Hamshahri Newspaper

با آغاز سال جديد شمسي، بار ديگر انتشار صفحه يادداشت هاي مدرسه اي براي پدران و مادران را با هشتمين بخش آن پي مي گيريم. از نخستين شماره اي كه اين ستون در همشهري گشوده شده، علاوه بر مسائلي كه نويسنده مناسب تشخيص داده است، نامه ها و تماس هاي تلفني برخي خوانندگان نيز در تعيين مسير نگارش سرفصل ها و بخش هاي متنوع اين ستون مؤثر بوده اند. از اين رو به خاطر دريافت نامه هاي متعدد از مخاطبان روزنامه (معلمان و خانواده ها)، در زمينه اختلالات رفتاري كودكان دانش آموز و وجود اختلاف نظرهاي گوناگون در اين زمينه، از مؤلف يادداشت هاي مدرسه اي خواسته شده است كه محور اصلي يكي از مطالب خود را به موضوع مشكلات رفتاري دانش آموزان اختصاص دهد. از اين رو مطالب اين شماره و شماره بعدي به اين موضوع اختصاص خواهد يافت.
دانش آموز و كودكي كه دچار مشكل رفتاري است، چه مشخصاتي دارد؟ اساساً مشكل رفتاري چيست و چه گستره اي دارد؟ آيا به محض مشاهده هر مشكل يا اختلالي در دانش آموز، اجازه داريم عنوان مشكل يا اختلال رفتاري بر آن بگذاريم؟
بسياري از دانش آموزان و كودكان با مشكلات رفتاري خفيفي روبه رو هستند كه عدم شناخت و درمان به موقع آنها از سوي پدران، مادران، معلمان و مربيان، باعث تشديد و گسترش آنها مي شود. در اين بخش از يادداشت هاي مدرسه اي براي پدران و مادران، درصدديم، نمايه اي از مشكلات رفتاري متعددي را كه ممكن است كودكان و نوجوانان با آنها مواجه شوند، به صورت فهرست ارائه دهيم. شناخت هر يك از اين مشكلات، به مطالعه و كسب اطلاعاتي علمي و دقيق نياز دارد و درمان هر ناهنجاري رفتاري نيز، به طور يقين و بدون مراجعه به مراكز رفتار درماني و انجام مشاوره هاي كلينيكي امكانپذير نيست. هر چند ممكن است كه در بعضي موارد، صرفاً شناخت مشكل، به تغيير رفتار در والدين و مربيان منجر شود و همين تغيير رفتار، باعث كاهش يا از ميان رفتن مشكل رفتاري در كودكان و نوجوانان شود.
گستره پراكندگي اختلالات رفتاري كودكان و نوجوانان در هفت گروه طبقه بندي شده اند كه ممكن است، بسته به موقعيت سني، خانوادگي، اجتماعي، جغرافيايي و موقعيت هاي ديگر، در كودكان و نوجوانان متفاوت، شدت و ضعف داشته باشند. بار ديگر، يادآوري اين نكته ضروري است كه همه اختلالات رفتاري كه در اين فهرست آمده اند، از درجه و اهميت يكساني برخوردار نيستند و ممكن است هر كودك و نوجواني، در گذر از دوران كودكي و نوجواني يكي از اين اختلالات را از خود بروز داده باشد. در واقع، وقتي رفتارشناسان مي گويند، بيش از ۷۰ درصد كودكان دچار مشكلات رفتاري هستند، منظور آنها اختلالات رفتاري بزرگ و كوچكي است كه در اين فهرست از آنها نام برده شده است.
گفتني است، توجه به سن كودك و دانش آموزي كه در حال مطالعه روي رفتار او هستيم و مراجعه به افراد متخصص يا كلينيك هاي مشاوره و روانشناسي در هر مورد خاص و نيز مشاوره و گفت وگوي اوليه با افراد صاحب نظر در مدرسه، همچون: مدير، معاون، مشاور و مربي الزامي است.
مشكلات جسمي، رواني و رشد كودك
اين نوع مشكلات رفتاري كه در گستره وسيعي قرار مي گيرند، در سه بخش قابل مشاهده هستند:
الف) اختلال حسي- حركتي، شامل: اختلال در تلفظ، كم شنوايي، كم بينايي، اختلال در هماهنگي اعضا و اختلال عضلاني.
