آزاده بهشتي
طرح هاي مصوب 30 سال پيش جوابگوي نيازهاي امروز تهران نيست، بخصوص براي منطقه اي مانند منطقه 12 كه داراي ابنيه تاريخي و فرهنگي است. اين اولين جمله اي است كه شهردار منطقه 12 در برخورد با موضوع بافت هاي تاريخي منطقه اش مي گويد.
زماني كه راهروي پيچ در پيچ شهرداري منطقه 12 تا اتاق شهردار را طي مي كنيم، بيش از هرچيز به ساختمان تاريخي خود شهرداري فكر مي كنيم. نماي داخلي كاملا مدرن و به روز شده است، اما در ابتداي در ورودي ستون هاي كلفت و پيچ در پيچ بيش از هر زمان ديگر يادآور قهوه قاجار و چكمه پوش هاي رضاخان و گذرهاي تنگ و باريك است كه زن چادر چاقچور به سر از كنار ديوار آن مي گذرد.
از راهروهاي باريك شهرداري مي گذريم و در طبقه پنجم به شهرداري مي رسيم كه بيش از هر شهردار ديگري درگير مسائل و معضلات شهري است.
آقاي ظفرقندي به عنوان اولين سئوال، تفكيك درصدي يا مساحتي بين نواحي مختلف منطقه 12 مي توان انجام داد.
۲۵ درصد از مساحت 16 كيلومتر مربعي منطقه 12، شبكه دسترسي است كه با احتساب اين موضوع مساحت خالص آن در حدود 12 كيلومتر مربع است كه شامل كاربري هاي مسكوني، تجاري، اداري و خدماتي است.
۳۰ درصد - حدود 5 كيلومتر - واحدهاي اين منطقه داراي ارزش هاي تاريخي، فرهنگي و مذهبي است كه علاوه بر اين 30 درصد از ساختمان ها متعلق به نهادهاي حكومتي اعم از نظامي و اداري است.
آيا با توجه به قدمت اين منطقه طرح تفصيلي براي اين منطقه پيش بيني كرده ايد؟
طرح تفصيلي كه براي منطقه 12 و در كل براي شهر تهران ديده شده است، سابقه 30 ساله اي دارد كه از زمان خود مي توانست بر اساس آن طرح هاي خدماتي هم داشته باشد، اما امروز وضعيت تهران و بخصوص منطقه 12 به گونه اي است كه طرح هاي مصوب 30 سال پيش پاسخگوي نيازهاي آن نيست.
جداي از بحث طرح تفصيلي توجه به بناهاي تاريخي در اين منطقه با توجه به گسترگي آنها چگونه بوده است؟
بناهاي تاريخي در صورتي با ارزش مي مانند كه نگهداري شوند و به طور مستمر از آنها نگهداري شود در صورتي كه از بعد از انقلاب اسلامي در حفظ و نگهداري آثار و ابنيه تاريخي چندان دقت نشده است، به طوري كه امروز شاهد مخروبه و متروكه شدن اين آثار هستيم.
در خصوص نگهداري ساختمان هاي تاريخي مي توان به 3 بخش عمده اشاره كرد. در اولين حالت ساختمان هاي فرسوده تاريخي با هزينه اي قابل مرمت و بازسازي است، در حالت دوم با هزينه بيشتر مي توان اين ساختمان ها را بازسازي كرد و در آخرين وضعيت، ساختمان ها غير قابل نگهداري هستند. در حالت اول و دوم، در دو برنامه كوتاه مدت خسارت كمتري به ساختمان هاي با ارزش وارد شده، اما با هزينه اي مي توان اين خسارت ها را جبران كرد.
نقش شهرداري ها در نگهداري ساختمان هاي تاريخي و ارزشي چيست؟
شهرداري ها در نگهداري ساختمان هاي ميراثي، ارزشي و فرهنگي ماموريت اصلي ندارند. سازمان مستقلي با اعتبارات مستقل وظيفه دارد تا با تملك اين ساختمان ها از آنها نگهداري كند. شهرداري ها هم در كنار اين سازمان در ارتباط با مساعدت هايي كه مي تواند انجام دهد يا مجوزهايي كه مي توانند بدهند وارد عمل مي شوند كه در طول اين چند سال، خصوصا 2 سال اخير شهرداري ها در بسياري از قسمت ها راسا وارد عمل شده، ساختمان هاي با ارزش را خريداري كرده اند.
