Hamshahri Newspaper

گزارش اول
مهرداد مشايخي
عكس:هادي مختاريان
تهران اگرچه مصالح ساختماني را در خود مي بلعد، اما واژه فرسوده با آن عجين شده است. سال هاست كه چنين صفتي را با خود يدك مي كشد، اما تنها وقتي به چشم آمد كه خانه ها و ساختمان هايمان كمي لرزيد و پيش از آن لرزه اي از اين قوي تر بمي ها را داغدار كرد.
وقتي در مورد فرسودگي تهران صحبت مي كنيم رئيس سازمان نوسازي شهر تهران آنقدر حرف براي گفتن دارد كه نيمي از سوالاتمان را به وقت ديگري موكول مي كنيم.
چند ساختمان در تهران فرسوده است؟ لكه هاي فرسوده در كدام مناطق قرار گرفته است و اين لكه ها چند درصد شهر را شامل مي شود؟ اينها سوالاتي است كه تصاوير بم برايمان مطرح كرد وگرنه ساخت و ساز و برنامه ريزي براي آن در تهران همچنان به آئين خود پيش مي رفت.
نگوييد پير، بگوييد فرسوده
بافت فرسوده كه در برابر حوادثي مانند زلزله آسيب پذير است، لزوما بافت پير نيست. به نظر كارشناسان شهرسازي در ميان ساختمان هاي جوان تر از ۱۰ساله هم فرسودگي ديده مي شود و اين ناشي از ساخت غير اصولي يا مصالح نامرغوب است. مهندسان مشاوري كه در مناطق ۲۲گانه تهران شناسايي بافت فرسوده را به عهده دارند نقاط مختلفي را لكه گذاري و مشخص كرده اند. طبق تعريف بافت فرسوده در پايان شناسايي اين بافت ها، در مجموع در تهران مساحتي به اندازه ۵۶۰۰ هكتار فرسوده شناخته شده است . اين مناطق البته در بيشتر نقاط شهر پراكنده اند اما عمده آن از خيابان انقلاب به پايين را شامل مي شود. دكتر حميد رضا رازقي رئيس سازمان نوسازي شهر تهران مي گويد كه چنين مساحتي تقريبا نيمي از مساحت تحت سكونت ( غير از تپه ها و پارك ها و...) تهران را شامل مي شود وحتي اگر خود دولت هم بخواهد متولي كار بهسازي و ترميم بشود فكر نمي كند همه بودجه دولت هم اكتفا كند. به همين دليل هم بايد شيوه ها و راه حل هاي مختلفي را در ترميم بافت فرسوده دنبال كرد.
تصميم شوراي شهر تهران در اعطاي يك طبقه تراكم تشويقي به مالكاني كه خود اقدام به ترميم ساختمان فرسوده شان مي كنند، از اقداماتي بود كه براي سريع تر كردن روند بهسازي انجام شد، اما وزارت مسكن و شهرسازي بلافاصله به مخالفت با آن پرداخت. همان موقع معاون وزير مسكن و شهرسازي اعلام كرد كه مرجع تصويب چنين طرح هايي را شوراي عالي شهرسازي و معماري مي داند و گفت كه واگذاري خارج از برنامه تراكم به دليل اينكه در برخي مناطق زير ساخت ها و شريان هاي عبوري كافي وجود ندارد، اثرات منفي به دنبال دارد. با اين وجود رازقي معتقد است گرچه به واگذاري تراكم تشويقي در ازاي ترميم ساختمان فرسوده انتقاداتي وارد است، اما از آنجا كه خطر زلزله ساختمان هاي مردم را تهديد مي كند سريع ترين راه حل موقت است. او مي گويد:«ممكن است طرحي درمورد بهسازي بافت فرسوده ارايه و سال ها اجرا نشود مثل طرح تفصيلي تهران كه اجرا نشد. براي مثال اگر جايي را در شهر به عنوان زمين آموزشي مشخص كرديم و وزارت آموزش و پرورش بعد از ۲۰ سال در آنجا مدرسه اي نساخت تا كي بايد صبر كنيم و ملك مردم را نگه داريم؟ ما كه نمي توانيم تمام بافت فرسوده شهر را بسازيم. اگر امكانات و امتيازاتي ندهيم تا مردم خودشان دست به كار بشوند، زلزله ساختمان را روي سرشان خراب مي كند. بنابراين مصوبه شوراي شهر ممكن است ايراداتي داشته باشد، اما در عوض جلوي زيان بزرگتري را مي گيرد.»
فعلا منتظر ۳۰ هكتار باشيد
در تهران هر قدر هم كه عجله داشته باشيد باز هم منتظر مي مانيد. با سرعت از خانه خارج مي شويد اما بايد انتظار بكشيد، انتظار تاكسي يا اتوبوس واحد، انتظار بر سر قراري كه ترافيك باعث طولاني شدنش شده است، انتظار براي رسيدن آخر ماه وروز حقوق و... انگار اين شهر نهنگ بزرگ و خونسردي است كه موجودات ريز و فرز و پر جنب و جوشي را بلعيده ودر حاليكه آنها را بلاتكليف آن تو رها كرده بي خيال به خواب رفته است.