ب) اختلال در سيستم عصبي، شامل: فلج مغزي، فلج عضلاني و صرع.
ج) تغيير شكل جسماني، شامل: بدشكلي عضوي، بدشكلي پوستي، كچلي، قطع عضو، چاقي مفرط، لاغري مفرط، گوژپشتي و نظاير آنها.
مشكلات تحصيلي
گروهي از روانشناسان، اين قبيل مشكلات را در زمره اختلالات رفتاري به حساب نمي آورند، ولي به اعتقاد آموزشكاران، مشكلات تحصيلي، اگر چه ممكن است در ظاهر امري خيلي ساده به نظر برسند و حتي اصلاً مشكل تلقي نشوند، اما زمينه ساز اختلالات رفتاري حاد و شديدي هستند كه ممكن است در كودكان و نوجواناني كه به سنين بالاتر رسيده اند، بروز كنند. مشكلات تحصيلي به طور عام شامل اين موارد هستند:
اختلال يادگيري در خواندن، اختلال يادگيري در نوشتن يا املا، اختلال يادگيري در حساب، افت تحصيلي، ترك تحصيل، ناتواني در انجام تكاليف، تقلب در امتحانات، ديرآموزي، عقب ماندگي ذهني، ضعف درسي، بي توجهي به درس و كلاس درس، اخراج از كلاس و مدرسه و موارد مشابه ديگر.
مشكلات روان رنجوري (نوروماتيك)
شايد بتوان اين بخش از اختلالات را دقيقاً رفتاري دانست، ولي بايد بپذيريم كه بروز اين مشكلات نيز، دفعتاً و آني نيست و حاصل تجمعي از رفتارهاي غلط والدين و مربيان و نيز رفتارهاي اصلاح نشده خود كودكان و نوجوانان است كه بعد از مدتي به شكلي حاد بروز پيدا مي كنند. براي اصلاح اين نوع اختلالات، شايد، فقط تغيير رفتار و برخوردهاي مناسب از سوي والدين و مربيان و اطرافيان كافي نباشد و به بهره جويي از مشاوره كلينيكي، خدمات مؤسسات خاص مشاوره اي و روانشناختي نيز احتياج باشد. اين مشكلات، عموماً در اشكال زير شناسايي شده اند:
اضطراب مفرط، ترس از مدرسه، اجتماع گريزي، اختلال اجتنابي، ترس هاي بيمارگونه، وسواس، افسردگي، خودكشي و اقدام به خودكشي، گوشه گيري و انزواطلبي، شكايت از دردهاي جسماني، خيالبافي، زودرنجي، بدبيني، خودبزرگ بيني، خودكم بيني، خودنمايي و انواع سايكوزها مانند اسكيزوفرني.
مشكلات كرداري
اختلالاتي كه در گستره چهارم مشكلات رفتاري دانش آموزان كودك و نوجوان طبقه بندي شده اند، مشكلات كرداري هستند. اين اختلالات، بيشتر از آن كه حاصل اخلاق و رفتار فردي كودك و نوجوان باشند، بازتاب رفتار والدين و مربيان آنها هستند. الگوبرداري و يا به عبارت ديگر، روي آوردن به كردار نادرست ديگران و مشاهده رفتارهاي غلط بزرگسالان، مي تواند در توسعه اين اختلالات، نقش اساسي داشته باشد. كاهش مشكلات كرداري، قبل از آن كه به مشاوره كلينيكي و آزمايش هاي روان شناسانه نياز داشته باشند، به تصحيح كردار والدين و مربيان احتياج دارند. توصيه مي شود، والديني كه فرزندان آنها مشكلات كرداري دارند، كتابهاي ويژه اين اختلالات و ساير منابع آموزشي مرتبط با آنها را مطالعه كنند. مشكلات كرداري، عمدتاً موارد زير را شامل مي شوند:
دروغگويي، پرخاشگري در كلاس و در منزل، دزدي، فرار از مدرسه، لجبازي يا بي اعتنايي متقابل، اختلال در منش، اختلال در شخصيت، اختلال در دقت و تمركز حواس، پوشش و آرايش نامناسب، فرار از منزل، تمارض، فحاشي، توهين به اولياي مدرسه، مبادله وسايل و اشياي مبتذل مانند: كتاب، مجله، نوار ويدئو، عكس و اسلايد، نوار صوتي، سي دي و...
