Hamshahri Newspaper

عكس تكان دهنده دانشجويان متحصن در حياط خوابگاه.با وجود پايان امداد به زلزله زدگان در شمال كشور ، زلزله تهران را ترك نكرده است.

مرتضي حيدري روبه روي دوربين قرار مي گيرد؛ شبكه ۲ سيما، بعد از خبر ساعت ۳۰و ۲۲. مجري برنامه  اي كه غالباً با حضور كارشناسان و مقامات دولتي و غير دولتي به بررسي يك رويداد ملي، يك برنامه ريزي كلان، يك معضل ريشه اي و نظير اينها اختصاص دارد، مي داند كه بينند ه ها مي توانند پيش بيني كنند موضوع برنامه امشب چيست. دو روز از زلزله شمال ايران گذشته است و او براساس قاعده بايد برنامه را به بررسي رويداد زلزله اختصاص دهد كه مي دهد، اما واكنش ها و سوالات او اين بار رنگ و بوي ديگري دارد. رنگ و بوي سوالات مجري، با تجربه اي كه برگزاري برنامه هايي اينچنيني و سوال پيچ كردن مسوولان و كارشناسان به يك مجري مي دهد ، از او فردي مطلع از بسياري برنامه  ها و مشكلات و پيش بيني ها و وعده ها ساخته است .
هنگامي كه كارشناسان مدام در جمله هاي خود تكرار مي كردند، ما بايد فلان برنامه را پيش ببريم، ما مي  توانيم فلان كار را بكنيم، ما بايد به فكر آينده باشيم و ... حيدري ديگر مانند هميشه با خونسردي و خوشرويي سوالات را ادامه نمي داد.
او بارها از كارشناسان برنامه پرسيد كه تا كي بايد مردم بشنوند بايد برنامه ريزي شود، بايد به فكر آينده بود، بايد از صدمات زلزله جلوگيري كرد. او پرسيد كه چرا بعد از گذشت چند ماه از زلزله بم و گذشت ۱۳-۱۲ سال از زلزله رودبار، ساخت و ساز براساس نكات ايمني و مقاوم سازي ساختمان ها به طور جدي و كامل دنبال نمي شود، چرا مصالح ما هنوز همان تركيب سنتي را دارند و دهها چراي ديگر. دهها سوالي كه حتما تمام شهرونداني كه دو، سه شب بعد از زلزله را توي پارك ها و بلوارها و فضاهاي باز سپري كرده اند از مسوولا ن داشتند. دهها سوالي كه اگر شهروندان بنا بود رو در رو بپرسند، با لحن تندتري مي پرسيدند، و لابد با شايعاتي كه هر روز به آشفتگي شان اضافه مي كنند با صداي بلند، پاسخ مي خواستند.
زلزله مي آيد، زلزله نمي آيد
در روزهايي كه تب زلزله و اخبار و حواشي آن، تهران را تحت تأثير خود قرار داده است، بيشتر از اينكه خبرها و اظهار نظرها در مورد مسايل بنيادين و ريشه اي پيشگيري از صدمات و تلفات زلزله مورد توجه قرار گيرد، اخبار پيش بيني هاي زلزله تأثيرگذار بوده است. مثل همه پيش بيني هاي حياتي ديگر، مثل دست به دامان شدن مال گم كرده به دامان فالگيرها و آيينه بين ها يا خواندن طالع بيني هفتگي به جاي برنامه ريزي براي كارهاي آن هفته، اما اين بار كمتر كسي به اين پيش بيني ها با بدبيني نگاه كرده است. دليل آن هم اين است كه پشت هر پيش بيني در مورد وقوع زلزله يا عدم وقوع آن، نام يكي دو استاد دانشگاه يا يك هيات علمي داخلي يا خارجي ديده مي شود.
آخرين پيش بيني مطرح شده و جنجالي باعث شد دانشجويان خوابگاه طرشت رختخواب هاي خود را زير بغل بزنند و وسط حياط خوابگاه بخوابند و فردا صبح كه با چهره هاي خواب آلود از خواب دلچسب زير آسمان بيدار شدند به اين فكر بيفتند كه امتحانات اگر به تعويق بيفتد فرصتي دارند تا چند روزي را در جايي ديگر و بدون دغدغه زلزله بگذرانند. اما چرا آنها از زلزله نگرانند و ديگران حتي خبري از آن ندارند؟
ماجرا از آنجا شروع شد كه تيمي از استادان دانشكده فيزيك يكي از معتبرترين دانشگاه هاي تهران خبر داد در چند روز آينده، يعني از روز سه شنبه تا بعد از تعطيلات، احتمال وقوع زلزله در تهران وجود دارد.
