آب سه درياچه آب شيرين آمريكا- هورون، سوپريور و ايري- كه شهرتي ديرين دارند براي نخستين بار در يك دهه اخير بر اثر هواي بسيار سردي كه بيش از يكماه دوام داشته، يخ بسته است.
به گزارش خبرگزاري رويتر از تورنتو، يك ماه دماهاي زير ۲۰ درجه سانتي گراد سبب پيدايش پوششي ۶۰ سانتي متري از يخ روي اين درياچه ها شده، و مسايلي براي كشتيراني به وجود آورده است.
«جان فالكينگهم» رئيس عمليات پيش بيني، خدمات يخ كانادا، كه بخشي از تشكيلات محيط زيست كانادا به شمار مي رود، گفت: «درياچه هاي بزرگ هر ۱۰ سال يكبار يخ مي زنند، يك دوره طولاني، سرماي شديد سبب پيدايش پوشش يخي به اين ضخامت مي شود.»
اين ۳ درياچه بخشي از ۵ درياچه آب شيرين آمريكا هستند كه شامل درياچه ميشيگان و اونتاريو نيز مي شود،اين بزرگترين سامانه آب شيرين جهان است كه ۱۸ درصد آب شيرين جهان و ۹۵ درصد عرضه آب آمريكا را تأمين مي كند.
درياچه سوپريور كه در ميان درياچه هاي پنجگانه بزرگترين است بيش از ۸۲ هزار كيلومترمربع يا حدود مساحت اتريش وسعت دارد.
اداره خدمات يخ كانادا گفت: تصويرهاي ماهواره اي نشان داده كه درياچه هاي سوپريور و هورون روز ۲۷ فوريه (۸ اسفند) امسال براي نخستين بار پس از دماهاي بسيار پايين يخ زدند.
دماي هوا هفته پيش در جنوب اونتاريو به منهاي ۲۵ درجه سانتي گراد رسيد كه در صد سال اخير بي سابقه بوده است.
«آيوان لنتز» رئيس عمليات دريايي براي فدراسيون كشتيراني كانادا گفت: «برآورد من اين است كه پيش از ۱۵ آوريل (۲۷ فروردين) كشتيراني در اين آبراه بسيار مشكل خواهد بود.»
فالكينگهم گفت: انتظار مي رود يخها تا پايان آوريل (اواسط ارديبهشت) ذوب شوند.

اشاره:
در اين مقاله نويسنده با استناد به آمارها و گزارش هاي تكان دهنده اي كه درباره اثرات زيانبار فرسايش خاك به ويژه خاك حاصلخيز در جهان انتشار يافته ، بازتاب اين روند تخريب را كه منجر به جابجايي هاي وسيع جمعيتي، فقر و بحران اقتصادي گرديده تبيين كرده است. بخش نخست اين مقاله در شماره ديروز چاپ شد.
تاكنون تعداد انگشت شماري از كشورها كوشيده اند تا ميزان از دست رفتن خاك سطحي در كشورشان را به طور مشروح و با جزئيات برآوردكنند. در نتيجه در مورد ابعاد اين مسئله در سطح جهان جز به صورتي كلي نمي توان اظهار نظر كرد. يك راه مفيد اين است كه بياييم مقدار موادي را كه به وسيله نهرها و رودخانه ها به دريا مي ريزند، اندازه بگيريم. اين رقم سالانه بالغ بر ۳/۲۰ ميليارد تن كه شامل ۴/۱۵ ميليارد تن رسوبات معلق در آب، ۴ ميليارد تن مواد محلول و ۱ ميليارد تن رسوبات زمخت تر بستر دريا است. از آنجا كه اين رقم فقط موادي را كه به دريا مي رسند، دربر مي گيرد و به عنوان نمونه رسوباتي را كه در پشت سدها به دام مي افتند، به حساب نمي آورد،  اندازه آن از مقدار كل خاكي كه زمين ها از دست مي دهند كمتر است. اگر به توزيع جغرافيايي اين فرايند نظر بيفكنيم، درك روشني از اينكه در كجا فرسايش شديدتر است، پيدا خواهيم كرد. برنامه حفاري اقيانوس مؤسسه اي است كه تحت نظارت بين المللي فعاليت مي كند، در سال ۱۹۸۷ هيأتي را به هند اعزام كرد. طبق برآوردي كه هيأت اعزامي به عمل آورده است رودخانه هاي گنگ و براهماپوترا در شبه قاره هند سالانه ۳ ميليارد تن رسوبات را به خليج بنگال منتقل مي كنند كه بسيار بيشتر از رسوبات هر رودخانه ديگري در دنياست. رسوبات پخش شده بر كف اين خليج در حال حاضر ۳ ميليون كيلومتر مربع از كف آن را پوشانده اند.
