عكس: علي اكبر شيرژيان
امير موسي كاظمي
شايد اگر معضل ترافيك نبود، هيچ گاه طرح انتقال نمايشگاه بين المللي تهران از محل فعلي به مكاني ديگر، بر سر زبان ها نمي افتاد، اما خوشبختانه يا متاسفانه هميشه بهانه اي براي يافتن گزينه هاي جديد هست؛ خوشبختانه، از ديد كساني كه معتقدند اراضي اطراف اوين باارزش تر از آن هستند كه صرف نمايشگاه هاي موقت و فصلي شوند و متاسفانه، از ديد افرادي كه اين طرح را به تعويق انداختن حل مسئله مي دانند به جاي حل آن.
به هر حال داستان انتقال نمايشگاه بين المللي تهران با همه فراز و نشيب هايش به آخر رسيده است و بزودي بايد شاهد به زمين خوردن كلنگ احداث نمايشگاه جديد در شهر آفتاب باشيم؛ كلنگي كه اميدواريم به سرنوشت آنچه در سال 79 و توسط كروبي، رئيس وقت مجلس شوراي اسلامي در شهر پرند به زمين خورد، دچار نشود.
نمايشگاهي در شهر آفتاب
فقط كافي ست يك بار گذرتان به اتوبان تهران قم افتاده باشد تا بدانيد نامگذاري اراضي آستان قدس حضرت امام خميني (ره) به نام شهر آفتاب علاوه بر وجه تسميه اصلي آن، چقدر با موقعيت جغرافيايي محل همخواني دارد. اين شهر جديد كه قرار است نمايشگاه بين المللي جديد تهران را در دل خود جاي دهد در نزديكي مرقد مطهر حضرت امام (ره) و در كنار اتوبان تهران قم واقع شده است؛ همان جايي كه نقطه ورودي پايتخت از نيمه جنوبي كشور به شمار مي رود و به نظر مي رسد از لحاظ دسترسي به شبكه بزرگراهي تهران، وجود شبكه حمل ونقل ريلي و نزديكي به فرودگاه بين المللي امام خميني (ره)، معيارهاي لازم را داراست، البته اگر اين زيرساخت هاي فعلي بتواند پاسخگوي نياز آينده شهر باشد.
بر اساس تصويب شوراي اسلامي شهر تهران نمايشگاه جديد با زيربنايي به مساحت 800 هزار مترمربع فضاي پوشيده و 600 هزار مترمربع فضاي روباز، در زميني به مساحت 350 هكتار از اراضي شهر آفتاب احداث خواهد شد. در طرح اوليه اين نمايشگاه 120 هزار مترمربع فضاي نمايشگاهي، 128 هزار مترمربع فضاي خدماتي، 220 هزار مترمربع پاركينگ سرپوشيده و 200 هزار مترمربع مراكز تجاري به همراه 200 هزار مترمربع پاركينگ در فضاي تجاري، سالن كنفرانس، مسجد، هتل هاي 5 ستاره و 3 ستاره و اماكن ورزشي در نظر گرفته شده است.
به گفته مهندس حسن بيادي - نايب رئيس شوراي شهر- هزينه اوليه احداث اين نمايشگاه بالغ بر 800 ميليارد تومان پيش بيني شده كه از سوي بخش خصوصي تامين خواهد شد و در صورت تامين اعتبار، پروژه ظرف مدت دو سال به بهره برداري مي رسد.
بيادي همچنين از انتخاب شركت آلماني G.M.D به عنوان طراح و مشاور اين پروژه خبر مي دهد و مي گويد: براي طراحي اين نمايشگاه از 20شركت مهندسي مشاور داخلي و خارجي دعوت به عمل آمد كه در نهايت، اين شركت آلماني كه تاكنون طراح بيش از 10 نمايشگاه بزرگ دنيا بوده و رتبه نخست جهاني را در رابطه با احداث نمايشگاه هاي بين المللي كسب كرده، به عنوان طراح و مشاور انتخاب شد .
