هيچ كس منكر خطرناك بودن بيماري سارس نيست و هيچ كس هم از تأثيرات اقتصادي اين بيماري بر اقتصاد منطقه شرق آسيا غافل نيست اما پرداختن بيش از حد به اين مسأله توسط بلندگوهاي غربي و دائماًَ بر شمردن اثرات آن و همين طور فشارهاي آن به اقتصاد چين انسان را به فكر فرو مي برد
محمد صفايي 
ظاهراً قرار نيست انسان هزاره سوم روي خوش به خود ببيند، هزاره اي كه با ۱۱ سپتامبر آغاز وبا جنگ افغانستان و سپس جنگ عراق ادامه يافت و حالا به سارس رسيده، يك بيماري ظاهراً لاعلاج كه در سه ماهي كه از عمر آن مي گذرد عده اي را مبتلا كرده، تعدادي را كشته، همه را ترسانده و به بخشي از جهان نيز خسارات جبران ناپذيري وارد كرده است.
سارس آمد، بدون تهديد، بدون خبر و بدون هشدار؛ جنگي از سوي هيچ كس و با هدف نابودي همه، جنگي بدون اعلان و جنگي بدون متهم. اين جنگ در بدترين زمان ممكن آغاز شد در زماني كه همه چشم ها به آمريكا، عراق، خاورميانه و نفت دوخته شده بود.
برخي مي گويند اگر سارس در زمان ديگري رخ مي داد توجهات بيشتري را به خود جلب مي كرد. برخي ديگر نيز مي گويند شايد اگر سارس در زمان ديگري ظاهر مي شد، افكار عمومي جهان توجه بيشتري در مقابل چپاول نفت و كشتار عراقي ها از خود نشان مي دادند!
سارس چيست؟
اين كلمه مخفف Severe Acute Respiratory Syndrome بوده و به معني سندرم حاد دستگاه تنفسي است.
اين ويروس كه هفته هاست چشم هاي نگران مردم در سراسر جهان را به خود معطوف كرده در روزهاي اول در هنگ كنگ، تايوان، ويتنام، كانادا، سنگاپور و چين ديده شد و اينك تقريباً در جاي جاي دنيا از مشاهده مبتلايان خبر مي دهند؛ خواه واقعي خواه تخيلي.
اين بيماري كه گفته مي شود از هتلي در هنگ كنگ آغاز شده مي رود تا همه جهان را به تسخير خود درآورد. علائم سارس شبيه سرما خوردگي يا آنفلوآنزاست و تنها فرق اين دو بيماري، تنگي نفس است. سارس با تب آغاز مي شود كه به تدريج ميزان آن بالا رفته و علائم تنفسي، سرفه و تنگي نفس به آن اضافه مي شود.
كارشناسان پزشكي معتقدند علائم اين بيماري حدود ۱۰ روز پس از تماس نزديك با فرد بيمار آشكار مي شوند. منظور از تماس نزديك يعني با او در يك خانه زندگي كردن و يا به هر شكلي با ترشحات تنفسي يا ساير ترشحات بدن فرد بيمار تماس داشتن. افرادي كه به مناطق شيوع بيماري سفر كرده اند حدود ۳ هفته بعد از سفر علائم بيماري را در خود نشان داده اند. اين بيماري در حالت عادي باعث ابتلاي مردم عادي نمي شود و تنها از طريق تماس مستقيم و يا سفر به مناطق شيوع مي تواند فرد را مبتلا كند. اين بيماري در تمام سنين و افراد احتمال شيوع دارد اما مانند هر بيماري ديگر در افرادي كه دچار نقص در سيستم ايمني هستند و يا عمل پيوند انجام داده اند و در افراد مبتلا به ساير بيماري هاي زمينه اي مثل بيماري قلبي، احتمال ابتلا بالاتر است.
