امسال، سال ۱۴۲۶ هجري قمري است و صدها سال از واقعه عظيم عاشورا (سال ۶۱ هجري) مي گذرد. در طول تاريخ ، همواره عاشوراييان بسياري بوده اند كه به اشكال مختلف، معناي كل يوم عاشورا و كل ارض كربلا را مصداق بخشيده اند.
در ميان اين عاشوراييان و مشتاقان اهل بيت(ع) و بخصوص سيد شهيدان، امام حسين(ع)، دسته اي از هنرمندان نقاش نيز به اين مقوله پرداخته اند تا گوشه اي از عشق و ارادت خود را نسبت به شهيد مظلوم كربلا با نقوشي كه بر بوم ها و پرده هاي نقاشي شان ترسيم مي كنند، به نمايش بگذارند. در آثار اين تصويرگران عاشورايي، علاوه بر ابراز عشق و ارادت، مي توان به تماشاي تحسين رشادتها و دلاوري هاي مردان خدا نشست و بخشي از صحنه هاي چنين واقعه تاريخي عظيم را تصور نمود.
در اين راستا عده اي از نقاشان معاصر به خلق مفاهيم عاشورايي پرداخته و هر كدام با به كارگيري عنصر ها و نشانه هايي كه در ذهن دارند، سعي مي كنند عشق طلبي و عشق آفريني عاشورا را نمايش دهند.
عليرضا آدم بكان متولد ۱۳۵۵ تهران، كارشناس نقاشي از دانشكده هنر و معماري دانشگاه آزاد اسلامي و فارغ التحصيل نقاشي از هنرستان هنرهاي تجسمي است كه آثارش تاكنون در چندين نمايشگاه گروهي در داخل و خارج از كشور شركت داشته اند. اين هنرمند درباره اثر عاشورايي خود مي گويد: «محرم: ماه عشق! وحدت! شهادت! حرم! حرام! حرمت!... ذوالجناح پاي بر زمين مي كوبد! كف به دهان دارد و تشنگي اهل بيت سقا مي طلبند و عباس(ع)! دلاوري است كه ابتدا دست قربان مي كند و سپس بي محابا... جان را!! و اينك بي دست و هروله كنان... اما سپاه دشمن....
مرتضي اسدي نقاش معاصر ديگري كه در اين خصوص فعاليت داشته و عنوان يكي از آثارش ابوالفضل العباس(ع) است كه در ابعاد ۱۳۰ در ۱۳۰ سانتي متر و با تكنيك اكريليك روي بوم كار شده است. اين نقاش كه متولد ۱۳۳۶ تهران، كارشناس ارشد تصويرسازي از دانشكده هنرهاي زيبا، دانشگاه تهران و كارشناس نقاشي است، درباره اثر خود اين جمله را بيان مي كند: نوكري ابوالفضل العباس(ع) فريدون اميدي نيز يكي ديگر از نقاشان معاصري است كه به تصوير واقعه عاشورا از ديدگاه خويش پرداخته است.
فريبا ايزد شناس در يكي از آثارش با عنوان عاشورا، عدالت، نور كه با ابعاد ۲۰۰در۱۶۰ سانتي متر و تكنيك رنگ و روغن روي بوم سه تكه اجرا شده است، در اين زمينه به كار پرداخته و مي گويد: در اين اثر كه از اصل روايتگري در نقاشي هاي چند لته اي استفاده شده، سعي براين است تا راه رسيدن به نور (الله ولي الذين امنوا يخرجهم من الظلمات الي النور...) را از نگاه نقاش به مخاطب انتقال دهد. در اين تابلو كه تركيبي از سه لته است، لته اول مربوط به جنگ است و آتش و در لته دوم، جمعيتي سماع كنان در تاريكي حركتي به سمت نور دارند و لته سوم، نمايي از حركت راهيان نور است. سعي من در اين اثر، بيان حركت ارزشمند انسان از ظلمت به نور است كه در يك نماي كلي به صورت يك پرچم و يك عقيده در اين نقاشي به اهتزاز درآمده است.
اين نقاش متولد ۱۳۳۹ خوزستان و كارشناس ارشد در رشته نقاشي است.