مشكلات اخلاقي و جنسي
اختلالاتي كه در اين گستره قرار مي گيرند نيز تربيتي هستند و بسياري از آنها از الگوبرداري ناشي مي شوند، ولي بعضي ديگر ريشه هاي عميق تري دارند و توجه و بررسي جدي و شايسته تري را طلب مي كنند. برخي از اين اختلالات عبارتند از:
خودآرايي و پوشيدن لباس هاي جنس مخالف، همجنس خواهي، سوءاستفاده جنسي، استمنا، روابط غيراخلاقي با جنس مخالف، مصرف مشروبات الكلي و مواد مخدر، توزيع مواد مخدر، اعتياد به سيگار، مصرف ساير مواد مخدر، چشم چراني، ارتباط با محارم، نامه نگاري به جنس مخالف و مواردي مانند آنها.
مشكلات رفتاري و هيجاني ديگر
اين اختلالات رفتاري از اين جهت با اختلالات گستره سوم متفاوت هستند كه در مورد آنها نياز به بررسي هاي فردي بيشتر روي افرادي كه به اين اختلالات دچار هستند، احساس مي شود. به عبارت ديگر، ممكن است عوامل بروز يك اختلال رفتاري و هيجاني معين در يك نوجوان، كردار بزرگسالان او باشد. ولي در نوجواني ديگر، همين اختلال ناشي از محيط پرتنش دوستان، همسالان و يا مدرسه او باشد. در هر صورت، در شناسايي و درمان اين مشكلات، مانند ديگر اختلالات، به بهره گيري از خدمات مشاوره اي روانشناسان و افراد مطلع نياز داريم. عمده ترين مشكلات رفتاري و هيجاني عبارتند از: انگشت مكيدن، كثيف بودن، نامرتب بودن، ناخن جويدن، اختلال در خوردن(پرخوري، كم خوري)، بي اختياري ادرار، بي اختياري مدفوع، اختلالات خواب(پرخوابي، هراس در خواب، راه رفتن در خواب)، لالي انتخابي، تيك (حركات غيرمعمول)، اختلالات خفيف مهارتي حركتي، لكنت زبان، پرجنبشي، اختلالات شخصيتي و مواردي مانند آنها.
مشكلات خانوادگي
گسترده ترين اختلالاتي كه در كودكان و نوجوانان ديده مي شود، ناشي از مشكلات خانواده هاي آنان است. مشكلات خانوادگي، ممكن است در مرحله نخست، اختلال رفتاري به نظر نرسند، ولي مي توانند منشأ و زمينه ساز بسياري از اختلالاتي باشند كه در شش گستره پيشين از آنها سخن گفتيم. شناسايي مشكلات خانوادگي، به اين مناسبت كه ريشه در خانواده دارند، عمدتاً جزو وظايف معلمان و مربيان دانش آموزان به حساب مي آيند. بديهي است، كودكاني كه از آموزش مدرسه اي بي بهره اند، به خودي خود، از اين نعمت اندك هم محروم خواهند بود.
مهمترين مشكلات خانوادگي قابل شناسايي را مي توان به شرح زير خلاصه كرد:
چگونگي رابطه فرزند با خانواده (بي توجهي والدين به كودك يا حمايت افراطي از او)، تأمين مخارج خانواده توسط افرادي غير از والدين (اقوام مادر، اقوام پدر و يا كساني ديگر)، بي سرپرستي، سكونت كودك در محلي غير از محل زندگي خانواده اصلي(خانواده مادر، خانواده پدر و سايرين)، بيماري هاي سخت افراد خانواده (پدر، مادر، خانواده پدر و ديگر نزديكان)، فوت يا شهادت نزديكان (پدر، مادر و سايرين)، عضويت در خانواده ۷ نفره به بالا، اختلافات فاميلي، اختلافات والدين، طلاق والدين، فساد اخلاقي افراد خانواده(پدر، مادر و سايرين)، بهره كشي از كودكان (توسط پدر، مادر يا سايرين)، اعتياد اعضاي خانواده به مواد مخدر و الكل(پدر، مادر، برادر و خواهر)، بيماريهاي عصبي يا رواني اعضاي خانواده(پدر، مادر، برادر و خواهر)، فقر مالي و ساير موارد مانند آن.
تا يادداشت بعدي، همه شما را به خداي بزرگ مي سپارم.