تب بالاي ۳۸ درجه، درد عضلاني، احساس سرما، سرفه و اشكال در تنفس از مهمترين نشانه هاي سارس هستند و از آنجا كه اين عوارض شبيه به نشانه هاي آنفلوآنزاست، تشخيص آن اندكي دشوار است.
در حال حاضر، درمان خاصي براي اين بيماري وجود ندارد. بيماران مبتلا به سارس از ساير افراد جدا شده و تحت درمان آنتي بيوتيكي و درمان هاي ضدويروسي قرار گرفته و درمان حمايتي مي شوند و كارمندان بيمارستاني هم در برخورد با اين بيماران بايد تمام نكات ايمني را رعايت كنند. براساس گفته پزشكان سازمان بهداشت جهاني اين اقدامات، درمان هاي معمولي هستند كه وقتي نمي دانيم بيمار دچار چه مشكلي است و علت بيماري برايمان ناشناخته است، به كار برده مي شوند. برخي درمان هاي ضدويروس مثل استفاده از داروي ريباويرين از سوي برخي متخصصان عفوني توصيه شده، اما استفاده از اين دارو نتايج قابل ملاحظه اي به دنبال نداشته است. از آنتي بادي ساخته شده در بدن ساير افراد هم نمي توان براي درمان بيماران جديد استفاده كرد؛ چون بيماري هنوز بسيار تازه است و چنين افرادي در دسترس نيستند و به زبان ساده تر، درحال حاضر هيچ درماني براي اين بيماري وجود ندارد.
كارشناسان پزشكي ميزان مرگ در اثر سارس را حدود ۴ درصد اعلام كرده اند. سازمان بهداشت جهاني اعلام كرده كه حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد مبتلايان به اين بيماري چند روز بعد از ابتلا بهبود مي يابند، اما درصد كمي هم هستند كه اوضاع شان وخيم  مي شود و نياز به مراقبت هاي خاص پزشكي دارند. براي جلوگيري از ابتلا به سارس بايد از تماس با افراد تب دار پرهيز كرد و اگر علائم در فردي ايجاد شد بايد به پزشك مراجعه كند تا اين بيماري را به ساير افراد خانواده اش منتقل نكند. اگر فردي در تماس با افراد مبتلا به سارس قرار گرفته باشد بايد به پزشك مراجعه كند، پزشك به او توصيه خواهد كرد كه تا ده روز درخانه بماند و دو بار در روز حرارت بدنش را اندازه گيري كند، لوازم شخصي خود را به كسي قرض ندهد، در اتاق تنها بخوابد و مرتب دستانش را بشويد و اگر كسي به اتاق او رفت و آمد مي كند ماسك بزند تا باعث آلودگي او نشود.
شيوع سارس
پس از شيوع سارس گمانه زني ها آغاز شد، آن را بلاي نژاد زرد ناميدند و گفتند تنها زردپوستان چشم بادامي را مي كشد، سازمان بهداشت جهاني هم آن را بيماري مسري قرن لقب داد. اما كار به اينجا ختم نشد تا جايي كه يك محقق علوم پزشكي روسيه، احتمال اين كه سارس يك سلاح بيولوژيك باشد را تأييد كرد. سرگئي كولسنيكوف با اشاره به احتمال ساخته شدن سارس توسط انسان در يك آزمايش ساخت سلاح هاي بيولوژيك گفت: امكان دارد ويروس اين بيماري بر اثر اهمال در يك آزمايشگاه تسليحات بيولوژيك به خارج سرايت كرده باشد. وي با اذعان به اين كه آزمايشگاه هايي كه به توليد سلاح هاي بيولوژيك مي پردازند، همزمان واكسن مربوطه را نيز توليد مي كنند تأكيد كرد: در صورت صحت اين نظريه بايد به زودي واكسن اين بيماري كشف شود. اما كماكان نظريه ها راجع به اين بيماري ادامه دارد و هنوز هيچ كس در مورد دلايل پيدايش اين بيماري توضيحات قانع كننده اي ارائه نداده است.
