كرخه به عنوان يكي ازپنج پروژه بين المللي طرح چالش آب براي غذا انتخاب شده و فعاليت هاي رسمي آن از حدود ۶ ماه ديگر آغاز مي شود
در چارچوب همكاري هاي ايران و ايكاردا تاكنون ۶۴ نفر از كارشناسان ايراني براي اخذ مدرك دكتري به خارج از كشور اعزام شده اند كه از اين تعداد ۴۰ نفر تحصيلات خود را تمام كرده اند و به ايران بازگشته اند
«ايكاردا» (International center for Agricultural In Dry Areaas) مركز بين المللي تحقيقات كشاورزي در مناطق خشك و يكي از ۱۶ مؤسسه اي است كه به گروه مشاوران تحقيقات بين المللي كشاورزي مربوط مي شود. مقر اين مركز قرار بود كه در ايران باشد اما به دليل وقوع انقلاب مقر آن به شهر حلب در سوريه منتقل شد. ايكاردا در سال ۱۹۷۷ ميلادي تأسيس شد و نخستين دفتر آن در تبريز احداث شد. در ابتداي فعاليت ايكاردا، همكاري ها بيشتر به تبادلات ژن هاي گياهي و بازديدهاي مختلف محدود مي شد. اما از سال ۱۳۶۳ تصميم بر اين شد كه همكاري هاي سازمان تحقيقات آموزش كشاورزي ايران و ايكاردا گسترش يابد و به همين منظور طرفين قراردادهايي را نيز امضا كردند. به منظور آشنايي بيشتر خوانندگان از نحوه اين همكاري هاي دوجانبه، گفت وگويي با دكتر حبيب كتاتا، سرپرست اهل سوريه و نماينده ايكاردا در ايران، انجام شده، كه از نظر مي گذرانيد:
«آقاي كتاتا» با توجه به اين كه ايران يكي از كشورهاي تقريبا خشك جهان است و سطح وسيعي از آن از حداقل آب برخوردار است، فعاليت هاي «ايكاردا» چه تأثيري بر كشاورزي ايران در مناطق خشك و نيمه خشك داشته است؟
درسال ۱۹۹۰ (۱۳۶۹) موافقتنامه اي با تكيه بر فعاليت در مناطق خشك بين سازمان تحقيقات و آموزش كشاورزي ايران و ايكاردا به امضا رسيد و براساس اين توافق مؤسسه تحقيقات ديم ايران در سال ۱۹۹۳ (۱۳۷۲) در مراغه احداث شد. هدف از تأسيس مؤسسه تحقيقات ديم، گسترش و پايداري كشاورزي در مناطق خشك ايران است و به همين منظور حدود ۸۰ درصد فعاليت هاي ايكاردا در مؤسسه تحقيقات ديم متمركز است. اما در مورد دستاوردهاي اين همكاري ها بايد بگويم كه اين دستاوردها مرهون ايكاردا نيست بلكه مرهون فعاليت هاي مشتركي است كه بين مؤسسات تحقيقات كشاورزي ايران و ايكاردا صورت گرفته است. ايكاردا عمدتا در اين ميان به عنوان كاتاليزور عمل كرده است. بيشتر هزينه ها از طرف ايران پرداخت شده و ايكاردا بيشتر به عنوان پشتيبان و مشاور فعاليت كرده است. البته بابت خدمات مشاوره اي خود هيچ مبلغي دريافت نكرده است.
در مورد دستاوردهاي اين همكاري ها توضيح دهيد.
اولين دستاورد اين همكاري، تأسيس مركز تحقيقات ديم در مراغه بود كه به عنوان ستاد فعاليت مي كند. پس از آن نيز دو ايستگاه تحقيقاتي در كرمانشاه در منطقه سرارود (منطقه نيمه سرد) و گچساران (منطقه گرم و خشك) تأسيس شد. پس از تأسيس اين مركز و دو ايستگاه، آنها چه به لحاظ وسايل و تجهيزات و چه به لحاظ محقق به طور كامل تجهيز شدند. به دنبال اين مراكز و به منظور پوشش كليه مناطق ديم در ايران، ايستگاه هاي تحقيقاتي اردبيل، زنجان، همدان و شيروان نيز تأسيس شدند تا نه تنها مناطق خشك بلكه مناطق ديم كاري ايران نيز تحت پوشش مطالعاتي قرار بگيرند.
