كبير تفسير و رازي ابوالفتوح
:جستارگشايي
كه ((الجنان روح و الجنان روض)) بزرگ تفسير صاحب رازي ، ابوالفتح شيخ
علاقه زيارتگاه آرامگاهش و آرميده (ع)عبدالعظيم حضرت جوار در قرنهاست
اسلامي فرهنگ در ديني دانشوران برترين زمره در است ، فرهنگ و ديانت مندان
كه پارسيست ديني نثر نمونههاي بهترين از نيز وي كبير تفسير.است ايران
نشان را هجري شش سده و پنج سده اواخر در ديني نثر موءلفههاي عاليترين
علامه اين نوشتارهاي مشخصات و آثار بازندگي ، زير مطلب در.ميدهد
.ميشويم آشنا قرون آن بزرگ مفسر و ذوالفنون
معارف گروه
ايام و احوال و دربارهزندگي نكتههايي
/ق از 552 پس - ح 480) خزاعي احمد محمدبن بن علي بن حسين الدين جمال
و الجنان روض)) تفسير موءلف و امامي نامدار مفسر و عالم ،(م 1157-1087
متعددي دانشمندان زمان ، طول در است خانداني مشاهير از ((الجنان روح
كه اماميه علماي از معروف سلسلهاي عنوان با آنان از وافندي است پرورده
به ايشان نسب كه آنجا از.است كرده ياد داشتهاند ، متعددي تاليفات يك هر
كه نيست روشن دارند ، تازي اصل ميرسد ، خزاعي رفاء و بن بديل بن نافع
ميبايست احتمالا آنان مهاجرت ولي آمدند ، ايران به زماني چه رازي اجداد
نيشابور در نخست ايشان.باشد گرفته صورت م و 8 ق/7 و 2 سدههاي 1 در
نسبت با احمد بن حسين بن احمد ابوبكر ابوالفتوح ، دوم جد و گزيدند مسكن
در گويا ري در آنان اقامت.(الدين ، 7 منتجب) ميشد خوانده خزاعي نيشابوري
طوسي شيخ و رضي شيخ مرتضي ، سيد شاگرد وي.شد آغاز احمد ابوبكر همين زمان
،((فقه در الروض)) ،((الاحاديث عيون)) مجلد ، در 4 ((الامالي)) آثارش از و بود
اين برادر.شمردهاند بر را ((المنانسك)) و اصول در ((المفتاح)) ،((السنن))
احوال در ((الدين منتجب)).داشت نام محسن و بود عالمان شمار در نيز ابوبكر
و ((القرآن اعجاز)) ،((السير)) ،((الامالي)) آثارش از و بوده واعظ كه گفته وي
.است برشمرده را مولاه كنت من بيان كتاب
از نيشابوري مفيد احمد ، بن عبدالرحمن ابومحمد ابوالفتوح ، پدر عموي
شناخته فردي نيز سنت اهل نزد و بوده خود عصر در اماميه بلندپايه محدثان
و براج ابن ديلمي ، سلار طوسي ، شيخ مرتضي ، سيد شاگردان از وياست شده
تاليفاتي حديث در و بوده -اماميه نامدار دانشمندان و علما از -كراجكي
و ((الامالي)) ،((الرضويات)) ،((العلويات)) ،((النجا سفين)) چون معتبر
كه احمد محمدبن ابوسعيد ابوالفتوح ، نياي.است داشته ((عيونالاخبار))
دست چيره است ، محدثي برده نام ((المفيد الشيخ)) عنوان با وي از منتجبالدين
مناقب في الزهراء الروض)):قرار اين از.است داشته تاليفاتي و بوده
،((القرنين بذي (ع)علي تشبيه)) و ((المقامين بين الفرق)) ،(ع)((الزهراء فاطم
ايمان في الطالب مني)) ،(ع)((اميرالموءمنين فضائل في الاربعين عن الاربعين))
في الواصحه الرساله)) ،((التقسيم بيان في التفهيم)) ،((المولي)) ،((طالب ابي
در چه اگر نيز ، ابوالفتوح پدر.((معرفته من مالابد و الناصي دعوي بطلان
از ليكن است ، نشده برده نام او از مستقل طور به ((منتجبالدين الفهرست))