ماجراي ترميم بافت فرسوده هم چيزي شبيه همين است و آنچه كه در اندازه هاي كلان موضوع بافت فرسوده مي گذرد شباهتي به وضعيت اضطراري نقطه نقطه فرسوده در شهر ندارد. رازقي مي گويد: « اين كار بودجه مي خواهد و اراده اي از سوي دولت كه به نظر من قوي نيست.» در حال حاضر سازمان هاي مختلفي روي موضوع بافت فرسوده كار مي كنند. سازمان بهسازي و نوسازي وزارت مسكن كه در كل كشور فعال است، شوراي عالي شهرسازي و ميراث فرهنگي در نقاطي كه بافت به عنوان ميراث فرهنگي و اثر تاريخي شناخته شده باشد، مثل بخشي از بازار تهران، سازمان نوسازي شهر تهران هم در اين حوزه فعال است. رئيس اين سازمان معتقد است كه به دليل گستردگي كار، هيچ سازماني به تنهايي و راسا نمي تواند گره مشكل بافت فرسوده را باز كند، اما وظيفه سازمان هاست كه نوعي مديريت بر ترميم داشته باشند تا مالكان و ساكنان اقدام كنند. البته او مي گويد: «بعد از شناسايي نقاط فرسوده شيوه هاي مختلف بهسازي را بررسي كرديم و به اين نتيجه رسيديم كه در بعضي نقاط طراحي شهري را شروع كنيم. اولين نقطه يك مساحت ۳۰ هكتاري در منطقه ۱۵ است و كار هاي آن شروع شده.»
ساخت اين ۳۰ هكتار كه در واقع منطقه اي است بين شهرك سعيدي و شهرك حميديه در قسمتي كه بزرگراه امام علي ساخته شده و اطراف خيابان اتابك را شامل مي شود از مراحل تصويب شورا و بررسي و بحث گذشته است و مرحله طراحي شهري آن طي مي شود. طراحي ساخت اين منطقه برعكس طرح نواب انجام شده است، به اين صورت كه در آن منطقه ۳۰ هكتاري طراحي شهري اصل و بزرگراه فرع است. ابتدا منطقه شهري طراحي شده و بعد مسير بزرگراه از آن عبور داده شده است. سازمان نوسازي اعتقاد دارد كه شكل ايد ه آل ساخت اين منطقه ساخت با مشاركت خود ا هالي است. به اين صورت كه زمين خود را واگذار كنند و بعد از ساخت، آپارتمان تحويل بگيرند و در ارزش افزوده آن شريك شوند. رازقي مي گويد: «اعلا درجه مشاركت مردم اين است كه ما طراحي شهري كنيم و در اختيار اهالي بگذاريم تا اجرا كنند، اما اين رويايي است. بنابراين تصميم گرفتيم اگر مردم مشاركت نكردند، بخش خصوصي كار را بررسي كند و بعد با مالكان وارد مذاكره شود. با بانك هاي دولتي، خصوصي و شركت هاي مختلف صحبت كرديم كه هنوز به نتيجه مشخص نرسيد ه ايم. در نهايت تصميم گرفتيم كه براي شروع كار خودمان يك قسمت از اين كار را شروع كنيم تا وقتي الگوسازي شد، در مراحل بعدي بتوانيم مشاركت مردم يا بخش خصوصي را جلب كنيم و اميدواريم كه در آن مراحل بتوانيم زمين مالك را در اختيار بگيريم و آپارتمان نو تحويلش دهيم. فعلا در اين قسمت كار براي الگوسازي از ۲۸ بلوك طراحي شده در كل منطقه تصميم به ساخت ۲ بلوك كرديم. زمين ها در حال خريداري است و بعد از آن براي ساخت تخريب مي شود.
وقتي صحبت از شروع كار مي شود و ساخت و ساز بلافاصله دنبال تعيين زمان پايان كار مي گرديم. وقتي كه وعده داده شود و در پايان آن وقت خبر بدهيم شد يا نشد و بعد از آن هم به فكر پول كلاني مي افتيم كه اين ساخت و ساز نياز دارد: « در برنامه ما پروژه ۳۰ هكتاري ۵ ساله بايد تمام شود. پول كلاني مي خواهد كه براي تامين آن همكاري خوبي از طرف دولت نمي بينيم.» رازقي، وقتي احساس مي كند كه مي خواهيم از آن ۳۰۰ ميليون دلار بپرسيم، خودش توضيح مي دهد: «از آن مبلغ زياد شنيد ه ايد اما هنوز با گذشت ۱۸ ماه از تصويب آن در مجلس اتفاق خاصي نيفتاده است. در واقع مصوبه مجلس اجازه مي دهد كه بتوانيم با اين مبلغ از خارج وام بگيريم، اما از وقت تصويب تا به حال هر هفته دنبال آن هستيم و محقق نمي شود.» طرح اين مجوز وام كه ابتدا از طرف معاونت فني عمراني شهرداري مطرح شد، در مجلس شامل همه كلانشهر ها شد و مسووليت پيگيري آن به عهده وزارت كشور افتاد. پس از آن معلوم شد كه از مبلغ ۳۰۰ ميليون دلار مجوز ۲۰۰ ميليون آن به تهران و ۱۰۰ ميليون ديگر به ۵ كلانشهر ديگر كشور تعلق مي گيرد.
