فرانسه در ايرانشناسي
ايران هنر و تاريخ داناي
فرانسه در ايرانشناسي
به البته - غرب ، در ايرانشناسي دانش پيشينه از :درآمد
.مي‌گذرد سال دويست به نزديك -سامانمند و علمي اي شيوه
به اروپايي كشورهاي ديگر چونان فرانسويان ، ميان اين از
حوزه اين در خاصي مراكز و انجمن‌ها و كرسيها بنيانگذاري
و ايران سياسي و فرهنگي روابط تاريخ البته.روي‌آوردند
و شده آغاز هجري هشتم و هفتم سده‌هاي حدود از فرانسه
قاجار زمان از.يافت تازه صفويان ، بعدي دوره در به‌ويژه
فرانسه زبان و ادبيات از گوشه‌اي با ايرانيان كه بود
.شدند آشنا ادبي مهم آثار برگردانهاي ازطريق
مسائل از يكي حوزه در نشستي فرانسه در پيش چندي
انتقال چگونگي نشست ، اين از هدف.شد برگزار ايرانشناسي
.بود اينترنت روي بر هخامنشيان تاريخ پژوهشي داده‌هاي
در ايراني مطالعات تاريخچه به مي‌آيد پي در كه مطلبي
.مي‌پردازد فرانسه
نام با ايران در اروپاييان كهن نه‌چندان روزگاري از
و "فرنگي" واژه‌هاي.شده‌اند معروف "افرنج" يا "افرنگ"
پيشينه.است "فرانسه" كشور يادآور بيشتر "فرنگستان"
قمري و 705 سالهاي678 حدود به فرانسه و ايران روابط
پادشاهان به ايران ايلخاني شاهان نامه‌هاي از.برمي‌گردد
نشانه‌هاي نخستين اما.است دست در اطلاعاتي فرانسه
حدود به فرانسه كشور در "فارسي زبان" به علاقه‌مندي
در "صفويان" كارآمدن روي خبر.برمي‌گردد رنسانس اواخر
.رسيد اروپاييان به‌گوش ها عثماني با آن‌ها دشمني و ايران
نيز پارسي زبان با اروپاييان آشنايي راه نخستين گمان به
ادب و زبان زيرا باشد ، گرفته صورت "عثماني" راه از بايد
به علاقه.است بوده توجه مورد عثماني دربار در پارسي
آموزش با شانزدهم قرن آخر در آن درباره وكنجكاوي ايران
.شد آشكار پاريس در عربي رشته
از نمونه‌هايي "ويكتوركايه پي‌ير" كتابهاي از يكي در
شعر قطعه يك كنار در "فارسي شعر قطعه" يك كه زبان چهار
سال 1596 به كتاب اين.مي‌شود ديده است شده گنجانده تركي
:رسيد به‌چاپ (هجري 1005) ميلادي
برادران به‌نام ايتاليايي دو سال‌ها همان حدود در
در "شرقي چاپخانه مدير" "ريموندي" براي كه "وكييتي"
هند و ايران به كتاب خريد جهت مي‌كردند ، كار فلورانس
كه هستند اروپايياني نخستين برادران اينشدند فرستاده
و لغات شعري ، فرهنگ ديوان‌هاي فارسي ، خطي نسخه‌هاي
به خود با ايران و هند از را مقدس كتاب فارسي ترجمه‌هاي
ايتاليا ، مالي اوضاع بدي به‌دليل بردند ، اما ايتاليا
خود "فارسي زبان دستور" حتي ;نرسيد به‌چاپ هيچ‌كدام
اين از بخشي.نرسيد به‌چاپ سال 1614 در نيز ريموندي
اين.درآورد پاريس سراز هفدهم قرن اواخر در خطي نسخه‌هاي
گردآورنده نخستين "ويل بارتلمي" اختيار در نخست كتابها
لويي دربار در سال 1656 از كه گرفت قرار "شرقي كتابخانه"