چرا انتقال؟
تصويب طرح اجراي پروژه نمايشگاه بين المللي جديد در شوراي اسلامي شهر تهران، گرچه از اراده مديريت شهري پايتخت براي انتقال نمايشگاه از محل فعلي به موقعيت جديد در شهر آفتاب حكايت دارد، اما اين دليل موجهي براي عدم ابراز عقيده مخالفان نمي شود. آنها معتقدند با انتقال نمايشگاه، فقط مشكل ترافيك را به نقطه اي ديگر منتقل كرده  و در واقع حل مسئله را به تعويق انداخته ايم.
مهندس علي اكبر لبافي، كارشناس ارشد عمران در شاخه راه و ترابري، سرپرست گروه كارشناسي ست كه از سوي وزارت بازرگاني، مامور تحقيق در مورد مسئله انتقال نمايشگاه بين المللي و ارائه راه حل هاي احتمالي شد. او در گفت وگو با پايگاه اطلاع رساني شهرسازي و معماري از نتيجه بررسي هاي اين گروه مي گويد: در بخش مطالعات ترافيكي كارشناسان اين مجموعه، مطالعات ما روي دو محور مهم ترافيكي متمركز بود. اول، ترافيكي كه به واسطه برپايي نمايشگاه ها در محل فعلي آن در پايتخت ايجاد مي شود و تاثير آن بر حجم ترافيك منطقه و شهر و دوم، بررسي كارايي راه ها و مسيرهاي اطراف نمايشگاه و مسيرهاي اصلي. هم اكنون بيشترين عاملي كه براي انتقال نمايشگاه ذكر مي شود، اثرات منفي محور اول است، در حالي كه در مطالعاتي كه ما انجام داده ايم، اثرات منفي محور دوم را بسيار بيشتر از اثرات منفي محور نخستين ديديم .
مهندس لبافي بحث را اينچنين ادامه مي دهد: ببينيد! عامل اول بستگي به نوع، اندازه، خصوصيات استفاده كنندگان، توزيع و وسايل حمل ونقلي كه مراجعان از آن استفاده مي كنند، دارد. در مورد نمايشگاه تهران، تمام اين موارد قابل برنامه ريزي و در نتيجه قابل حل است. به عنوان مثال در يك مجتمع ساختماني يا تجاري، شما نمي توانيد ميزان و زمان فعاليت ها را تغيير دهيد، ولي در نمايشگاه مي توانيد اين تغيير را ايجاد كنيد. مثلا مي توان ساعت بازديد را از 8 صبح به 10 صبح تغيير داده، يا تعداد مراجعان را با تدبيري تنظيم كرد يا مثلا به جاي سه نمايشگاه يك نمايشگاه ترتيب داد يا سيستم هاي حمل ونقل خاص و ويژه اي براي جا به جايي بازديدكنندگان از آنجا در نظر گرفت. بر اساس مطالعات انجام شده 60 درصد از سفرها به سوي نمايشگاه توسط خودروهاي عمومي و 40درصد آن از طريق خودروهاي شخصي انجام مي شود، در حالي كه در سطح شهر تهران، اين آمار كاملا برعكس است. پس چنانچه تدبيري براي بهتر شدن انتقال مسافران انديشيده شود، مي توان اين 60 درصد را افزايش داده، در نتيجه از حجم ترافيك ايجاد شده، كاست. اما در بخش دوم، عمده مشكلات برمي گردد به ورودي و خروجي هاي نمايشگاه كه باعث اختلال در ترافيك مي شود. مثلا سوار و پياده كردن مسافران، ورودي ها و خروجي هاي منتهي به نمايشگاه و ... . عمده مشكلات نمايشگاه تهران از اين دست است كه كمتر به آن توجه شده و مي شود.