قسمت اعظم اين رسوبات از منطقه هيماليا نشأت مي گيرند كه در آنجا در دهه هاي اخير جنگل زدايي و كشاورزي در شيب هاي تند باعث شده بر فرسايش عظيم چندين ميليون ساله ناشي از عملكرد طبيعي زمين مقدار زيادي افزوده شود.

بار سالانه رسوبات معلق (ميليون تن) منطقه زهكشي رود (هزار كيلومتر مربع) كشور/ ناحيه شبكه رودها ۳۰۰۰ ۱۴۸۰ جنوب آسيا گنگ- براهماپوترا ۱۰۸۰ ۷۷۰ چين هوانگ هي- زرد ۹۰۰ ۶۱۵۰ آمريكاي جنوبي آمازون ۴۷۸ ۱۹۹۰ چين چانگ تايانگ (يانگ تسه) ۲۶۵ ۴۳۰ برمه ايراوادي ۲۲۰ ۲۴۰ كلمبيا مگدالنا ۲۱۰ ۳۲۷۰ ايالات متحده مي سي سي پي

در چين، رودخانه هوانگ هي(رود زرد) كه منطقه زهكشي آن نصف منطقه زهكشي شده توسط نظام رودخانه اي گنگ- براهماپوترا است، سالانه بيش از يك ميليارد تن رسوبات را به دريا مي ريزد. حدود نيمي از اين مقدار از جلگه لوئس مي آيد كه در امتداد قسمت وسطاي رودخانه هوانگ هي واقع شده و از آب فرسودترين نقاط جهان است.
شيارهاي آبرو عميق و دامنه هاي لخت شده از گياه اين منطقه به ۰۰۰/۴۳۰ كيلومتر مربع مي رسد و درجه فرسايش به طور متوسط سالانه ۶۵ تن در هكتار است.
امروزه تقريبا يك سوم غذاي جهان در ۱۸ درصد از زمين هاي كشاورزي كه آبي هستند،  به عمل مي آيد. مزارع آبي معمولا ۲ تا ۳ برابر زمين هاي ديم محصول مي دهند و چون در اينجا محصولات از گزند آثار زيانبار خشكسالي مصون هستند، اين زمين ها امنيت غذايي نسبتا مطمئني ايجاد مي كنند.
متأسفانه روش هاي غلط آبياري، قسمت اعظم اين زمين هاي كشاورزي ارزشمند را تخريب كرده  است. آبياري بيش از حد مزارع و تراوش آب از كانال ها به مرور زمان باعث بالا آمدن سفره هاي آب زيرزميني مي شود و اگر زهكشي كافي وجود نداشته باشد، آب بالاخره به سطح ريشه  رسيده وبه محصولات آسيب مي رساند. كشاورزان يك طرح وسيع آبياري در ايالت مادها- پرادش دهند مزارع خودشان را كه زماني حاصلخيز بودند و اكنون به اين وضعيت دچار شده اند، بيابان هاي تر نامگذاري كرده اند.
