|
ناسازگاري ها و واكنش هاي عصبي كودكان
استرس از نوع كودكانه
سميه شرافتي
|
|
|
آيا تا به حال متوجه واكنش هاي عصبي در كودك خود شده ايد؟ در صورت توجه به اين واكنش ها تا چه حد آنها را طبيعي تلقي كرده و يا به فكر درمان آن افتاده ايد. بسياري از ما احتمالاً به وجود عكس العمل هاي غيرطبيعي در كودكمان از قبيل ترس، مكيدن انگشت، جويدن ناخن، بي اشتهايي يا پراشتهايي مواجه شده ايم. اين واكنش ها زماني غيرطبيعي تلقي مي شوند كه از دايره كنترل والدين خارج شده باشند و يا به حدي باشند كه كودك را با هيجان ها و بيماري هاي مختلف درگير كنند. در اين مقاله به اختصار به وجود بعضي از اين واكنش هاي غيرعادي در كودكان و همچنين راهكارهاي درماني آنها اشاره مي كنيم.
واكنش ترس
براي همگي ما ترس يك واكنش طبيعي و لازم است به شرطي كه به طور منطقي بتوانيم آن را كنترل كنيم. اما ترس مرضي يا بيمارگونه (فوبيا) يك پاسخ هيجاني به موقعيت ها يا وحشت شديد از موجودات يا جاهايي است كه در حالت عادي و به خودي خود خطري نداشته و ايجاد ناراحتي نمي كند. ترس از اتاق تاريك، بلندي، خيابان، مكان هاي سرپوشيده مانند آسانسور، ترس از سرطان و سكته قلبي از جمله ترس هاي مرضي هستند. در اين حالت با اينكه شخص به بيمارگونه بودن ترس خود آگاه است ولي نمي تواند بر آن مسلط شود. اين واكنش عصبي جزء اختلالات اضطرابي است. واتسون پايه گذار مكتب رفتارگرايي اين نوع ترس را روي كودكي به نام آلبرت آزمايش كرد. آلبرت در يازده ماهگي بدون هيچ گونه ترسي با موش بازي مي كرد. براي اينكه آلبرت را بترساند هر بار كه براي بازي به موش نزديك مي شد صدايي نابهنجار توليد مي كردند و بعد از مدتي آلبرت نسبت به صدا شرطي شده و از موش مي ترسيد. ترس آلبرت حتي در سنين بالاتر نيز تعميم يافته و او از پالتوي پوست مادرش نيز واهمه داشت.
كودكان مبتلا به ترس غالباً علاوه بر واكنش ترس علائم ديگري نيز از خود ظاهر مي سازند. شايع ترين اين علايم عبارتند از: اختلال در خواب، اختلالات گوارشي، عصبانيت، شب ادراري و لكنت زبان. همچنين در اين كودكان اكثراً ترس با علايم روان تني (سايكوسوماتيك) مانند استفراغ، دل درد، سردرد، سرگيجه، خشكي دهان، تپش قلب، اسهال و حتي توهمات شنوايي و بينايي همراه است. ترس از مدرسه و ترس از تنبيه دو نوع از ترس هاي بسيار شايع در كودكان هستند.
مكيدن انگشت
يكي از ابتدايي ترين اعمال كه كودك معمولاً انجام مي دهد مكيدن انگشت است و حتي گزارش هايي نيز وجود دارند كه كودك با مكيدن انگشت به دنيا مي آيد. اين عمل در موقع درآوردن دندان ها بيشتر مي شود. بعضي از محققان علت مكيدن انگشت را به ناكافي بودن عمل مكيدن يا مدت شير خوردن نسبت مي دهند. بعضي نيز مكيدن انگشت را ناشي از محروم ماندن از مكيدن پستان يا پستانك مي دانند و حتي عقيده دارند در كودكاني كه با قاشق شير مي خورند، مكيدن انگشت زيادتر ديده مي شود در حالي كه مطالعات بعدي خلاف اين ادعا را ثابت كرده اند. علت مكيدن انگشت نوزاد هنوز كاملاً مشخص نيست. از نظر عمومي دلواپسي مادران از اينكه ممكن است دندان هاي كودك كج و نامتقارن شود يا استخوان كام يا سقف و فك او وضع طبيعي نداشته باشد از قديم الايام وجود داشته با اين وجود مطالعات نشان داده است كه مكيدن انگشت تا 6 سالگي بي نظمي شديدي در رويش دندان ها يا استخوان كام و فك ايجاد نمي كند. موضوع عفونت دهان و دندان به علت آلوده بودن دست هاي كودك يكي ديگر از مسايلي است كه اغلب باعث نگراني مادران مي شود. آنچه مسلم است عفونت دهان و دندان در اين افراد به مراتب بيشتر است ولي درباره اختلالات گوارشي و بيماري هاي ديگر هنوز اختلاف نظر وجود دارد. به علاوه اين نظر كه عمل مكيدن انگشت در سنين بالاتر باعث اختلالات شخصيتي مي شود ديگر قابل قبول نيست. درمان اين كودكان در 2 تا 3 سال اول لازم نيست. در ابتدا بهتر است اضطراب و وسواس والدين را معالجه كرد. بعد از سه سالگي نيز در مرحله دوم توجه كودك را بايد از ناحيه دهان منحرف كرد مثلاً او را به دنبال چيز ديگري فرستاد. مكيدن انگشت عملي است كه در صورت داشتن فرصت كافي كودك به آن مبادرت مي ورزد براي همين نبايد به كودك فرصتي داده شود تا اين عمل را تكرار كند. پاشيدن فلفل و رنگين كردن انگشت كودكان دردي را دوا نمي كند.