براساس داده هاي آماري، نمايشگاه تهران، تنها در 40 درصد از روزهاي سال فعال است. از سوي ديگر در 90 درصد از زمان هايي كه نمايشگاه داير است، مراجعه كنندگان آن كمتر از 10 هزارنفر در روز هستند كه بررسي هاي انجام شده نشان مي دهد، به لحاظ كنترل ظرفيتي و ترافيك، اين تعداد مشكلي براي راه ها و بزرگراه هاي اطراف نمايشگاه ايجاد نمي كند، چرا كه بزرگراه چمران در روزهاي عادي نيز ترافيك اشباعي دارد؛ پس بود و نبود تعداد ديگري خودرو نيز تاثير چنداني بر ترافيك آن نخواهد داشت. فقط در 10 درصد از نمايشگاه هاي برپا شده، تعداد بازديدكنندگان بيشتر از 10هزار نفر بوده و تاثيرات آن بر ترافيك محسوس است.
اين آمار نيز مربوط به چهار نمايشگاه عمومي پوشاك، كتاب، خودرو و كامپيوتر است. اين 10درصد نمايشگاه ها، به عبارتي 4درصد از روزهاي سال را به خود اختصاص مي دهد. يعني چيزي حدود 20 روز! يعني شما به خاطر اين 20روز مي خواهيد نمايشگاه بين المللي را منتقل كنيد!
براساس مطالعات صورت گرفته توسط گروه پژوهشگر وزارت بازرگاني، مشكل ترافيك اطراف نمايشگاه با انتقال آن رفع نمي شود. به اعتقاد اين گروه، راه حل در مديريت صحيح اين منطقه است. مهندس لبافي براي اعمال اين مديريت، پيشنهاداتي هم دارد: براي حل مشكل ترافيك نمايشگاه با امكانات موجود مي توان چهار راه حل پيشنهاد داد. اول، حذف نمايشگاه هاي غيرتخصصي يعني نمايشگاه هايي با بيش از 30هزار مراجعه كننده در روز.
دوم: تكميل شبكه راه ها و بزرگراه هاي منطقه و تقاطع هاي غيرهمسطح؛ اين راه حل، هم اكنون نيز جزو طرح هاي مصوب شهرداري ست، اما بايد تكميل آنها تسريع شود. به عنوان مثال تكميل بزرگراه هاي چمران- سئول، همت- رسالت، كردستان (بين نيايش تا چمران)، نيايش به صدر (و پيوستن آنها به چمران).
سوم: مديريت ترافيك. درست است كه براي پاسخگويي به حجم ترافيك بايد راه ساخت، اما براي مرتفع كردن اثرات منفي آن بايد مديريت ترافيكي قوي داشته باشيم. اين فاكتور يكي از مهمترين راه حل هاي مورد تاكيد ماست، چرا كه راه حلي ارزان و تقريبا كوتاه مدت است. اقدامات ديگري مانند حذف پياده رو در چمران، طرح احداث ايستگاه هاي تردد همگاني، احداث پاركينگ ها و... از جمله همين موارد است. و بالاخره چهارمين پيشنهاد تقويت شبكه حمل ونقل همگاني، مانند احداث مسيرهاي اتوبوس رو بيشتر براي منطقه مزبور، مسيرهاي اتوبوس ويژه نمايشگاه و احداث ايستگاه مترو نمايشگاه .
البته مشكل سرپرست مطالعات ترافيكي طرح انتقال نمايشگاه تهران با شهر آفتاب نيست، چرا كه او معتقد است كه چنانچه نمايشگاه همين رونق امروزي را داشته باشد، در هر جايي كه باشد باز همين مشكلات را ايجاد خواهد كرد. شهر آفتاب هم از اين قاعده مستثني نيست. مشكلات شهر آفتاب، كمتر از چمران نيست. با وجود بهشت زهرا(س)، شاهد بارترافيك در دو روز آخر هفته هستيم. از سوي ديگر، به دليل اينكه شهر آفتاب سر راه ورودي هاي تهران قرار دارد، مشكلات ترافيكي زيادي را در پيك هاي ترافيكي خواهد داشت. اين در حالي ست كه الان تقريبا مشكلات ترافيكي چمران و شاهراه هاي اطراف ثابت است. طبق اصول علمي، هرچه از مركز ثقل سفر دورشويم، خطا كرده ايم، پس نه شهر آفتاب و نه هيچ نقطه ديگري براي جابه جايي نمايشگاه مناسب نيست .