در نواحي خشك، آبياري بيش از حد معمولا با شور شدن زمين همراه است. يعني وقتي رطوبت نزديك به سطح زمين تبخير مي شود، از خود لايه هاي نمك باقي مي گذارد كه براي گياهان سمي است. منظره هوايي مزارعي كه شديدا شور شده اند ممكن است انسان را دچار اين توهم كند كه آنها از برف پوشيده  شده اند. طبق ارزيابي برنامه محيط زيست سازمان ملل مناطق آبياري شده اي كه در اثر شور شدن صدمه ديده،  بالغ بر ۴۰ ميليون هكتار است. حدود نيمي از مناطق ياد شده در هندوستان و پاكستان قرار دارند، اما نواحي ديگر نيز هستند كه از شور شدن زمين صدمه ديده اند. مانند زمين هاي حوضه رودخانه كلرادو زمين هاي دشت شمالي چين و قسمت آسياي مركزي روسيه. در سال ۱۹۸۵ كه در جمهوري تركمنستان برداشت محصول پنبه به ميزان يك سوم كاهش يافت، دولت اعلام كرد كه علت اين كاهش شور شدن زمين ها بوده است. در عين حال در قسمت آسياي مركزي روسيه خطر ديگري از جانب شور شدن زمين جلوه كرده است. چون براي آبياري زمين ها آب زيادي از دو رودخانه اصلي منتهي به درياچه آرال برداشت شده، مساحت سطح درياچه نسبت به سال ۱۹۶ ، ۴۰ درصد كمتر شده و از حجم آن نيز دو سوم كاسته شده است. در حال حاضر سالانه چيزي در حدود ۴۳ ميليون تن نمك خشك كه توسط باد از زمين هاي اين حوضه كنده مي شود، بر سطح ۱۵ ميليون هكتار از اراضي كشاورزي و چراگاه هايي كه در اطراف اين درياچه در حال خشك شدن قرار دارند، انباشته مي شود.
آخرين علت مهم تخريب زمين يعني جنگل زدايي هيچ يك از انواع استفاده از زمين  را بي نصيب نمي گذارد و با شدت بخشيدن به فرسايش خاك و كم كردن ظرفيت جذب آب زمين غالبا موجب تشديد اثرات كشت و چراي بيش از حد مي شود. قسمت اعظم مواد مغذي كه جنگل هاي گرمسيري را تقويت مي كنند در دل رستني ها قرار دارند و قطع درختان جنگل آنها را نيز از بين مي برد. در نتيجه زمين كه حاصلخيزي ذاتي خود را از دست داده است، نمي تواند در مقابل كشت بي وقفه مدت زيادي دوام بياورد. لذا شاهديم كه مثلا در برزيل چراگاه ها و زمين هاي كشاورزي بزرگي كه جاي جنگل هاي گرمسيري را گرفتند، اكنون همه متروكه شده اند. سازمان كشاورزي و خواربار جهاني سازمان ملل (FAO) تخمين مي زند كه سالانه ۳/۱۱ ميليون هكتار از جنگل هاي گرمسيري به علت اثرات عواملي مانند تسطيح جنگل ها براي كشاورزي، جمع آوري چوب براي سوخت و تشكيل مراكز پرورش دام از دست مي رود.
اما اطلاعاتي كه اخيرا از ماهواره ها به دست آمده، نشان مي دهد كه در سال ۱۹۸۷ ، ۸ ميليون هكتار جنگل فقط در ناحيه آمازون برزيل از بين رفته است و اين امر مؤيد آن است كه ارقام بزرگي كه سازمان كشاورزي و خواربار جهاني سازمان ملل گزارش كرده در واقع خيلي كمتر از واقعيت است. بخشي از اين زمين هاي جنگل زدايي شده به نحوي دوام پذير مورد بهره برداري قرار مي گيرند. مانند كشت سنتي نوبتي كه در آن زمين يك دوره براي آيش  رها مي شود و در نتيجه مجددا قدرت باروري خود را به دست مي آورد. اما در مورد اكثريت آنها وضع به اين منوال نيست. در واقع امروزه در مناطق گرمسيري، جنگل زدايي معنايي جز تخريب زمين ندارد.
جمشيد ثابتان فدائي
كارشناس ارشد آبخيز داري