وحشت همه جا را فرا گرفته
شايد كمتر كسي از مقامات محلي چيني در استان گوانگ دونگ كه اين بيماري تنفسي از شش ماه پيش از شيوعش در آن گسترش يافت فكر مي كرد كه در عرض چند ماه سارس مانند سلاحي كشنده در حدود ۳۰ كشور جهان گسترش يافته، حدود ۶ هزار نفر را آلوده كرده و بيش از ۳۰۰ نفر را به كام مرگ بفرستد.
سارس كه در مورد محل پيدايش آن بين هنگ كنگ و چين اختلاف نظر وجود دارد در روزهاي اخير پا را فراتر گذاشته و تقريباً به بيشتر كشورهاي جهان سرك كشيده است.
اما كشورهاي شرق آسيا كه خطر را در بيخ گوش خود كاملاً احساس مي كنند زودتر از بقيه دست به كار شده اند. تا جايي كه اجلاس سران كشورهاي جنوب شرق آسيا درباره همكاري براي مبارزه با گسترش ويروس سارس چندي پيش در تايلند برگزار شد.
در حال حاضر هزاران تن از مردم چين كه بيشترين آسيب را از اين ويروس ديده اند در قرنطينه هستند. سازمان بهداشت جهاني هشدار داده است كه چيني ها هنوز نتوانسته اند مانع از شيوع اين بيماري شوند.
اجلاس بانكوك به منظور تصويب ضوابط جديد جهت انجام بازرسي هاي اجباري مرزي درخصوص سارس برگزار شد.
همچنين هدف از برگزاري اين اجلاس جلب مجدد اعتماد عمومي و نشان دادن تمايل سياستمداران براي مبارزه با شيوع سارس است.
كانادا كه تنها كشور آلوده به سارس در خارج از قاره آسيا بوده و تاكنون تلفات جاني نيز داشته است، اميدوار است كه بتواند با توجه به تلاش هاي مقامات اين كشور براي توقف شيوع بيماري، لغو قانون منع مسافرت به تورنتو را از سازمان بهداشت جهاني خواستار شود.
اما چين همچنان در شرايط نگران كننده اي است و احتمال اپيدمي شدن بيماري در اين كشور زياد است.
با اين وجود هشدارهاي سازمان بهداشت جهاني هنوز در خصوص منع سفر به تورنتو، پكن و ايالت هاي «شانسكي» و «گوانگ دانگ» در چين ادامه دارد.
حتي ايالات متحده نيز از اين وحشت و نگراني در امان نمانده است تا جايي كه پزشكان برجسته آمريكايي مهمترين عامل راه نيافتن سارس به آمريكا را شانس عنوان كرده اند. آنان معتقدند وقتي سارس به مناطقي مانند تورنتو و هنگ كنگ كه به سيستم هاي بهداشتي بسيار پيشرفته مجهزند، نفوذ كرده است، آمريكا توان دفاعي چنداني در مقابل آن نخواهد داشت.
پزشكان در ايالات متحده با اشاره به ۴۱ بيمار مبتلا به سارس در اين كشور هشدار دادند. شيوع اندك اين بيماري نبايد مردم را به اشتباه اندازد و آنان نبايد دل به امنيت دروغين سپرده باشند.
اين بيماري در تايوان هم چندين قرباني گرفته است. قانونگذاران اين كشور قانوني تصويب كرده اند كه طي آن افرادي كه از روي آگاهي ديگران را به اين بيماري مبتلا كنند به بيش از سه سال زندان محكوم خواهند شد، آنها همچنين يك بودجه يك ميليارد دلاري نيز براي ريشه كن كردن اين بيماري اختصاص دادند.
كشورهاي كره جنوبي، مغولستان، لهستان و هند از ديگر كشورهايي هستند كه سارس تاكنون در آنها ديده شده است.