دكتر كمال شعار- كارشناس ترافيك- يكي ديگر از مخالفان انتقال نمايشگاه تهران از مكان فعلي ست. البته انتقادات او بيشتر روي محور استفاده از وسايل شخصي متمركز است: مشكل ترافيكي نمايشگاه فعلي به واسطه استفاده بيش از حد بازديدكنندگان از خودروهاي شخصي ست، علت آن هم نبود سيستم حمل ونقل ريلي در اين منطقه است.البته اين دليل بر ايجاد پاركينگ هاي بيشتر نيست چرا كه اصلا ضرورتي ندارد مردم با ماشين هاي شخصي به نمايشگاه بروند. به نظر من بايد به جاي ايجاد پاركينگ ازخدمات پاراترانزيت از جمله خودروهاي ون 15-10 نفره در كنار ناوگان حمل ونقل عمومي استفاده كرد و تقاضاي مردم را پاسخ داد .
دكتر كمال شعار درباره بهترين مكان براي جايگزيني نمايشگاه بين المللي به ايرانشهر مي گويد: در جايي بايد اين نكته را در نظر داشت كه زمين هاي با ارزش بالا صرف احداث نمايشگاه نشوند. در واقع مي توان از زمين هاي ارزاني كه به شبكه ريلي دسترسي داشته و به شبكه بزرگراهي شهر متصل باشند، استفاده كرد. در عين حال بايد هزينه پاركينگ را بالا برد تا مردم كمتر از خودروهاي شخصي استفاده كنند. در اين طرح بايد به اين نكته توجه كرد كه اين جابه جايي چقدر صرفه اقتصادي دارد .
تاكيد اين كارشناس ترافيك بر تغيير نگاه به موضوع است؛ كاري كه در گفته هاي مهندس لبافي هم نمود پيدا كرده بود.
چرا شهر آفتاب؟
هرچند نتيجه تحقيقات گروه مطالعاتي وزارت بازرگاني، جابه جايي نمايشگاه تهران را به هيچ وجه مقرون به صرفه نمي داند، اما قطعا اعضاي شوراي شهر تهران كه راي به تصويب اين طرح دادند براي كار خود توجيه مناسبي داشته اند. دكتر رضا واعظ آشتياني- خزانه دار شوراي اسلامي شهر تهران- درگفت وگو با ايرانشهر به ويژگي هايي اشاره مي كند كه شهر آفتاب را در مقايسه با مكان فعلي نمايشگاه و ساير گزينه هاي مطرح شده متمايز مي كند: شهر آفتاب امكان دسترسي به مترو، شبكه بزرگراهي تهران، بزرگراه تهران- قم، بزرگراه تهران ساوه و فرودگاه امام خميني(ره) را دارد و در واقع تمام زيرساخت هاي لازم براي تبديل شدن به يك نمايشگاه بين المللي متناسب با استانداردهاي جهاني را داراست . اين عضو شوراي شهر تهران درباره چگونگي انتخاب اين محل مي گويد: شهر آفتاب از اراضي آستان قدس امام خميني(ره) است و پيشنهاد احداث نمايشگاه بين المللي در اين مكان هم از سوي توليت حرم مطهر داده شد كه شوراي شهر هم پس از بحث و بررسي پيرامون اين پيشنهاد با اكثريت آرا، طرح انتقال نمايشگاه بين المللي به شهر آفتاب را تصويب كرد .واعظ آشتياني معتقد است: اين نمايشگاه اگر بخواهد شكل بگيرد بايد براساس استانداردهاي جهاني شكل بگيرد؛ بنابراين مناسب بودن مكان، گرچه بي تاثير نيست اما بايد با درنظرداشتن پيش بيني هاي لازم پيش رفت .