زمره از كه گفت ميتوان بوده ، برده علمي بهره وي از ابوالفتوح كه آنجا
.است بوده دانشمندان و علما
متولد ري در احتمالا او.برجاست اندكي دانستههاي ابوالفتوح زندگي از
در زنده) طوسي شيخ فرزند ابوعلي محضر كه آنجا از.باليد همانجا در و شد
حدود در كه برميآيد است ، بوده كرده درك نجف در قوي احتمال به را (ق 511
بدانيم كه ميگيرد قوت آنگاه نظر اين.باشد شده زاده م 1087/ق سال 480
حداكثر نبايد كه احمد بن عبدالرحمن ابومحمد مفيد پدرش ، عموي شاگرد وي
از بايد وي مشايخ ديگر از.است بوده نيز باشد ، كرده درك را ق سال 500
حسن ابومحمد عمادالدين رازي ، مقري علي بن عبدالله بن عبدالجبار مفيد شيخ
بنالرضا بنالناصر علي ابوالحسن و (معالم صاحب) استرآبادي قاضي محمد بن
شيخ)) را زمخشري خود ، كتاب از جايي در ابوالفتوح اينكه همچنين.برد نام
را وي محضر رازي كه است آن گوياي (ص 633) قزويني نظر به ميخواند ، ((ما
.است بوده دريافته
تعلق بدان و ميپرداخته خطابه و وعظ به بيشتر ابوالفتوح كه پيداست چنان
او تفسيري سبك بر آشكاري تاثير دلبستگي اين چندانكه است ، داشته خاطر
از و آورده ((الاحباب روح)) در خود ابوالفتوح كه گزارشي به بنا.است نهاده
در بوده جوان كه آنگاه او ، وعظ مجالس است ، رسيده ما دست به افندي طريق
مردمان نزد عظيم قبولي -كليني علان به منسوب احتمالا -ري علان خان
نزد حاسدان سعايت دليل به و ميبردند رشك وي به برخي چنانكه است ، داشته
.گرديد محروم وعظ از مدتي شهر ، والي
بيانگر او تفسير و بود استاد خود زمان متداول علوم از برخي در ابوالفتوح
منتجبالدين.است تاريخ و فقه اصول فقه ، حديث ، قرائات ، نحوي در وي تبحر
گفته و كرده ياد ((تعالي الله كلام ترجمان السعيد الامام)) تعبير با وي از
النسخ)) عنوان با را او نيز كيذرياست بوده دين مفسر و واعظ عالم ، او كه
چنين را او تفسيرش كتاب از نسخهاي روي بر همچنين.است خوانده ((الامام
المل جمال الرئيس العالم الامام وحد الا الاجل النسخ)):خواندهاند
الطائف مفتي العلماء فخر الائمه شرف الاسلاموالمسلمين قطب والدين
.((المبين كلامالله ترجمان المفسرين سلطان
شهرآشوب ابن و رازي منتجبالدين از بايد ابوالفتوح برجسته شاگردان از
روح)) و ((الجنان روض)) عنوانهاي با استادش اثر دو منتخبالدين.برد نام
تفسير روايت اجازه كسب به ابنشهرآشوب و.خواند وي خود نزد را ((الاحباب
ميتوان او راويان و شاگردان ديگر ميان از.آمد نائل ((الجنان روض)) او ،
صفيالدين طوسي ، حمزه بن عبدالله نصيرالدين ابوطالب:برد نام را اينان
علي ابوالفرج عمادالدين ،(؟)الحيروي سيار بن ابيبكر بن حسن ابومحمد
حسين محمدبن بن شرفشاه شريف و راوندي هبتالله بن سعيد قطبالدين فرزند
.افطسي زياره بن
كه علي صدرالدين يكي:بودند عالمان شمار در تن دو ابوالفتوح فرزندان از
الدين تاج ديگري و كرده ياد ((دين فقيه)) تعبير با وي از الدين منتجب
تاجالدين.است كرده ياد ((ورع فاضل)) عنوان با او از همو كه محمد ابوجعفر
.است كرده شاگردي پدر نزد خود
آگاهي آن از ابوالفتوح زندگي درباره كه است تاريخي آخرين ق سال 552
