مهري ياوري
روز امتحان كنكور كه نزديك مي شود، آنهايي كه پشت ديوارهاي بلندش مانده اند و همه كساني كه تازه امتحان هاي مدرسه را تمام كرده اند، پر از استرس و فشار، ميان كتاب ها، جزوه ها و تست هايي كه لابد جزيي از كتاب ها و درس آنها شده است، به هر چيزي درباره اين غول عظيم مي انديشند جز رشته اي كه مي خواهند در دانشگاه بخوانند.
ترسي كه جامعه در دلشان انداخته، اجازه نمي دهد به جز قبولي، به چيز ديگري فكر كنند. رتبه ها كه اعلام مي شود، چند روزي بيشتر فرصت نيست. فرصتي براي انتخاب حداكثر ۱۰۰ كد. اين كدها مي تواند رشته هاي زيادي در مقاطع كارشناسي و فوق ديپلم را در بربگيرد و شهرهاي مختلفي را هم. گاهي چند عدد كنار هم، چه كارها كه نمي تواند بكند؛ اين كه به مشهد بروي و پزشكي بخواني يا در شيراز بهداشت محيط و...
پس از فراغت از امتحان كنكور، چند هفته اي طول مي كشد تا رتبه ها توسط سازمان سنجش اعلام شود و در اين مدت دانش آموزاني كه به نتايج مطمئن هستند، به تحقيق مي پردازند و سعي مي كنند رشته مورد نظرشان را و گاهي حتي دانشگاه مناسب را شناسايي كنند. اما همه مي دانند تعداد اين افراد چندان زياد نيست. اغلب دانش آموزان ترجيح مي دهند رتبه ها بيايد و بعد تصميم بگيرند، چون ممكن است نتايج با رشته هاي شناخته شده آنها، سنخيت نداشته باشد.
پس از اعلام رتبه ها، در ميان آن همه رشته كه به استعداد و سلايق متفاوتي نياز دارد، تعدادي كد را بدون آگاهي دست چين مي كنند، فقط كد را ؛ همين. و البته مؤسساتي هم هستند كه در ازاي دريافت مبلغي، آنها را راهنمايي مي كنند تا بهتر تصميم بگيرند. اما مهمترين كمك آن مؤسسات و مهمترين وظيفه شان اين است كه چطور دانش آموز انتخاب رشته كند تا حتماً قبول بشود.
بنابراين به او مشاوره مي دهند تا رشته اي را انتخاب كند كه درصد قبولي بيشتري داشته باشد.
قبول كنيد نمي توان چندان هم خرده گرفت. براي شناخت آن همه شغل چند روز، زمان كمي است. در كنار اين فرصت كم، رشته هاي بسياري هستند كه با وجود ملموس بودن نامشان، چندان مشخص نيست كه قرار است به چه كار و محدوده اي بپردازند. به طور مثال، بسياري نمي دانند گرايش جامدات رشته مكانيك با وجود كاربرد بسياري كه در جامعه دارد، چيست و در نهايت به كجا منتهي مي شود. در نتيجه پس از قبولي در دانشگاه و پاس كردن تعدادي واحد درسي، دانشجو حس مي كند رشته تحصيلي اقناع كننده اي را انتخاب نكرده است و آن چندان با استعداد و علايقش سازگاري ندارد.
اگر شرايط را داشته باشيد
دكتر حسن ابراهيمي مديركل امور آموزشي دانشگاه تهران با اشاره به كارنامه محرمانه اي كه سازمان سنجش بعد از قبولي دانشجو، به دانشگاه محل تحصيل وي ارسال مي كند، مي گويد: حتي رشته هايي كه از سوي دانشجو انتخاب شده، اما نمره قبولي را در آن آورده، در كارنامه ذكر شده است. بنابراين وي مي تواند با طي مراحلي چنانچه شرايطي را دارا باشد، رشته خود را تغيير بدهد.
به نظر مي رسد شرايطي كه دكتر ابراهيمي درباره آن مي گويد در همه دانشگاهها كليات يكساني داشته باشد. اما در جزيياتي بعضي از دانشگاهها متفاوت عمل مي كنند و آن به نوع خط مشي و سياستگذاري آنها ارتباط دارد.