سال 1697 به و بود شرقي زبانهاي مترجم و منشي چهاردهم
فرانسوي يك.نبود آسان نيز ها كتاب اين چاپ.گرديد چاپ
سفير تا1606 از 1591 كه "ساواري فرانسوا" به‌نام
كتاب تعدادي ماموريتش پايان در استانبول‌بود ، در فرانسه
يك براي او.برد فرانسه به را فارسي كتاب ده ازجمله خطي
آن در را فارسي زبان و كرد بسيار تلاش چندزبانه چاپخانه
به‌خط فارسي حروف سال 1613 در او به‌سفارش.گنجاند
را فارسي زبان مطالعه و آموزش كار او.شد ابداع نستعليق
اين او شدن مغضوب و معزول با بدبختانه.كرد شروع نيز
با قرآن از نسخه‌هايي روزگاران اين در.شد كند نيز تلاش
بي‌گمان كه است داشته وجود پاريس در نيز فارسي ترجمه‌هاي
هفدهم قرن اوايل در.است نبوده مهم چندان آن فارسي زبان
تعداد برادرش و "اتي‌ين‌اوبراست" به‌نام پزشكي
را فارسي نسخه چهار ازجمله شرقي خطي نسخه قابل‌توجهي
تاليف عربي لغت‌نامه‌اي برادر دو اين.كردند گردآوري
.است شده مشخص فارسي واژه فراواني شمار آن در كه كردند
سال 1634 در استانبول سپس و مصر در فرانسه كنسول "ملرز"
چاپ پاريس در را "سعدي گلستان" از گزيده‌اي ترجمه نخستين
و بود خطي نسخه‌هاي به علاقه‌مند نيز "اردي كلود".كرد
بر خود از ازفارسي رونوشت‌هايي و لاتين -فارسي لغت‌نامه
به مذهبي هياتي نيز فرانسه صدراعظم "ريشليو".گذاشت جاي
داودبن" نام به اصفهاني كاتوليك يك.است فرستاده ايران
مترجم" عنوان پاريس در حدود 441640 در "اصفهاني سعيد
لويي مرگ با او.است داشته را فرانسه پادشاه "فارسي زبان
سال 1651 در "گولمن ژيلبر".برگشت ايران به سيزدهم
آن در نيز فارسي متن سي كه را خود نسخه‌هاي از بسياري
كارهاي از.كرد تقديم سوئد شهبانوي "كاترين" به بود ،
كه كرد اشاره قزويني نزهه‌القلوب ترجمه به مي‌توان ژيلبر
.رسيد چاپ به آن مقدمه تنها
كه دانست زبان‌شناسي نخستين بايد را "ديژوني سومز كلود"
سال 1634لغت‌نامه‌اي حدود در و كرد مهاجرت ايران به
نيز يكي اين و تاليف عربي و عبري حروف با فارسي - لاتيني
.نرسيد چاپ به
نسخه‌هاي تحصيل كار سال 1677 از پاريس سلطنتي كتابخانه
گسيل شرق به را هياتي پس آن از و كرد شروع را فارسي خطي
از بي‌شماري كتابهاي سالهاي 1669 ، 1671 ، 1676 دركرد
فارسي خطي نسخه حلب ، 21 شهر از تنها.رفت فرانسه به شرق
!شد خريداري خطي نسخه مقدار همين به نيز قاهره در و
خطي نسخه داراي 390 پاريس سلطنتي كتابخانه سال 1739 در
اين در پارسي ادبي متون اكثر بعد به از 1680 و بود فارسي
.مي‌شد يافت كتابخانه
از.گرديد منتشر توجه قابل "سفرنامه‌هايي" هفدهم قرن در
،"تاورنيه" سفرنامه به مي‌توان سفرنامه‌ها اين معروف‌ترين
و شد چاپ سال 1674 مرگش‌در از پس كه "توه‌نو ژان"
.كرد اشاره به 1686 ، چاپ "شاردن سفرنامه"