رضا بانگيز نقاش معاصر نيز تابلويي را با عنوان ظهر عاشورا محشر كبري در ابعاد ۱۵۰در۱۰۰ سانتي متر و با تكنيك حكاكي، چاپ كار كرده است. او كه متولد ۱۳۱۶ تهران و فارغ التحصيل نقاشي با۳۰ سال سابقه تدريس است. در مورد اين اثر خود گفته است: سلام بر حسين و خاندان حسين و عاشقان حسين. سلام بر اشك هايي كه براي حسين جاري شد. سلام بر رشادت و عدالت خواهي حسين. سلام بر نام جاويدان امام حسين(ع).
سيامك جمشيدي زاده متولد ۱۳۵۴ تهران و كارشناس نقاشي از دانشكده هنر و معماري دانشگاه آزاد اسلامي كه بيشتر در موقعيت يك گرافيست فعال است، درباره يكي از آثارش كه با موضوع عاشورا كار شده مي گويد: يك اثر هنري در هر شاخه اي از هنر كه باشد، يك جريان شفاف و خلاق است كه از يك واقعيت، يك پديده مي آفريند. يك موجود تازه با جان و بدني تازه كه ريشه و روحش نشأت گرفته از موضوع اثر است. عاشورا، صحراي كربلاست. عاشورا تصوير پيكرهاي غلتيده بر شنهاي داغ است و در يك كلام، عاشورا، عاشورا است و نقاشي، نقاشي.
مقام عشق با ابعاد ۲۵۰در۲۰۰ سانتي متر و تكنيك رنگ روغن روي بوم، عنوان يكي از آثار كاظم چليپا نقاش معاصر است. او مي گويد: پرده را متأثر از واقعه عظيم عاشورا با ارادت تمام نسبت به جان عالم و آفرينش حضرت حسين بن علي(ع) ترسيم كرده ام. هر چند رسم غيرت و مردانگي محض و روح بلند مهر و حقيقت را نه با قلم و رنگ و نه با سخن و تفسير مي توان تفسير كرد. در كار آن گودال آسماني كه خورشيد حقيقي بر سر نيزه قرار گرفت، بانوي بي بديلي داغ همه عالم را به سوگ نشسته است و اين تمثيل جانفرسا كه در تنور فطرت آدمي جان گرفته است، همواره مرا با پرسشي دروني و سرنوشت ساز مواجه مي كند: همه هستي من كه رهين منت خون خداست، چه نسبتي با او دارد؟
خسرو خسروي اثري با عنوان برمدار سنت هايمان دارد كه در زمينه واقعه عاشورا خلق شده است. اين نقاش كه متولد ۱۳۴۳ تهران و كارشناس ارشد پژوهش هنر از دانشگاه هنر است، چنين مي گويد: حيات همزمان نشانه هاي سنتي و معاصر در فضاي آئيني عزاداري امام حسين(ع) انگيزه ترسيم تابلويي با عنوان برمدار سنت هايمان» شده است. اين اثر به صورت ترسيم هاي مختلف يا تلاوتهاي متفاوت از نشانه هاي تصويري عزاداري بر روي يك پرده با زمينه اي مشكي و هاله هاي آبي روشن به دور اجزا ، ارائه شده است. كل اثر مثل كلاژهايي است از تمثيل هاي رنگي متأثر از پرده هاي قهوه خانه اي كه خود ميراث دار فرهنگي اين روايت هستند. در كنار اجزايي معاصر مثل شكل يا تصوير افرادي در حال سوگواري. ميراث تصويري به صورت رنگي و الوان ولي نشانه هاي معاصر خاكستري و به صورت طراحي ترسيم شده است كه خود جنبه هاي مفهومي اثر را تشديد مي كند.
احمد خليلي فرد نيز در اين خصوص اثري را با نام مقام عشق خلق كرده كه در ابعاد ۲۰۰در۲۰۰ سانتي متر و با تكنيك رنگ روغن روي بوم ارائه شده است. اين هنرمند نقاش نيز در اثر خود جلوه هاي هنر عاشورايي را بر مخاطب مي نماياند.
ليلي درخشاني نقاش معاصر ديگري است كه با ارائه اثري انتزاعي به مضمون عاشورا پرداخته و در مورد آن مي گويد: اين كار قرار بود به صورت تكه هاي نقاشي شده باشد كه به هم وصل شده و تبديل به يك چهل تكه شوند. سپس كه قرار شد تبديل به تابلوي روي بوم و چهار چوب باشد، سعي كردم همان ساختار چهل تكه اي خودش را حفظ كند. درخشاني متولد ۱۳۴۰ سمنان است و در رشته مجسمه سازي و نقاشي، تصوير سازي و گرافيك فعاليت دارد.
