يكشنبه ۱۷ خرداد ۱۳۸۳ - سال دوازدهم - شماره - ۳۳۹۹
سفر و طبيعت
Front Page

خبرهاي اميدواركننده از ببرهاي هند
ببرهاي هند؛ راهي به سوي بقا
هند به طور وسيعي نسبت به آگاه سازي جوامع محلي جنگلي نشين و توسعه فرهنگ آشنايي با حيات وحش اقدام كرده است 
ايجاد اولين كريدور حفاظت شده، دو منطقه مهم كنها و آچان كامار را به هم متصل مي كند، اين كريدور ۶۰ كيلومتر طول دارد
معصومه صفايي 
009141.jpg
ببر هنديcpanthera tagirs tagirs در پارك ملي كنها زير سايه درختي آرميده است - اين آرامش تا كي ادامه خواهد داشت؟

حدود ۶ هزار قلاده از باشكوه ترين و بزرگ ترين گربه سانان روي زمين باقي مانده كه در مناطق محدودي زيست مي كنند
اعتقاد رايج در آسياي جنوب شرقي مبني بر خواص دارويي معجزه آساي اجزاي بدن ببر، در حال حاضر از بزرگ ترين تهديدهايي است كه بقاي ببر را به مخاطره افكنده است 
ميل سينگ پاتادي، هر روز لحظه اي را كه مورد حمله ببر قرار گرفت به ياد مي آورد. تنها زخم هاي عميق روي پاها نيست كه اين خاطرات دردناك را در ذهنش زنده مي كند. در گشت زني هاي روزانه اش در پارك ملي كنها در مركز هند، هميل و محيط بان همكارش سهادو، مرتبا از نقطه اي كه ببر حمله كرد رد مي شوند.
«من روي زمين افتادم و خون به شدت از بدنم جاري بود. تقريبا بي هوش شده بودم اما سهاد و مرا سوار دوچرخه اش كرد و بر سر توله ببر كه به مادرش پيوسته بود فرياد كشيد. ببرها تقريبا ۲۰۰ متر دنبال ما آمدند وغريدند خوشبختانه سهادو توانست با عمل به موقع، يعني انداختن شلوار خونين من روي زمين، حواس ببرها را پرت كند. اوجان من را از مرگ حتمي نجات داد.»
كنها، پناهگاه بزرگ ببرها
پارك ملي كنها كه شايد بتوان آن را يكي از ارزشمندترين مناطق حفاظت شده جهان ناميد، در قلب ناحيه كيپلينگ، زيستگاه كم نظير ببر، واقع شده است. نام اين ناحيه از «رودياردكيپ لينگ» نويسنده معروف «كتاب جنگل» اخذ شده و به سبب حفاظت آگاهانه و برخورد شديد با شكارچيان قاچاق، تعداد ببرهاي پارك طي ۲۵ سال گذشته، بيش از دو برابر افزايش يافته و به ۱۳۰ قلاده رسيده است. روي هم رفته، جنگل هاي كيپلينگ يكي از بزرگ ترين جمعيت هاي ببر در جهان را دارند.حدود ۵۰۰ قلاده از ۶ هزار قلاده ببر موجود در جهان در اين ناحيه ۳۰ هزار كيلومتر مربعي زندگي مي كنند.
ببرها، عقب نشيني تا كجا؟
با اين حال، جنگل كيپ لينگ، همچون ديگر محيط هاي طبيعي، مشكلات خود را دارد. جمعيت مردم محلي رو به تزايد است و روستاييان به انحاي مختلف به زيستگاه ببرها تجاوز مي كنند - چراي گله هاي گاو و گوسفند، بريدن درختان و گسترش زمين هاي زراعي تا قلب جنگل. با ادامه اين روند چيزي نخواهد گذشت كه ببرها مجبور به عقب نشيني تا دورافتاده ترين جزاير جنگل شوند.
