هنگامي كه دانشگاه MIT در سال ۲۰۰۱ اعلام كرد قصد دارد محتواي درسي بعضي از كلاسهاي خود را به روي اينترنت قرار دهد، جامعه علمي جهاني تقريباً بهت زده شد. مجريان اين طرح اميدوار بودند اين كار باعث افزايش مهارت دانش آموختگان براي تبادل اطلاعات در ميان يكديگر و بهبود روش هاي تدريس در دانشگاههاي سراسر جهان شود. مسئولان دانشگاه MIT براي هر چه بهتر اجرا شدن اين طرح تقريباً تمام روشهاي ممكن را آزمايش كردند. اكثر مراكز آموزشي به خصوص آنهايي كه در زمينه آموزش هاي از راه دور فعاليت مي كردند از تصميم MIT ابراز تعجب مي كردند. آنها نمي دانستند دانشگاهي كه معمولاً تمام فرصت تحصيلي در آن از سال قبل رزرو شده است و دانشگاه از بابت هر دانشجو ساليانه شهريه اي معادل ۴۱ هزار دلار دريافت مي كند چه احتياجي به انتشار مطالب كلاسهاي درسي خود به روي اينترنت دارد.
آن مارگويس كه يكي از مديران ارشد اين برنامه بوده است و قبل از اين برنامه نيز در دانشگاه هاروارد مشغول به كار بوده مي گويد هدف اصلي ما مبارزه با انحصار علم در سراسر جهان بوده است. در حال حاضر فقط كساني كه بتوانند مبالغ هنگفتي را هزينه كنند به منابع علمي دسترسي كامل دارند و اين وضعيت، بايد روزي بهبود يابد.
گرچه خواندن اين درسها منجر به دريافت مدرك از MIT نمي شود ولي براي كساني كه علاقه مند به تحصيل در رشته هاي مختلف هستند بسيار مفيد است. MIT به طور آزمايشي حدود ۵۰۰ كلاس خود از ميان دو هزار كلاس دانشگاه به روي اينترنت قرار داد. برنامه زماني اعلام شده از سوي دانشگاه جاي اميدواري بسيار زيادي براي طالبان علم در سراسر جهان دارد. در سپتامبر سال ۲۰۰۳ يعني در چند روز آينده دوره آزمايشي (Beta) طرح به پايان مي رسد و دوره اصلي رسماً آغاز به كار مي كند. براي استفاده از برنامه كلاسها شما تقريباً به هيچ گونه ثبت نام احتياج نداريد. براساس برنامه تا پايان سال ۲۰۰۷ محتواي تمام كلاسها به صورت كامل بر روي اينترنت قرار گرفت.
مسئولان MIT از اجراي آزمايشي طرح بسيار راضي هستند و البته به گفته دست اندركاران طرح تجربيات بسيار زيادي نيز به دست آورده اند. از جمله اين كه براي هدايت بهتر دانشجويان به تعداد زيادي استاد راهنما احتياج است و استادان مشغول تدريس در دانشگاه به هيچ عنوان فرصت جواب دادن به هزاران نامه الكترونيكي كه در روز براي دانشگاه مي رسد را ندارند.
برخلاف تصورات اغلب كاربران قرار دادن اين كلاسها روي اينترنت براي MIT هزينه هاي زيادي داشته است. در حقيقت دانشگاه MIT نيز طرحهاي زيادي براي آموزش از راه دور داشت. هيأت مديره نيز تصور مي كرد بتواند از محل اجراي طرحهاي آموزش از راه دور درآمد جديدي براي دانشگاه ايجاد كنند. اما در سال ۲۰۰۰ چند تن از اعضاي هيأت علمي طرحي را براي رئيس دانشگاه (چارلز وست) فرستادند كه براساس آن تمام كلاسهاي MIT به صورت رايگان از طريق اينترنت در اختيار همه علاقه مندان قرار بگيرد. گرچه اين طرح همانطور كه پيش بيني مي شد با مخالفت هاي زيادي روبه رو شد. بعضي از استادان از زياد شدن حجم كار ابراز نگراني مي كردند و برخي نگران بودند فايلهاي PDF كه قرار بود در مرحله نهايي در اختيار همه قرار بگيرد. به دقت تنظيم نشده باشد و اعتبار دانشگاه را زير سؤال ببرد. بعضي از استاداني كه به عنوان نويسنده در دانشگاه مشغول كار بودند نگران بودند كه انتشار اين جزوات در اينترنت فروش كتابهاي آنان را تحت تأثير قرار دهد. مشكلات در ابتداي كار بسيار زياد به نظر مي رسيد ولي طرح بالاخره به سرانجام رسيد. آن هم با هزينه اي نسبتاً گزاف. براي اجراي طرح در دو سال اول مبلغي در حدود ۱۱ ميليون دلار كنار گذاشته شد و در نهايت با تصويب مديران يك ميليون دلار به اين بودجه اضافه شد. همچنين براساس پيش بيني هاي صورت گرفته براي انتشار تمام كلاسها مبلغي در حدود ۲۰ ميليون دلار علاوه بر اين ۱۲ ميليون دلار لازم است.