ترس از سارس در برخي كشورها به گونه اي است كه مردم از ترس خود را در خانه هايشان حبس مي كنند به عنوان مثال با ورود دريانوردان و ماهيگيران تايواني به هائيتي، مردم اين جزيره از ترس ابتلا به سارس خود را در خانه هايشان حبس كردند. آسوشيتد پرس گزارش داد حكومت هائيتي به مردم كشور اطمينان داده كه دريانوردان مذكور بيماري سارس نداشتند و لذا خطري آنها را تهديد نمي كند.
گفته مي شود والدين كودكان هائيتي فرزندان خود را از نزديك شدن به كشتي هاي تايواني منع كرده و آنها را درخانه حبس كرده اند. راديوهاي محلي نيز ضمن انتشار اين خبر به مردم توصيه كرد كه خطري متوجه آنها نيست. اما مردم خواستار ضدعفوني شدن ساحل توسط دولت شده اند.
اما تنها چند روز پس از آنكه شبكه الجزيره از مشاهده چند مورد سارس در عربستان سعودي و بحرين خبر داد، وزراي بهداشت كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس همايشي را در دوحه پايتخت قطر برگزار كردند. عربستان سعودي، قطر، امارات متحده عربي، بحرين، كويت، عمان و يمن شركت كنندگان در اين اجلاس بودند كه عربستان سعودي در معرض خطر بيشتري براي شيوع بيماري قرار دارد.
فرودگاه هاي خالي
با اين كه حدود شش ماه از اولين نشانه هاي سارس مي گذرد، اخيراً سازمان هاي بين المللي از زيان ۳۰ ميليارد دلاري سارس در اين مدت كوتاه خبر داده اند.
اولين زيان اين امر طبق معمول متوجه شركت هاي هواپيمايي است، در ماه هاي اخير ديگر كسي از زيان دهي شركت هوايي تعجب نمي كند و دل نمي سوزاند. در چند روز اخير شركت  كتي پاسيفيك كه شركت هوايي هنگ كنگ است اعلام كرد كه تعدادي ديگر از پروازهاي خود را لغو كرد. بريتيش ايرويز نيز از لغو بسياري از سفرها به آسياي شرقي خبر داد، يكي از مديران اين شركت با اشاره به بحران موجود در اين شركت گفت: در خلال ۲۴ سالي كه در اين بخش فعاليت مي كنيم هرگز اوضاعي بدتر از اين را مشاهده نكرده ام.
لوفت هانزا نيز اعلام كرد كه سارس ۵۵ ميليون دلار در هفته به شركت ما ضرر زده است. سخنگوي اين شركت در اين مورد گفت: شيوع بيماري سارس در كشورهاي شرق آسيا، شمار پروازهاي هفتگي به شانگهاي و پكن را به نصف رسانده است، شمار پروازهاي لوفت هانزا به هنگ كنگ نيز از ۱۳ به ۳ پرواز كاهش يافته است.
قطب هاي نوظهور، بلاهاي جديد
سارس از چين آغاز شد و گويا بايد بيشترين آسيب را نيز به اين اژدهاي خروشان وارد كند. اين ويروس كشنده آنقدر رهبران جمهوري خلق را ترسانده كه در سال هاي اخير آنان را تا به اين حد آشفته نديده بوديم. اين ترس در بين مجامع اقتصادي اين كشور آنقدر نفوذ كرده كه جامعه علمي اين كشور پيش بيني خود را از نرخ رشد اقتصادي كاهش داد.
آنان پيش بيني كردند كه سارس نرخ رشد اقتصادي چين را در سال جاري بين يك تا دو درصد كاهش دهد. خبرگزاري فرانسه نيز از رشد اقتصادي ۶ تا ۷ درصدي چين در سال ۲۰۰۳ خبر داد اين در حالي است كه رشد اقتصادي چين در سال گذشته به ۸ درصد رسيد.