محدود شدن هر چه بيشتر زيستگاه گونه هاي وحش (شبيه شرايطي كه در بعضي از مناطق حفاظت شده كشورمان وجود دارد، مثلا منطقه حفاظت شده ورجين در شمال شرقي تهران)، از جمله ببرها كه موجوداتي بزرگ و شكننده هستند، باعث توالد و تناسل مكرر درون يك گروه خاص شده و نهايتا به ضعف ژنتيكي و نارسايي ها ي پيامد آن منتهي مي شود. به گفته يكي از كارشناسان حيات وحش هندوستان، حفاظت ببر در پناهگاه ها، مناطق حفاظت شده و پارك هاي ملي بسيار موفق بوده، اما اكنون نيازمند بازنگري و يافتن راه هايي وراي مرزهاي موجود است .
009153.jpg
ميل و سهادو هنگام دريافت مدال شجاعت. اين دو محيط بان جسارت، پيگيري و شهامت فراواني در حفاظت از ببرها نشان دادند و حتي يكي از آنها مورد حمله ببر قرار گرفت 

كريدور ببرها
بر همين اساس صندوق جهاني حيات وحش طي چند سال گذشته شروع به ايجاد يك سري «كريدور زيستگاهي» كرده كه پناهگاه ها را به هم متصل سازد و ببرها امكان گشت زني بيشتري داشته باشند. اولين كريدور، پارك ملي كنها را به پناهگاه حيات وحش آچان كامار متصل مي كند. اين دو منطقه ۶۰ كيلومتر با يكديگر فاصله دارند، البته خوانندگان و علاقه مندان محيط زيست به خوبي آگاهند كه ايجاد كريدور كار دشوار و بسيار حايز اهميتي است. مشخص كردن مسير يك كريدور روي نقشه تقريبا كاري است ساده، اما ايجاد آن در منطقه، هرگز به آن آساني نيست. در كريدور بين كنها و آچان كامار حدود ۲۸ هزار نفر در ۵۵ دهكده زندگي مي كنند. بخش عمده اي از زندگي اين مردم وابسته به جنگل است، منبع سرشاري از غذا، دارو، چوب، هيزم و مرتع بي پاياني براي چراي چهارپايان اهلي. اگر بنا باشد ببرها از اين نواحي جنگلي استفاده كنند، روستاييان بايد آمادگي لازم را داشته باشند.
به همين سبب صندوق جهاني حيات وحش با همكاري مقامات محلي و دولت در پي يافتن راه هايي براي كاهش وابستگي مردم به جنگل هستند. ضمنا بايد دريابند و حس كنند كه حفاظت از ببر نه تنها به ضرر آنان نيست، بلكه به نفعشان نيز هست.
خانم لاكمي لال ناندا و خانواده  اش آگاهند كه در جنگل پشت خانه شان ببر زندگي مي كند. آخرين باري كه اين همسايه  زردچشم پريشان كار به سراغ آنان آمد تا يك بز را بربايد، يكي از اهالي روستا اشتباه كرد و چراغ قوه اي را توي صورتش روشن ساخت.
«ببر روي او پريد و او با زخم هايي روي پيشاني و شانه پا به فرار گذاشت.» لاكمي چنين به ياد مي آورد و مي افزايد: «ببر سلطان جنگل است. وجود او براي جنگل لازم است، او روح جنگل را در خود دارد و اگر نباشد جنگل نخواهد بود. اما براي ما وجودش خطرناك است. بايد مراقب باشيم.» درك بعضي از جنگل نشينان از طبيعت چنان عميق و واقعي است كه كمتر انسان تحصيل كرده اي تا اين حد واقعي به اين شناخت رسيده است. مهم اين است كه جوامع پيرامون زيستگاه هاي حيات وحش دريابند كه حيوانات دشمن آنها نيستند و چنانچه خسارتي هم به آنها وارد كردند، به فكر انتقام جويي از حيات وحش نيفتند! اما لازم است دولت هم كمك كند و خسارات آنان را جبران كند، در آن صورت پيشرفت زيادي در دوستي جوامع محلي با حيات وحش حاصل خواهد شد. مي توان انگيزه هاي گوناگوني در مردم درون يا حاشيه پارك ها و مناطق حفاظت شده به وجود آورد. يكي از اين انگيزه ها احداث تاسيسات بيوگاز است كه به روستاييان امكان مي دهد از سرگين گاو به جاي هيزم جنگلي براي سوخت استفاده كنند.