عاشورا و خاطرات آن و رمز و رازهاي آن را از زادگاهم هنوز به ياد مي آورم. بازي رنگين پرچمها و علم ها با رنگ كاهگل ديوار و صداي حسين حسين در پيچ و خم ديوارهاي كاهگلي و اعتقاد عميق انسان هاي پردرد براي گشايش دردهايشان در اين روز . اين جملات علي ذاكري نقاش است كه اثري را با نام» تعزيه در سوكهريز (اكريليك روي بوم) ارائه داده است. وي متولد ۱۳۳۸ ابهر و كارشناس ارشد نقاشي از دانشكده هنر دانشگاه تربيت مدرس است.
حسن سلطاني از ديگر هنرمنداني است كه تابلويي را با عنوان نوري در تاريكي وجود (رنگ و روغن روي بوم) با موضوع عاشورا ارايه كرده است. وي كه متولد ۱۳۴۷ تهران و كارشناس نقاشي است، گفته است: برايم اين كار بسيار جالب بود. پيدا كردن نوري بود در تاريكي وجودم. اين جست وجو بسيار شيرين و جذاب بود.
ناصر سيفي نيز كه نزديك به ۲۰ سال است نقاشي مي كند، اثري دارد با نام ياحسين (ع) كه در ابعاد ۱۲۰در۱۲۰ سانتي متر و اكريليك روي بوم كار شده است. وي در كنار ارايه اين تابلو، ارادت خويش را با سرودن ابياتي درباره امام حسين(ع) نشان داده است: حسين آمد كه انسان كم نگردد/ نهال عشق و ايمان خم نگردد.
بشر گم گشته اي دور از وطن بود/ بشر تمثيل نعش بي كفن بود
حسين آمد به انسان ها وطن داد/ به خون خويش بر انسان كفن داد.
قدرت الله عاقلي متولد ۱۳۴۷ جلفا نيز با تكنيك چاپ اثري را با نام باز اين چه شورش است خلق كرده و در اين باره مي گويد: به ياد و خاطره هميشه ذهنم، كتيبه هاي معروف تكيه ها: باز اين چه شورش است كه در خلق عالم است/ باز اين چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است؛ كه از كودكي با من است .
هل من ناصر ينصرني راكب، مركب، پيروان عنوان مجسمه اي است از حسين فخيمي كه مضموني عاشورايي دارد. فخيمي متولد ۱۳۲۴ ابهر، مدرس هنر و داراي مدرك P.H.D از دانشكده هنرهاي زيباي مادريد است. او درباره كارش مي گويد:راكب: حضرت امام حسين(ع) در وضعيت پاياني جنگ به خواسته دروني خود (برپايي يكتايي) به كلمه لااله الاالله مبدل شده است.
مركب: ذوالجناح در حالي كه سخت ترين مراحل خستگي عمر خود را با از دست دادن دوست راكب خود طي مي كند؛ نماد ايشان را به صورت پرچم سبز حمل مي كند. پيروان؛ به نداي پيشواي خود با لباس ها و قوميت هاي مختلف، پير و جوان با هر آنچه كه در دست دارند، در پي ايشان مي روند. حضرت علي اصغر(ع) ،(اكريليك روي بوم) عنوان اثري است از اكبر نيكان پور، كارشناس ارشد تصويرسازي و مدرس هنر. وي از نقاشان معاصري است كه در ميان آثارش به قيام عاشوراي حسيني توجه نشان داده و در مورد اثر حضرت علي اصغر(ع) مي گويد: پرده مذهبي با حسي كودكانه و شاعرانه از واقعه شهادت حضرت علي اصغر( ع) با سطوح و طراحي پريميتيو در زمينه اي پر از نور و روشنايي و شهادت معصوم(ع) .
نقاشان قهوه خانه اي و واقعه عاشورا
در ميان موضوعات مختلفي كه نقاشان قهوه خانه اي به آنها پرداخته اند، موضوع زندگاني ائمه اطهار(ع) و به ويژه مسأله مبارزات و شهادت امام حسين(ع) و قيام عاشورا همواره مورد توجه مردم بوده است. استاد احمد خليلي يكي از نقاشان قهوه خانه اي با سابقه فعاليت طولاني در زمينه اين هنر است، وي در بخشي از گفت وگويي كه در ارديبهشت ماه امسال در خانه هنرهاي ايراني به همراه ديگر اساتيد اين رشته انجام گرفته، چنين مي گويد: «مهم ترين جرقه اين هنر در دوران صفويه زده شد. علت آن هم توجه پادشاهان صفوي از جمله شاه عباس به تشيع بود كه باعث شد اشاره بيشتري به وقايع روز عاشورا و قصص قرآني شود.
