دانشجويي جنبش كاركردهاي
دانشجو روز آذر سالگرد 16 مناسبت به
اشاره *
موثر اجتماعي نيروهاي از يكي عنوان به دانشجويي جنبش
اين.مي‌شود شناخته ايران در اجتماعي -سياسي درتحولات
گذاشته سر پشت را مختلفي دوره‌هاي تاكنون پيدايش از جنبش
دانشجويي جنبش نيز اكنون.است داشته بسيار نشيب و فراز و
مناسب نسبت به شرايط و توجه قابل پويايي و تحرك وجود با
بررسي.است روبه‌رو تازه‌اي چالش‌هاي با اجتماعي و سياسي
مختلف دوره‌هاي وبازخواني دانشجويي جنبش كاركرد و ماهيت
چالش‌هايي همچنين.است مقاله اين موضوع جنبش اين فعاليت
در دارد قرار دانشجويي جنبش فراروي كنوني شرايط در كه
خود دانشجويي جنبش كه آنجا از.مي‌شوند مطرح نوشتار اين
مفهوم اين بررسي به ابتدا است ، اجتماعي جنبش از بخشي
و ماهيت از مناسبي تبيين و شناخت تا مي‌شود پرداخته
.گيرد صورت دانشجويي جنبش ويژگيهاي
انديشه گروه *
اجتماعي جنبش (الف
كه است جمعي رفتار اشكال مهمترين از يكي اجتماعي جنبش
فعالانه و مي‌يابند سازمان آن در مردم از كثيري تعداد
يا و كنند ايجاد دگرگوني نوعي جامعه در تا مي‌جويند شركت
.كنند جلوگيري خاص دگرگوني ازوقوع
پيشبرد براي جمعي كوششي را اجتماعي جنبش باتامور.بي.تي
از بخشي خود كه جامعه‌اي در دگرگوني برابر در مقاومت يا
نيز روشه نظر از (1).مي‌كند تعريف مي‌دهند ، تشكيل را آن
به كه است مشخص و گرفته شكل كاملا سازمان اجتماعي جنبش
به خاصي هدفهاي به دستيابي يا و گسترش يا و دفاع منظور
كه آنچه روشه نظر از.مي‌پردازد اعضا تشكل و گروه‌بندي
آن بودن مدعي و متقاضي مي‌سازد ، مشخص را اجتماعي جنبش
و ايده‌ها گردانيدن پيروز و شناساندن در سعي كه است
در سعي پيوسته منظور بدين دارد ، معيني ارزشهاي و منافع
نيز و عامه توجه جلب جهت در كوشش و اعضا افزايش
(2).نمايد جامعه برگزيدگان
اصول بر اجتماعي جنبش‌هاي آلن‌تورن آراي اساس بر
موجوديت دليل حقيقت در كه شده‌اند پايه‌ريزي سه‌گانه‌اي
ويژه‌اي خصوصيت آنها به و داده جهت را آنها كنش آنهاست ،
(3):از عبارتند اصل سه اين.مي‌دهد
باشد ، هويتي داراي بايد ابتدا اجتماعي جنبش:هويت اصل -1
افرادي چه از كه نمايد مشخص بايد جنبش يك اينكه يعني
و مردم از گروههايي چه يا و افراد چه سخنگوي شده ، تشكيل
.است منافعي چه محافظ و مدافع
برابر در هميشه اجتماعي جنبش:مخالفت يا ضديت اصل -2
پيوسته نتيجه در و دارد قرار مقاوم نيروي يا مانع نوعي
ترتيب بدين و دارد مخالفاني يا مخالف با ضديت در سعي
.است رقيب داراي لزوما اجتماعي جنبش
و برتر ارزشهاي نام به اجتماعي جنبش يك:همگاني اصل -3
و تفكر از ملهم آن كنش و مي‌شود آغاز بزرگ ، ايده‌هايي
دارد پيشرفت و گسترش در سعي امكان حد تا كه است عقيده‌اي
.بيابد شدن همگاني امكان تا
كاركردهاي داراي شده ياد ويژگيهاي با اجتماعي جنبش
جامعه در.است بودن ميانجي آنها از يكي كه است گوناگوني
واسط اصلي گروههاي از يكي صورت به اجتماعي جديدجنبش
خود منافع مي‌توانند جامعه اعضاي آن توسط كه است درآمده
بدين و نهند ارزش خود ايده‌هاي به يا و نمايند حفظ را
كاركرد.كنند مشاركت تاريخي كنش در مختلف سطوح در ترتيب
آگاهي‌هاي بردن بالا و ايجاد اجتماعي ، جنبش‌هاي ديگر
ايجاد موجب اجتماعي جنبش كاركرد ، اين اساس براست جمعي
بخش در يا و جامعه يك در سياسي جمعي شعور نوعي گسترش و
جنبش‌هاي ديگر كاركرد فشار ، ايجاد.مي‌شود جامعه از خاصي
قدرت نخبگان بر كه فشاري با جنبش‌ها اين. است اجتماعي
(4).مي‌گذارند اثر جوامع تاريخي توسعه بر مي‌آورند ،