تهديدهاي ببر
در گذشته اي نه چندان دور، ببر از شرق، از تركيه تا سواحل روسيه و چين و از شمال، از سيبري تا جزيره بالي در كشور اندونزي وجود داشت. اما اكنون اين زيستگاه ها خالي از ببر شده و فقط حدود ۶ هزار قلاده از اين باشكوه ترين و عظيم ترين گربه سان روي زمين باقي مانده كه در مناطقي از شبه قاره هند، آسياي جنوب شرقي و شرق دور روسيه و تعداد كمي در چين و احتمالا كره شمالي زندگي مي كنند.
در قرن گذشته، جهان ببرهاي سه ناحيه (بالي، ايران و جاوان) را از دست داده و امروز نه تنها از ببر بي نظير هيركاني يا ببر خزري ايران خبري نيست بلكه ببرهاي جاوان و بالي نيز براي هميشه از صحنه حيات محو شده اند. ليست سرخI.U.C.N گونه هاي ببر را جزو گونه هاي در معرض خطرو ببر آمور، ببر جنوب چين و زير گونه ببر سوماترا را به عنوان به شدت در معرض خطر ثبت و معرفي كرده است. ببرهاي رويال بنگال (يا ببر هندي) كه در هند زندگي مي كنند، بيشترين تعداد ببرهاي جهان را شامل مي شوند.
تا سال هاي دهه ۱۹۳۰، شكار ورزشي دليل اصلي كاهش جمعيت ببر بود. اگرچه شكار تروفه به عنوان تهديدي اساسي براي ببرها تا اوايل دهه ۱۹۷۰ وجود داشت، امابزرگترين تهديد در دهه ۱۹۴۰ و اواخر دهه ۱۹۸۰ نابودي زيستگاه هاي اين گربه سان به علت افزايش جمعيت، تجاوز به زيستگاه ببرها، قطع درختان، كاشت نخل روغني و امثال آن بوده است. در چين، هزاران ببر تحت عنوان پيشرفت و توسعه در دوران انقلاب فرهنگي نابود شدند. در دهه ۱۹۹۰، صدها ببر كشته شدند تا اجزاي بدن آنان به عنوان دارو در چين، تايوان، كره جنوبي، ژاپن و آسياي جنوب شرقي كه طبق خرافه هاي قديمي به معجزه آسا بودن اين داروها اعتقاد دارند، به مصرف مريض هاي پولدار خرافاتي برسد! اجزاي مختلف بدن ببر براي مصرف گروه هاي نژادي آسيايي ساكن در ديگر كشورها، به اقصي نقاط جهان قاچاق مي شود، استراليا، اروپا، آمريكا و كانادا از مهم ترين مراكز قاچاق هستند.
اميد مي رود با تلاش هاي همه جانبه اي كه از سوي سازمان هاي جهاني طرفدار محيط زيست، همچون صندوق جهاني حيات وحش صورت مي گيرد و نيز با توجه روزافزون دولت ها و آگاهي رو به رشد مردم، به تدريج نسل بسياري از گونه هاي در معرض خطر از نابودي نجات يابد و شاهد كمي بهتر شدن سيماي زمين باشيم. اميدواريم.

جايزه ملي محيط زيست
009156.jpg
سازمان حفاظت محيط زيست به استناد ماده ۴۶ آئين نامه اجرايي قانون حفاظت و بهسازي محيط زيست و مصوبه مورخ ۲۳/۱۰/۷۷ شوراي عالي حفاظت محيط زيست و با هدف ارج نهادن به جايگاه و تلاش كساني كه در راه حفاظت از محيط زيست راهگشا بوده و تاثيرات علمي و فرهنگي بسزايي در شناخت و توسعه دانش زيست محيطي در بين اقشار مختلف جامعه داشته اند، از خردادماه ۱۳۷۸ اقدام به برگزاري جايزه ملي محيط زيست كرده است.