در ادامه استاد اسماعيل زاده مي گويد: «در قديم مردم علاقه خاصي به نقاشي هاي ما نشان مي دادند و گاهي كه ما تصاويري از ائمه اطهار مي كشيديم، مردم آنها را مثل يك شيء مقدس، عزيز مي شمردند. اگر تكيه اي پرده نداشت، مرشد براي روضه خواني آنجا نمي رفت.
استاد سيد جواد عقيلي نيز مي گويد: ما همگي متفق القول مي گوئيم كه عاشورا يك سوژه نيست، يك عشق است و عاشقان عاشورا خود ما هستيم كه با عشق، آن وقايع را تصوير كرده ايم.
زنده ياد حسين قوللر آغاسي از نقاشان سرشناس قهوه خانه اي است كه يكي از آثارش شمايل حضرت علي(ع) نام دارد. از ويژگي هاي كار اين استاد بزرگ، قلم گيري و دورگيري دور فيگورها بود كه تمام شاگردانش نيز در آثارشان به همين شيوه كار كرده اند.
زنده ياد محمد مدبر نيز در كودكي و جواني تعزيه خوان بود و به علت گرايش خاصي كه به مذهب شيعه داشت، بيشتر تابلوهايش را از واقعه عاشورا و ائمه اطهار مي كشيد. او معروف به نقاش عاشورا بود. از وي نقل مي كنند، استاد روز عاشورا و روز محشر را كه نقاشي مي كرد، در يك دستش قلم موي نقاشي بود و در دست ديگرش دستمالي خيس از اشكي كه مي ريخت. استاد حسن اسماعيل زاده (چليپا) نيز اثري دارد به نام جنگ تاريخي روز عاشورا- حضرت علي اكبر . او مي گويد: استاد من تعزيه خوان بود و داستان هاي سيدالشهداء را مي كشيد.
«وقايع عاشورا» عنوان تابلويي است از زنده ياد عباس بلوكي فر كه يكي از ماهرترين شاگردان مرحوم حسين قوللر آغاسي بود.
استاد محمد فراهاني نيز از پيشكسوتان نقاشي قهوه خانه اي اثري را خلق نموده كه «جنگ حضرت قاسم و علي اكبر در روز عاشورا» نام دارد. اين هنرمند مي گويد: مدت ۳۰ سال براي درويش ها پرده مي كشيدم. وقتي تعداد آنها كم شد و پرده خواني از رونق افتاد، كم كم شيوه كاري ام را تغيير دادم و به سفارش مشتري، تابلوهايي از شاهنامه كشيدم .
استاد سيد جواد عقيلي نيز در ميان آثارش، تابلويي را با عنوان «جنگ حضرت قاسم(ع)» ترسيم كرده است. او در باره كارهايش مي گويد: «مسايل مذهبي و علاقه به آنها با زندگي ما ايرانيان عجين است و در خون تك تك ما جريان دارد. پس از گذشت قرن ها همه ما عاشورا را مي شناسيم و اين چيزي است كه سينه به سينه به ما رسيده است و به دليل علاقه اي كه داشتم، تصميم گرفتم اين ارزش ها را دستمايه هنرم قرار دهم» .
يكي ديگر از استاداني كه در ترسيم نقاشي هاي قهوه خانه اي، نامي آشنا و سرشناس است، استاد احمد خليلي است. او اثري دارد با عنوان «نبرد حضرت ابوالفضل(ع)» كه آن را با رنگ و روغن بر روي بوم و در ابعاد ۷۰در۱۰۰ سانتي متر به تصوير كشيده است. او مي گويد: «اولين شرر و جرقه اي كه بر جانم نشست از محمد مدبر بود با كار جادويي اش روي پرده عاشورا. آن روز و آن دكه محقر مرشد و آن افسون خط و رنگ مد بر چنان شيفته ام ساخت كه تا امروز همچنان بي قرار و ناآرام و به دنبال گمشده اي مي گردم.»