به اسناد خواندن به قادر كه فرانسوي منشي و مترجم نخستين
شاه مترجم "دولاكووا پتيس فرانسوا" است بوده فارسي زبان
پس كتاب اين.است معروف "چنگيزخان تاريخ" او كتاب كه بود
كتابهاي "ژان" او فرزند.شد چاپ سال 1710 به مرگش از
او به را "روز يك هزارو" كتاب حتي و كرد تاليف متعددي
كسب براي كه است نخستين‌فرانسوي "ژان".مي‌دهند نسبت
امور رسم و راه با آشنايي و فارسي فرهنگ از اطلاعات دقيق
تدريس و شد گسيل ايران به پارسي ادب در خبرگي و ديواني
آموزش تاريخ در مهم سرفصلي پاريس سلطنتي كالج در او
مدرسه ايجاد با و هيجدهم قرن در.است شرقي زبانهاي
به مدرسه اين در فرانسوي جوان شش سال هر "زبان كودكان"
از يكي.مي‌پرداختند تركي و فارسي عربي ، زبانهاي آموزش
خطي نسخه شش كه است "گران اتي‌ين" مدرسه اين شاگردان
فرانسه كوشش با.اوست آن از پاريس ملي كتابخانه در موجود
براي نيز فرانسوي دانشمندان از تن چند هند استعمار براي
چهره‌هاي از "دوپرون آنكتيل"كه رفتند هند به تحقيق
مدرسه" تاسيس با ايراني مطالعات نوين دوره.است آن شاخص
آغاز فرانسه انقلاب اوج در سال 1795 به "شرقي زبانهاي
.شد
زبانهاي به علاقه دليل به (17311805) "دوپرون آنكتيل"
در ساده "ونديداد" از نسخه‌اي ديدن همچنين و شرقي
حدود اوگرفت هند به رفتن به تصميم پاريس ملي كتابخانه
را پارسي سنسكريت‌و اوستايي ، زبانهاي هند در سال هفت
او.ديد "داراب دستور" از را لازم آموزش‌هاي و آموخت
گردآوري شرقي زبانهاي ديگر و اوستا از گرانبها ذخيره‌اي
نسخه دو جمله از خطي نسخه فرانسه 180 به بازگشت از پس و
تقديم سلطنتي كتابخانه به را باستان ايران مقدس كتاب از
با.دارد يادداشت‌هايي نيز شاهنامه درباره او.كرد
"مستمري" او تلاش‌هاي از تجليل در فرانسه ، كبير انقلاب
كرد اعلام و نپذيرفت او اما ;شد گرفته نظر در برايش
از قبل تا.است بوده علاقه براساس تنها كارهايش انجام
از.نبود آشنا اوستا با كسي (هند) زرتشتيان جز ،"آنكتيل"
و اوستاشناسي مطالعات پايه‌هاي او تلاش جهت اين
بزرگان از يكي بي‌گمان.مي‌آيد شمار به ايرانشناسي
(1838-1758) "سيلوستردوساسي" جهان ايران‌شناس بي‌مانند
او قرائت بويژه و پهلوي كتيبه‌هاي از او رمزگشايي.است
براي "هرمزد" و "شاپور" ،"بهرام" ،"اردشير" نام‌هاي از
بستر ستون‌هاي از ساساني سكه‌هاي روي در بار نخستين
ارزش ساساني سكه‌هاي سكه‌شناسي در.است بعدي پژوهش‌هاي
آثار مهم‌ترين از.بود خواهد يادها در هميشه او خدمات
"ايران باستاني آثار درباره يادداشت‌هايي" به مي‌توان او
نبشته‌هاي سنگ و يادگارها درباره يادداشت‌هايي" و
.كرد اشاره "بيستون يا كرمانشاه
برجسته استادان از (17821852) "مارك اتي‌ين كاترمن ، "
