محمد محمدپور
تاسيسات اداري مترو زير زمين نيست، خوشبختانه مي شود به راحتي بخش هاي مختلفش را پيدا كرد. مهندس دماوندي، معاون فني و عمراني مترو خوش برخورد است، اين را مي توان از همان برخورد اولش دريافت و البته بسيار مسلط: « ببينيد اين مساله اي كه خدمتتان عرض كردم بااين فرمول محاسبه مي شود...» او در طول مصاحبه فرمول هاي زيادي گفت كه بيشتر به كار يك مجله تخصصي يا يك مقاله علمي مي آمد تا يك گفت وگو براي عامه مردم. با اين حال دعوت ما را براي وارد شدن به جزئيات عام تر پذيرفت و اطلاعات جالبي درباره ايمني مترو در هنگام زلزله و اقدمات اين شركت زيرزميني در اختيار ما قرار داد.
مهندس دماوندي فارغ التحصيل دانشگاه امير كبير است اما تحصيلات خود را زير نظر يكي از استادان برجسته دنيا در زمينه مترو ( كه اسمش را گفت و من به خاطر ندارم!) تكميل كرد شايد لازم نباشد بگويم او «پار كينسون» داشت اما لازم است بگويم در هنگام زلزله، او نخواهد لرزيد.
از اينجا شروع كنيم كه مردم مي خواهند بدانند آيا مترو در هنگام زلزله امن است؟
بله، امن است.
و دليل شما؟
دلايل بسياري وجود دارد بايد وارد جزئيات شويم.
به طور مثال آيا خطوط مترو روي گسل هاي تهران قرار دارد؟
همانطور كه مي دانيد در تهران سه گسل اصلي وجود دارد؛گسل مشا، گسل شهرري و گسل شمال تهران. گسل كهريزك اخيرا فعال شده و با ريتم نسبتا ثابتي به دوره بازگشت خود نزديك مي شود. ايستگاه شهرري روي زمين ساخته شده و در هنگام وقوع زلزله هيچ مشكلي به وجود نخواهد آمد چون اين ايستگاه ضدزلزله است.
ساير ايستگاه ها چطور؟ زيرزمين... آيا خطري در هنگام زلزله مردم را تهديد مي كند؟
سازه هاي زيرزميني براي مدت كوتاهي دچار لرزه مي شوند. شايدمردم آن را احساس نكنند يا فكر كنند ناشي از حركت قطار روي ريل است سازه هاي زيرزميني فضاي خالي هم دارند. كل جرمي كه اشغال مي شود كمتر از توده خاك است وقتي زمين حركت مي كند انرژي زيادي را به خاك مي دهد. سازه هاي زيرزميني در هنگام زلزله زياد نمي لرزند.
گفتيد كه سازه هاي زيرزميني كمتر دچار لرزش مي شوند...
بله، شما نگاه كنيد كه شدت لرزه يك ساختمان چهار طبقه كه زير آن تونل باشد چه تفاوتي با هم دارند شتاب ثقل در بالا اگر ۴/۰ باشد در داخل به ۳۳/۰ كاهش مي يابد. اگر زلزله تهران ۷ ريشتري باشد كه اين شدت اعلام شده روي زمين است آن وقت در زيرزمين ما زلزله اي به بزرگي ۶ ريشتر خواهيم داشت.
مترو روي گسل هاي اصلي قرار ندارد... روي گسل هاي فرعي چطور؟
خطوط يك، دو، سه و چهار ما مشكلي نخواهند داشت اما در اين ميان ۲۴ گسل فرعي شناسايي شده كه بين ۲ تا۵ كيلومتر طول دارند...
در چه محدوده اي ؟
از شمال تهران تا عباس آباد. اين گسل ها تاكنون فعاليت عمده اي نداشتند.
و اگر گسل هايي نيز وجود داشته باشند كه شناسايي نشده باشند يا احيانا همين گسل ها فعال شوند، چطور؟
اگر گسل ها فعال شوند، خسارت به وجود آمده به راحتي قابل جبران است. درست روي خط گسل ها از فلزهاي قابل انعطافي استفاده شده كه مي شود آنها را به آساني مرمت كرد.
يعني نقطه اي كه تونل، گسل را قطع مي كند؟
بله. در اين نقطه ها قاب هاي فلزي قرار دارد. البته هيچ پيشينه و مدركي از فعاليت گسل ها هنگامي كه خطوط يك و دو در حال طراحي بودند، وجود نداشت. در متروي «بارد» سانفرانسيسكو حتي حركت ساليانه گسل ها هم معلوم است. به علاوه اينكه اينجا درزهايي در طول تونل ها تعبيه شده كه اين درزها باعث كاهش فشار به آنها مي شود و موج زلزله اثري روي تونل نمي گذارد. من بايد بگويم كه بعد از وقوع احتمالي زلزله، مترو اولين وسيله نقليه اي خواهد بود كه با ترميم جزيي قادر است مردم را جابه جا كند.
