خزر درياي حقوقي رژيم
2 مركزي آسياي و خزر درياي ايران ،
نفتي لوله‌هاي ژئوپوليتيك با برخورد در ايران اميدهاي *
محدود زمينه در آمريكايي خصمانه سياست يك سوي از منطقه
نظر بهدارد قرار حمله مورد منطقه ، در ايران كردن
پيشرفت چگونگي اساس بر امريكايي سياست اين كه نمي‌رسد
باشد يافته تكامل و گرفته شكل منطقه در مسائل
كرانه‌هاي زياد "نسبتا شيب كه حالي در است توجه شايان
سطح رفتن بالا متر است 2 نداده اجازه خزر درياي ايراني
كند ، پيشروي ايراني كرانه‌هاي در كيلومتر نيم از بيش دريا
در ويژه به خزر ، شمالي كرانه‌هاي اندك بسيار شيب
آب پيشروي سبب قزاقستان و روسيه كرانه‌هاي از بخش‌هايي
.است شده بيشتر و كيلومتر پنجاه ميزان به كرانه‌ها در
هم كشور دو گذشته در خزر درياي -خزر درياي حقوقي رژيم -ج
پيمان چند(شوروي بعدها ، ) روسيه و ايران ;داشت كرانه
حاكم دريا اين حقوقي رژيم بر كشور دو اين ميان شده امضا
.بود
شوروي ميان شده امضا پيمان 1921 كه آنند دلبسته روس‌ها
خزر حقوقي رژيم كه رود شمار به زمينه‌اي ايران ، و پيشين
كشور دو هر به پيمان اين (6).يابد تكامل آن روي بتواند
روي كشتيراني مساوي حق داشتن اجازه پيشين شوروي و ايران
گونه به را دريا پهنه رژيمي چنين.مي‌داد را خزر آبهاي
همه برابر ، منافع براساس مشترك ، استفاده براي محيطي
ترديد ، بدون رژيمي ، چنين اجراي.درمي‌آورد دولت‌ها
خواهد كمپاني‌هايي متوجه را فراواني اقتصادي زيان‌هاي
سرمايه‌گذاري‌هاي آذربايجان ، جمهوري ويژه ، به كه ، ساخت
روسيه ، جز به خزر ، جمهوري‌هاي ديگركردهاند سنگيني
در مايل تا 40 گستره 10 با محدوده‌هايي مي‌دهند ترجيح
مناطق عنوان به خزر ، كشورهاي از هريك كرانه‌هاي برابر
ترتيب ، اين به (7).شود تعيين كشورها ، آن انحصاري اقتصادي
يك عنوان به خزر شناسايي دلبسته كه روسيه علي‌رغم
به خزر حقوقي شناسايي خواهان كشورها اين است ، "درياچه"
.هستند "دريا" يك عنوان
اين در زيادي درگيري مي‌دهد ترجيح مي‌رسد ، نظر به ايران ،
اين در غربي‌ها منافع همچنين ، .نكند پيدا گفت‌وگوها
.دارد نشانه را روس‌ها علايق با مخالفت برخورد ،
آذربايجان و قزاقستان جمهوري مواضع از امريكاييان
و دريا سياسي تقسيم كه مي‌گويند و مي‌كنند پشتيباني
و كاراترين خردمندانه‌ترين ، خزر در مرزها تعيين
به نسبت كشورها حقوق و حق گرفتن نظر در راه منصفانه‌ترين
(8).است اين‌دريا منافع
خزر درياي كشورهاي از شورايي ايجاد ايرانيان سال 1992 در
براي جايگاهي به مي‌تواند شورايي چنين.دادند پيشنهاد را
كشورهاي مشترك منافع به مربوط مسائل پيرامون بحث
.گردد تبديل كرانه‌اي
درياي از نفت صدور مسئله:نفتي لوله‌هاي ژئوپوليتيك -د
موقعيت.مي‌كند جلب را زيادي توجه خارج دنياي به خزر
امكان فارس خليج و خزر درياي ميان ايران جغرافيايي
خزر درياي از نفتي لوله‌هاي ادامه براي را فوق‌العاده‌اي
موقعيت اينميآورد فراهم عمان درياي و فارس خليج به
و نفت صدور براي را راه كوتاه‌ترين تنها نه جغرافيايي ،
اختيار در دور ، خاور و ژاپن به خزر درياي از گاز
گاز ، و نفت صنايع در ايران ساله نود تجربه بلكه مي‌گذارد ،
و ايران ، بندري تسهيلات ايران ، گازي و نفتي تاسيسات
ايران موجود گازي و نفتي لوله‌هاي شبكه و پالايشگاه‌ها