مناطقي كه هم اكنون نام برديد عمدتا در غرب و شمال غرب (به غير از شيروان) كشور هستند، در حالي كه مناطق شرق و جنوب شرق و مركز ايران خشكي بيشتري دارند. چرا در مناطق ذكر شده فعاليت هاي تحقيقاتي كمتري صورت مي گيرد؟
در حال حاضر تمركز بر مناطق ديم است. مناطقي كه ۲۰۰ تا ۴۰۰ ميلي متر بارندگي سالانه دارند. در مناطقي كه ايستگاه تحقيقاتي احداث شده است متوسط بارندگي سالانه حدود ۳۰۰ ميلي متر است، اما مناطقي را كه شما اشاره كرديد متوسط بارندگي سالانه ۲۰۰ ميلي متر است. در آن نواحي ديم كاري انجام نمي شود و كشت آبي درصورت تأمين بودن آب رايج است. البته برنامه اي طراحي شده تا در آينده مناطق خشكي كه زير ۲۰۰ ميلي متر بارندگي دارند نيز زيرپوشش مطالعات تحقيقاتي قرار بگيرند.
ملموس ترين دستاورد همكاري ايران و ايكاردا در مناطقي كه ايستگاه تحقيقاتي احداث شده است چيست؟
يكي از دستاوردهاي اين همكاري توليد بذور مقاوم به خشكي در گياهان گندم، جو، نخود و عدس است. ايكاردا سالانه حدود ۳۰۰ گونه مختلف از گياهان ذكر شده را به ايران ارسال مي كند. اين گونه ها در شرايط مختلف آب و هوايي ايران كاشته مي شوند، سپس از نظر مقاومت به آفات، سرما، مقاومت به خشكي، كيفيت دانه و ساير خصوصيات بررسي مي شوند و سرانجام گونه هايي كه با شرايط ايران سازگار هستند انتخاب مي شوند.
گونه هايي كه انتخاب مي شوند آيا مستقيما كشت مي شوند؟
خير، بعضي از اوقات اين گونه ها مانند بذر نخود مستقيما كشت مي شوند اما بيشتر اوقات آنها را با گونه هاي با كيفيت محلي تركيب (كراس) كرده و از اين عمل گونه هاي جديدتري به دست مي آيد. اين فعاليت (تركيب كردن) بسيار زمان بر است و براي رسيدن به نتيجه مطلوب حداقل ۵ سال زمان نياز است. پس از اين مرحله نيز رقم جديد در مزارع ترويجي- تحقيقي كشت مي شود تا كشاورزان از نزديك با خصوصيات آن آشنا شوند و آن را براي كشت انتخاب كنند.
آيا گونه شاخصي تاكنون به دست آمده است؟
بله، اخيرا رقم گندم آذر ۲ به دست آمده است كه رقم بسيار خوب و پربازدهي است.
با توجه به اين كه ايران به لحاظ تنوع ارقام گياهي، كشوري غني مي باشد، آيا نياز است كه ارقام جديدي را از ديگر نقاط دنيا وارد كنيم؟ آيا گونه هاي موجود در ايران كه با آب و هواي ايران طي ساليان دراز سازگاري پيدا كرده اند را نبايد موردارزيابي قرار داد و طوري برنامه ريزي كرد كه ارقام موجود عملكردشان افزايش يابد و يا اين كه معايب آنها اصلاح شود؟
بله، ما سعي مي كنيم از ارقام بومي كه در ايران وجود دارد استفاده كنيم و به همين منظور هر سال حدود ۱۳۰ تا ۱۴۰ رقم از بذور مختلف را از بانك ژن مؤسسه تحقيقات اصلاح و تهيه نهال بذر دريافت مي كنيم و بر آن آزمايش هاي لازم را انجام مي دهيم تا به نتيجه مطلوب برسيم. اما مسأله اصلي اين است كه امروز دنيا در همه زمينه ها من جمله بخش كشاورزي در حال تغيير است. براي مثال اگر امروز ۱۰ نوع بيماري براي گندم در كشور وجود داشته باشد در ۴ سال آينده ممكن است تعداد بيماري ها به ۲۰ نوع برسد. در نتيجه براي مقابله با چنين شرايطي بايد ارقامي مقاوم داشته باشيد و براي اين كار مي توان از نتايج تحقيقات ساير كشورها نيز استفاده كرد. به عنوان مثال در كشور چين تحقيقات بسيار گسترده اي بر بيماري فوزاريوم انجام شده است و كاملا منطقي است كه ديگران نيز از دستاوردهاي تحقيقاتي و ارقامي كه آنها به دست آورده اند استفاده كنند. درواقع نبايد براي بيماري فوزاريوم از نقطه صفر، تحقيق كرد. به همين ترتيب خود ما هم دستاوردهايي داريم كه مي توانيم در اختيار سايرين قرار دهيم.