يكي از كارشناسان گفت كه پيش بيني اين هيات دانشگاهي بر اين اساس بوده كه آنها يكي دو نشانگر را كه در پيش بيني زلزله بكار مي آِيد بررسي كرده، براساس آن نظر داده اند در حالي كه حدود ۴۰-۳۵ نشانگر وجود دارد كه بايد بررسي شود و اگر همه آنها به طور جدي علايم وقوع زلزله را داشت، مي شود احتمال وقوع داد.
اين كارشناس مي گويد: «كساني كه در آن دانشگاه پيش بيني زلزله كرده اند براساس افزايش يونيزاسيون دهانه يكي دو گسل در تهران و تغييرات تركيبات جيوه در آن نقاط اظهار نظر كرده  اند. به اين شكل كه بعد از زلزله اخير در يكي دو گسل تهران يونيزاسيون افزايش داشته است و از طرف ديگر تركيبات جيوه اي كه معمولا بعد از هر زلزله افزايش دارد به طور ناگهاني قطع شده است.
هر دوي اينها از نشانه هاي احتمال وقوع زلزله است، اما كافي نيست. علاوه بر آن پيش بيني براساس قطع ناگهاني افزايش تركيبات جيوه اي، تنها در ژاپن درست از آب درآمده است و در جاهاي ديگر نتيجه نداده است. بنابراين نبايد با توجه به صحت دو نشانگر زلزله اي پيش بيني كرد و ديگران را به دلهره انداخت.»

به نظر اين كارشناس، احتمال پيش بيني درست فقط وقتي وجود دارد كه تمام ۳۵ تا ۴۰ نشانگر بررسي شود و بعد نتيجه گيري شود.
هر چند كه اين پيش بيني در سايت هاي مختلف خبري مطرح شد و باعث شد دانشجويان خوابگاه طرشت دانشگاه صنعتي شريف شب را زير سقف آسمان بگذرانند، اما نبايد اجازه داد كه پيش بيني هاي غير علمي و بي رويه به تشويش عمومي منجر شود. آنچه اكنون بايد مورد توجه قرار گيرد آموزش عمومي براي جلوگيري يا كاهش خطرات و خسارات زلزله و ساماندهي امداد رساني هاي پس از وقوع احتمالي زلزله است.
همچنين مقاوم سازي ساختمان ها و رعايت ضوابط ساختمان سازي به ويژه در بافت هاي فرسوده شهري بايد بيش از پيش جدي گرفته شود.
از زلزله گريزي نيست
قطعا اخبار مربوط به زلزله به اين زودي ها از ميان تيترها حذف نخواهد شد و اظهار نظرات كارشناسان در مورد زلزله در راديو و تلويزيون به اين زودي ها از بين برنامه هاي كارشناسي اين رسانه ها محو نمي شود. وقوع زلزله هاي كوچك در طول هر ماه در گوشه كنار كشور، اخبار بازسازي و يا زلزله هاي مجدد در بم، هنوز حساسيت برانگيز است. البته علت اين حساسيت را هم مي دانيم. تصاوير شهر ويران شده و اعداد و ارقام كشته ها و زخمي هايي كه حس نوع دوستي جهانيان را برانگيخت، لرزه هاي مداوم مسجد سليمان مغضوب روزگار كه روزي گازهاي آتش زا از گوشه كنار خانه ها و خيابان هايش بيرون مي زند و گاه زلزله هاي ريز و درشت آن آسايش ساكنان مانده در شهر را به عذاب تبديل مي كند، اخبار كندي روند بازسازي بم و نرسيدن به موقع امكانات به شهروندان بي خانمان بمي، خبرهاي زلزله هاي كم شدت در گوشه و كنار كشور كه هر از چندگاهي خطر زلزله را يادآوري مي كنداز دلا يل اين حساسيت هستند.
برنامه هاي مستند تلويزيوني به اين موضوع اختصاص پيدا مي كند و حتي گاه نويسنده هاي برنامه هاي طنز آخر شب هم سوژ ه اي بهتر از زلزله پيدا نمي كنند. زلزله به آرامي به موضوعي فراگير و اجتماعي تبديل مي شود و تيتر مطالب آن مثل تيتر اخبار جنجالي حوادث ، خريدار پيدا مي كند، اما اينبار خريداران با چشمهاي نگران اخباري را دنبال مي كنند كه دوست دارند هر چه زودتر از صفحات روزنامه ها محو شود،اما مي دانيم كه به اين زودي ها محو نمي شود، وقتي هنوز بم، زلزله زده ترين شهر سال هاي اخير، با كابوس زلزله دست و پنجه نرم مي كند و با تكان هاي زمين شب و روز مي گذراند، به اين معناست كه بايد با زلزله زندگي كرد، به آن فكر كرد و اگر وقتي در زندگي روزمره باقي بود، براي رودر رو شدن با آن تدبيري انديشيد.
