از ابتداي سال تحصيلي درست نشستن و درست خوابيدن را به فرزندان خود آموزش دهيم
ناهنجاري هاي ساختار بدني دانش آموزان
سندس عادلي
|
|
وضعيت بدني هر فرد نشان دهنده نمودي از سلامت و شخصيت اوست، چرا كه ساختار وجودي انسان از تن و روان تشكيل شده است و سلامت اين دو بايد در آن واحد در نظر گرفته شود. اصولاً رابطه تنگاتنگي بين تن و روان وجود دارد كه يقيناً سلامتي يكي بر ديگري اثر مي گذارد.
خوب راه رفتن، خوب نشستن، خوب ايستادن علاوه بر اين كه حركت ها را زيباتر مي سازد، با كارايي بيشتر و خستگي كمتر همراه است، چرا كه حداقل مصرف انرژي عضلاني هميشه در وضعيت ايده آل است، ضمن اين كه كليه دستگاه هاي داخلي بدن در اين وضعيت به فعاليت طبيعي خود ادامه مي دهند.
جهت برطرف شدن ناهنجاري هاي اكتسابي وضعيت بدني غير صحيح، مي بايست به بررسي و شناسايي ارتباط بين وضعيت غير صحيح و عادت هاي غلط با نوع درد و ناهنجاري بپردازيم تا با اتكا و علم به اصلاح پذيري عوارض و انحرافات جسماني در بين دانش آموزان از بروز عوارض ساختاري و غير قابل درمان پيشگيري كنيم.
تحقيقات انجام شده در اين زمينه نشان مي دهد كه حمل كيف روي شانه يا يك دست، وزن بالاي كيف، عادت انجام تكاليف در حالت نشسته دو زانو و عدم آگاهي دانش آموزان از وضعيت بدني صحيح به ويژه در دوره ابتدايي، ناهنجاري ها و دردهاي عضوي متعددي را به دنبال مي آورد. لذا براي پيشگيري از بروز ناهنجاري ها و دردهاي ذكر شده بايد عوامل خطرزاي مربوط را شناسايي كرده و در راستاي رفع آنها به طور جدي اقدام كنيم. آن چه در پي مي آيد خلاصه اي است از نتايج يك پژوهش در اين زمينه.
مدرسه خانه دوم دانش آموزان است. قدر مسلم اين كه اين گروه، ساعات پر انرژي روز را در كانون تعليم و تربيت مي گذرانند و در اين ميان ارتباط تنگاتنگي را محيط آموزشي- تربيتي از جمله فضاها و تجهيزات، همكلاسي ها و معلم و دست اندركاران محيط آموزشي خود دارند. به عبارتي، فضاي فيزيكي مدرسه در كنار عوامل آموزشي و تربيتي، مي تواند عوامل پيا م دهنده براي دانش آموزان باشد و به ميزان يادگيري، رشد شخصيت فردي و اجتماعي و نيز تأمين بهداشت جسمي آنها كمك كند.
سنين دانش آموزي، سنين رشد است و اكثر ناهنجاري هاي ستون فقرات و مفاصل اندام ها، قبل از بلوغ تكامل مي يابند. شناخت بموقع اين ناهنجاري ها در سنين رشد، مي تواند موجب كنترل آسيب و جلوگيري از بروز ناهنجاري هاي ساختاري تثبيت شده شود.
در كشورهاي پيشرفته، به مسائل مربوط به وضعيت بدني صحيح در بين كودكان مدرسه اي توجه زيادي مي شود. به عنوان مثال در بين دانش آموزان يكي از شهرهاي دانمارك در طول دوره پنج ساله تحصيل۹۰، درس مختصر در ارتباط با وضعيت صحيح در نشستن، آموزش داده مي شود و بدين ترتيب كودك همزمان با تحصيل ياد مي گيرد چگونه وضعيت صحيح بدن را حفظ كند و از وارد آمدن فشار روي مفاصل، عضلات و رباط ها جلوگيري كند. اين تدبير، عوارض وضعيت هاي نادرست مثل درد، كاهش انعطاف پذيري، ناراحتي هاي قلبي و تنفسي و آرتروز زودرس و... را از بين برده و فرد ساليان زيادي بدون مشكل جسماني زندگي كند.
كنترل وضعيت بدني
وضعيت بدني در نتيجه هماهنگي دائمي عصبي- عضلاني شكل مي گيرد. در وضعيت بدني خوب، سر و شانه ها به صورت متعادلي روي لگن، ران و مچ پاها قرار مي گيرند. چانه هم در همان وضعيت نگه داشته مي شود. جناغ، قسمتي از بدن است كه تا حد امكان به سمت جلو كشيده مي شود. شكم نيز به سمت عقب كشيده مي شود و حالت صاف پيدا مي كند. انحناهاي ستون مهره ها در حد طبيعي است.
در وضعيت بد، سر به سمت جلو مي آيد و زاويه مشخصي در سينه ايجاد مي شود. شكم كامل شل است و به سمت جلو برجستگي دارد. انحناهاي ستون فقرات بيش از حد طبيعي است و شانه ها نسبت به لگن در قسمت خلفي قرار دارند.