همچنين بر اساس مصوبه بيستمين جلسه شوراي عالي حفاظت محيط زيست مورخ ۲/۷/۸۰ به پاس قدرداني از زحمات ارزشمند شادروان دكتر تقي ابتكار از خردادماه ۱۳۸۱ همزمان با برگزاري جايزه ملي محيط زيست ،به يك نفر از متخصصان جواني كه خدمات برجسته و فعاليت چشمگيري در زمينه مبارزه با آلودگي هوا داشته اند جايزه ارزنده اي اهدا مي شود. مراسم پنجمين دوره اعطاي جايزه ملي محيط زيست همانند سال هاي گذشته در ۱۹ خردادماه همزمان با هفته محيط زيست در سالن اجتماعات پارك پرديسان برگزار مي شود. از مجموعه ۲۸۴ پرونده ارسالي به دبيرخانه، ۱۲۶ طرح در بخش حقوقي، ۱۰۰ طرح در بخش متخصصان، ۵۱ طرح در بخش مردمي و تشكل هاي زيست محيطي و ۷ طرح در بخش جايزه شادروان دكتر تقي ابتكار بوده است كه با توجه به بررسي هاي انجام شده توسط هيات مميزه، ۲۶طرح از بخش حقوقي، ۲۳ طرح از بخش متخصصان، ۱۱ طرح از بخش مردمي و ۲ طرح از بخش جايزه شادروان دكتر تقي ابتكار به هيات داوران معرفي شدند. هيات داوران سه طرح از بخش حقوقي، سه طرح متخصصان، سه طرح از بخش مردمي و يك طرح از بخش جايزه شادروان دكتر تقي ابتكار را به عنوان برگزيدگان نهايي انتخاب كردند.
همچنين تعدادي از طرح ها توسط هيات داوران به عنوان طرح هاي تحسين شده انتخاب و معرفي شده اند و برخي از طرح ها داراي ويژگي هاي علمي و فني خاص بوده، ولي براساس معيارهاي انتخاب هيات داوران شرايط احراز رتبه هاي اول، دوم و سوم را ندارند و از طرف ديگر ناديده گرفتن ارزش اين گونه طرح ها ممكن است به كاهش انگيزه ارايه دهندگان براي شركت مجدد در جايزه ملي محيط زيست شود، به همين دليل هيات داوران از ارايه دهندگان تعدادي از طرح ها قدرداني به عمل آورد. مجريان اين طرح ها در صورت تكميل طرح خود و افيش بازده علمي، فني و اقتصادي آنها مي توانند در سال هاي آتي جزو شركت كنندگان دريافت جايزه ملي محيط زيست باشند و منعي براي شركت مجدد و انتخاب احتمالي آنها در دوره هاي بعدي وجود ندارد.

تجمع دوچرخه سواران در مقابل ۵ ايستگاه پمپ بنزين تهران
009138.jpg
همزمان با هفته محيط زيست و به مناسبت بزرگداشت هفته جهاني محيط زيست گروهي از دوچرخه سواران كشور روز پنج شنبه ۲۱/۳/۸۳ در مقابل ۵ ايستگاه پمپ بنزين در سطح شهر تهران دست به تجمع خواهند زد.
اين حركت نمادين به مناسبت هفته محيط زيست و با همكاري تشكل غيردولتي پروانه سبز برگزار خواهد شد.
هدف از برگزاري اين مراسم ايجاد حساسيت براي اذهان عمومي و اطلاع رساني و آموزش در رابطه با نقش توسعه فرهنگ استفاده از دوچرخه در كاهش مصرف سوخت است. در اين گردهمايي دوچرخه سواران با لباس هاي متحدالشكل به آگاه سازي افكار عمومي و پخش تراكت هاي زيست محيطي خواهند پرداخت.