"مغولان تاريخ" او.بود فارسي و سرياني عربي ، زبان
"مملوك سلاطين و ايوبيان تاريخ" و فضل‌الله رشيدالدين
"مروج‌الذهب" در بررسي به و كرد ترجمه را مسقريزي اثر
(18011852) "بودنوف اوژن" اين ، وجود با.پرداخت مسعودي
زبان‌شناس نخستين بايد را فرانسوي برجسته سنسكريت‌شناس
در او پژوهش‌هاي.به‌شمارآورد ايراني و هند زبانهاي
او ارزشمند تفسير همچنيناست معروف "وايراني هند" زمينه
نيز (1894-1849) "دارمستتر".دارد بسيار شهرت "سينا" از
در او آثاردارد ايرانشناسي در را خود ارجمند جايگاه
(1883) "ايراني باستاني زبانهاي تاريخي دستور" زمينه
.دارد رشته اين در خاص اهميت
هند زبانهاي مطالعه به (18661936) "ميه آنتوان" همچنين
مطالعه بر مقدمه" او ارزشمند اثر و پرداخت اروپايي و
از.است معروف (1930) "اروپايي و هند زبانهاي تطبيقي
"ژرمني زبانهاي عمومي خصوصيات" به مي‌توان آثار ديگر
.كرد اشاره...و (1918) "جديد اروپاي زبانهاي" و (1917)
"ژول‌موهل" به بايد ايران‌زمين ، فرهنگ خدمتگزاران ديگر از
از هنوز او "شاهنامه ترجمه".نمود اشاره (18001876)
از.مي‌آيد به‌حساب شاهنامه‌شناسي نسخه‌هاي مهم‌ترين
"غزنوي محمود سلطان قصه چگونگي" به مي‌توان او آثار ديگر
.كرد اشاره "مجمل‌التواريخ" (108)باب سه ترجمه و
و (1842) "جويني جهانگشاي تاريخ" چاپ با "دفرمري" همچنين
(1845) "ميرخواند" كتاب و (1853) "بطوطه ابن سفرنامه"
.گذاشت برجاي خود از شايان خدمتي
و بود فرانسه خارجه وزارت عضو (18161882) "گوبينو كنت"
سال سه" مي‌توان او آثار ازبرد بسر مدتي نيز ايران در
او شهرت.برد نام (1869) "ايرانيان تاريخ" ،(1859) "آسيا
.است انسان نژادهاي تساوي عدم نظريه ارائه در بيشتر
سال 1316 در "شيفر" مرگ از بعد (18541926) "هوار كلمان"
زبانهاي مدرسه در فارسي زبان استاد به‌عنوان او جاي به
از.مي‌دانست خوب نيز را تركي و عربي.شد منصوب شرقي
و البدء" كتاب ترجمه به مي‌توان او آثار مهم‌ترين
،(1893) "عريان باباطاهر رباعيات" مقدسي ، "التاريخ
تصحيح ،(1884) "باب مذهب" ،(1899) "فارسي زبان دستور"
خطاطان ابن‌مقفع ، احوال ايراني ، تمدن اسدي ، گرشاسبنامه
.كرد اشاره اسلامي مشرق مصوران و
و چين تركستان حفاري در (18781945) "پليو پل" همچنين
"سغدي زبان آثار دوره".داشت مهمي مسئوليت مانوي آثار كشف
.است معروف او
زمينه در او خدمات.است "پليو" معاصران از "گويتو"
.است ارزشمند بسيار سغدي زبان از مانده برجاي يادگارهاي
"پليو" كمك با "معلول و علل سوتره" ترجمه و نويسي آوا
دبير (1952-1885) "گروسه رنه".است معتبر نيز هنوز
تاريخ" مي‌توان او آثار مهم‌ترين از.بود "آسيايي مجله"
تمدن‌هاي" ،(1924) "آسيا بيداري" ،(1922)"آسيا
تاريخ" و (1939) "استپ‌ها امپراتوري" ،(1929) "مشرق‌زمين