باتوجه به شايعات اخير زلزله در تهران، تماسي نبوده كه آيا مترو ايمن هست يا خير؟
خير، چيزي به من ارايه نداده اند. البته اين پيش بيني ها علمي نيست.
ايمني مترو چه مواردي را شامل مي شود؟
ببينيد، زيرزمين امكان آتش سوزي وجود ندارد چون جريان برق بلافاصله قطع مي شود. بنابراين از اين بابت مشكلي نيست. تنها عاملي كه باعث آتش سوزي در مترو خواهد شد همين جريان برق است. زيرزمين ديگر فروريزي سازه ها را نداريم در حالي كه روي زمين با آن همه سازه اين مساله از مشكلات اصلي خواهد بود. در هنگام زلزله مردم دچار هيجان و ترس مي شوند كه در مترو آن تردد دايم روي سطح زمين وجود ندارد و اگر هم احتمالش باشد قابل كنترل است و نيروهاي كمك هاي اوليه بلافاصله وارد عمل خواهند شد.
ارتفاع ايستگاه هاي مترو چقدر است؟
ما ارتفاع خاك را يك و نيم متر گرفته ايم تا مسافران سريع تر بتوانند به سالن فروش بليت برسند. البته يك مورد در كشور كويت بود كه سه ايستگاه بابت لرزش هاي ديواره مترو خراب شدند استثنا زلزله آنجا از آن دسته بود كه شتاب قائم زيادي دارد. ستون ها تخريب شد اما به خاطر پيوستگي طرفين، سقف شكم برداشت و يكي دو متر پايين آمد اما نريخت و مسافران خارج شدند. عمق آنجا هم كم بود، فكر كنم بين ۳ تا۵ متر...
و اگر احيانا زلزله اي در تهران بيايد كه شتاب قائم آن زياد باشد؟
نه، آن مشكل در ايستگاه هاي خطوط متروي ما وجود ندارد.
شما از اطلاعات به دست آمده در مورد زلزله تهران استفاده مي كنيد؟
بله، مرتب. آنطور كه استادان دانشگاه هاي تهران پيش بيني كرده اند بزرگي زلزله گسل مشا ۲/۷،گسل شمال ۲/۷ و گسل شهري ري ۷/۶ است كه باMW محاسبه مي شود. ما در فازهاي يك و دو كه سال هاي ۸۱ و ۸۲ بود و همين طور در فاز ۳ كه مرداد سال ۸۳ انجام مي شود ريز پهنه بندي مناطق زلزله خيز را مورد مطالعه قرا رداده ايم.اين نقشه بسيار مستند است و توسط شركت جايكا كه يونسكو آن را معرفي كرده تهيه شده البته اقدامات اوليه از سال ۱۳۵۲ شروع شد كه مهندسان مشاور شركت سوفرتو طراحي خطوط ۴ گانه را آغاز كردند. پيش بيني اساتيد بزرگ جهان هم اين است كه زلزله تهران بزرگتر از ۷ نخواهد بود.
الان شما با كدام ارگان ها همكاري مي كنيد؟
در زمينه زلزله؟
بله
مترو در كميته مديريت بحران كه از چهار سال پيش در شهرداري تاسيس شده عضويت دارد شركت هاي آتش نشاني، گاز، برق منطقه اي و بسياري از استادان دانشگاه با اين كميته همكاري دارند و عضو آن هستند تعامل ما با ساير ارگان ها به اين صورت تعريف مي شود.
وظايف هر كدام هم تعريف شده؟
بله، مترو، هم پتانسيل اين را دارد كه كمك برساند و هم مي تواند از ساير ارگان ها كمك بگيرد.
و آن طور كه شما اعلام كرده ايد كه مترو پس از زلزله به راحتي ترميم مي شود، بايد بيشتر جنبه كمك رساني آن مورد توجه باشد؟
دقيقا همين طور است. انتظار كمك زيادي از مترو ندارند. خطوط مترو به صورت جزئي دچار موج گرفتگي خواهند شد. اگر خرابي هاي كمي هم باشد به راحتي قابل ترميم است.
خطر خروج قطار از ريل چه طور؟ وجود ندارد؟
امكان دارد فعاليت گسل ها تاثير بگذارد. زمين در تهران تا ۲۰ سانتي متر امكان حركت دارد. اگر ريلي هم آسيب ببيند و دچار موج گرفتگي شود آن را بلافاصله تعويض خواهيم كرد. جلسه اي هم روز شنبه بود كه درباره همين مسايل بحث شد.
و مهمترين تصميمات آن؟
فرض را بر اين گذاشتيم كه اگر زلزله اي بيايد، قطارها در نزديك ترين ايستگاه توقف كنند و مسافران پياده شوند و به روي زمين بيايند.