البته او به نكته اي اشاره مي كند كه در نگاه مخالفان اين طرح هم وجود داشت: در تمام دنيا، وقتي يك مركز تجاري طراحي مي شود، تاثيرات ترافيكي آن اجتناب ناپذير است. بنابراين درنظرداشتن زيرساخت هاي لازم مانند مترو، ترن، تاكسي، اتوبوس شهري و حتي فرودگاه ضروري ست. شرايط بايد به گونه اي باشد كه مراجعه كنندگان با معضل و مشكل مواجه نشوند و در عين حال از خودروهاي شخصي هم اجتناب كنند .
خزانه دار شوراي شهر تهران نظر گروه كارشناسي وزارت بازرگاني درباره مقرون به صرفه نبودن اين طرح را رد مي كند: براساس پيش بيني هاي صورت گرفته، نمايشگاه بين المللي در شهر آفتاب با مشاركت شركت هاي داخلي و خارجي احداث خواهد شد و اين همسو با نگاهي ست كه به ايجاد فضاي سرمايه گذاري داخلي و خارجي در كشور معتقد است؛ در واقع هرگونه سرمايه گذاري در اين بخش- چه در زمينه توليدي وچه عمراني- موجب فراهم آمدن فرصت هاي شغلي فراوان مي شود و اين خود نكته مهمي ست كه بايد به آن توجه داشت .
جايگزين نمايشگاه
پارك، مركز تفريحي، هتل، مركز خريد، كتابخانه، موزه، دانشگاه، بيمارستان يا جمعي از اينها؛ اين نسخه اي ست كه مي توان براي آينده نمايشگاه فعلي پيچيد؛ هرچند برخي از اين پيشنهادات وضعيت آشفته تري را نسبت به آنچه هم اكنون در اين منطقه با آن دست به گريبانيم، ايجاد خواهد كرد؛ البته شايعاتي هم هست كه فلسفه طرح انتقال نمايشگاه را در موقعيت بسيار عالي اراضي محل فعلي نمايشگاه بين المللي تهران و دست گذاشتن روي آنها مي داند؛ شايعاتي كه واعظ آشتياني بشدت آن را رد مي كند: اين تحليل ها بحث هاي بيهوده اي ست كه هميشه بوده اما هرگز واقعيت نداشته است .
او در مورد تغيير كاربري نمايشگاه فعلي مي گويد: اولا زمين نمايشگاه فعلي موقوفه است و ثانيا هرگونه تصميم گيري درباره تغييركاربري آن بايد در كميسيون ماده پنج تصويب شود. بنابراين اكنون براي قضاوت در مورد آينده اين مكان زود است. بايد صبر كنيم تا انتقال صورت بگيرد و بعد با يك تحليل همه جانبه كاربري اش مشخص شود .
محدوديت هاي شهر آفتاب
انتقال نمايشگاه گرچه تنها گزينه اي نيست كه كارشناسان به عنوان راه حل قطعي ترافيك پيشنهاد كرده اند، اما تصميم نهايي مديريت شهري تهران براي رهايي از اين معضل هميشگي ست.