رازقي مي گويد: «طرح ۳۰ هكتار را به جا هاي مختلفي ارايه كرديم و كارشناسي شد. در شوراي اقتصاد، در وزارت اقتصاد و دارايي و... توجيه كرديم كه اين كار بازدهي دارد واقتصادي است و بعد به بانك مركزي برديم و خلاصه خيلي دردسر كشيديم. صحبت از وزارت دارايي كه مي شود، بدمان نمي آيد بدانيم رابطه اش با شهرداري چطور است، رازقي مي گويد: ماجراي آن ساختمان ها از اين قرار بود كه وزارت، چند ساختمان مسكوني را به اداري تبديل كرده و شهرداري خواسته بود كه براي تبديل، عوارضش را بدهند. از يك سال پيش زمان آقاي مظاهري توافق كردند كه دارايي عوارض بدهد ولي نداد. شهرداري هم تصميم گرفت مثل بقيه تخلف ها با آن برخورد كند.
بگذريم. به نظر سازمان نوسازي اگر اين پول سال گذشته مي رسيد، حالا پروژه پيشرفت زيادي كرده بود. آنها معتقدند كه دولت اراده محكمي براي پيگيري ترميم بافت فرسوده ندارد. رازقي مثال مي زند كه سازمان بهسازي كه يك سازمان دولتي است و طرح ترميم بافت منطقه ۴۰ هكتاري سيروس را در دست دارد، ۳سال طراحي آن را طول داده است و مي گويد وقتي سال قبل از مبلغ بودجه شان پرسيديم گفتند ۵۰۰ ميليون تومان!
معناي خدشه يافته اي به نام هويت تهران
رازقي عمده مناطق انقلاب به پايين را بافت فرسوده معرفي مي كند و البته با ما هم عقيده است كه بيشتر اين نقاط فرسوده هويت تاريخي تهران را تشكيل مي دهد. مناطق ۱۲ و ۱۵ و مناطق ديگر كه تهران قديم ناميده مي شوند هركدام به دليلي در ساخت و ساز منزوي شدند و رازقي اين را يكي از انتقادات خود به تفكر گذشته شهرسازي تهران مي داند. به نظر او ساخت و ساز در اين مناطق و در مناطقي مانند بازار، يك فرصت براي شهر است. رازقي مي گويد: «توسعه بايد از دل شهر صورت بگيرد، اما سياست هاي دولتي ساخت و ساز در مركز شهر را متوقف و در عوض جنگل و مرتع و بيابان را به شهر تبديل كرد و حالا كار به جايي رسيده كه خيلي ها به طعنه مي گويند اتوبان همت و رسالت به كرج مي رسد.» به اعتقاد او در قلب شهر، امكانات و زيرساخت هاي ساخت و ساز وجود دارد، اما سياستگذاري دولتي باعث شده تا ميلياردها تومان هزينه بزرگراه و زيرساخت هايي مثل آب، برق، تلفن، گاز و خدمات كرده و بيابان را به شهر تبديل كنيم. نتيجه اين مي شود كه ساكنان آن مناطق تازه ساز اطراف، روزي ۲۵ كيلومتر بايد طي كنند تا به محل كارشان برسند، آلودگي و ترافيك ايجاد شود و بنزين بسوزد. رازقي معتقد است كه ساخت و ساز در مركز شهر تهران ممكن است و زيرساخت ها وجود دارد، اما مي گويد شوراي عالي شهرسازي محاسباتي مي كند كه نشان دهد ممكن نيست. او مي گويد: ازنظر شهرسازي اصلا اصولي نيست كه در منطقه اي از شهر، ۱۰۰ هكتار خالي از سكنه باشد (بازار تهران ۱۰۰ هكتار است كه تقريبا از سكنه خالي شده است) و شهر در نقاط ديگر گسترش پيدا كند. طبق ملاك هاي وزارت مسكن هنوز مناطق اطراف بازار مسكوني است، اما واقعا اين طور نيست. اطراف بازار به انبارها و كارگاه هايي تبديل شده كه به جز كارگران و بزهكاران كسي در آنجا ساكن نيست. درواقع اين قسمت شهر در شب تقريبا خالي از سكنه است. ۱۰۰ هكتار تجاري در دل شهر ازنظر شهرسازي غلط است چون بزه به وجود مي آيد، رفت آمد نيست و مشكلات به دنبال دارد. به اعتقاد سازمان نوسازي اگر اجازه ساخت در اين مناطق داده شود وضعيت مطلوب زندگي به منطقه ۱۲ بازمي گردد و از حالت مرده فعلي خارج مي شود و يك شكلي از ترميم و نوسازي خواه ناخواه انجام مي شود.