گروههاي با اجتماعي جنبش‌هاي كاركردهاي اينكه وجود با
تفاوتهاي اما دارد ، مشابهت‌هايي سياسي احزاب و فشار
احزاب و فشار گروههاي با اجتماعي جنبش‌هاي ميان عمده‌اي
از را آنها كه دارد وجود كاركرد و ساخت نظر از سياسي
بخش‌هاي يا گروهها فشار ، گروههايميكند متمايز يكديگر
منافع تامين خاطر به عملا كه هستند يافته‌اي سازمان
.شده‌اند تشكيل خود اعضاي
عنوان به نيز ايدئولوژيكي گروههاي از برخي البته
بيشتر اساس اين بر.مي‌آيند حساب به فشار گروههاي
تشكيل شغلي سازمان‌هاي يا شغلي گروههاي را فشار گروههاي
براي مادي امتيازات آوردن به‌دست هدفشان كه مي‌دهند
داشتن و شخصي نفع پي‌گيري چون ويژگيهايي.است اعضايشان
پايگاههاي و بالا مالي قدرت داشتن سياسي ، پنهان چهره
را آنها كه است فشار گروههاي مميزه صفات از مشخص اجتماعي
حزب تفاوت اما (5).مي‌سازد متمايز اجتماعي جنبش‌هاي از
.است گسترده‌تر و آشكارتر اجتماعي جنبش با سياسي
:مي‌كند بيان چنين را سياسي حزب با جنبش فرق باتامور
نيز آن در عضويت و است يافته سازمان كمتر حزب از جنبش
يا دفتر داراي معمولا جنبش يك.است غيررسمي و نامنظم
به مربوط بيشتر جنبش يك به تعلق و نيست مركزي ستاد
آن بيان خاص ، اعتقادي اصول يا اجتماعي بينش از طرفداري
در مشاركت براي بودن آماده و روزانه سياسي بحث‌هاي در
اجتماعات يا خياباني ، تظاهرات مانند اتفاقي فعاليتهاي
و سياسي كه‌احزاب گفت مي‌توان رو اين از.است سياسي
و برخوردارند بهتري يافتگي سازمان از سياسي رسمي گروههاي
مبارزات درگير مستقيم طور به سياسي قدرت كسب يا حفظ جهت
صورت به بيشتر اجتماعي جنبش‌هاي كه حالي در سياسي‌اند ،
ترديد مورد را ، موجود نظام مشروعيت مي‌كنند ، عمل پراكنده
راه‌حل‌هاي متفاوت ، عقيدتي فضاي ايجاد با و مي‌دهند قرار
.مي‌كنند ارائه اجتماعي نابساماني‌هاي و مسائل براي جديدي
است اين سياسي حزب و اجتماعي جنبش‌هاي تمايزات ديگر از
طيف عقايد ، و افكار گستردگي علت به معمولا جنبش يك كه
جنبش‌ها اين‌رو از مي‌دهد ، جاي خود در را مردم از وسيعي
خود درون در گروهها انواع ايجاد به زيادي گرايش غالبا
(6).دارند
تشكيلات حداقل از كه است پديده‌اي اجتماعي جنبش بنابراين
سازمان سياسي حزب اندازه به و است برخوردار سازماني
چه و رسمي چه آن اعضاي.نيست سالار ديوان و يافته
دگرگوني ايجاد جهت در جنبش موضع از و بوده فعال غيررسمي
بايد يا امر اين.مي‌كنند هواداري جامعه در اصلاح و
.گيرد صورت گسترده‌اي سطح در يا و باشد همگاني
ايران در دانشجويي جنبش شكل‌گيري (ب
ديدگاههاي ايران در دانشجويي جنبش شكل‌گيري مورد در
دانشجويي جنبش قدمت معتقدند عده‌اي.مي‌شود مطرح متفاوتي
به ايراني دانشجويان گروه نخستين اعزام زمان به ايران در
دانشجويان از جمعي هنگام آن در.بازمي‌گردد كشور از خارج
و دادند تشكيل دانشجويي محفل‌هاي آلمان ، مقيم ايراني
جنبش پيشگامان را آنان بتوان شايد كردند ، منتشر نشرياتي
آغاز برخي عقيده اين برابر در.دانست ايران در دانشجويي
تهران دانشگاه تاسيس به را دانشجويي تحركات و فعاليت
جنبش شكل‌گيري همزماني محققان از يكي اما.مي‌دهند نسبت
رد سال 1313 در تهران دانشگاه تاسيس با را دانشجويي
دانشگاه ، جاذبه دليل به مقطع آن در است معتقد و مي‌كند
در (مرفه)فرادست قشر حضور دانشجويان ، تعداد بودن محدود
فعاليتهاي امكان دانشجويان ، بودن گزينشي و دانشگاه
آخرين.نبود فراهم دانشجويي جنبش شكل‌گيري و دانشجويي
پس مي‌شود ، مطرح دانشجويي جنبش آغاز عنوان به كه مقطعي