|
|
|
به دليل ضعف قوانين، ايران هميشه از مبادلات ژني لطمات بسيار زيادي خورده است. براي وارد كردن ژن هاي گياهي بايد هزينه پرداخت كنيم، اما ژن هاي متنوع و با ارزش گياهي ايران معمولا بدون عايدي از ايران خارج مي شوند. آيا مبادلات ژني كه از طريق ايكاردا صورت مي گيرد از قانون خاصي تبعيت مي كند يا خير؟
ارقام گياهي هم مثل محصولات صنعتي اگر ثبت شوند و حقوق مالكيت معنوي بر آنها حاكم شود و مقررات مربوط به آن در كشور وجود داشته باشد در آن صورت به راحتي مورد حمايت قرار مي گيرند. اما تا زماني كه مقررات لازم وجود نداشته باشد هر فردي مي تواند ارقام موردنظر را به راحتي از كشور خارج كند و مورد پيگيري هم قرار نگيرد. براي رفع اين معضل درنظر داريم تا به كمك محققان ايكاردا يك كارگاه آموزشي در ايران برگزار كنيم تا از اين طريق تمام كساني كه در زمينه اصلاح نباتات و توليد نهال فعاليت مي كنند با مقررات بين المللي حفاظت از گونه هاي مختلف گياهي آشنا شوند. البته سعي شده تمام ژن هاي گياهي كه هم اكنون در حال توليد است از نظر سلامتي و عدم آلودگي به بيماري ها ۱۰۰ درصد مورد اطمينان باشد. در ايكاردا ژن هاي گياهي كنترل مي شوند، در ايران نيز قوانين قرنطينه اي وجود دارد. گاهي ديده شده با تبادل ژن هاي گياهي در كشورها بيماري هايي ايجاد شده اما ايكاردا سعي دارد كه ژن هاي گياهي ارسالي يا وارداتي عاري از هر گونه بيماري باشند.
آقاي كتاتا، همان طوري كه مي دانيد ايران در يك منطقه خشك واقع شده است و آب به عنوان مهمترين عامل محدودكننده براي توسعه كشاورزي شناخته مي شود. در زمينه استفاده بهينه از آب فعاليت ها و دستاوردهاي ايكاردا براي ايران به چه شكل بوده است؟
از آنجا كه آب كمياب است ما علاوه بر فعاليت در مناطق خشك، بر مسائل آبياري هم تأكيد داريم. همچنين مسأله رقابت بين محصولات كشاورزي نيز مطرح است. كشاورز مرتبا با مقوله رقابت بين محصولاتي چون هندوانه، خيار، گندم و... مواجه است و مدام در حال ارزيابي است كه كدام يك از محصولات و با چه ميزان آب مي تواند توليد كند. به همين جهت يكي از موضوعات مورد توجه ايكاردا راه هاي افزايش بهره وري آب است. به همين منظور ايكاردا دو روش را در مناطق خشك در دست مطالعه و بررسي قرار داده و آنها را توصيه مي كند.
اگر ممكن است درباره اين دو روش توضيح بيشتري بدهيد.
دو روشي كه ايكاردا توصيه مي كند روش كم آبياري و استفاده از آبياري تكميلي است. به عنوان مثال ممكن است زراعت گندم با ۶-۵ آبياري انجام شود اما در روش كم آبياري ما اين زراعت را به ۳-۲ آبياري تبديل مي كنيم البته اين امر باعث مي شود عملكرد حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد كاهش يابد اما در عوض آب صرفه جويي شده چشمگير است. البته در اين روش سعي مي شود كاهش آبياري كمترين كاهش محصول را در پي داشته باشد. در روش آبياري تكميلي كه ايكاردا تحقيقات زيادي را در مورد آن انجام داده است، در مناطقي كه ۲۰۰ تا ۲۵۰ ميلي متر بارندگي دارند با يك بار آبياري، عملكرد محصول گاهي اوقات چند تن افزايش مي يابد. درواقع از اين روش در مناطقي كه ديم كاري صورت مي گيرد بيشتر استفاده مي شود و معمولا عملكرد محصول قابل توجه است.
آيا ايكاردا در زمينه آب، برنامه ديگري براي ايران دارد؟
بله، هم اكنون يكي از چالش هاي مطرح در جهان چالش آب براي غذا است. در سطح جهان ۴ تا ۵ پروژه در اين زمينه تصويب شده است كه بخشي از اعتبار آن را هم مؤسسات بين المللي تأمين مي كنند. يكي از اين پروژه ها در حوزه كرخه ايران است كه مدتي پيش گروهي از مشاوران خارجي اعزامي از مؤسسه بين المللي مديريت آب (I W M I ) با همكاري ايكاردا از كل منطقه كرخه بازديد كردند. در همين بازديد كرخه به عنوان يكي از پروژه هاي بين المللي طرح چالش آب براي غذا انتخاب شد و فعاليت هاي رسمي آن از حدود ۶ ماه ديگر آغاز مي شود. همچنين با انجام اين پروژه مشترك كه بين مؤسسه بين المللي مديريت آب، ايكاردا و ايران است تمام مسائل مربوط به آبياري، توزيع آب، رقابت بين مصرف كنندگان و... مطرح مي شود. درواقع ايكاردا از اين طريق نيز در مقوله سيستم هاي مديريت آب مشاركت مي كند.