عوامل به وجود آورنده وضعيت بد، شامل اين موارد است.
۱ - عوامل عمومي:
اختلالات رواني مثل افسردگي؛ شرايط بد بهداشتي، ضعف عمومي طولاني مدت و خستگي طولاني مدت.
۲ - عوامل موضعي: ضعف يك عضله يا گروهي از عضلات، كوتاهي عضلاني، فشارهاي كاري، فشارهاي موضعي، درد عضلاني در وضعيت بد و عدم هماهنگي در فعاليت عضلات.
وضعيت صحيح نشستن
امروزه بسياري از كارها به صورت نشسته و روي صندلي انجام مي شود (مانند نشستن در نيمكت و صندلي هاي مدرسه اي، كار با كامپيوتر، بيشتر كارهاي اداري، بانك و...) انتخاب يك صندلي مناسب، آرامش فرد را تأمين مي كند و در نتيجه، كارآيي او بيشتر مي شود. اما چنانچه صندلي بدون آگاهي و دقت انتخاب شود، آسايش كاري مختل شده و فرد زود خسته مي شود. قرارگرفتن در وضعيت هاي نادرست به مدت طولاني، موجب آسيب و بد شكلي ستون مهره ها و درد كمر مي شود. بنابر اين ضرورت دارد كه معيارها و ويژگي هاي بهداشتي يك صندلي را بشناسيم و با در نظر گرفتن آنها بتوانيم صندلي مناسب را انتخاب كنيم.
يك صندلي مناسب بايد 5 سانتيمتر بالاتر از استخوان هاي كتف باشد، پشتي صندلي بايد در حدود 10 درجه به سمت عقب متمايل باشد و قسمت كف صندلي بايد 3 درجه بلندتر از جلوي آن باشد. اين اختلاف ارتفاع، اندكي شما را به سمت جلو هل مي دهد، لذا شما اندكي به سمت عقب تكيه مي دهيد تا تعادل حفظ شود. چنانچه اين موارد رعايت نشود، به طور قطع روي بدن اثر مي گذارد و مشكلات و ناهنجاري هايي را به دنبال مي آورد.
وضعيت صحيح خوابيدن
در هنگام خوابيدن يك سري نكات مهم را بايد رعايت كرد تا اين استراحت طولاني مدت منجر به ايجاد مشكلات نشود. بد خوابيدن اثرات جانبي مثل درد، سوزن سوزن شدن دست ها و... دارد كه بايد به كمك تختخواب، تشك و بالش، روش مناسب خوابيدن را فراهم كرد. به پشت خوابيدن، بهترين وضعيت خوابيدن است كه در اين زمان بالش كوچكي بين كمرتان و تشك قرار دهيد تا گودي كمر را حفظ كند. آن چه مهم است رعايت بهداشت كمر و گردن توسط يكايك افراد است. به بيان ديگر افراد بايد بدانند كه چگونه تعادل ستون مهره هاي خود را حفظ نمايند.
وضعيت صحيح ستون مهره ها
ستون مهره ها در بدن وظايف زير را به عهده دارند:
* محافظت از ساختمان و اجزاي تنه
* ايجاد توانايي تحرك و انعطاف پذيري تنه
* جذب و كاهش ضربه هاي وارد شده به بدن.
حفظ وضعيت درست ستون مهره ها به اين معني است كه مهره ها در حالت تعادل(بالانس) قرار گيرند، يعني قوس هاي طبيعي آن حفظ شود. ولي چنانچه اين تعادل از بين برود، قسمت هايي از بدن مجبور مي شوند فشار را تحمل كنند كه براي چنين كاري خلق نشده اند، در نتيجه به تدريج آسيب هاي جدي به مهره ها وارد مي شود.
مشكلات ناشي از وضعيت بدني غلط
وضعيت غلط مثل ايستادن و راه رفتن با شانه هاي افتاده و قوز كرده، نه تنها موجب ناراحتي هاي مختلفي مثل كمردرد، سينه درد و خستگي عمومي مي شود، بلكه موجب سردرد و تا حدود زيادي باعث ناراحتي هاي دندان مي شود. صندلي، عينك، تخت خواب، دندان مصنوعي، تلفن و حتي كتابي كه مطالعه مي كنيم، بر وضعيت بدني اثر مي گذارد.
وقتي كه ما از عينك استفاده مي كنيم، اگر قاب آن كاملاً اندازه نباشد، مشكلاتي ايجاد مي كند. اگر پرهاي بيني باريك باشد، عينك ممكن است پايين بيفتد و فرد خود به خود سرش را براي جبران اين امر و ايجاد موازنه به عقب فشار دهد تا بتواند تعادل خود را حفظ كند.