عنوان به را دوره اين كه كساني.است شهريور 1320 از
ديكتاتوري سقوط مي‌برند ، نام دانشجويي جنبش سرآغاز
دانشجويي جنبش شكل‌گيري براي فرصتي و زمينه را رضاخان
(7).مي‌دانند
مختلفي عوامل نيز دانشجويي جنبش شكل‌گيري زمينه مورد در
همانند ثابت و مستقيم عوامل بر علاوه.باشند فراهم بايد
در دانشجويي تشكل‌هاي فعاليت و تشكيل و دانشگاهها وجود
جنبش شكل‌گيري براي نيز ديگري متغيرهاي و زمينه‌ها آنها ،
محصول را دانشجويي جنبش برخي.مي‌شوند مطرح دانشجويي
يا بحراني شرايط نيز و (سياسي نظر از) بسته جامعه
از ديگر يكي.مي‌دانند جامعه از بخشي شدن ايدئولوژيك
و ويژه تاريخي شرايط محصول را دانشجويي جنبش صاحبنظران
تبيين شرايط در اوميداند دانشجويان آگاهي بازتاب
حضور اعلام مواقعي دانشجويي جنبش مي‌گويد تاريخي شرايط
وقتي جامعه يعني.است آمده وجود به تحولاتي كه مي‌كند
بازي وارد دانشجويي جنبش مي‌شود ، تحولات و حوادث آبستن
رژيم در دانشجويي جنبش شدن فعال علت مورد در.مي‌شود
با دانشجويان مخالفت و شده ياد شرايط بر علاوه گذشته ،
علل از يكي عنوان به نيز مدرنيزاسيون از پيشين ، رژيم
و گذشته رژيم مدرنيزاسيون اساس براين.مي‌شود ياد عمده
مياني و فرودست طبقات ورود افزايش موجب دانشگاهها افزايش
دانشجويي جنبش شرايطي چنين در و است شده دانشگاهها به
(8).است كرده تشديد را خود فعاليت
دانشجويي جنبش كاركردهاي (ج
.مي‌شود مطرح گوناگوني كاركردهاي دانشجويي جنبش براي
جنبش‌هاي بيشتر براي تقريبا كه عامي كاركردهاي بر علاوه
جنبش شد ، اشاره آن به پيشتر و برشمرد مي‌توان اجتماعي
اين از برخي كه دارد ، نيز اختصاصي كاركردهاي دانشجويي
:از عبارتند كاركردها
نقش مي‌تواند خود فشرده و كلي شكل در دانشجويي جنبش -1
اصلي بدنه دانشجويي جنبش.كند ايفا را پيشتاز ايده‌هاي
صداي بيدار ، وجدان مي‌تواند و مي‌دهد تشكيل را روشنفكري
.باشد جامعه يك اجتماعي و سياسي حيات نبض و اعتراض
فضاي نگهداشتن زنده و نيروها بسيج در دانشجويي جنبش -2
.است داشته بسزايي نقش سياسي
مردم با سياسي نظام و احزاب واسط حلقه دانشجويي جنبش -3
.است
(فكري نخبگان) روشنفكران ميان فاصل حد دانشجويي جنبش -4
.است طبقات ديگر يا مردم توده با
بر و است حكومت از مردم مطالبات پيگير دانشجويي جنبش -5
.دارد تاكيد شهروندان مدني آزادي‌هاي و حقوق
به پتانسيل دادن دانشجويي ، جنبش كاركردهاي از يكي -6
و اجتماعي و سياسي حوزه‌هاي به ورود براي خود اعضاي
اين در چند هر.است تصميم‌گيري و تصميم‌سازي در مشاركت
سياسي نقش نمي‌تواند دانشجويي جنبش معتقدند برخي زمينه
ساختارهاي برعهده كاركردها اينگونه.باشد داشته ايجابي
ادعاي و آمادگي شرايط ، دانشجويي جنبش زيرا است ، سياسي
.ندارد را قدرت كسب
شبكلايي عنايتي علي
دارد ادامه
:پي‌نوشت‌ها
منوچهر ترجمه سياسي ، جامعه‌شناسي باتامور ، بي.تي -1
.ص 56 كيهان ، 1366 ، انتشارات:تهران كاشاني ، صبوري
وثوقي ، منصور ترجمه اجتماعي ، تغييرات روشه ، گي-2و3و4
.و 169 صص 164 ، 167165 دوم ، 1368 ، چاپ ني ، نشر:تهران
:به كنيد نگاه فشار گروههاي مورد در بيشتر مطالعه براي -5
قاضي ، ابوالفضل ترجمه سياسي ، جامعه‌شناسي دوورژه ، موريس
.صص 588531 تهران ، 1367 ، دانشگاه:تهران
.ص 56 پيشين ، منبع بي‌باتامور ، .تي -6
در دانشجويي جنبش شكل‌گيري زمينه و مبدا مورد در -7و8
:به كنيد نگاه باره اين در مختلف ديدگاههاي و ايران
جنبش فرداي و امروز ديروز ، ،(گردآورنده) سفيري مسعود
.ني ، 1378 نشر:تهران دانشجويي ،
|