((الجنان روض)) روايت براي كه ميآيد دست به اجازهاي متن از آن و داريم
درباره اصفهاني آزاداني گزارش اين ، بنابر.است بوده داده خود شاگرد به
اين كه ارموي محدث.باشد درست نميتواند ق در 540 ابوالفتوح مرگ تاريخ
تاريخ اين ديگر ، شواهدي و شده ياد اجازه به توجه با كرده ، نقل را مطلب
ايجاز)) موءلف ابنحمزه گزارش از حال اين با.ميداند ق از 554 تصحيفي را
بوده رفته مكه به سپس و بوده ري در ابوالفتوح مرگ زمان در كه ((المطالب
بوده يافته وفات ق به 600 نزديك سالهاي در شيخ كه برميآيد چنين است ،
از پس مسافرت اين و رفته اصفهان به مكه از بازگشت در حمزه ابن زيرا است
به) گزارش اين ولياست بوده (ق د 600) شافعي (م-ه) عجلي ابوالفتوح مرگ
رازي ابوالفتوح زيرا.باشد برخوردار صحت از نميتواند (مخصوص صورت اين
قيد در (ق سالهاي 556566 ميان) ((نقض)) كتاب تاليف زمان در قطع بهطور
.است نبوده حيات
ري در حسني عبدالعظيم امامزاده مرقد جوار در خودش وصيت به را ابوالفتوح
خلطي از ناشي دانسته ، اصفهان در را او مدفن شوشتري اينكه و كردند مدفون
م سده 10ق/16 از كم دست اصفهان مردم ميان در كه عجلي ابوالفتوح با است
.است داشته سابقه
ابوالفتوح تفسير
از بزرگي تفسير ((ابوالفتوح تفسير)) به معروف ((الجنان روح و الجنان روض))
به ابنشهرآشوب ، ((العلما معالم)) در آن عنوان.است فارسي زبان به قرآن
نيز و همو مناقب در اما.است شده ضبط ((الجنان روح و الجنان روح)) صورت
آنكه حالاست آمده ((..الجنان روض)) صورت همان به ((منتجبالدين الفهرست))
.است نشده اشارهاي آن نام به اساسا كتاب ، مقدمه در
را آن مفصل ، بحثي طي قزويني محمد.نيست دانسته روشني به تاليف تاريخ
متن قزويني ، نظر نقد در نفيسي اما ميكند ، تعيين سالهاي 510556 ميان
براي ذيقعده 547 در ابوالفتوح كه ميدهد قرار استناد مورد را اجازهاي
تاليف نفيسي نظر بهاست بوده داده شاگردانش از يكي به خود تفسير روايت
در.است بوده رسيده اتمام به آن از پيش سال دو يكي يا سال همان در تفسير
كتاب ، نخستين بخش از نيمي حداقل تاليف پژوهشها ، جديدترين براساس حال عين
استناد به زيرا.است بوده يافته پايان تاريخ اين از پيش سال حدود 14
در اساس نسخه كتابت جلدي ، تفسير 20 اين جلد 11 نسخههاي از يكي خاتمه
.است بوده گرفته انجام صفر 533
گسترده رواجي و شد روبهرو شايان اقبالي با ابوالفتوح اثر تقدير ، هر به
بيمر نسختهاي)):رازي قزويني گفته به ((نقض)) تاليف زمان در چندانكه يافت ،
نيز و ((عالم دربلاد باهر و ظاهر و اسلام طوايف در را آن است بيعدد و
كتاب مقدمه در ابوالفتوح.را آن ((راغبند و طالب طوايف همه علماي و ائمه))
از جماعتي چون پس)):ميگويد چنين قرآن مفسر و تفسير شروط ذكر از پس
باب اين در كه كردند اقتراح تدين و علم اهل و اماثل از بزرگان و دوستان
واجب انواع ، براين مشتمل نيست تفسيري را ما اصحاب چه كردن ، بايد جمعي
به يكي و پارسي به يكي:تفسير دو به دادن وعده و ايشان كردن اجابت ديدم
و بودند بيشتر اين طالبان آنكه براي تازي ، بر شد مقدم پارسي كه جز:تازي
