منبع: اكونوميست
ترجمه: دكترعلي صباغيان
اوپك با تصميم خود مبني بر كاهش روزانه ۹۰۰ هزار بشكه از سقف توليد اين سازمان كه قراراست از ابتداي ماه نوامبر ۲۰۰۳ (۱۰ آبان ۸۲) به اجرا گذاشته شود بازارهاي جهاني نفت را متعجب كرد. ناظران انتظار دارند كه سازمان صادركنندگان نفت سقف توليد خود را به دليل اين كه توليد نفت عراق با كارشكني مواجه شده، همچنان ادامه دهد.
قبل از نشست عادي وزيران كشورهاي صادركننده نفت (اوپك) كه در روز چهارشنبه ۲۴ سپتامبر در وين برگزار شد، مهمترين ضربه توسط هوگوچاوز رئيس جمهور ونزوئلا ارائه شد كه گفته بود نماينده عراق به دليل اين كه نماينده غيرقانوني اشغالگران آمريكايي است نبايد در اين نشست شركت كند. اگر اين امر مصداق داشته باشد ابراهيم بحرالعلوم بايد به طور غريب وار رفتار مي كرد.
به نظر مي رسد پيش بيني هاي جسورانه او مبني بر اين كه عراق قادر است تا سال ۲۰۰۵ روزانه دستكم ۵/۳ ميليون بشكه نفت توليد كند ازجمله عواملي است كه موجب شده تا اعضاي اوپك با كاهش روزانه ۹۰۰ هزار بشكه سقف توليد را به ۵/۲۴ ميليون بشكه در روز كاهش دهند و بازارهاي جهاني را متعجب سازند. تأثير اين كاهش باعث افزايش شديد قيمت نفت شد و قيمت هر بشكه نفت خام وست تگزاس اينترميديت - شاخص نفت آمريكا - با ۰۶/۱ دلار افزايش به ۱۸/۲۸ دلار ترقي كرد. افزايش شديد قيمت نفت اين نگراني را در آمريكا بوجودآورده كه رشد اقتصادي اين كشور كند شود.
در همان روز چهارشنبه شاخص صنعتي داوجونز كه ميانگين سهام ۳۰ شركت بزرگ بورس وال استريت است ۵۷/۱ درصد سقوط كرد. وزيران نفت اوپك در بيانيه رسمي خود به انتظار يك «عدم كاهش فصلي ذخيره انبارها» در پايان امسال يا اوايل سال آينده ميلادي اشاره كرده اند.
عموما، ذخيره انبارهاي نفت در فصل زمستان در نيمكره شمالي به دليل افزايش مصرف نفت حرارتي كاهش مي يابد. اما طبق برآورد اوپك، امسال تقاضا براي نفت برغم بهبود اقتصاد جهان فقط در سطح «عادي فصلي» افزايش خواهد يافت. اوپك انتظار دارد كه به يمن افزايش مدام توليد نفت عراق و توليدكنندگان غيراوپكي (كه روسيه مهمترين آنها دومين صادركننده بزرگ نفت است) عرضه نفت سريع تر از تقاضا رشد خواهد كرد. اوپك پيش بيني كرده كه اين نابرابري عرضه با تقاضا در فصل پاياني سال جاري ميلادي به مفهوم افزايش ۶۰۰ هزار بشكه اي ذخاير نفتي در روز خواهد بود. اين برآوردها برخلاف پيش بيني هاي قبلي است. طبق پيش بيني هايي كه در اواخر سال ۲۰۰۱ صورت گرفته بود در فصل پاياني سال جاري ميلادي حجم ذخاير انبارهاي نفتي روزانه ۵۰۰ هزار بشكه بايد كاهش مي يافت. همچنين اين رقم در برآورد فصل پاياني سال ۲۰۰۲ حدود يك ميليون بشكه در روز بوده است. «لاري گلدستون» رئيس بنياد پژوهش صنعت نفت معتقد است كه اوپك در جمع بندي خود اشتباه كرده است. او به روزنامه وال استريت ژورنال گفته است كه به نظر او حجم ذخاير انبارها در سه ماه آينده تغييري نخواهد كرد. اگرچه بيانيه اوپك به اين امر تصريح نمي كند اما اعضاي اوپك اميدوارند كه سطح ذخيره انبارهاي نفت در سراسر جهان به پائين تر از ميانگين دهساله برسد. اين مسئله به اين كارتل قدرت بيشتري براي تعيين قيمت خواهد داد.
حجم ذخيره انبارهاي نفت آمريكا كه در ابتداي سال جاري به پائين ترين سطح در ۲۶ سال گذشته رسيده بود مجددا افزايش يافته است. وزير انرژي آمريكا، «اسپنسر آبراهام» كه از تصميم اخير اوپك ناراحت است گفته است: «رشد پايدار اقتصاد جهان نيازمند عرضه مقدار زيادي انرژي است. آمريكا معتقد است كه براي تضمين عرضه مناسب، قيمت هاي نفت بايد توسط نيروهاي بازار تنظيم شود.»