.برد نام را...و (1947) "ارمنستان
اين در فرانسوي ، ايرانشناسي دانشمندان از جديد نسلي با
از هنوز نسل اين آثار و نمود بسياري كشورپيشرفت‌هاي
.مي‌رود به‌شمار اول دست منابع
است ايران‌شناساني معدود از (19021976) "بنونيست اميل"
برجاي بازنگري سيصد و مقاله سيصد كتاب ، هيجده خود از كه
فقيد ايران‌شناس اين آثار مهم‌ترين از.است گذاشته
،(1966) "ايران‌باستان خاص نام‌هاي و عناوين" به مي‌توان
سغدي دستور" ،(1946) "جاتكه وسنتره" ،(1940) "سغدي متون"
.كرد اشاره (1969) باستان پارسي دستور ،(1929) "(دوجلد)
فرهنگ در دخيل ايراني عناصر به كه است كساني معدود از او
-سالهاي 1945 بين ارزشمند مقالاتي و است پرداخته ارمني
.رسانيد به‌چاپ 1964
شاگردانش و"دومناش" ارزنده بسيار خدمات به بايد همچنين
آثاري بيست‌سال مدت در (19021973) "دومناش".نمود اشاره
تقديم كهنسال ايران تمدن و فرهنگ درباره درخشان
دايره":از عبارتند او مهم آثار.نمود علاقه‌مندان
كتاب تفسير و ترجمه" ،(1958) "دينكرت مزدايي ، المعارف
او.بود تفسير و ترجمه اولين خود نوع در كه "دينكرت سوم
چون فارس استان پهلوي كتيبه‌هاي از بسياري همچنين
پاپيروس و خطي نسخه‌هاي و استانبول پهلوي كتيبه بيشابور ،
ارزشمند مقالاتي و داد قرار مطالعه مورد را نبشته‌ها
.نمود منتشر
ماريان" به‌نام او شاگردان از يكي زرتشت ، دين مطالعه در
جواني در را او روزگار نامراد دست كه ،(19241963) "هوله
از.گذاشت برجاي خود از بي‌مانند آثاري نمود ، پرپر
جهان‌شناسي و اسطوره آيين ، " مي‌توان او جاويد يادگارهاي
"پهلوي متون بنابر زرتشت زندگي افسانه" ،"باستان ايران در
متون از ديگر برخي ترجمه و آوانويسي و "باستان ايران" ،
به مرگش از پس او كارهاي از بسياري.برد نام را پهلوي
.رسيد به‌چاپ "دومناش" استادش ، همت
زمينه در "اوتران" شايسته خدمات به تا است بايسته
مانوي‌شناس "پوش" و "پهلوي -اكدي -سومري تصويرنگاري"
(1949) "ماني آثار و زندگي" او اثر كه فرانسوي نام صاحب
خدمات به همچنين و است زمينه اين در علمي اثر اولين
كتيبه‌شناسي ، تاريخ زمينه در (19251960) "ماريك" ارزنده
تشويق اوبه.كرد اشاره ساساني و اشكاني جغرافياي و
.كرد اقدام ساساني مهرهاي مجموعه تدوين به "دومناش"
.است داده انجام مهمي كارهاي ساسانيان درباره نيز "شومون"
.است معروف شاپور بزرگ كتيبه از او تفسير و تحليل
ايران باستان‌شناسي زمينه در فرانسويان كه نماند ناگفته
،(18811965) "گدار آندره".كرده‌اند شايان خدماتي
،"پاسكال‌كوست" ،(18091876) "فلاندن اوژن" ،"دومرگان"
اين از "گيرشمن" و "ديولافوا مارسل" ،"ديولافوا ژن"
ملي موزه در موجود نبشته‌هاي گل از بسياري.دست‌اند
آمده‌است ، به‌دست خوزستان مناطق ديگر و شوش از كه ايران