به غير از ابنيه تاريخي، بافت هاي فرسوده منطقه 12 در چه وضعيتي قرار دارد؟
بافت فرسوده اي كه ما مي توانيم در كل منطقه 12 نام ببريم همان 30 درصدي است كه مجموعه 16 كيلومتري منطقه را تحت پوشش قرار مي دهد، اما تفاوتي كه بين بافت هاي فرسوده اين منطقه با ساير مناطق هست، وجود ساختمان هاي با ارزش تاريخي، فرهنگي و مذهبي است.
در مناطق ديگر بافت هاي فرسوده اي وجود دارد كه مي توان گفت تنها شامل بافت هاي مسكوني است، اما تمايز منطقه 12 در اختلاط ساختمان فرهنگي و تاريخي با ساختمان هاي مسكوني است.
متولي اصلي بافت هاي فرسوده كيست؟
وزارت مسكن و شهرسازي سياستگذار و متولي اصلي بافت هاي فرسوده در كشور است كه توقع ما هم ساماندهي و سياستگذاري براي احياي اين بافت ها در منطقه 12 است كه در اين بين شهرداري ها هم وظايف قانوني دارند كه البته به تنهايي قادر به انجام آن نيستند و نياز به تسهيلات ملي و عمومي دارند.
موثرترين عامل در كنار شهرداري و وزارت مسكن چيست؟
بانك ها به عنوان يكي از منابع مهم مالي مي توانند نقش موثري در اين بين داشته باشند، يعني با فرض اينكه سياست دولت به بازسازي، تخريب و نوسازي بافت فرسوده اي قرار بگيرد، نبايد بانك ها با وام هايي با بهره سنگين، قدرت بازسازي را از افراد بگيرند. بايد قوانين و تسهيلات با هم همسويي داشته باشد تا افراد به بازسازي و نوسازي بافت هاي فرسوده ترغيب شوند.
در مقابل تسهيلات شهرداري وزارت مسكن و شهرسازي نيز از طريق وام هايي كه در اختيار دارد در كنار بانك ها بايد به كمك شهرداري بيايند تا شعار تبديل و احياي بافت هاي فرسوده به واقعيت نزديك شود
فعاليت هاي انجام شده از سوي شهرداري براي ايجاد تسهيلات در مورد اين منطقه چه بوده است؟
محله سيروس به عنوان فرسوده ترين محله، منطقه اي است كه طبق كميسيون ماده پنج شوراي اسلامي شهر تهران و برخي از مصوبات، تسهيلات ويژه اي را براي مردم در اين محله ايجاد كرده است تا آنجا كه پرداخت عوارض زيربنا و براي ساختمان هاي چهار يا پنج طبقه، عوارض پايين در نظر گرفته شده است تا مردم تشويق شوند در بازسازي بافت هاي تاريخي مشاركت كنند.
در حال حاضر مصوبه اي داريم كه اگر فردي پلاك هايي را در بافت هاي فرسوده تجميع كند، از دو پلاك بالاتر تا حدود 70 درصد تخفيف عوارض مصوب شامل او مي شود.
در مقابل اين تسهيلات شهرداري، وزارت مسكن و شهرسازي نيز از طريق وام هايي كه در اختيار دارد، در كنار بانك ها بايد به كمك شهرداري بيايند تا شعار تبديل و احياي بافت هاي فرسوده به واقعيت نزديك شود.
تعيين كننده سياست هاي رسيدگي به ابنيه تاريخي در منطقه 12مشخصا، چه سازماني است؟
ما در اين زمينه تصميم گير نيستيم، اما شريك چرا. توليت بافت هاي تاريخي با توجه به كارهاي كارشناسي به عهده سازمان ميراث فرهنگي است، اما امروزه تعامل و مشاركت بين شهرداري و ميراث توانسته نتيجه خوبي را به دنبال داشته باشد.
تعامل و مشاركت شهرداري، شوراي شهر و سازمان ميراث فرهنگي در چه سطحي است؟
همكاري به اين صورت است كه ابتدا شناسايي ساختمان ها در سه اولويتي كه مطرح كرديم، صورت مي گيرد. در بخش نگهداري و مرمت، اين شناسايي توسط سازمان ميراث انجام مي شود و شهرداري و شوراي اسلامي شهر هم در جهت آن حركت مي كنند، البته شنيدم قرار است بودجه اي براي اين كار پيش بيني كنند كه براي نگهداري ساختمان ها، كمك بزرگي است. سازمان ميراث هم به تنهايي نمي تواند اين كار را انجام دهد، چون آنقدر اين بافت ها گسترده است كه اگر تمام اعتبارات پنج ساله را هم فقط در منطقه 12 متمركز كنند، باز احتمال مي دهم قادر نباشند كار را به انجام برسانند. قطعا در چنين كارهايي، حميت ملي لازم است.