البته نبايد اين نكته را نيز فراموش كرد كه موقعيت كنوني شهر آفتاب و زيرساخت هاي آن تنها جوابگوي نياز فعلي شهروندان است و اين دليلي بر تضمين نيازهاي آينده اين منطقه بعد از احداث نمايشگاه بين المللي تهران نيست. گرچه دسترسي به شبكه مترو، نزديكي به فرودگاه بين المللي امام خميني (ره)، اتصال به شبكه بزرگراهي درون شهري و برون شهري و بيرون بودن از بافت مركزي شهر از امتيازات شهر آفتاب براي ميزباني نمايشگاه بين المللي به شمار مي رود اما خوشبين ترين شهروندان تهراني هم مي دانند كه اين امتيازات، تنها در شرايط عادي مددرسان وضعيت ترافيكي پايتخت هستند و هيچ بعيد نيست كه نتوانند از عهده بار اضافه ايام برپايي نمايشگاه هاي پرازدحام برآيند.

احسان مهاجر
اولين چيزي كه بايد در انتقال مجموعه اي مثل نمايشگاه تهران به نطقه اي ديگر در نظر گرفت،وجود زير ساخت هاي لازم و قابليت پذيرش چنين مجموعه بزرگ و پرمخاطبي است .
شايد تنها نقطه بدون ابهام زيرساخت هاي كنوني شهر آفتاب خطوط مترويي ست كه مي توان اميدوار بود با اضافه شدن واگن هايي كه مسئولان شركت راه آهن شهري تهران و حومه قول آن را داده اند، بتواند جوابگوي خيل بازديدكنندگان نمايشگاه جديد باشد، اما در ساير موارد، نقاط پرابهامي وجود دارد كه احتمالا از هم اكنون فكر مديران شهري را به خود مشغول كرده است.
ظرفيت محدود بزرگراه هاي منتهي به اتوبان تهران قم، يكي از اين موارد است. بزرگراه هاي نواب و تندگويان از محدوده مركزي شهر و بزرگراه آزادگان از شرق و غرب به عنوان تنها شريان هاي منتهي به مرقد مطهر امام خميني (ره) و اتوبان تهران قم، بار ترافيكي خاص خود را دارند و در بيشتر مواقع جزو خطوط سنگين شهر به شمار مي روند. اين در حالي ست كه همين بزرگراه ها كه تا پيش از اين براي دستيابي به اتوبان تهران قم، مرقد مطهر امام خميني(ره) و بهشت زهرا كاربرد داشتند، چند ماهي ست كه به عنوان راه هاي ارتباطي با فرودگاه بين المللي امام خميني (ره) هم مورد استفاده قرار مي گيرند و اين، علاوه بر بار ترافيكي ورودي به تهران از نيمه جنوبي كشور است. حال تصور افزوده شدن سفرهاي درون شهري نمايشگاه بين المللي تهران به حجم فعلي ترافيك اين بزرگراه ها، خود گوياي وضعيت بغرنج پيش روست، البته اين اميدواري نيز وجود دارد كه با كامل شدن رينگ اصلي تهران، اين نقيصه تا حدي جبران شود.
گذشته از اين بايد به ظرفيت بزرگراه خليج فارس، حد فاصل ميدان جهاد تا عوارضي اتوبان تهران قم نيز اشاره كرد كه به عنوان شاهراه اصلي تمامي بزرگراه هاي ذكر شده، بايد پذيراي انبوه سفرهاي ورودي و خروجي به پايتخت باشد، مگر آنكه موقعيت جغرافيايي در نمايشگاه در شهر آفتاب به گونه اي باشد كه بتوان از بزرگراه بهشت زهرا براي دستيابي به آن استفاده كرد.
به هر حال تعيين شهر آفتاب به عنوان مقصد نمايشگاه بين المللي هر چند به زعم مديريت شهري تهران، بهترين انتخاب به شمار مي آيد، اما نبايد فراموش كرد كه زيرساخت هاي موجود در اين منطقه نيز بايد به موازات گسترش فعاليت هاي اقتصادي و بازرگاني شهر آفتاب توسعه يابد، وگرنه بايد به انتظار تحقق كلام منتقدان اين طرح مبني بر حل نشدن مشكل ترافيكي نمايشگاه و تنها انتقال معضل به محل جديد، نشست.