....است بوده ايران‌شناسان اين تلاش حاصل
ميان هماهنگي به‌منظور سال 1822 در "آسيايي انجمن"
آن عمده هدف و گرفت شكل فرانسوي شرق‌شناس دانشمندان
دنيا در آسيا كهن ميراث معرفي و غرب و شرق ميان تفاهم"
.است بوده "جهاني سطح در گرايي بشر پايه بر
پادشاه "فيليپ لويي" به مي‌توان آن روساي مهم‌ترين از
،"رموزا" ،"دوساسي سيلوستر" به سپس تاسيس ، بدو در فرانسه
اشاره...و"كلودكوهن" ،"پليو" ،"رنان ارنست" ،"ژول‌موهل"
.نمود
اكبرزاده داريوش دكتر
ايران هنر و تاريخ داناي
و توانا نويسنده و پژوهشگر ذكاء يحيي استاد از يادي
اسلامي بزرگ دائره‌المعارف عالي مشاور
استاد و هنر و فرهنگ عرصه پژوهشگر "ذكاء يحيي" استاد
از رخت مغزي سكته براثر (28/10/79)پيش هفته دانشگاه
.بربست جهان
جمله از مرحوم آن كه بود تاسف‌انگيز رو آن از خبر اين
مي‌شد محسوب زمين ايران تاريخ توانمند و فرهيخته اساتيد
فرهنگ گوناگون عرصه‌هاي در خود كم‌نظير پژوهش‌هاي با كه
اكنون و گذاشته بجاي بسياري يادماندني به آثار ايراني ،
و دانشجويان و دانشوران بر اسفناك ضايعه‌اي مرگش با
.است نهاده برجاي آثارش خوانندگان و پژوهندگان
به مي‌توان ذكاء استاد ارزشمند تحقيقات جمله از
آن معماري و تهران تاريخ زمينه در وي بنيادي پژوهش‌هاي
اين از نمونه‌اي "تصوير در تهران" كتاب كه كرد اشاره
پژوهش‌هاي تكميل براي كه است محققي كمتر.است تاليفات
مراجعه نيازمند قاجاريه ، و زنديه دوره بناهاي درباب خود
.نباشد ذكاء استاد آثار به
هنر ، تاريخ ، مختلف زمينه‌هاي در ذكاء استاد ترتيب اين به
يادگار به خود از گسترده‌اي تاليفات و آثار...و معماري
او مفصل تحقيقات از مي‌توان آن‌ها جمله از كه است گذاشته
.يادكرد...و مرمر تخت ايوان گلستان ، كاخ درباره
پژوهش‌هاي و ارزشمند آثار داراي همچنين ذكاء يحيي دكتر
آثار و ايراني نقاشان معرفي و شناخت عرصه در بي‌وقفه
،(...و صنيع‌الملك قرن ، يك در نقاش ابوالحسن پنج).آنهاست
تاريخ و عكاسي هنر و آن آرايه‌هاي و ايراني پوشاك گستره
روانشاد توجه كه است زمينه‌هايي ديگر از نيز ايران در آن
.كرد جلب خود به را ذكاء يحيي دكتر استاد
و تحقيقات از گذشته ذكاء ، يحيي دكتر پرتلاش عمر حاصل
هنردوست و دانشجو محقق ، صدها تربيت گوناگون ، تاليفات
.است ايراني
همچنان بيماري ، وجود با ذكاء دكتر نيز اخير سالهاي در
كشور فرهنگي پژوهش‌هاي عرصه در ناپذيري خستگي نحو به
معاصر هنرهاي موزه برجسته كارشناس عنوان با و بود فعال
تلاش به اسلامي بزرگ دايره‌المعارف مركز عالي مشاور و
در ايشان تحقيقات حاصل كه مي‌داد ادامه خود ارزشمند
تاكنون كه دايره‌المعارف مجموعه از جلد نه در مقالاتي‌كه
.هويداست شده ، منتشر
سانيج
|