ببينيد ما اگر بخواهيم يك ساختمان با متري 250 هزار تومان بسازيم، بهترين ساختمان را مي توانيم بسازيم، اما بازسازي ساختماني مثل ابوسعيد به دليل قديمي بودن حداقل چيزي حدود متري 600 هزار تومان هزينه دربرداشته، يعني دو برابر چيزي كه براي ساختمان نو نياز است. اين كار نياز به اعتبار سنگيني دارد. يقين دارم به دليل شكل كار و تعاملي كه ميان سازمان ميراث و شوراي شهر ايجاد شده، اثرات خوبي را در نگهداري اين بافت تاريخي شاهد باشيم.از سال گذشته باتوجه به اينكه استفاده ازانواع مصالح در انتقال قدمت تاريخي نقش ويژه اي داشته است، سياست بر اين اساس گذاشته شد تا ساخت بنا بر اساس مصالحي باشد كه يادآور بناهاي تاريخي و قديمي باشد و شهروندان بر اساس كميسيون ماده پنج موظفند در طراحي ساختمان از نوع خاصي مصالح استفاده كنند كه شكل سنتي خود را داشته باشد.
يكي از مراكز جذب توريسم در تهران، بازار است، اما آتش سوزي هاي مكرر آن تا حدودي از جلوه آن كم كرده و علاوه بر اين مشكلاتي را براي شهروندان ايجاد كرده است، دليل اين موضوع چيست؟
به جرات مي توان گفت عامل آتش سوزي هاي بازار به هيچ عنوان بافت فرسوده نيست. يك ساختمان كهنه به تنهايي عامل آتش سوزي نيست. بخش عمده اي از اين آتش سوزي ها نه به دليل تغيير كاربري، بلكه به خاطر بي احتياطي ها اتفاق افتاده است.
سال گذشته آتش سوزي در اثر قطعي برق اتفاق افتاد. برق رفت، مغازه درش بسته شد، برق آمد و در اثر رفت و آمد برق، جرقه ايجاد شد. كولر روشن بوده، اين باعث شد كه سيم كشي فرسوده داخل مغازه توان رفت و برگشت برق را نداشته باشد و تبديل به آتش سوزي شود.
آيا امكان تعريض خيابان ها و گذرهاي بازار براي دسترسي سريع تر آتش نشانان به محل آتش سوزي وجود دارد؟
بازار يك بافت تاريخي دارد، تعريض در بازار و بافت تاريخي، يك جراحي كور است. در برخي از كشورهاي اروپايي، توليد خودرو را بر اساس بافت تاريخي انجام مي دهند، براي اينكه بافت تاريخي حفظ شود. وقتي مشكلي پيش مي آيد، به جاي اينكه برويم روي بخش علت ها، در بخش معلول ها كار مي كنيم. بي احتياطي در بازار، يك عامل بزرگ است كه كل مغازه ها و حجره هايي كه در بازار هستند از وضعيت مطلوبي برخوردار نيستند. در مورد فرهنگ زندگي در منطقه 12 بايد حساسيت نشان بدهيم.
امروز بازار شاهد كالاي وارداتي است. از يك ميليون نفري كه در طول روز در منطقه 12 تردد دارند، نزديك به 300 تا 400 هزار نفر در محدوده بازار هستند.
براي آينده اين محدوده چه كاري كرديد؟
طرح تفصيلي بازار مراحل پاياني خود را گذرانده و آماده ارسال به كميسيون ماده 5 است. اين طرح تفصيلي به ما كمك مي كند كه از اين به بعد مردم و افرادي كه در محدوده 110 هكتاري بازار هستند، براي تخريب، نوسازي و بازسازي و جابه جايي راحت تر تصميم بگيرند. در عين حال بحراني ترين نقاط را در منطقه 12 شناسايي خواهيم كرد و طرح تفصيلي جديدي را براي آن تهيه مي كنيم كه اين دو نقطه يكي بازار است و يكي محله عودلاجان.
در طرح آينده بازار، فضاي 40 هكتاري براي فضاي خدماتي ايجاد خواهيم كرد. وقتي در 110 هكتار، 40 هكتار فضا براي خدمات ارائه شود، مشكلات كمتر مي شود. از طرفي اماكني مانند ايستگاه هاي آتش نشاني، جايگاه خود را پيدا مي كنند. ساختمان هايي كه تغيير كاربري پيدا كرده اند، به صورت كلان جايگاه خود را در فضاي محيطي بازار به صورت غير افقي پيدا خواهند كرد، يعني فضاهاي تجاري در جاهاي خودمتمركز ايجاد مي شوند.