دكتر ابراهيمي مي گويد: دانشجو پس از گذراندن يك ششم واحدهاي درسي [معادل دو ترم] تقاضاي تغيير رشته خود را مي تواند ارائه دهد. فرمي كه دانشگاه در اختيارش قرار مي دهد، پس از تكميل از سوي وي و مطرح شدن در گروه، در اداره آموزش مورد ارزيابي قرار مي گيرد و اگر نمره آزمون كه رشته مورد نظر را در كارنامه محرمانه كسب كرده باشد، گواهي آن به دانشكده مقصد ارسال مي شود.
به گفته ابراهيمي، دانشكده مقصد، ملزم به پذيرش دانشجو نيست. امكان دارد ظرفيت دانشجويان در آن رشته تكميل باشد. ضمن اينكه گاهي مدير گروه رشته قبلي وي نيز، ممكن است با اين تغيير رشته مخالفت كند. او مي گويد رشته هايي هستند كه به دليل خالي بودن ظرفيتشان امكان دارد با رفتن ولو يك دانشجو، از حد نصاب بيفتد. بنابراين مدير گروه [كسي كه همه موارد مربوط به يك رشته را مديريت مي كند] مي تواند با رفتن وي مخالفت كند [اما هميشه اينطور نيست و دانشجويان زيادي توانستند اين كار را انجام دهند].
ضعف تحصيلي در رشته قبلي و پايين بودن ميانگين نمرات از جمله مواردي است كه دانشجو با وجود آن ديگر نمي تواند حرفي از تغيير رشته بزند و همينطور كه بايد حداقل دو ترم در رشته قبلي درسي خوانده باشد، طبق آيين نامه سازمان سنجش نبايد بيشتر از دو سوم واحدهاي آن رشته را پاس كرده باشد [تقريباً معادل ۵ ترم].
دليل آن هم به گفته ابراهيمي استفاده بي جاي فرد مذكور از اموال بيت المال است.
بايد زودتر از اينها تصميم مي گرفت!
تكليف دانشجويان پشيمان
پس از اعلام نتايج كنكور، گاهي امكان دارد رشته قبولي دانشجو يك كد اشتباه باشد كه خودش براساس سهل انگاري هنگام انتخاب رشته وارد كرده است. در حقيقت براساس بي توجهي خودش، بايد در رشته اي ادامه تحصيل بدهد كه قبلاً در مورد آن فكري نكرده است.
او از دو طريق مي تواند اين مسئله را حل كند: «در پايان ترم دوم دانشگاه، درخواست تغيير رشته بدهد و يا اينكه همان ابتداي قبولي با مدارك مستند بتواند كميسيون موارد خاص سازمان سنجش را قانع كند كه اشتباهي در اين باره رخ داده است.» اين حرفها را مدير آموزش دانشگاه الزهرا مي گويد و البته دكتر ابراهيمي، مديركل امور آموزشي دانشگاه تهران هم با وي هم نظر است.
محمود بسطامي مديركل روابط عمومي سازمان سنجش با اشاره به موارد نادرست مراجعه دانشجويان مي گويد: «كساني هستند كه بعد از انتخاب رشته، از تصميم گيري خودشان پشيمان مي شوند و مي خواهند تغيير رشته بدهند و بعد اينطور مطرح مي كنند كه اشتباهي رخ داده. در حالي كه قبل از انتخاب رشته، تمام توصيه ها را به آنها گوشزد كرده ايم. بنابراين نمي توانيم خيلي واضح و قاطع تصميم بگيريم. مگر آنكه مطمئن بشويم واقعاً اشتباهي رخ داده است.»
به گفته او، كميسيون موارد خاص در سازمان، به اين موارد رسيدگي مي كند. در عين حال او در مورد كساني كه پس از گرفتن نتايج شكايتي دارند، تأكيد مي كند: ستاد پاسخگويي در سازمان سنجش در صورت مراجعه حضوري وي، آن مورد را بررسي مي كند.
همچنين پاسخگويي كتبي هم، براي افرادي كه غيرمستقيم و از طريق مكاتبه آن را مطرح مي كنند همزمان انجام مي پذيرد.
بسطامي در پايان مي گويد: اگر دانشجويان حس مي كنند اشتباهي صورت گرفته، بهتر است از طريق مكاتبه آن را با سازمان سنجش در ميان بگذارند كه به آن رسيدگي خواهد شد.