گاز و نفت صادركنندگان اختيار در را چشمگيري امكانات
.مي‌گذارد خزر درياي منطقه
وصل آذربايجان جمهوري به ايران گاز موجود لوله‌هاي شبكه
تركمنستان جمهوري به نسبت كوتاهي "نسبتا فاصله در و است
و قزاقستان جمهوري‌هاي كه لوله‌اي خط.است شده واقع
برابر چهار كم ، دست كند ، وصل شبكه اين به را تركمنستان
كه است لوله‌اي خطوط از هريك از ارزانتر و كوتاه‌تر
.است شده پيشنهاد مديترانه درياي و سياه درياي به ساختنش
كوهستاني سخت سرزمين‌هاي از بايد شده پيشنهاد شبكه‌هاي
مبارزات درگير گوناگون قومي گروه‌هاي كه جايي از بگذرد ،
منطقه دولت‌هاي عليه يا و يكديگر عليه مسلحانه سياسي
به را نظر مورد لوله‌هاي شبكه براي ضروري امنيت و هستند
ژانويه تاريخ 30 در را پيماني ايران.مي‌رسانند حداقل
صادراتي نفت آن براساس كه كرد امضا تركمنستان با 1995
ايران به زميني روي راه‌هاي از نخست ، مرحله در تركمنستان
به لوله راه از بعدي ، مراحل در و شد خواهد منتقل
خليج ايراني بنادر راه از آنگاه ، و ايران پالايشگاه‌هاي
همين بنابر (9).شد خواهد صادر خارج دنياي به فارس
توسط تن ، تركمنستان ، 3200 نفتي محموله نخستين گزارش‌ها ،
فرستاده نوشهر بندر به فوريه 1995 ، اول روز كش‌ها ، نفت
ديگر گزارش‌هاي.شود صادر ايران خاك راه از تا (10)شد
مركزي آسياي در كه ديگري شركت‌هاي كه دارد ازآن حكايت
از خود خام نفت صدور تلاش در هستند ، نفتي عمليات سرگرم
.هستند فارس خليج و ايران راه
سهم از درصد پنج آذربايجان جمهوري ديگري ، تحول جريان در
تا كرد واگذار ايران به را كشور آن نفت كنسرسيوم در خود
از پسسازد هموار ايران خاك از نفت صدور براي را راه
نفت شركت ميان فوريه 1995 سوم تاريخ در پيماني امضاي
"رسما آذربايجان جمهوري ايران ، نفت ملي شركت و آذربايجان
شركت كشور آن نفتي امور در تا كرد خواست در ايران از
دولت روي متحده ايالات جانبه همه فشارهاي ولي ،(11)كند
آوريل در سهم واگذاري اين پيشنهاد تا شد سبب آذربايجان
در موجود پيچيدگي رويداد اين.شود گرفته بازپس 1995
و است ساخته بيشتر را خزر درياي نفت ژئوپوليتيك
نظر به حال ، اين با.است كرده افزونتر را دشواري‌ها
جغرافيايي موقعيت ژرف اثر بتواند آذربايجان كه نمي‌رسد
.گيرد ناديده هميشه براي بخش آن در را ايران
از شبكه يك كه است كرده پيشنهاد خود ايران فراتر ،
به را مركزي آسياي -خزر صادركنندگان كه نفتي لوله‌هاي
كه پروژه‌هايي از يكي.شود ساخته دهد ، ارتباط فارس خليج
يك تاسيس شامل است ، ايران خارجه وزارت مقامات بحث مورد
امكان كه مي‌شود منطقه داخل در فرعي لوله خطوط سلسله
و روسيه در جهان گاز منابع درصد ميان 70 ارتباط ايجاد
نياز مورد گاز مي‌تواند و دارد را فارس خليج در ايران
امتياز.نمايد تامين يكم و بيست قرن در را آسيا و اروپا
است اين دارد ديگر طرح‌هاي به نسبت طرح اين كه پراهميتي
در حاضر ، حال در فرعي خطوط شبكه اين از نيمي حدود كه
بزرگ ، طرح اين (12)است بهره‌برداري مورد و موجود ايران
خواهد وصل اروپا به سو يك از را ، مركزي آسياي -خزر منطقه
.دور خاور و هندوستان به ديگر ، سوي از و كرد
(مسيرها نقشه با همراه) فني مطالعه يك ايران نفت وزارت
در 1400 تركمنستان ، دلاري ميليارد سه لوله خط ساختن براي
ميليارد تا 30 ميان 15 سالانه انتقال توان با كيلومتر ،