.((بود عامتر بدو هركسي فايده
به تفسيري تاليف از موجود منابع كه است ضروري نكته اين ذكر اينجا در
تفسيري وي كه مينمايد دور و نميدهند دست به گزارشي ابوالفتوح از عربي
به ابوالفتوح واقع به آيا اينكه اينهمه ، با.باشد نوشته عربي به نيز
تفسيري هر بايسته مقدمه همين در وي خود برآنچه مشتمل تفسيري تاليف
.دارد بيشتر تحقيق به نياز كه است مطلبي نه ، يا است يافته توفيق دانسته ،
از پرفايدهتر روي هيچ به علمي ديدگاه از وي تفسير كه داشت بايد مسلم
از تفسيرش براينكه مبني را وي ادعاي نميتوان و نيست طوسي شيخ ((التبيان))
.پذيرفت است ، بوده بيسابقه اماميه ميان در جامعيت نظر
و برده بهره طوسي شيخ ((التبيان)) از خود تفسير در ابوالفتوح كه است گفتني
عربي تفسيري تاليف به ايام همان در كه معاصرش امامي عالم كار از ظاهرا
((البيان مجمع)) صاحب طبرسي حسن بن فضل ابوعلي يعني داشته ، اشتغال
و سيدرضي عصر از پيش تا اماميه كه گفت بايد درواقع.است بوده بياطلاع
تفاسيري تا بودند علاقهمند روايي تفاسير تاليف به بيشتر طوسي ، شيخ
حقائق)) در سيدرضي واقع در و قرآن ، آيات درباره نظر و بربحث مشتمل
روي قرآن تفسير به جديدي صورت به ((التبيان)) در شيخطوسي نيز و ((التاويل
در را نقلي و ادبي مباحث خود ، روش با واقع در كه طوسي ويژه به ;آوردند
تفسير خدمت در آن از و آورد در تحرير رشته به عقلي و نظري مطالب كنار
.برد بهره قرآن
طوسي تفسير eدنباله در طبرسي و ابوالفتوح تفسيرهاي دوره اين از پس
با -دورهاند يك به متعلق كه -دو اين ميان اساسي تفاوت يك ولي شد ، تاليف
بيش تفسيرهايشان در طبرسي و ابوالفتوح اينكه آن و دارد وجود طوسي تفسير
تاثير تحت -است ملاحظه قابل نيز طوسي ((التبيان)) در حتي كه -معمول حد از
معني يك به ميتوان كه ابوالفتوح ويژه به شدهاند ، واقع سنت اهل تفاسير
تفسير باب در سنت اهل علماي نظريات و آراء eكننده منعكس را وي تفسير
نظرهاي و اقوال آنكه از بيش او كه بدانجاست تا مساله ايندانست قرآن
نيز و شيعه روايي مجامع از بسياري در كه تفسير باب در را (ع)شيعه امامان
مورد است ، شده نقل عياشي تفسير و قمي ابراهيم عليبن تفسير چون تفاسيري
چون كساني و سدي قتاده ، چون مفسراني گفتههاي.دهد قرار استفاده و توجه
بر مشتمل آيات ذيل در اين ، بر افزونميدهد توضيح كرده ، نقل را دو آن
همه اين با دارد ، تمام اصرار سنت اهل فقهاي فتاواي نقل به فقهي ، احكام
حالي در اين و است كرده ياد را آنان با اماميه فقهي اختلافات جا جابه وي
از و داده قرار توجه مورد را اماميه نظرهاي نقطه كلامي مباحث در كه است
به مناسبت ، به آيات ، برخي ذيل در مواقع بسياري در و است كرده دفاع آن
.است پرداخته ( ع) علي حضرت خصوصا ،(ع)بيت اهل فضايل ذكر
از را ((ابوالفتوح تفسير))ايرانبكا ، دانشنامه در مكدرموت كه است گفتني
پذيرفتني كه ميداند طوسي شيخ ((التبيان)) شبيه دقيقا محتوا و بافت لحاظ
است ، داشته نظر ((التبيان)) به بيگمان ابوالفتوح ، آنكه با واقع ، در.نيست
باشد ، داشته مشابهت طوسي شيخ تفسير با ميتواند كليات در تنها او تفسير
