد از كه دموكراسي‌اي چنين
و كند تصرف و دخل بخواهد هم محتواي‌حكومت در و نهاده فراتر
در ايشان ، آنچه با نه و نمايد ، مخالف‌اند نقض را خدا حكم
.بيان‌كرده‌اند تعريف ، مقام
طرح‌كرده‌اند را سوءالي "دموكراسي مخالفان" قول از ايشان -3
را باشد ، كداميك خدا حكم با تضاد در مردم راي اگر":كه
ازموافقان را ، موضوع اين ايشان كاش اي "!پذيرفت بايد
ايشان براي نظرموافقان شايد البته !مي‌پرسيدند هم دموكراسي
حكم بر مردم راي آنان ، ترجيح پاسخ حال هر در كه بوده روشن
.است خدا
نام "دموكراسي مخالف" را آنان ايشان كه كساني نظر از اما
تصريح پاسخ ، اول بخش در نيز ايشان كه همان‌گونه نهاده‌اند ،
خود راي بر را خداوند قطعي حكم است موظف مسلمان":كرده‌اند
گفت بايد هم ايشان پاسخ دوم بخش مورد در و ".بدارد مقدم
خدا حكم به جامعه‌را مي‌تواند كه جايي تا است موظف مسلمان
حكم اجراي از درپيشگيري را مردم تك‌تك وظيفه و كند آگاه
نهي و به‌معروف امر به و يادآوري‌نمايد خدا ، احكام با مخالف
و مفسدان اگر و است‌بپردازد قطعي‌خداوند حكم كه منكر از
با كنند ، پيشگيري خدا قطعي حكم تحقق بخواهنداز توطئه‌گراني
احكام تعيين با ممكن ، هرترتيب به و مبارزه‌برخيزد به آنان
در و منكر ، از نهي و به‌معروف امر آن ، خدا ، تبليغ قطعي
براي را خود تلاش حداكثر است ، خدا قطعي حكم چارچوبآنچه
در كه همان‌گونه گيرد ، به‌كار الهي اجراي‌احكام
و منفعلانه اينكه نه.شد چنين جريان‌نهضت‌اسلامي ،
دست از كاري اندوه ، كمال با" كه شود عافيت‌طلبانه ، معتقد
آيا ".ندارد معنا خدا حكم از گفتن سخن و ساخته‌نيست هيچ‌كس
پيشه‌كرده را بي‌تفاوتي و بي‌تكليفي چنين (ره)اگرامام‌خميني
كاري "حكم‌خداوند از مردم عمومي اعراض" به‌بهانه ، و بودند ،
!بود؟ داده رخ انقلاباسلامي نمي‌ديدند ، ساخته هيچ‌كس ازدست را
آقاي جناب همچون كساني ازآن ، حاصل آزادي پرتو در اكنون كه
آن مزاياي و دموكراسي سخني‌از بتوانند شبستري مجتهد
!بنويسند؟
چنين" كه هستيم مطمئن -ايشان چون -هم ما البته
آنها آراي هستند ، مسلمان ايران مردم تا و آمد نخواهد روزي
همان‌گونه ولي "گرفت نخواهد قرار خدا حكم با تضاد در
عليه حمله و دموكراسي با روزي چنان احتمال دادن ربط" كه
كه روزي احتمال ،".ندارد منطقي توجيه هيچ‌گونه آن ،
نبينند را توان اين خود در ما جامعه فرهنگي و رهبران‌ديني"
افكار تبادل و تضارب صحنه در دموكراتيك روش‌هاي كه‌با
و شوند وارد مسالمت‌آميز و آزاد فعاليت‌هاي و وعقايد
آنان كه كنند رهبري و هدايت طوري را ملت‌ايران
خداوند قوانين و ارزش‌ها به وقانونگزارانشان
موجب نمي‌تواند و ندارد منطقي توجيه نيز ،"وفاداربمانند
.باشد خداوند حكم بر مردم تقدم‌راي
ايشان كه را كساني كه مي‌شود تاكيد هم باز
به‌عنوان دموكراسي مخالف نهاده‌اند ، نام "دموكراسي مخالفان"
عقايد و فلسفه در كه جايي تا -حكومت شكل و يك‌روش
دموكراسي‌اي مخالف بلكه نيستند ، -نكند دخالت اسلامي‌مردم
ترجيح خدا حكم بر را مردم هوس و هوي از ناشي راي هستندكه
آقاي كه خصوصيت‌هايي برخي بيان با متاسفانه كه دهد ،
ايشان‌هم علاقه مورد تعريف برخلاف و برشمرده‌اند ، مجتهدشبستري
راستاي در"كاملا دموكراسي ، اين با مخالفت مي‌شود معلوم هست ،
مسلمان براي‌هر البته و !!است الهي قطعي احكام به عمل
احكام به والتزام عمل است ، چيزي هر از مهم‌تر آنچه واقعي ،
-دموكراسي به براي‌معتقدان كه همان‌گونه.ولاغير است الهي
دموكراسي تحقق است ، مهم نيزآنچه -ايدئولوژي يك به‌عنوان
هم ديني احكام انزواي و تعطيل ، تحريف به اگر حتي است ،
!بيانجامد
ازحدود البته كه مقاله از بخشي در شبستري مجتهد آقاي -4
هرمنوتيك"طرح به است ، رفته فراتر اصلي مسئله پيرامون بحث
هيچ" كه ;نظريه اين گرفتن مسلم با و مي‌پردازند "فلسفي
و متون‌تفسيرها همه از و ندارد فرد به منحصر تفسير متني
"نص" معنا به‌اين متني هيچ و داد مي‌توان متفاوت قرائت‌هاي
بدون متون تمام نباشدو تفسير گونه‌اي آن ، فهميدن كه نيست
فهم هيچ" كه مي‌رسند اين‌نتيجه به ،"مي‌شوند تفسير استثناء ،
پيامبر نبوت افكار به كه تاآنجا سنت و كتاب از تفسيري و
."نمي‌آيد شمار به ازاسلام خروج نرسد ، (ص)اسلام
دارد ادامه
|