بعد از تصويب كميسيون ماده 5، شاهد اين خواهيم بود كه بازار با تحول ويژه اي روبه رو شود.
باتوجه به وجود فضاهاي موجود براي جلب توريسم، چه برنامه اي را پيش بيني كرده ايد؟
در اين منطقه، فضاهاي كمي براي جلب توريسم نداريم. يكي از مسائلي كه با سازمان ميراث طرح شده و تعامل اين قضيه هم انجام شده، اين است كه منطقه 12 را به صورت 24 ساعته فعال كنيم. منطقه 12 به دليل تجاري بودن از ساعت پنج عصر به بعد، تقريبا تخليه است و حالت غير قابل استفاده اي پيدا مي كند، در صورتي كه پتانسيل هاي زيادي در اين منطقه وجود دارد، مانند پارك شهر كه نزديك به 250 هزار متر مربع است و از قديمي ترين و قشنگ ترين پارك هاي تهران است كه خوب نگهداري شده، كاخ گلستان، باغ ملي، ساختمان هاي موزه پست را داريم. اينها بايد فعال باشد و زنده شود.
براساس مصوبه 137 جلسه شوراي اسلامي در تاريخ 16/1/84 مبني بر چگونگي مشاركت شهرداري تهران در ساماندهي بافت هاي تاريخي، مذهبي و فرهنگي با همكاري كميسيون فرهنگي شورا و سازمان ميراث فرهنگي، تجديد ساختار مركزي تاريخي تهران را در سطح باروي دوم به مساحت 24 كيلومتر در دستور كار قرار گرفته است. 16 كيلومتر آن متعلق به منطقه 12 است و بخش ديگر آن در منطقه 11 قرار دارد. در صورتي كه در روز به دليل ترافيك، امكان استفاده از فضاهاي مختلف تاريخي و فرهنگي را نداريم، بايد فضاي مناسبي را در شب براي توريسم ايجاد كنيم.
آيا براي اين موضوع، برنامه ويژه اي داريد؟
ما بازار تهران را نمي توانستيم به صورت سابق رها كنيم. براي آن يك طرح اولويت دار تعريف كرديم كه حداقل براي جلب توريسم فضاي آلوده را به سمت بهبود حركت دهيم. كف سازي بازار را در سال 84-83 انجام داديم. در نظرسنجي ما از خارجي ها براي ورود به بازار اين يك حركت بسيار موثر بود. در طول روز، ورود موتورسوار را به محدوده بازار ممنوع كرديم. پليس محله را در 12 تا 14 نقطه ورودي بازار مستقر كرديم كه دائم كنترل حساب شده و بابرنامه اي داشته باشند. فضاي بازار در مقايسه با يك سال گذشته خود زمين تا آسمان فرق مي كند.
اگر در سال 82، 12 نفر در روز براي بازديد از بازار مي آمدند، امسال در روز، بالاي 30 تا 40 نفر را در محيط بازار آمار داريم. استفاده از كاخ گلستان ديگر در حوزه مسئوليتي ما نيست، ولي پيشنهاد ما به ميراث اين بوده تا از اين فضا استفاده كند و اداره اي با اين فضاها برخورد نكند.
شهرداري تهران براي اطلاع رساني به مردم در زمينه امكاناتي كه براي احياي بافت هاي فرسوده و تاريخي در اين منطقه وجود دارد، چه كرده است؟
شهرداري تهران در اين بخش تا حدودي وظايف خود را انجام داده است، حتي فراتر از آن چيزي كه شما تصور كنيد، عمل كرده. در حقيقت بايد بررسي كرد كه چرا زمينه براي حضور نيست. بخشي از منطقه 12 تجاري است كه در آن سكونت نيست، در محدوده منطقه 12، 11 يا 12 هكتار تجاري و بازار را مي توانيم تعريف كنيم. از اين 16 كيلومتر مابقي به عنوان بافت مسكوني، تاريخي و اماكن عمومي مطرح است و ما فراتر از آن اطلاع رساني كه فكر مي كنيد، رفته ايم. خيلي از مصوبات شوراي اسلامي شهر را به مساجد مي فرستيم. روابط عمومي خيلي از اين مصوبات را به شوراي محلي مثل امامزاده يحيي فرستاده و حتي بعضي اوقات صحبت هاي ما را نقد مي كنند. ما فراتر از آن چيزي كه ارتباطات و اطلاع رساني در آن تعريف مي شود، حركت كرده ايم.