ملموس ترين دستاورد همكاري تقريبا ۲۶ ساله ايران و ايكاردا چيست؟ و اين همكاري چه ويژگي هايي دارد؟
توليد ارقام جديد، تهيه بسته هاي نرم افزاري براي ارقام جديد و از همه مهمتر توسعه نيروي انساني از مهمترين و ملموس ترين دستاوردهاي همكاري ايران و ايكاردا است. موضوعي كه در توليد يك رقم جديد مطرح است اين است كه رقم جديد بايد در چارچوب يك بسته نرم افزاري ارائه شود.
منظور از بسته نرم افزاري چيست؟
منظور از بسته نرم افزاري اين است كه كليه شرايط كشت مانند كارهاي آماده سازي زمين، به زراعي، زمان كاشت و... نيز علاوه بر رقم جديد در نظر گرفته شود. اين بسته نرم افزاري به چند منطقه مختلف فرستاده شده و روي آن كار مي شود و كليه جنبه هاي توليد مانند مقاومت به سرما، گرما، خشكي، طول دوره رشد، كيفيت محصول و... مورد ارزيابي قرار مي گيرد. طبيعي است كه يك بسته نرم افزاري مي تواند در يك منطقه بسيار خوب و در منطقه و شرايط ديگر به طور متوسط جواب دهد. اما آنچه در همكاري ها اهميت دارد تنها ارائه يك يا چند رقم بذر جديد نيست بلكه آنچه اهميت بيشتري دارد توسعه نيروي انساني متخصص است. اين نيروهاي آموزش ديده مي توانند به نوبه خود توسعه هاي بعدي را به وجود آورند، محققان جديد تربيت كنند و بذرهاي جديد به وجود آورند. همكاري ايكاردا و ايران در زمينه توسعه نيروي انساني بسيار مؤثر و مثبت بوده است. كارگاه هاي آموزشي زيادي در ايران برگزار شده و محققان زيادي از ايران براي شركت در كارگاه هاي آموزشي به خارج اعزام شده اند، ضمن آن كه با همكاري سازمان تحقيقات و آموزش كشاورزي، در زمينه تربيت كارشناسان ارشد فعاليت هاي خوبي صورت گرفته است. در چارچوب اين همكاري ها تاكنون ۶۴ نفر از كارشناسان ايراني براي اخذ مدرك دكتري به خارج از كشور اعزام شده اند كه از اين تعداد ۴۰ نفر تحصيلات خود را تمام كرده اند و به ايران بازگشته اند و بقيه نيز در حال اتمام تحصيلات خود هستند كه اين مهمترين دستاورد همكاري مشترك ايران و ايكاردا است، نيز دانشمندان ساير نقاط دنيا با هزينه ايكاردا به ايران دعوت مي شوند و آموخته ها و يافته هاي خود را در زمينه هاي مختلف در اختيار متخصصان ايراني قرار مي دهند. درواقع همكاري ايران و ايكاردا باعث شده ايران به راحتي و بدون صرف هزينه به دانشمندان ساير نقاط جهان دسترسي پيدا كند.
به عنوان آخرين سؤال، در مدتي كه با مراكز مختلف تحقيقاتي كشاورزي ايران همكاري داشته ايد، مشخصا چه نقاط قوت و ضعفي را در اين مراكز مشاهده كرده ايد؟
بنده با مراكز تحقيقاتي و محققان بسيار زيادي از ديگر نقاط دنيا ارتباط نزديك دارم. اما آنچه در مورد مسؤولان و محققان ايراني به چشم مي خورد، انگيزه بسيار بالا و تعهد آنها نسبت به كار است، ضمن آن كه ايراني ها بسيار به پيشرفت و فراگيري علاقه مند هستند. از نقاط ضعفي كه در ايران به چشم مي خورد و به نظر مي رسد در روند كار اثر منفي بسياري دارد شيوه پرداخت حقوق به محققان است. به نظر مي رسد كه پرداخت ها بايستي به صورت منطقي تري صورت گيرد. محققي كه بيشتر كار مي كند و انگيزه بالاتري دارد علاوه بر حقوق عادي بايد از مزاياي ديگري نيز برخوردار شود.