تفاسير ديگر ميان در بايد را ابوالفتوح تاثيرپذيريهاي سرچشمه بنابراين ،
مورد كمتر ابوالفتوح تفسير اسلوب درباره آنچه حقيقت ، دركرد جستوجو
نظر خلاف بر.است فارسي تفسيرنويسي سنت از آن پيروي گرفته ، قرار توجه
آن ترجمه و ((طبرسي تفسير))از ابوالفتوح تاثيرپذيري بر دليلي حقوقي ،
دوره تازهترين ويراستاران)ناصح و ياحقي يافتههاي با اينك نمييابد ،
طرف و عمده منابع از يكي طبري كه است شده مسلم (ابوالفتوح تفسير چاپ
كافي استقلال قرآني ، آيات از ابوالفتوح ترجمه آنكه با.است بوده وي توجه
طبري تفسير eترجمه در آيات eترجمه با متعدد موارد در اما دارد ،
به نيز شعري شواهد eزمينه در مشتركات.ميدهد نشان همخواني يا همانندي
به جهت اين از خاصي عنايت ابوالفتوح كه كرد ادعا نميتوان كه است حدي
حتي.ميشود ديده عنايت اين نيز نحوي و لغوي مباحث در.است نداشته طبري
دارد ، وجود مذهب اختلاف طبري و ابوالفتوح ميان آنكه با فقهي مسائل در
.ميدهد نشان خاصي توجه آن نقد و طبري نظر نقل به ابوالفتوح
است ، داشته وجود تاكنون كه نظري خلاف بر و ياحقي شمارش اساس بر
و است كرده اشاره طبري نام به بار بر 50 افزون بلكه بار ، نه 5 ابوالفتوح
.است ((طبري تفسير)) از او غيرمستقيم و موردي استفادههاي از غير اين
تفسيرهاي سنت دهنده ادامه ((ابوالفتوح تفسير)) گفت بايد ، ديگر ديدگاهي از
چون ممتاز نمونههايي فارسي نويسي تفسير درشيوه كه گوست قصه با قصصي
كه است طبيعي بنابراين ، دارد ((سورآبادي تفسير)) و ((طبري تفسير)) ترجمه
خود از پيش فارسي تفاسير بر پارسي سنت اين از تبعيت در ابوالفتوح
تعلمي عرائس)) همچون غيرفارسي قصص كتابهاي به او توجه.باشد توجهداشته
ذكر به او علاقه موءيد دارد ، گويي قصه صبغه كه نيز او تفسير و ((نيشابوري
فارسي ، تفسيرنويسي در قصهگويي سنت تاثير از گذشته همچنين ، .است قصص
گرايشي بود ، نيز برجسته واعظي كه آنجا از ابوالفتوح كه كرد فراموش نبايد
قصص از بخشي حقوقي.دارد ويژه مقامي وعظ در كه داشت قصص ذكر به طبيعي
كرده منتشر جداگانه مجلدي در و گردآورده را ابوالفتوح تفسير در مذكور
.است
دارد ادامه
معارف كتابخانه
|
معارف كتابخانه
حكومت نه مديريت بشر ، ايدهآل
/انتشار ، 1377 سهامي شركت:ناشر /آشتياني جلالالدين مهندس:نويسنده
صفحه تومان ، 416 قيمت2200
به جوامع تشكيل چگونگي درباره بررسي و بحث از پس ((...بشر ايدهآل)) كتاب
در سلطنت و حكومت ظهور خصوص به و ميپردازد اجتماعي نظام پيدايش
نظر اين از را ايران و چين هند ، مصر ، آشور ، سومركلده ، باستاني جامعههاي
مصر ، ايران ، هند ، تمدنهاي به نويسنده ادامه در.ميدهد قرار بررسي مورد
و اعراب مسيحيت ، اول مرحله روم ، كرت ، يونان ، يهود ، چين ، بينالنهرين ،
از بعد اروپا قديم ، امريكاي ژاپن ، ،(وسطي قرون) مسيحيت دوم مرحله اسلام ،
و تحليل را وسطي قرون از بعد مسلمانان نيز و وسطايي قرون مسيحيت سلطه
.ميكند بررسي
.است آنها اجتماعي تحولات و اديان به پرداختن كتاب بخش مهمترين اما
و منابع از استفاده با و اعتنا ، خور در دقتي با بخش اين در نويسنده