پيشگوهاي خارجي
چند روز از زلزله شمال ايران كه چند ثانيه تهران را لرزاند نگذشته بود كه زمزمه پيش بيني زلزله بوسيله گروه هاي كارشناسي خارجي شنيده شد. گروه هايي كه البته به كشورهاي شرقي تعلق داشتند.
در اين ميان اولين اظهار نظر به يك گروه چيني، كه در دانشگاه صنعتي شريف مستقر بود، اختصاص داشت. اين گروه كارشناس چيني مدعي شده بود كه قادر است وقوع زلزله را پيش بيني كند. و در سايت يك محقق نوشته بود كه براساس وضعيت ابرها و آب و هوا و متراكم بودن يا نبودن ابرهاي آسمان يك منطقه زلزله خيز مي تواند پيش بيني كند كه زلزله به سراغ آن منطقه مي رود يا نه. دانشمند چيني كه در اين سايت به اظهار نظر پرداخته است مدعي شده كه در سال ۱۳۶۹ و همين طور پيش از زلزله بم توانسته است وقوع زلزله را پيش بيني كند. ادعاهاي اين هيات كارشناسي چيني بلافاصله واكنش هاي بسياري را برانگيخت و بسياري را واداشت تا آنها را پيدا كنند و با آنها به بحث بپردازند تا معلوم شود چقدر علمي نظر مي دهند. تا اينكه شنيده شد اين گروه تنها يك اظهار نظر قابل بحث كرده است و حتي از اينكه چنين مطلبي در رسانه ها مطرح شده متعجب شده اند.
گروه خارجي ديگري كه ورود آنها به تهران و اظهار نظرهايشان باعث واكنش كارشناسان و رسانه ها شد گروهي از كارشناسان روسي بود كه براي مذاكره با مقامات و هيات هاي علمي دانشگاه ها به ايران آمده بود. يكي از كارشناسان امور تكنولوژيك مي گويد كه اين گروه براساس بررسي ۳۵ تا ۴۰ نشانگر تأييد شده در دنيا و مونيتورينگ اين نشانگرها احتمال وقوع يا عدم وقوع زلزله را بررسي مي كنند. البته بنا به نظر اين كارشناس، گروه روسي گفته است كه هيچ گاه نمي شود زمان، مكان و شدت وقوع زلزله را با هم پيش بيني كرد.
گفته مي شود كه ايران به اين گروه پيشنهاد داده است كه در تهيه نقشه دقيق و كامل گسل ها همكاري كنند. از آنجايي كه مونيتورينگ تمام نقاطي كه احتمال زلزله دارند بسيار گران تمام مي شود ظاهرا توصيه شده است تا در اقدام اول نقاط حساس و جاهايي كه ضربه زلزله به آنها تلفات جاني و خسارات مادي زياد دارد مونيتورينگ شود.
با وجود اين هنوز اخبار حضور گروه روسي كاملا منتشر نشده است كه گروهي هم به نقد دعوت از اين تيم روسي مي پردازند. سه شنبه شب در يك برنامه راديويي، مجري برنامه در حالي كه سعي دارد نظر دو كارشناس را در مورد دعوت از روس ها بداند، در پاسخ با انتقادات تند و صريحي روبه رو مي شود كه: «چنين كارهايي اصلا علمي نيست و چنين برنامه هايي در هيچ جاي دنيا نتيجه نداده است، به هر حال عده اي با اين كارها به سفر خارجي مي روند، پولي رد و بدل مي شود و قراردادي امضاء مي شود و تمام.»
گفته مي شود كه يك دانشمند روسي هم زلزله اي را براي ۵ سپتامبر در كاليفرنياي آمريكا پيش بيني كرده است كه تا مشخص شدن نتيجه آن حدود ۳ ماه باقي است، اما معلوم نيست كه اين گروه روسي بر اساس يافته هاي آن دانشمند به پيش بيني بپردازد.
كارشناسان مي آيند و مي روند، برنامه هاي تلويزيوني و روزنامه ها بالاخره سوژه هاي بهتري را پيدا مي كنند، اما مسوولا ن نبايد از فكر تلاش براي كاهش خسارات زلزله احتمالي بيرون بيايند، از جمله بايد قانوني را از مجلس و شوراي شهر بگذرانند كه سازمان مديريت بحراني با گستردگي اختياراتي مثل هيات دولت تشكيل شود، سازماني كه بتواند فكري براي مصالح سبك و تكنولوژي روز دنيا براي ساخت و ساز مقاوم بكند، بتواند بزرگترين شبكه امداد رساني هوايي را تشكيل دهد و تجهيز كند، و در ضمن راهي براي صدها هزار ساختمان عمومي و خصوصي فرسوده رو به تخريب پيدا كند.