تركيه و ايران راه از اروپا به كشور آن گاز از مترمكعب
با همچنين ، ايرانيان ، (13).است داده ارائه كشور اين به
بشكه روزانه 000/120 انتقال درباره بحث‌هايي تركمن‌ها
لوله راه از ايران پالايشگاه‌هاي به كشور آن خام نفت
نفتي لوله‌هاي زمينه در ديگري پروژه (14).داشته‌اند
در بشكه ظرفيت 000/400 به است قرار تركمنستان و ايران
(15).شود بهره‌گيري آماده سال 2002 تا روز
نفتي لوله‌هاي ژئوپوليتيك با برخورد در ايران اميدهاي
محدود زمينه در آمريكايي خصمانه سياست يك سوي از منطقه
نظر بهدارد قرار حمله مورد منطقه ، در ايران كردن
پيشرفت چگونگي اساس بر امريكايي سياست اين كه نمي‌رسد
سياست ، اين.باشد يافته تكامل و گرفته شكل منطقه در مسائل
آن اساس بر كه است كلي قالب يك از ناشي مي‌رسد ، نظر به
منطقه) مركزي آسياي -خزر امور در ايران فعاليت گونه هر
(16).بود نخواهد متحده ايالات پسند مورد (خودش ژئوپوليتيك
ژئوپوليتيك ژرفاي در سوم منطقه:مركزي آسياي منطقه -3
قزاقستان ، تركمنستان ، كشور پنج برگيرنده در ايران شمالي
به منطقه اين.است قرقيزستان و تاجيكستان ازبكستان ،
مركزي آسياي كشور دو.دارد ارتباط خزر درياي منطقه
حضور نيز خزر درياي در ايران ، و (تركمنستان و قزاقستان)
دلايل به آذربايجان ، جمهوري كه حالي در.دارند
چارچوب در شد ، اشاره اين از پيش كه ويژه‌اي ژئوپوليتيك
.مي‌گيرد جاي ايران مركزي آسياي ژئوپوليتيك
شمالي ژئوپوليتيك ژرفاي آميخته هم در سياسي جغرافياي اين
نماي دور ايران كه مي‌سازد آن آماده را زمينه ايران
آن و گيرد نظر در را منطقه دو اين از توامي ژئوپوليتيك
.دهد نام "مركزي آسياي -خزر منطقه" را
ادامه در افغانستان و منطقه اين ملت‌هاي و ايران
محيطي پديده‌هاي از شماري و دارند قرار يكديگر جغرافيايي
مي‌شود ، سبب منطقه اين در را همنواختي‌هايي كه مشترك
كه مي‌سازد نمايان را ويژه‌اي جغرافيايي -سياسي ساختار
پديده‌ها ايناست "منطقه" جغرافيايي واژه اطلاق شايسته
:از عبارتند
ازبكستان ، تاجيكستان ، افغانستان ، ايران ، مردم -تاريخي ديد
همراه قرقيزستان ، و قزاقستان از بخش‌هايي و تركمنستان
زندگي در طولاني تجربه‌اي قفقازيه ، از بزرگي بخش مردم با
و پارتي هخامنشي ، مشترك‌المنافع‌هاي در:دارند هم با
در عباسي ، خلافت در و اسلام ، از پيش دوران در ساساني
تا و غزنوي سلجوقي ، ساماني ، تركي و ايراني امپراتوري‌هاي
.صفوي امپراتوري در اواخر ، همين
و كنش‌ها و طولاني مشترك زندگي تجربه -فرهنگي ديد
درون در مركزي آسياي -خزر ملت‌هاي ميان گسترده واكنش‌هاي
فرهنگي آميختگي پيدايش سبب مشترك‌المنافع‌ها ، اين
به مشتركشان منطقه در را ملت‌ها اين كه است شده ويژه‌اي
دهم قرون در خاور سوي به اسلام گسترشميدهد پيوند هم
عوارض از عاري و ايرانيان دست به ميلادي ، پانزدهم تا
و افزود فرهنگي آميختگي اين بر را تازه‌اي انگيزه عربي ،
.است داده بيشتري نيروي را آن
مردم بيشتر و تاجيكستان با مشترك زباني از ايران
ايران ، از پس كه ، حالي در.است برخوردار افغانستان
مركزي آسياي شهرهاياست جهان شيعي كشور دومين آذربايجان
به خوارزم ، و خيوه مرو ، بلخ ، سمرقند ، بخارا ، همانند
ادبيات در والايي مقام ايراني وعلوم مراكزهنرها عنوان
و آذربايجان ملت دو هر سرانجام ، و.دارند فارسي