شرايط ويژه براي برخي دانشگاهها
اگر كسي شانس بياورد و دانشجوي دانشگاه شريف باشد، چنانچه بخواهد، مي تواند بدون آنكه نمره قبولي رشته اي را در كارنامه محرمانه آورده باشد، تغيير رشته بدهد. البته بدون شرط هم نيست. به گفته تهمينه نيك فرمان، مدير امور آموزشي اين دانشگاه، دانشجويي كه درخواست مي دهد، بايد معدل دو ترم گذرانده اش، بالاتر از ۱۶ باشد. ضمن اينكه پس از بررسي در كميسيون موارد خاص و موافقت دانشكده مقصد با اين تغيير رشته، دو ترم اولي كه در رشته دلخواهش درس مي خواند، نيز بايد نمره هاي وي كمتر از حداقلي كه دانشكده برايش تعيين كرده نباشد. اين حداقل از ۱۶ به بالاست. حتي براي دانشكده برق، كه به نظر مي آيد ۱۸ به بالا هم بوده است.
انتقال توأم با تغيير رشته
انتقال توأم با تغيير رشته نيز به عنوان يك مدل ديگر تغيير! سخت تر از بقيه موارد، بيشتر شامل كساني مي شود كه رشته مورد نظرشان در دانشگاه محل تحصيل آنها تدريس نمي شود و بايد به دانشگاه ديگري بروند.
به گفته دكتر ابراهيمي، چون اين نوع تغيير رشته به نوعي انتقال محسوب مي شود - و انتقال كار آساني نيست- دانشجوي مذكور بايد بسيار شرايط تحصيلي خوبي داشته باشد.
نكته ديگري كه وجود دارد و دكتر ابراهيميان يا هر مدير ديگري هم لازم نبود بگويد، اين است كه در اين موارد دانشجويان دانشگاههاي بهتر كشور در اولويت قرار دارند. يعني از بالا مي شود آمد پايين. ولي خيلي سخت است از دانشگاهي درجه پايين، به يك دانشگاه خوب رفت.
از رياضي و تجربي به انساني
دانشجويي مي گفت: رشته من مهندسي عمران است. در حالي كه روي هم رفته به رشته هاي فني علاقه چنداني ندارم. از طرفي دروس دبيرستاني رشته علوم انساني برعكس رشته هاي دانشگاهي اش، چيزي نبود كه من را راضي كند. حالا ترجيح مي دهم در يكي از رشته هاي آن در دانشگاه ادامه تحصيل بدهم.» او نمي دانست براي چنين درخواستي چه بايد كرد.
دكتر ابراهيمي مي گويد: از رشته هاي رياضي و تجربي، خيلي راحت تر مي توان به رشته انساني رفت تا برعكس آن. در اين موارد معمولاً مكاتبه اي با سازمان سنجش صورت مي گيرد و درخواست فرستاده مي شود. سازمان هم با معيارهاي موجود خود نمره تراز دانشجو در رشته خودش را با رشته مورد نظر او در سال ورودي اش، معادل سازي مي كند. و از اين طريق مشخص مي سازد آيا تغيير رشته امكان پذير است يا خير.
بعد چه خواهد شد
فقط كمي دقت، فقط كمي نگراني از روزهاي بعد از دانشگاه... لازم است پل كوچكي در روياهايت درست كني و بروي به روزهايي كه قبول شده اي: حالا كه سد كنكور را شكستي، ديگر به چه بايد فكر كرد؟
مي بيني؟ فقط كمي دقت...

تابستان كه فرا مي رسد، يك ميليون و پانصد- ششصد هزار ذهن مضطرب، دل نگراني  هاي هميشگي «كنكور» را كمابيش تجربه مي كنند. گزارش هاي رسيده از سوي مراكز پزشكي و درماني كشور حاكي از آن است كه از چند روز مانده به برگزاري كنكور سال ۸۳، اختلالات فيزيكي و ناراحتي هاي جسمي ناشي از اضطراب قبل از كنكور تعدادي از داوطلبان جوان را روانه مراكز درماني ساخته است.
رقابت نفسگير در كنكور، ظرفيت محدود و آستانه پايين تحمل پذيري جوانان و فشار رواني از سوي خانواده ها، سه فاكتور مهمي را تشكيل مي دهند كه از سوي كارشناسان به عنوان عوامل تشديد اين اضطراب ها مطرح مي شوند. در آستانه فرارسيدن كنكور سراسري بي ترديد از ميان عناصر موثر بر اضطراب داوطلبان آنچه از همه بيشتر تعيين كننده است، نقش خانواده ها در ايجاد آرامش و كاستن از اين اضطراب است.
