معصومه صفايي
خودمان كه آمار دقيقي از روند تخريب جنگل هاي كشورمان نداريم، يا اگر هم داريم به هزار و يك دليل مصلحتي قابل انتشار نيست، اما اخطارهاي پي در پي مجامع جهاني در مسائل مختلف زيست محيطي ايران از جمله جنگل ها نشان مي دهد كه اوضاع بيش از آنچه كه از گوشه و كنار درز مي كند، وخيم  است. بتازگي بانك جهاني محيط  زيست گزارشي از وضعيت نابودي جنگل هاي ايران منتشر كرده كه در آن اعلام شده: هر ساله بيش از 125 هزار هكتار از جنگل هاي ايران نابود مي شود. البته بدون احتساب تخريب در دو ناحيه ارسباران و خليج عماني كه از اين ميزان 45 هزار هكتار جنگل هاي هيركاني ، 54 هزار هكتار از جنگل هاي زاگرس و 27 هزار هكتار از جنگل هاي ايران توراني را شامل مي شود .
اين مرجع تنها خسارات ناشي از تخريب جنگل هاي شمال كشور را با توجه به ارزش هاي زيستي و ژنتيكي آن، سالانه 906 ميليون دلار برآورد مي كند، يعني تقريبا برابر با 8 درصد از توليد ناخالص داخلي.
پس بي جهت نيست كه بسياري از كارشناسان، تامين منابع چوب مورد نياز كشور از خارج را با توجه به ارزش افزوده جنگل هاي كميابي كه قدمتشان به دوران سوم زمين شناسي بازمي گردد، بسيار مقرون به صرفه تر مي دانند. البته روند تخريبي منابع جنگلي ايران مسئله گنگ و پوشيده اي نيست. آنچه واضح است سلطه ديدگاه بهره برداري از جنگل هاي ارزشمندي ست كه به اين منابع به مثابه مزرعه چوب، منبعي براي تامين نياز چوبي، چراي دام و ... مي نگرد در حالي كه چيزي بيشتر از اين هم عايدمان نمي كند. سهم هر ايراني از مساحت 12 ميليون و 400 هزار هكتاري باقيمانده جنگل هاي كشور تنها 2/0 هكتار است كه اين ميزان با توجه به سرانه جهاني، يعني 8/0 هكتار، نشانگر فقر جنگل در ايران است. بد نيست اين نكته را نيز متذكر شويم كه در بين 56 كشور داراي جنگل جهان، ايران در مقام چهل و پنجم قرار دارد. البته مسئولان خود نيز به اين مسئله اذعان دارند، چنانچه رئيس  سازمان جنگل ها، مراتع و آبخيزداري به صراحت مي گويد: 30 درصد از جنگل هاي 8/1 ميليون هكتاري شمال كشور مخروبه است و علت اصلي اين امر را مي توان به حضور دام در جنگل، برداشت هاي غيرقانوني و قاچاق چوب نسبت داد . اما واقعيت آن است كه نابودي جنگل ها توسط دام كه مسئولان، هميشه آن را اصلي ترين دليل عنوان مي كنند، نسبت به بهره برداري هاي مجاز و غيرمجازي كه با ترفندهاي مختلف صورت مي گيرد، چندان قابل مقايسه نيست.
دكتر جزيره اي جنگل شناس و يكي از مولفان كتاب در زمينه جنگل - درباره توجيه هاي مسئولان بهره بردار از جنگل  هاي كشور مي گويد: علمي و اصولي جلوه دادن بسياري از دست  اندازي ها، فجيع ترين بخش مسئله است؛ مثلا عنوان اين مسئله كه در برابر برداشت از درختان جنگلي، نهال مي كاريم، اما 250 هزار هكتار نهال كاري در مدت 40 سال بهره برداري جز مشغول كردن اذهان عمومي چه هدفي مي تواند در پي داشته باشد . قطع مرغوب ترين درختان جنگلي با بيش از 200 سال سن و جايگزيني آن با نهال هاي يكنواخت كاجي كه حداقل 50 سال زمان براي رسيدن به مرحله بهره وري نياز دارند مورد تاييد كدام مرجع علمي ست؟ مسئله قابل توجه ديگر اين است كه حتي در طرح موضوع اين تخريب ها نيز متخصصان و كارشناسان كمتر امكان تاثيرگذاري بر افكار عمومي را پيدا مي كنند و بهره برداري از جنگل هاي كشور تنها برپايه يك ديدگاه كاملا غلط و عوام پسندانه انجام مي پذيرد و آن اينكه اگر جنگل حتي نابود هم بشود، دوباره با گذشت زمان روييده مي شود. در حالي كه منتقدان به اين ديدگاه، اين مسئله را از نظر دور مي دارند كه اگر اين برداشت خارج از حد ظرفيت اكوسيستم باشد با ايجاد اختلالات اكولوژيكي، گونه اي و حتي ژنتيكي به مرور زمان همه چيز از بين مي رود و از جنگل هاي انبوه، بستري خشك مي ماند كه عواقبش هم دامنگير خود ماست. نمونه