استعماري تجاوزهاي از كه -قوم هم تن ميليون‌ها تركمنستان
استان‌هاي در -ماندند امان در نوزدهم قرن در روسيه
.دارند ايران صحراي تركمن و آذربايجان
جمهوري‌هاي همه كه است توجه شايسته -جغرافيايي ديد
قاره‌اي كشورهايي پيشين ، شوروي جماهير اتحاد مسلمان
مشكل اينندارند راه جهان آزاد درياي به كه هستند
سياسي استقلال كه داشت خواهد بيشتري خودنمايي هنگامي
و شود واقعي‌توام اقتصادي استقلال با تدريج به آنان
اسلاوها ديگر و روسيه با آنان كنوني مصلحتي منافع اشتراك
آذربايجان ، و تركمنستان قزاقستان ، .افتد نقش‌آفريني از
اين.دارند دسترسي خزر درياي به روسيه ، و ايران با همراه
به دسترسي زمينه در را آنان مشكل حال ، هر به وضع ،
عملي حل راه يكنميكند حل گسترده‌تر ، جهاني بازارهاي
جمهوري‌ها اين ميان ارتباط ايجاد در مي‌توان مشكل اين بر
راه از عمان ، درياي و فارس خليج به افغانستان و
.كرد جو و جست لوله ، خطوط و راه‌آهن و راه از شبكه‌هايي
و هرمز تنگه فارس ، خليج در كرانه مايل هزار دو با ايران ،
درياهاي به كه است مركزي آسياي كشور تنها عمان ، درياي
مي‌تواند جغرافيايي موقعيت اين و دارد دسترسي جهان آزاد
.گيرد قرار نيز شده ياد جمهوري‌هاي بهره‌گيري مورد
منابع از كه -ايران گسترده طبيعي و معدني منابع فراتر ،
-است گسترده‌تر و افزونتر همسايه‌اش كشورهاي همه در مشابه
ميان را پردامنه‌اي فني و اقتصادي همكاري‌هاي مي‌تواند
با پيماني دسامبر 1991 اوايل.كند تشويق منطقه كشورهاي
مجاز را مركزي آسياي جمهوري‌هاي كه شد امضا قزاقستان
خليج به ايران ، راه از را ، خود راه‌آهن شبكه‌هاي مي‌سازد
با سال همان اوايل كه ديگري پيمان(17).ادامه‌دهند فارس
جمهوري‌هاي سوي از و شده امضا پيشين شوروي جماهير اتحاد
براي را مرزي موانع مي‌شود ، شناخته معتبر شوروي جانشين
و ايران و آذربايجان ميان تبار هم مردم آمد و رفت
دو از يك هر خاك درون در مايل تا 45 ايران ، و تركمنستان
.است برداشته ميان از نامحدود ، ژرفاي تا "عملا و طرف ،
كه اقتصادي و جغرافيايي فرهنگي ، تاريخي ، پديده‌هاي اين
محيط شكل‌دهنده عناصر است ، مشترك ملت‌ها اين همه ميان
و ساخته مشخص را "جغرافيايي منطقه" يك كه است همنواختي
و جغرافيايي منطقه‌اي.مي‌گذارد ملت‌ها اين اختيار در
با مستقل كشورهاي از مشترك يك‌بازار كه همنواختي محيط
سياسي درتصميم‌گيري‌هاي وحدت از اجتنابناپذير درجه‌اي
مشتركي بازار چنين تشكيل.آيد پديد آن در مي‌تواند مربوط
و جغرافيايي امكانات با توام هم‌نواخت ، منطقه اين در
ديگر نيازهاي كننده برطرف كه كشورها از هريك اقتصادي
سراسر كه بود خواهد آلي ايده دورنماي خواهدبود ، كشورها
قطبي چند نظام درون به به‌راحتي مي‌تواند را منطقه اين
.كند راهنمايي بيست‌ويكم قرن در اقتصادي گروه‌بندي‌هاي
بدون منطقه ، اين در منطقه‌اي نظام هيچ كه است توجه شايان
سياسي هرج‌ومرج غيراز.بود نخواهد كامل افغانستان شركت
گروه‌بندي‌هاي در كشور اين شركت از مانع كه كنوني
اختلافات درگير ايران با افغانستان مي‌شود ، منطقه‌اي
اين هستند ناچار طرف دو و است ، هيرمند مرزي رودخانه برسر
گروه‌بندي يك تشكيل راه در پيشرفت از زودتر را اختلافات
.كنند فصل و حل منطقه‌اي ،
مجتهدزاده پرويز دكتر
دارد ادامه
|