دموكرات هاي مخالف دولت آمريكا حتي از اين هم غراتر بوده اند. ماه گذشته، آنها عربستان سعودي بزرگترين توليدكننده اوپك (و جهان) را به خاطر كاهش صادراتش در ماه اوت كه موجب افزايش غيرمعمول قيمت بنزين در آمريكا شد مورد سرزنش قرار دادند. برخي از ناظران گمانه زني مي كنند كه اوپك به طور خزنده سعي دارد قيمت موردنظر خود را براي هر بشكه به بالاتر از سطح كنوني ۲۲ تا ۲۸ دلار برساند.
هر بشكه سبد نفتي اوپك عمدتا ۲ دلار كمتر از قيمت نفت تگزاس غربي به فروش مي رسد. گذشته از اين، قيمت نفت طي چندماه گذشته در چارچوب اين سطح قرارداشته است. اين پرسش مطرح است كه چرا در زماني كه سطوح كنوني عرضه به اهداف خود مي رسد بايد سقف توليد كاهش يابد؟ درواقع، قيمت نفت بالاتر از آنچه بسياري انتظار دارند مانده است.
بسياري انتظار داشته اند كه قيمت هر بشكه نفت پس از جنگ عراق به زير ۲۰ دلار تنزل كند. با اين وجود، ناآرامي در نيجريه كه يكي از بزرگترين توليدكنندگان نفت است و حملات مستمر به تاسيسات نفتي عراق مانع از اين امر شده است.
اوپك همچنين نگران است كه توليد نفت غيراوپكي ها همچنان افزايش يابد. با گذشت چند دهه پس از سقوط كمونيسم، اكنون صنايع نفت روسيه ترميم شده و توليد آن افزايش يافته است. از ابتداي سال جاري ميلادي تاكنون اين كشور به طور متوسط روزانه ۸۰۰ هزار بشكه بيشتر از سال قبل نفت توليد كرده است. نفت و گاز اكنون بزرگترين قلم صادراتي روسيه و تأمين كننده ارز لازم براي بقاي اقتصاد اين كشور است. بعلاوه، صنايع نفت روسيه اكنون دردست بخش خصوصي است و حتي اگر دولت اين كشور در مسكو بخواهد سقف توليد را كاهش دهد، نفوذ كمتري بر شركت هاي نفتي روسيه نسبت به نفوذ كشورهاي عضو اوپك بر شركت هاي نفتي متبوعشان دارد. عبدالله بن حمدالعطيه، رئيس اوپك به روزنامه وال استريت ژورنال گفته است اگر صادركنندگان بزرگ غيراوپكي همچون مكزيك، نروژ و روسيه سقف توليد خود را كاهش ندهند اوپك سقف توليد خود را به كمتر از ۲۴ ميليون بشكه در روز كاهش خواهد داد.
موضع اوپك درمورد عراق بسيار دشوار است.
به نطر مي رسد اين سازمان درمورد اين كشور يك ديدگاه بيش از حد اميدوارانه را اتخاذ كرده است. عراق مي گويد كه سقف توليد كنوني اين كشور ۸/۱ ميليون بشكه در روز است كه از ۵/۲ ميليون بشكه اي كه قبل از تهاجم بهار امسال آمريكا به آن كشور توليد مي كرده بسيار كمتر است. بعلاوه ميزان صادرات نفت اين كشور كه يك منبع حياتي درآمد براي بازسازي اين كشور است نيز هنوز در سطح روزانه ۵۰۰ هزار بشكه است كه در مقايسه با ۲ ميليون بشكه قبل از جنگ كاهش شديدي نشان مي دهد. صادرات نفت اين كشور با وقفه هاي جدي روبرو بوده و با كارشكني هاي مداوم در خطر قرارگرفته است. درحال حاضر، نفت عراق عمدتا در شمال توليد مي شود و صنايع نفت اين كشور در بخش هاي جنوبي نزديك سواحل خليج فارس با ظرفيت بسيار كمتر از معمول كار مي كند.
براي كساني كه ديدگاه خوش بينانه اوپك درمورد توليد نفت عراق را جدي تلقي كنند، تصميم اين سازمان به كاهش سقف توليد تعجب آميز نخواهد بود. واكنش شديد بازارهاي نفت و بازارهاي سهام به اين تصميم حكايت از آن دارد كه آنها اين پيش بيني را جدي تلقي كرده اند. بسياري از بورس بازان بازار نفت به اميد اين كه قيمت نفت در كوتاه مدت كاهش خواهد يافت نفت را پيش فروش كرده اند. آنها به طور مشخص پيش بيني اين را نكرده بودند كه اوپك به اين زودي سقف توليد را كاهش خواهد داد. طبق گزارش كميسيون تجاري سلف خري كالا كه موسسه آمريكايي ناظر بر بازارهاي سلف خري كالاست، افزايش كوتاه مدت توليد نفت در طول ماه سپتامبر برابر با روزانه ۴۷۰ هزار بشكه بوده است.
اكنون اين كه آيا قيمت نفت همچنان بالا خواهد ماند يا نه به دو عامل بستگي دارد: اين كه آيا اعضاي اوپك به سهميه هاي جديد پايبند خواهند ماند (آنها تجربه نقض اين سهميه ها را دارند) و اين كه آيا شبه نظاميان عراق همچنان به نابودي چاه ها و لوله هاي نفت اين كشور ادامه خواهند داد يا نه؟