بارز اين نيز سيل هايي ست كه هر ساله خسارات جبران ناپذيري را بخصوص به مردم محلي وارد مي كند؛ مردمي كه قرباني ندانم كاري يا حتي سودجويي هاي برخي مسئولان مي شوند. در اين زمينه سايت خبري سازمان جنگل ها و مراتع و آبخيزداري چندي پيش گزارش داد كه يكي از نمايندگان مجلس شوراي اسلامي در اقدامي غيرقانوني با تصرف چندين هكتار از اراضي جنگلي واقع در 10 كيلومتري جنوب نكا، 6 هكتار آن را پاكتراشي و به باغ مركبات و مزرعه توتون تبديل كرده است. در اين خبر آمده: به دستور اين فرد به طور شبانه صدها اصله درخت كهنسال 200 تا 400 ساله قطع شده است . رمضانعلي اصغري مديركل منابع طبيعي استان مازندران- نيز با خودداري از ارائه توضيح در اين باره تنها گفته است: اراضي جنگلي اين منطقه ملي ست و در اختيار منابع طبيعي قرار دارد و ما سند مالكيت دولت بر اين اراضي را در دست داريم، اما اين فرد مدعي ست خود، مالك اين جنگل هاست، در حالي كه مدارك او متعلق به سال 84 است .البته اين نكته نيز قابل ذكر است كه نابودي جنگل ها تنها مختص ايران نيست، بلكه يك معضل جهاني ست كه بسياري از كشورها با آن دست به گريبانند، چنانچه سازمان جهاني كشاورزي و خواربار سازمان ملل (FAO) اخيرا اعلام كرده است: سالانه 3/7 ميليون هكتار از جنگل هاي سطح كره زمين نابود مي شود. زمين سالانه فضاي سبزي معادل مساحت كشور پاناما را از دست مي دهد و اگر طرح افزايش جنگل در كره زمين وجود نداشت، اين كره سالانه 13 ميليون هكتار از جنگل هاي سرسبز خود را از دست مي داد . 30 درصد از كل سطح كره زمين را مناطق جنگلي تشكيل مي دهد كه حدود 4 ميليارد هكتار است كه حدود دو سوم آن تنها در 10 كشور جهان گرد آمده است. روسيه با 809 ميليون هكتار در مقام اول و برزيل با 478 ميليون هكتار، كانادا با 310 ميليون هكتار، آمريكا با 303 ميليون هكتار، چين با 197 ميليون هكتار و استراليا با 167 ميليون هكتار به ترتيب در رده هاي بعدي قرار دارند. درباره اهميت جنگل ها به عنوان توليدكننده هاي اوليه و ريه هاي تنفسي كره زمين، علاوه بر ارزش هاي آب و هوايي، اكولوژيكي و... بايد گفت كه جنگل ها تقريبا 283 ميليارد تن كربن را از سطح زمين جذب مي كنند، اما با ادامه اين روند بي شك روزي خواهد رسيد كه ريه هاي سرطاني زمين از كار بيفتد. تاثير اين مسئله در ايران نيز سهم بسزايي در اضمحلال سرمايه هاي غيرقابل بازگشت ملي خواهد داشت، مگر اينكه درپي نشست هاي متخصصان و مسئولان، چاره اي جدي براي كنترل روند روبه رشد تخريب جنگل ها انديشيده شود.

داستان بي پايان بشر و طبيعت
درختان را كه مي بريم يا مي كشيم، تنها جنگل را نابود نمي كنيم؛ جانوران، پرندگان و ساير موجودات درون  آن را هم از بين مي بريم.
كلا ياد گرفته ايم كه نابود كنيم، زمين بايد دهش داشته باشد، بي منت و بي خواهش و ما از او بگيريم و بگيريم و ببريم و بكشيم. نهايت اين داستان كجاست؟

پس از 16سال بالاخره تكليف ساكنان و مالكان شهرك زيتون در پارك ملي سرخه حصار مشخص مي شود. بعد از حدود يك ماه جلسات تخصصي كارشناسان سازمان حفاظت محيط زيست و تعاوني مسكن جهاد كشاورزي و با حضور بازرس ويژه رئيس جمهوري، بالاخره تصميم نهايي با ارائه دو پيشنهاد، يكي از سوي سازمان محيط زيست و ديگري از سوي تعاوني ها به دفتر رياست جمهوري به اجرا درخواهد آمد. دكتر فاطمه واعظ جوادي يكي از دغدغه هاي مسئولان محيط زيست كشور را بازپس گيري اراضي پارك  ملي سرخه حصار خواند و با تاكيد بر اينكه طبق قانون و ضوابط زيست محيطي هرگونه ساخت و ساز در پارك هاي ملي ممنوع است، حمايت دولت را در اين زمينه با پرداخت 200 ميليارد تومان براي اعطاي زمين معوض خواستار شد. گرچه اتخاذ تصميم نهايي با رئيس جمهوري ست، اما اين حركت كه از كانال صحيحي پيش گرفته شده است به نظر به سرانجام خواهد رسيد.