كارشناسان همچنين پيش بيني كردند كه اين بيماري ميلياردها دلار به بخش توريسم اين كشور خسارت وارد كند. به عقيده آنان تأثير منفي شيوع سارس بر صنعت توريسم چين در ماه هاي آينده تشديد مي شود و دست كم درآمد توريستي چين در سال جاري نسبت به سال ۲۰۰۲ ميلادي ۴۰ درصد كاهش خواهد يافت. درآمد صنعت توريسم چين در سال ۲۰۰۲ ميلادي ۶۷ ميليارد دلار بود در حالي كه اين ميزان نسبت به سال ۲۰۰۱ بيش از ۴۳/۱۱ درصد رشد داشته است.
رشد درآمد توريستي چين در سال ۲۰۰۲ ميلادي براي بيستمين سال متوالي يك عدد دو رقمي بود اما به نظر مي رسد در سال جاري اين پيش بيني ها هرگز اتفاق نيفتد. تنها در ماه آوريل بيش از يك هزار و ۴۴۰ گروه توريستي كه هر يك دست كم شامل ۴۰ توريست بودند برنامه سفر خود به پكن را لغو كرده اند. هتل هايي كه محل اقامت خارجي ها هستند فقط ۲۰ تا ۳۰درصد اتاق هايشان پر است، در حالي كه در مدت مشابه سال قبل بين ۸۰ تا ۹۰ درصد ظرفيت اتاق هاي هتل هاي شهر پكن پر بود.
بر اساس آمار سازمان ملي جهانگردي اين كشور در سال ۲۰۰۲ بيش از ۸۷ ميليون جهانگرد به چين سفر كردند. آمارها حاكي است بيش از ۲۹۰ هزار شركت در بخش توريسم چين فعاليت مي كنند اين در حالي است كه ۶ ميليون نفر به طور مستقيم و حدود ۳۰ ميليون نفر به طور غيرمستقيم در بخش توريسم چين فعاليت دارند. با شيوع سارس سرنوشت حدود ۳۶ ميليون نفر شاغل در بخش توريسم چين در پرده  اي از ابهام قرار گرفته است.
اما تحليلگران اقتصادي معتقدند: اثرات اقتصادي مخرب سارس بر چين، اقتصاد كشورهاي همسايه را نيز متأثر خواهد كرد. زيرا بازار چين بازار صادراتي بزرگي براي كشورهاي همسايه و شرق آسيا محسوب مي شود.
كاهش رشد اقتصادي و ركود در اين كشور عوارض نامطلوبي بر اقتصاد كشورهايي مانند هنگ كنگ، سنگاپور، مالزي و اندونزي خواهد داشت، چرا كه پس از ركود اقتصادي در آمريكا، ژاپن و اروپا، بازار چين به پررونق ترين بازار براي صادرات كالاهاي كشورهاي آسيايي تبديل شده است. به گفته بانك DBS سنگاپور ۳/۳۹ درصد صادرات هنگ كنگ در سال ۲۰۰۲ روانه بازار چين شده كه اين مقدار نسبت به سال قبل از آن ۹/۳۶ درصد افزايش نشان مي دهد. بانك جهاني نيز در گزارشي كه اخيراً منتشر كرده منبع اصلي رشد صادرات آسياي شرقي را به توسعه مبادلات تجاري كشورهاي اين منطقه و چين وابسته دانسته است.
در سال ۲۰۰۲ ميلادي نرخ رشد صادرات منطقه آسياي جنوب شرقي ۱۳ درصد بود ، در حالي كه در ساير نقاط جهان اين نرخ فقط ۳ درصد بوده است.
درعين حال گسترش شيوع سارس در چين موجب مي شود تا سرمايه گذاران خارجي در برنامه هاي خود تجديدنظر كنند. شركت هاي آمريكايي توجه بيشتري براي سرمايه گذاري در كشورهاي آمريكاي لاتين نشان خواهند داد و شركت هاي اروپاي غربي بيشتر در كشورهاي اروپاي مركزي يا شرقي سرمايه گذاري خواهند كرد.