در نتيجه شانه ها و ستون مهره ها به طور خودكار، وضعيت جديد به خود مي گيرد كه به زودي عضلات، وترها و مفاصل درد خواهند گرفت و سفت خواهند شد. اگر عينك روي بيني به پايين بلغزد، روي سوراخ هاي بيني فشار خواهد آورد و اين فشار باعث مي شود كه فرد از راه دهان تنفس كند و تنفس دهاني به عضلات قفسه سينه و ديافراگم فشار مي آورد و باعث خستگي مي شود. بنابر اين واضح است كه يك مشكل ناچيز مي تواند وضعيت نادرستي را ايجاد كرده و ناهنجاري هاي دنباله داري را به وجود آورد.
عوارض حمل كيف روي شانه يا دست
گروهي از دانش آموزان عادت دارند كيف مدرسه را كه گاهي اوقات بسيار سنگين است، روي يك شانه يا در دست بگيرند كه به علت تكرار اين عمل(همان طور كه قبلاً ذكر شد) براي تعدادي از اعضاي بدن، زمينه هايي براي ايجاد تغيير شكل به وجود آمده و چنانچه بدون آگاهي لازم اين روال ادامه يابد. ناهنجاري هايي را به دنبال مي آورد.
اين عادت بيشتر به نوع كيف و فرهنگ ناحيه و دوره تحصيلي مربوط مي شود، بدين ترتيب كه دانش آموزان ابتدايي بيشتر از ساير دوره ها از كوله پشتي استفاده مي نمايند و عادت حمل كيف هم معمولاً روي پشت است. ولي در دوره هاي بالاتر، دانش آموزان بيشتر از كيف هاي دستي استفاده مي كنندكه نحوه حمل آن بيشتر روي يك شانه و يا در دست است.
دانش آموزاني كه عادت دارند كيف خود را روي شانه و يا در دست حمل كنند، قوز پشتي بيشتري دارند كه اين عارضه باعث درد كمر مي شود.
دانش آموزاني كه عادت دارند كيف خود را روي يك شانه يا يك دست حمل كنند، دچار عارضه زانو ضربدري مي شوند كه به دنبال آن درد ساق پا پيش مي آيد.
همچنين دانش آموزاني كه كيف سنگين حمل مي كنند، دچار گودي كمر مي شوند؛ زيرا كه وزن كيف موجب افزايش قوس ستون فقرات كمري مي شود.
وضعيت نامناسب هنگام انجام تكاليف مدرسه
گروهي از دانش آموزان، به ويژه در دوره ابتدايي، عادت دارند تكاليف خود را در حالت نشسته انجام دهند. استفاده از ميز و نيمكت، بهترين حالت براي انجام تكاليف مدرسه است. عدم تناسب ميز و صندلي با جثه دانش آموزان، مي تواند باعث عدم تمايل آنان به استفاده از ميز و صندلي براي انجام تكاليف در منزل باشد. تحقيقات متعددي در اين زمينه انجام شده و ثابت كرده كه انجام تكاليف مدرسه به صورت نشسته(چهار زانو يا دو زانو) و يا ايستاده، عوارض و ناراحتي هاي بدني فراواني از جمله قوز پشتي، گودي كمر، درد قفسه سينه و... را به دنبال مي آورد.
در سنين ده سال به بالا، عادت انجام تكاليف در وضعيت ايستاده شايع تر است. دانش آموزاني كه در وضعيت نشسته تكاليف خود را انجام مي دهند، قوز پشتي در آنها بيشتر است. از آنجايي كه در وضعيت نشسته انجام تكاليف، عضلات جلو قفسه سينه در طول كوتاه خود قرار مي گيرند، در صورت تكرار اين وضعيت، عضلات جلوي قفسه سينه كوتاه و عضلات پشتي كه در طول بلند قرار مي گيرند كشيده مي شوند.
دانش آموزاني كه در وضعيت نشسته(دو زانو يا چهار زانو) تكاليف خود را انجام مي دهند، درد پا در آنها بيشتر است. دانش آموزاني كه در وضعيت نشسته، تكاليف خود را انجام مي دهند، درد ساق پا در آنها بيشتر است. در وضعيت نشسته روي زمين، چون پاها در وضعيت مناسبي قرار نمي گيرند، فشار زيادي روي بافت هاي عضلاني ساق پا اعمال مي گردد كه در درازمدت موجب بروز درد مي گردد.
پيشنهادها
۱ - آموزش ساده و قابل فهم وضعيت مناسب بدني به دانش آموزان به ويژه در مدارس ابتدايي
۲ - ارتقاي آگاهي مربيان تربيت بدني و بهداشت در زمينه وضعيت صحيح بدني دانش آموزان و ورزش هاي مناسب
۳ - آموزش والدين پيرامون وضعيت مناسب بدني فرزندانشان هنگام انجام تكاليف در منزل و وضعيت صحيح نشستن
۴ - طراحي پوسترهاي وضعيت مناسب بدني براي دانش آموزان و والدين
۵ - تهيه فيلم و اسلايد مفيد در زمينه وضعيت بدني صحيح براي دانش آموزان و والدين.
* كارشناس سلامت و تندرستي آموزش وپرورش كاشان
|