غازهاي خاكستري با منقار بزرگ و نارنجي رنگ و پاهاي صورتي درتالاب ها، چمنزارها و درياچه آب شيرين زندگي مي كنند. از مشخصات بارز غازهاي خاكستري، بال زدن هاي آرام در پرواز و رنگ خاكستري يكدست بدنشان است. پرنده  ماده شبيه غاز نر بوده و تنها كمي از آن كوچكتر است. پروازهاي دسته جمعي غازهاي خاكستري شكل منظم 7 دارد. آنها در شرايط مساعد از اواخر فروردين تا اواخر ارديبهشت و تنها سالي يك بار در ايران جوجه آوري مي كنند. بهترين منطقه جوجه آوري غاز خاكستري درياچه اروميه است كه 4 تا 8 تخم در هر دوره گذاشته و پس از 28 روز جوجه هاي خودكفا با بدني ليمويي رنگ به دنيا مي آيند و پس از 8 هفته قدرت پرواز پيدا مي كنند. اين گونه حمايت شده زمستان ها در سواحل درياي خزر، درياچه هامون و تالاب هاي خراسان و حتي درياچه پريشان و تالاب هاي خوزستان ديده مي شود.

محمد رضا محمدي- طبيعت گردان همه، اين جمله را در ذهن خود حك مي كنند كه طبيعت، هرگز قابل پيش بيني نيست ؛ چه به لحاظ شرايط آب و هوايي و چه به منظور تماشاي پرندگان و حيات وحش. يكي ديگر از ملزومات سفر در طبيعت، به همراه داشتن غذاست. البته لازم نيست كه كوله خود را با پركردن غذا سنگين كنيد، بلكه غذاهاي كم حجم و پركالري همراه خوب شما در سفر است، اما وقتي گم شده ايد يا در وضعيت خطرناكي قرار گرفته ايد دست به فعاليتي نزنيد كه انرژي شما بيهوده مصرف شود، بلكه فقط كارهاي ضروري را با دقت و تامل زياد انجام دهيد تا انرژي شما در عضلات بسرعت تخليه نشود و بتوانيد با مقدار آذوقه اي كه به همراه داريد، چند روز بيشتر دوام بياوريد. هميشه به اندازه چند روز با خود آب ببريد. اگرچه آب باران، يخ و برف در فصل پاييز و زمستان از منابع خوب آبي هستند، اما نبايد فراموش كرد كه هميشه اين منابع در دسترس نيستند. يك بطري كوچك و يك لوله پلاستيكي را در كوله خود جاسازي كنيد تا در مواقع ضروري با مكيدن آب مانده در چاله ها و ريختن آن در بطري، مقداري آب براي نوشيدن تهيه كنيد. در صورت امكان قبل از مصرف آب را بجوشانيد؛ البته در مواقعي كه آب به ميزان كافي در دسترس شماست تا مي توانيد آب بنوشيد؛ كم آب نوشيدن در طبيعت هيچ افتخاري ندارد. يك بسته شكلات، مقداري گردو و خرما را حتما در كنار ساير مواد غذايي خود قرار دهيد. در طبيعت مواد غذايي زيادي وجود دارد كه اگر ديد خود را عوض كنيد خيلي هم خوشمزه هستند؛ به طور مثال گياه قاصدك بوته اي خوراكي ست كه گرسنگي را رفع مي كند. به خاطر داشته باشيد هر چيزي كه پرندگان و حيوانات مي خورند از لحاظ غذايي سالم و قابل خوردن است. اگر در مورد قارچ ها اطلاعي نداريد از خوردن آنها صرفنظر كنيد.
تفنگ و لوازم ماهيگيري براي تهيه غذا در طبيعت ابزار بسيار مناسبي  هستند. در صورتي كه هيچ  يك از اين لوازم را نداشتيد، مي توانيد با ساختن تله، دام و تور و حتي با استفاده از نيزه اي كه خود ساخته ايد به دنبال تهيه غذا برويد. گوشت و ماهي را حتي  المقدور به صورت پخته مصرف كنيد و از خوردن شكار، ماهي و پرندگاني كه نمي دانيد به چه دليل مرده اند اجتناب كنيد. شما مي توانيد از گياهان خوراكي متعددي از جمله زرشك، تمشك، بادام كوهي، انواع غلات و حتي ريشه گياهان براي رفع گرسنگي استفاده كنيد. در فصول سرد سال گونه هاي مختلف خزندگان اعم از سوسمارها، مارمولك ها و مارها به خواب زمستاني مي روند. با جا به جا كردن سنگ ها، در زير آنها مي توانيد منابع غذايي فراواني پيدا كنيد. براي خوردن خزندگان، شكم آنها را خالي كنيد و آنها را با پوست بپزيد. اما به ياد داشته باشيد كه ما تنها و تنها براي نجات جان خود در طبيعت مجاز به اينگونه برداشت ها از آن هستيم.