چرا روي زمين؟ زيرزمين امن تر نيست؟
روي زمين به علت اينكه محوطه بازي است، محيط ايده آلي به شمار ميآيد و چيزي روي سرشان فرو نمي ريزد. توصيه آقاي احمدي، قائم مقام شركت مترو، نيز همين بود كه همه چيز به دقت كنترل شود. بعد از توقف قطار و تخليه مسافران بلافاصله كار كنترل توسط معاونت بهره برداري شروع مي شود. بدنه و سقف تونل و ايستگاه ها به سرعت وارسي خواهد شد تا اگر مشكلي وجود داشت شناسايي شده و مورد ترميم قرار بگيرد.
با توجه به اينكه زمان ترميم هم كوتاه است، مترو بلافاصله مورد بهره برداري قرار مي گيرد؟
نه، استعلام مي شود كه احتمال وقوع زلزله ديگري هم هست كه بزرگي و شدت آن زياد باشد يا خير. اگر احتمال آن وجود داشت كه مترو متوقف است و در صورتي كه احتمال وقوع زلزله ديگري نباشد، مترو به كار خود ادامه خواهد داد.
هنگامي كه مسافران خارج شدند...
... وقتي مسافران از داخل واگن ها خارج شدند راهنمايي مي شوند كه از سكوها و تونل ها مي توانند به عنوان يك محل امن استفاده كنند. به خصوص زن ها و بچه ها كه در اين مواقع آسيب پذيرتر هستند. ما به استحكام اين قسمت ها اطمينان كامل داريم.
روي زمان و مكان توقف قطارها هم بحث شد؟
به چه صورت؟
اينكه اگر زلزله بيايد بايد چه اقدامي بشود...
دوحالت وجود دارد يا قطار در نزديكي ايستگاه است، مثلا در ۱۰۰متري و خود ايستگاه يا دورتر ازايستگاه. اگر در خود ايستگاه باشد كه حركت نمي كند و اگر در نزديكي آن باشد متوقف مي شود و مسافران اين ۱۰۰متر را خودشان طي مي كنند. اما اگر دور از ايستگاه باشد بايد به نزديك ترين ايستگاه برسند. يعني بايد به حركت خود ادامه بدهد.
فواصل بين ايستگاه ها چقدر است؟
متغير است اما به طور ميانگين ۹۰۰ متر به ۹۰۰ متر يك ايستگاه وجود دارد.
هر ۱۰۰متر در چند ثانيه طي مي شود؟
حدود ۳۰ ثانيه.
شما اشاره اي داشتيد به ترس و هيجان مردم. فكر نمي كنيد كه در هنگام وقوع زلزله در مترو، هجوم مردم باعث بروز مشكلات زيادي بشود؟
معاونت بهره برداري مترو، برنامه ريزي هاي دقيقي در اين مورد داشته. اعتقاد ما اين است كه در هنگام وقوع زلزله، مردمي كه در مترو هستند وقوع زلزله را احساس نخواهند كرد يا فقط لرزش خفيفي را متوجه خواهند شد. مدت زمان آن هم كم است. لرزش شايد ۳۰ ثانيه هم در زيرزمين طول نكشد. لرزش بدي نخواهيم داشت. به علاوه برنامه هاي گام به گامي در نظر گرفته شده كه آنها را ذكر كردم. اجازه بدهيد اشاره اي هم به نوع مقاومت سازه ها بكنم.
بفرماييد؟
دو نوع سازه است. يك نوع، سازه هايي كه سختي آنها بيشتر از سختي زمين است كه طبعا بايد در هنگام زلزله مقاوم باشند. نوع ديگر، سازه هايي هستند كه سختي آنها كمتر از سختي زمين هاي اطراف است كه به راحتي تغيير شكل پيدا مي كنند. تهران بستري آبرفتي دارد كه حاصل ته نشين شدن رسوباتي است كه ظرف ۲۰ ميليون سال گذشته از دامنه كوه البرز و درياچه قم كه تبخير شده حاصل شده. سازه هاي مترو مقاوم تر از خاك اطرافش هستند.
پس يك زندگي خوب زيرزميني داريم!
خودم احساس مي كنم شهروند خوشبختي خواهم بود اگر در هنگام وقوع زلزله در سالن فروش بليت مترو باشم! زيرزمين همه چيز رو به راه است.
(باخنده) جدي؟
بله، برق كه قطع مي شود و خطر آتش سوزي نيست. معاونت بهره برداري پيش بيني كرده كه چراغ قوه به اندازه كافي موجود باشد. خطر ريزش تونل ها وجود ندارد. شايد اصلا وقوع زلزله را احساس نكنيم، چون همان طور كه گفتم لرزش آن در زيرزمين كمتر و مدت آن هم پايين تر است. با اين چيزهايي كه گفتم اگر زلزله اي در تهران بيايد و من در سالن فروش بليت باشم، آدم خوشبختي نخواهم بود؟
داريد تشويقمان مي كنيد كه از مترو استفاده كنيم! ممنون!