محل هاي اجراي اين طرح، پمپ بنزين وليعصر واقع در زرتشت، پمپ بنزين ابتداي ولنجك، پمپ بنزين وليعصر روبه روي ميرداماد، پمپ بنزين شريعتي نرسيده به ميدان قدس و پمپ بنزين خيابان وصال، تقاطع انقلاب خواهد بود.

برگزاري تور دوچرخه سواري به مناسبت هفته محيط زيست
009147.jpg
تور دوچرخه سواري همزمان با هفته محيط زيست در نقاط مختلف شهر تهران و با همكاري تشكل زيست محيطي پروانه سبز برگزار مي شود.
هدف از برگزاري اين تور دوچرخه سواري، انسجام بخشيدن به دوچرخه سواران به عنوان يكي از گروه هاي اصلي و تاثيرگذار در حفظ محيط زيست و جلوگيري از آلودگي هوا و همچنين آگاه سازي عموم است.
محل شروع اين گردهمايي جنت آباد، جايگاه پمپ بنزين بزرگراه ايرانپارس، بين ستاري و شاهين شمالي بوده و مقصد دوچرخه سواران درجنوبي نمايشگاه بين المللي محيط زيست است.
زمان برگزاري، ۸ صبح الي ۱۳ بعدازظهر روز جمعه ۲۲/۳/۸۳ همزمان با آخرين روز برگزاري نمايشگاه محيط زيست است.
گردهمايي دوچرخه سواران در روز اختتاميه نمايشگاه حركتي نمادين بوده و به نفرات برتر جوايزي اهدا خواهد شد.
شركت در تور دوچرخه سواري براي عموم دوچرخه سواران آزاد است.

ماجراهاي طبيعت
حيوانات شگفت انگيز زندگي من
009150.jpg
دكتر ريموند ديتمارس 
قسمت سي و ششم 
به خصوص، خيلي وضع خوبي داشتند چون بلوط فراوان تر و بزرگتر چرب تر از هميشه بود. بدين ترتيب همه جانوران ظاهراً خود را براي زمستاني سخت آماده كرده بودند - كه چنين نشد و زمستان معتدل تر از هميشه بود.
من در ميان جنگل نشينان بوده ام كه هرگونه بحث و اختلاف نظر با عقايدشان در باب پيشگويي هوا در حيوانات وحشي را توهين تلقي مي كنند. يكي از باورهاي رايج در ميان آنان اين است كه چنانچه موش خرما(۱) در روز دوم فوريه سايه خود را ببيند ۶هفته ديگر به خواب مي برود و دست از تكاپو مي كشد و اين علامت عقب افتادن بهار در آن مناطق جنگلي است. موش خرماي آمريكايي معروف به خوك زميني (Groundhog) در واقع از بستگان شرقي سگ چمنزا راست كه خوش قد و قواره تر از اوست. در پاييز آن قدر مي خورد كه مي خواهد از چاقي بتركد. بعد به سوراخ مي خزد، خودش را مثل توپ گرد و قلنبه مي كند و به خوابي عميق فرو مي رود. اگر در زمستان به وسيله اي او را از لانه خارج كنند مثل توپ فوتبال اين سو و آن سو مي غلتد و نمي توان او را بيدار كرد، مگر اينكه هواي محيط گرم شود.
بر اين پايه، چنانچه در اواخر زمستان آفتاب گرمي بتابد، موش خرما ممكن است عملاً بيدار شود از لانه بيرون بيايد و قدري در اطراف بپلكد. همين آفتاب ناپايدار ممكن است باعث شود چندتا قورباغه هم از گل و لاي بيرون بيايند و غور غور ضعيفي سر دهند يا مارهاي سياه را از خوابگاه زمستاني بيرون بكشند تا شكمي از عزا درآورند. اما موش خرما تا گرما را حس نكند از جاي نمي جنبد و مطمئناً اگر سرماي زمستانيشان از لايه ضخيم چربي به بدنش نفوذ كند به خواب زمستاني باز مي گردد.