اين درحالي است كه در سال هاي اخير، چين پرجاذبه ترين كشور براي سرمايه گذاران خارجي محسوب مي شد.
مقامات هنگ كنگ نيز اعلام كردند پيش بيني ۳ درصد رشد اقتصادي در سال ۲۰۰۳ محقق نخواهد شد. از نظر داخلي نيز اهالي هنگ كنگ و سنگاپور تفريحات خود و خريدهايشان را كاهش مي  دهند كه اين مسأله نيز عوارض منفي اقتصادي قابل ملاحظه اي دربر دارد.
اما در آن سوي دنيا، كانادا نيز از عوارض اقتصادي سارس در امان نمانده است به گونه اي كه براساس پيش بيني «بانك دومينتون تورنتو» به سبب شيوع بيماري «سارس»، مردم بابت هتل، رستوران، بليت هواپيما و ساير اقلام هزينه نخواهند كرد و اين امر موجب كاهش رشد اقتصادي كانادا به ميزان ۱/۲ ميليارد دلار در سال جاري خواهد شد. همچنين برآورد شده است كه در سه ماه دوم سال جاري ميلادي بين ۱ تا ۵/ ۱ درصد از توليد ناخالص داخلي كانادا كاهش خواهد يافت و اين امر سبب خواهد شد تا بانك مركزي اين كشور افزايش نرخ بهره را به تأخير اندازد. افزايش توليد ناخالص داخلي كانادا در سال جاري ميلادي ۹/۲ درصد پيش بيني شده است، اين رقم قبل از شيوع بيماري سارس ۱/۳ درصد برآوردشده بود. كارشناسان بيشترين زيان را متوجه منطقه شهرنشين تورنتو مي دانند. تورنتو بزرگترين شهر كاناداست و برآورد شده كه در نيمه دوم سال جاري فعاليت هاي اقتصادي با ضرر و زياني معادل ۹/۳ ميليارد دلار مواجه شود.
اين همه سروصدا براي هيچ
هيچ كس منكر خطرناك بودن بيماري سارس نيست و هيچ كس هم از تأثيرات اقتصادي اين بيماري بر اقتصاد خصوصاً منطقه شرق آسيا غافل نيست. اما پرداختن بيش از حد به اين مسأله توسط بلندگوهاي غربي و دائماًَ بر شمردن اثرات آن و همين طور فشارهاي آن به اقتصاد چين گاهي انسان را به فكر فرو مي برد. سارس حدود ۴ تا ۱۰ درصد قربانيان خود را مي كشد، اين درحالي است كه برخي بيماري ها مانند ايدز هر روز قرباني مي گيرد اما كمتر خبرگزاري و روزنامه مهمي را مي بينيم كه تيتر يك خود را به آن اختصاص دهد. البته از نظر ميزان مرگ و مير مي توان به مالاريا نيز اشاره كرد كه در هر ۳۰ ثانيه يك نفر را مي كشد و كمتر خبرگزاري بين المللي را مشاهده مي كنيم كه در هفته حتي يك خبر از مالاريا پخش كنند.
كارشناسان معتقدند رسانه هاي غربي خصوصاً آمريكايي از بزرگ نمايي سارس دو هدف عمده را دنبال مي كنند كه يكي از آنها انحراف افكار عمومي از مسأله عراق و مخالفت هاي گسترده عراقي ها با حاكميت آمريكا بر كشورشان است و ديگر زمين گير كردن رقيب جديد، يعني چين، كه سالانه بيش از ۲۵۰ ميليارد دلار مازاد تجاري دارد. به هر شكل اين روزها همه و همه از سارس خبر مي دهند. اين بيماري كه از هر ۱۰ نفر مبتلا به آن ۹ نفر بهبود مي يابند، همه را ترسانده اما مالاريا كه در هر ۳۰ ثانيه يك نفر را مي كشد، وحشتي برنيانگيخته است.