دكتر سيدحسن علم الهدايي معاون دانشيار دانشگاه، به تمامي خانواده هاي ايراني توصيه مي كند: فرصت آرامش و تفريح راحتي در اين ايام هم از فرزندان خود نگيريد و به ويژه در آستانه برگزاري كنكور هياهو ايجاد نكنيد.
دكتر علم الهدايي درعين حال كه برنامه ريزي براي داوطلبان را از سوي خانواده ها لازم مي داند، تاكيد مي كند: بروز حساسيت خانواده ها براي قبولي فرزندان، ايجاد فضايي ناآرام و تحت فشار رواني و استرس، تحقير فرزندان و گاه مقايسه هاي بي مورد آنها با همسالان خود،  اضطراب ناشي از كنكور را در داوطلبان گاه به حدي مي رساند كه منجر به ايست فكري شخص مي شود. چراكه وقتي ما دچار اضطراب مي شويم، دچار يك سيكل مخرب مي شويم. در اين حالت ظرفيت حافظه كوتاه مدت ما با اضطراب پر مي شود و توان فكركردن را از دست مي دهيم.
وي تغذيه مناسب در روزهاي قبل از كنكور را عاملي موثر در آمادگي بيشتر داوطلبان دانسته، معتقد است: مصرف مواد مغذي مثل خشكبار، ماهي، خرما، ميوه جات، سبزيجات، لبنيات و نظاير آن به شرط آنكه فضاي رواني خانه توسط خانواده ها آرام باشد، تاثير مثبت بر افزايش راندمان داوطلب خواهد داشت.
وي با تاكيد بر اينكه آمادگي تحصيلي داوطلبان در طول سال قطعا از اضطراب آنها كم مي كند، مي گويد: با نزديك شدن به زمان برگزاري كنكور آنچه بيش از هرچيز ضروري است عدم انتقال حساسيت هاي بي مورد از سوي خانواده ها به داوطلب است.
معاون امور اجتماعي سازمان بهزيستي كشور، مي گويد: در كشور ما متاسفانه دانشگاه رفتن به نوعي كعبه آمال براي جوانان و خانواده هاي آنها تبديل شده و در هيچ جاي دنيا چنين استقبالي از رفتن به دانشگاه وجود ندارد. اگرچه دانش افزايي في نفسه خوب است ولي بايد ديد به چه قيمتي؟ بايد ديد در بحث هزينه، منفعت مادي، معنوي و رواني براي رفتن به دانشگاه چه موازنه اي برقرار است، چه هزينه اي مي پردازيم و چه منفعتي برداشت مي كنيم؟
وي ضمن برشمردن عوامل افزايش رويكرد اجتماعي مردم به تحصيلات دانشگاهي از يك سو و مشكلات و معضلات كنكور فعلي و نقش آن در اضطراب و فشارهاي رواني داوطلبان مي گويد: مسايلي چون پرستيژ اجتماعي، مدرك زدگي، شغل يابي، فرصت هاي بهتر براي ازدواج، تلقي هاي نادرست اجتماعي، فرهنگي و عرفي دراين زمينه روز به روز دامنه تقاضاهاي اجتماعي براي ورود به دانشگاه را افزايش مي دهد و تمامي اين مسايل بر ظرفيت محدود و آستانه پايين تحمل پذيري جوان بار اضافي وارد مي كند، درحالي كه در كشوري مثل انگليس از مجموع فارغ التحصيلان دبيرستاني تنها ۳۰ الي ۳۵ درصد به دنبال تحصيلات دانشگاهي هستند و مابقي افراد به سرعت وارد بازار كار مي شوند، چراكه در اين ممالك علاوه بر اينكه فرصت هاي شغلي بهتر و بيشتري وجود دارد كه نيازمند مدرك دانشگاه نيست، افراد مي توانند با گذراندن دوره هاي كوتاه مدت به تكنسين هاي مجربي تبديل شوند و جذب بازار كار گردند.
دكتر علم الهدايي در ادامه، از تپش قلب، حالت تهوع، احساس درد در بعضي از نواحي مخصوصا معده، تعريق، بيدار خوابي، كم اشتهايي و پراشتهايي و... به عنوان پيامدها و عوارض اضطراب ناشي از كنكور يادكرد و بار ديگر بر نقش خانواده ها در كاستن از حساسيت ها و فشار رواني داوطلبان تاكيد كرد و گفت: بايد بپذيريم كه تحصيلات دانشگاهي في نفسه مفيد است و خوب، اما بي ترديد ورود به دانشگاه تنها راه خوشبختي نيست.