علي رغم واقعياتي كه در اين جريان وجود دارد، هرسال در فصل بهار، موش خرماهاي ما در پارك توسط عكاسان و فيلمبرداران متعدد احاطه مي شوند تا خوراك لازم را براي مجلات و فيلم هاي سينمايي و تلويزيوني فراهم كنند. من هميشه توضيح مي دهم كه اين موش خرماها سراسر زمستان بيدارند، چون در فضاي بسته و گرم زندگي مي كنند، اما ظاهراً تاثيري ندارد و اهالي عكس و خبر، كارشان را به طور سنتي انجام مي دهند. هرسال در روز انتخاب «خوك زميني قهرمان» عكس خوش قد و بالاترين موش خرما با چهره اي راضي و سري بالا گرفته و نخوت آميز روي جلد مجلات و صفحات روزنامه ها را آذين مي كند.
پي نوشت
(1Woodchuck :( موش خرماي آمريكايي به اين جوندهGroundhog هم مي گويند - م.

حيات وحش ايران
۴۱- اشگول
009144.jpg
گونهGlisglis :
خانواده:سنجابك هاGLIRIDAE
راسته: جوندگانRODENTIA
رده : پستاندارانMammalia
به طور كلي سنجابك ها از نظر شكل ظاهري و طرز زندگي شباهت زيادي به سنجاب ها دارند و از نظر طبقه بندي آنها را حد فاصل بين موش ها و سنجاب ها مي دانند. برخلاف سنجاب ها كه فقط بالاي دم ،مو دارندر سنجابك ها، موها بلند و در دو طرف دم آنان مشاهده مي شود.
از نظر شكل ظاهري شباهت زيادي به سنجاب ايراني دارد ولي جثه اش كوچك تر و زيستگاهش متفاوت است. گوش ها نسبتا كوچك و گرد وچشم ها درشت و برجسته اند. طول سر و تنه ۱۳ تا ۱۹ ميلي متر است و وزنش بين ۷۰ تا ۲۰۰ گرم است. بيشتر در مناطق جنگلي و باغ هاي ميوه زندگي مي كند و در ايران در استان هاي مازندران وگيلان وجود دارد . خواب زمستاني نسبتا طولاني دارد در بعضي كشورها براي شكار اين حيوان و استفاده از گوشت و پوستش، لانه هاي مصنوعي اي در پاي درختان ايجاد مي كنند و زماني كه اشگول در داخل آن به خواب زمستاني فرو مي رود، آن را اسير مي كنند. در همين فصل جانوران گوشتخواري مثل سمور و راسو تعداد زيادي از آنها را از بين مي برند.
از ميوه و دانه گياهاني مانند تمشك، سيب، گردو، بلوط، زيتون و گاهي حشرات، تخم و جوجه پرندگان تغذيه مي كند و گاهي به باغات ميوه صدمه مي زند.
در مقايسه با اغلب جوندگان سنجابك ها قدرت تطابق كمتري با محيط هاي مختلف دارند و به همين علت پراكندگي شان كمتر است و نيز توليد مثل آنها هم كم است. دشمن طبيعي آنها جغد، گربه وحشي، سمور و راسو هستند. اين حيوانات سنجابك ها را در حين فعاليت شبانه يا در موقع خواب زمستاني شكار مي كنند. از وضعيت فعلي گونه هاي اين خانواده اطلاعات دقيقي در دسترس نيست. ولي با توجه به كثرت جمعيت بعضي از گونه ها نظير اشگول به نظر مي رسد، خطري جدي آنها را تهديد نمي كند.

|  ايرانشهر  |   تهرانشهر  |   جهانشهر  |   حوادث  |   خبرسازان   |   در شهر  |
|  زيبـاشـهر  |   سفر و طبيعت  |

|   صفحه اول   |   آرشيو   |   بازگشت   |