در ميان كلاسهايي كه به تازگي به روي وب منتشر شده اند عناوين بسيار جالبي به چشم مي خورد به عنوان مثال درس شماره ۲۲‎/۳۱۲ MIT كه به نام مهندسي رآكتورهاي اتمي است و درس شماره ۱۷‎/۲۵۱ كه به علوم سياسي آمريكا شهرت دارد در ميان كلاسهاي قرار گرفته بر روي اينترنت است. كمتر كسي فكر مي كرد اين گونه دوره ها در همان مرحله اول بر روي اينترنت قرار بگيرند. دست اندركاران اين طرح نشان دادند براي بالا بردن كيفيت كار از هيچ كلاسي روي گردان نيستند.
مطالب درسي كه شامل امتحانات، جزوات آموزشي و منابع ديگر هستند به صورت فايلهاي PDF در سايت ocw.mit.edu قرار گرفته اند. اين سايت با طراحي مناسب براي دسترسي سريع به حجم انبوه اطلاعات بسيار موفق عمل كرده است. بعضي از دوره ها به همراه فايل ويديويي ارائه مي شوند. علاوه بر اين براي هر رشته forum و محل سايت هاي مخصوص پرسش  و پاسخ ايجاد شده است.
البته به هيچ عنوان نبايد تصور كرد استفاده از اين دوره ها جاي تحصيل حضوري در دانشگاه MIT را مي گيرد. شايد بتوان گفت اين تنها مسأله اي است كه تمام افراد از استادان گرفته تا دانشجويان بر آن اتفاق نظر دارند. اين كلاسها در حال حاضر فقط براي كساني كه قبلاً تجربياتي در رشته مورد نظر داشته اند به صورت جدي مفيد است و البته تلاش بسيار بزرگي در رشد و گسترش آموزش الكترونيكي به شمار مي رود.
اما شايد يكي از نكات جالب و تا اندازه اي غيرقابل باور اجازه ترجمه دوره ها به زبان هاي مختلف در سراسر جهان مي باشد هر كس در سراسر جهان مي تواند فايلها را به زبان مورد نظر خود ترجمه كند ولي مسئوليت ترجمه به عهده شخص مترجم است و به هيچ عنوان هيچ كس اجازه دريافت پول بابت ترجمه و خدمات خود ندارد و MIT قادر است سايتي كه با استفاده از خدمات اين دانشگاه اقدام به برگزاري كلاسهاي غيررايگان بكند را تعطيل كند.
اما كمي هم از مشكلات فني بگوييم. سرورهاي اصلي كه دانشگاه مجازي را تشكيل مي دهند عبارتند از دو يست سرور قدرتمند در شبكه akamai ولي با اين كه سعي شده است فايلها حجم بسيار كمي داشته باشد باز هم در برخي نقاط جهان مانند كامبوج و ويتنام دانشجويان به اندازه به اينترنت دسترسي ندارند كه به راحتي بتوانند از مطالب درسي استفاده كنند. براي حل اين مشكل دانشگاههايي مانند دانشگاه فني ويتنام يك شبكه اينترنت كه حاوي فايلهاي مورد نظر است و به عبارتي mirror سايت MIT ايجاد كرده است تا دانشجويان به راحتي به تمام مطالب دسترسي داشته باشند. دانشگاههاي اسپانيا و پرتغال براي ترجمه مطالب به زبان پرتغالي با MIT وارد مذاكره شده اند و به زودي ۲۵ كلاس به زبان اسپانيايي در سايت MIT قرار مي گيرد. حتي دانشگاه اوكراين نيز با درخواست مشابه مشغول مذاكره با مسئولان دانشگاه MIT مي باشد. احتمالاً آرزوي داشتن اين دوره به زبان فارسي در سايت دانشگاههاي ايران تقريباً آرزوي محالي است. به نظر مي رسد بهتر است دانشگاههاي ايران نيز به جاي برگزاري انواع و اقسام سمينارهاي مختلف در مورد  آموزش الكترونيكي بدون هيچ گونه اقدام عملي تجربه اول خود را با چنين دوره هايي آزمايش كنند.
در سال گذشته براساس آمارهاي منتشر شده كاناداييها با بيش از ۵/۳ ميليون مراجعه بزرگترين جامعه مخاطبين دوره  هاي MIT به شمار مي رفتند. بعد از آنها آلمان و برزيل و كره جنوبي در مقام هاي بعدي قرار داشتند. اما محبوب  ترين درس در كمال تعجب درس شماره ۲۴‎/۰۰ يعني فلسفه بود. بعد از آن نيز درسهاي مربوط به مهندسي نرم افزار و رياضي در دسته هاي بعدي قرار داشتند.
به هر ترتيب تجربه موفق MIT بار ديگر از قابليت هاي عجيب شبكه  جهاني حكايت مي كند. اميدواريم ايرانيان نيز ثابت كنند تنها رشته مورد علاقه آنها در اينترنت فقط وبلاگ نيست.