جويدن ناخن
شايد يكي از فراوان ترين واكنش هاي عصبي در كودكان و بزرگسالان جويدن ناخن باشد. اين واكنش از 5 سالگي شروع مي شود و در 10 تا 15 سالگي به شدت خود مي رسد. ولي اكثر مبتلايان در سنين 9 تا 11 سالگي هستند.
اين اختلال در دخترها شايع تر از پسر ها ديده مي شود و در يك خانواده حتي ممكن است همه افراد به آن مبتلا باشند. اين اختلال نشانه دلواپسي و اضطراب است. عصبانيت بيش از حد، دلواپسي و تضادهاي فكري و مخصوصاً قرار گرفتن كودك در موقعيت هاي حساس، ترس آور و بلاتكليفي و همچنين عادت از دلايلي است كه براي جويدن ناخن توسط روان شناسان ذكر شده است.
بارها ديده شده است كه با رفع اضطراب و ناراحتي جويدن ناخن به كلي از بين رفته و مجدداً با پيدايش ناراحتي برگشت كرده است. براي درمان اين افراد به جاي توجه به جويدن ناخن بايد به فرد مبتلا توجه كرد. به عبارت روشن تر درمان اساسي با شناخت علت بيماري و رفع اضطراب، هيجان و ناراحتي بيماري عملي خواهد بود كه معمولاً از طريق دارو و روان درماني اجرا مي شود.
اختلالات گوارشي
بي اشتهايي، نخوردن غذا و بهانه جويي در موقع غذا خوردن ممكن است ناشي از ابتلاي كودك به افسردگي يا اضطراب باشد. افسردگي مادر نيز ممكن است روي كودك تأثير بگذارد و باعث اختلال گوارشي در او شود.
در سال هاي اخير كه توجه بي دليل و مبالغه آميزي نسبت به تغذيه كودكان در ايران باب شده است تعداد كودكاني كه غذا نمي خورند بيشتر شده در حالي كه سطح تغذيه نسبت به گذشته بهتر است. در اختلالات گوارشي، مادر به علت غذا نخوردن كودك مضطرب مي شود و اضطراب مادر غذا نخوردن كودك را تشديد مي كند. براي همين جلب اطمينان مادر و ايجاد اين امكان كه كودك بنابه ميل خود غذا بخورد اين وضع را اصلاح مي كند. در ميان اختلالات گوارشي، بي اشتهايي و پرخوري عصبي در ميان كودكان شيوع بيشتري دارند.
بي اشتهايي عصبي
به اين اختلال بي اشتهايي رواني نيز گفته مي شود؛ نوع مخصوصي از بي اشتهايي كه اغلب در سنين نوجواني ديده مي شود ولي در كودكان نيز به وفور وجود دارد. اين افراد معمولاً بدون علت مشخصي از خوردن غذا امتناع مي كنند ولي فعاليت عادي دارند و بيمار به نظر نمي رسند. بعضي اوقات كودك به محض صرف اندكي غذا دچار استفراغ مي شود و موقعي كه بيماري شديد نيست به خوردن كمي نان و آب و مواد غذايي ساده اكتفا مي كند. وزن بدن به شدت كاهش پيدا مي كند و لاغري و رنگ پريدگي در عرض چند روز مشخص مي شود. كمبودهاي عاطفي، دوري از مادر، حساسيت كودك و احتياج او به محبت و بالاخره وسواس و اضطراب مادران نسبت به اجراي صحيح قوانين بهداشت و تغذيه كودك از علل اصلي و مهم اين اختلال به شمار مي روند. در دوره نوجواني و دوران بلوغ بي اشتهايي عصبي به مراتب بيشتر ديده مي شود و بيشتر مخصوص دختران است. دختران بيشتر به بهانه جلوگيري از چاقي از خوردن غذاهاي كالري دار امتناع كرده و لاغري شديد و سريع، كاهش وزن پيش رونده، تأخير پيشرفت علايم دوران بلوغ، رنگ پريدگي، كم خوني، سقوط فشار خون و... ديده مي شود. در موارد شديد اگر درماني صورت نگيرد به علت كم شدن پتاسيم خون و تغييرات در نوار قلبي، لاغري عضلات قلب، كم شدن جريان خون قلب حتي ممكن است به مرگ منجر شود. ولي خوشبختانه با روش هاي جديد درماني و داروهاي آرام بخش، ضد افسردگي ها و آنتي هيستامين ها با اثر ضد سروتونيني قوي، اين بيماران قابل علاج هستند. پس از درمان دوره بحراني بيماري بايد عللي كه منجر به بروز بيماري شده اند برطرف كرد و با روان درماني و خانواده درماني تصورات نادرست درباره چاق بودن و ترس از افزايش وزن را از بين برد.
|