تفصيل به را اسلام و مسيحيت يهود ، ،(زرتشت) مزديسنا اديان اول دست اسناد
مكاتب شينتو ، بودايي ، اديان باب در نيز موجز بحثي و كرده تحليل و تجزيه
.است داده ارائه ابتدايي و ساده مذاهب و چين مذهبي نيمه
ثورا
/فضايلي سودابه:مترجم /(پاپوس) آنكوس ژرار:نويسنده /ثورا:كتاب نام
تومان بها2200 /چاپ1377 سال /ثالث:نشر
و افسون سخنمان ، شيرين حافظ سرودههاي و چينيان ييچينگ چونان ثورا ،
.ميسازد نمادينه را وجود راز
هستي و جهان شگفتيهاي سرزمين با مصر در آن آغازين خاستگاه كه كتاب اين
و ديني تاويلهاي مينوي ، تجربههاي آموزهها ، زمان ، گذر در بوده ،
ياري آن غناي به و يافت راه آن در مردمان ديگر و اساطير ديدگاههاي
.است رسانده
بشر معنوي دريافتهاي براي مشتركي بنيان (ثورا) تارو روتايا اينرو ، از
آن آموزههاي ولي رفته ميان از زمان گذشت در اصلي ي((ثورا)).آورد فراهم
گنجي چونان كوليان ، اختيار در امروز به تا گرديده نقل سينه به سينه
از بازمانده مكاشفات مقدس كتاب نخستين اين.است شده نگهداري شايان
ثورا ، نمادهاي و تصويرها انگارهها ، .انجيلهاست انجيل باستان ، تمدنهاي
ناشناختههاي به را آن در انديشمندان كه است پيچيده بسيار سنتي بيانگر
.فراميخواند روان و جهان رازآميز
جمله از بوده ، امروز به تا بيشماري ژرفنگريهاي و بازكاويها محمل ثورا ،
فرانسوي ، انديشمند و نوشته را ((بزرگ هنر)) كتاب ثورا ، برپايه اول ، ريموند
خداوند ، وحدت از نمادي و راه را ثورا رمزآميز خطوط مارتن ، كلوددسن لويي
گسترده پهنه به آن ، از بهرهگيري با انسان و ميداند انسان و جهان
.ميجويد ره بشر انديشه قلمرو سراسر عرفاني و ديني نمادهاي
ذهن و زبان
:ناشر /صلحجو علي:ويرايش /صفوي كورش:مترجم /چامسكي نوام:نويسنده
:قيمت /مهر 1377 اول ، چاپ ،(كتاب شهر موسسه به وابسته) هرمس انتشارات
صفحه تومان ، 270 950
است كلام و فلسفه و زبانشناسي حوزه كلاسيك آثار جمله از ((ذهن و زبان))
خود كار دستور در را آنها انتشار ((فكر -ادب مجموعه)) در هرمس انتشارات كه
.است داده قرار
او امروز آراي با ميسازد مطرح مقالات مجموعه اين در چامسكي نوام آنچه
تعديل و جرح و گذشتهاش آراي بازبيني در او پويايي دارد ، بارز تفاوتهاي
لحاظ به بتوان كه شود باعث نكته همين شايد اما است ، ستودني آنها
كه وي زبانشناختي آثار به نگاهي باگرفت خرده او بر تاريخي روششناسي
انديشه و آراء شناخت در عمدهاي پرسش دربرميگيرد ، را ساله چهل دورهاي
جايگاه و چيست چامسكي ديدگاه كه نيست مشخص نهايت در و ميآيد ذهن به وي
.كجاست علم اين تاريخ در وي
در سپس و ميگردد تلقي مردود دورهاي در باره يك به كه مطالبي بر مروري
ميگيرد قرار تاييد مورد استدلال شيوه همان كمك به ديگر دورهاي
.باشد ادعا اين موءيد ميتواند
((فلسفه و زبانشناسي)) يعني آنها آخرين مجموعه ، اين مقاله ميان 6 از اما
مشترك علايق مقاله اين در وي.ميشود محسوب مجموعه اين شاهكار
ميكند ثابت و برميشمارد را شناسي معرفت ويژه به فلسفه ، و زبانشناسي
.است كجا در رشته دو اين تلاقي نقاط كه
|
|