ننمايي كوچك آيينه در و بزرگي تو
روز" فرارسيدن مناسبت به "پژوهي سعدي فرهنگ" به نگاهي
"سعدي
:اشاره
اديبان و شاعران تمامي از بي‌ترديد سعدي سخن نفوذ گستره
كلام نفوذ بهويژهاست بوده بيشتر تاريخ طول در ايراني
و است توجه و تامل قابل بسيار غربي كشورهاي در سعدي
اخيرا.است شده كاويده آنجا و اينجا كه دارد دلايلي
اقدامي در شناسي سعدي مركز همكاري با شناسي فارس بنياد
"سعدي‌پژوهي فرهنگ" عنوان با كتابي چاپ به اقدام پسنديده
.مي‌شود منتشر به‌زودي كه است كرده
اين در كه چنان و است حسن‌لي كاووس دكتر كتاب اين مولف
بررسي و اقدام‌مولف‌جمع‌آوري مهمترين مي‌شود ذكر گفتار
سال طول 75 در سعدي پيرامون كه است آثاري تمامي دقيق
و شده‌اند تاليف خورشيدي تا 1375 سال 1300 از يعني
شده بررسي نيز آنها اثرگذاري ميزان و ارزش بعد درمرحله
پي در بسياري تحليلي و آماري نتايج كاري چنين صرف.است
اين در آن از اندكي خوانندگان آشنايي براي كه است داشته
"كتاب اين" از جا هر گفتار در بنابراين.مي‌آيد گفتار
ان‌شاءالله كه است سعدي‌پژوهي فرهنگ منظور است شده ياد
قرار سعدي علاقه‌مندان و قلم اهل اختيار در به‌زودي
.مي‌گيرد
نيست تو حديث از خوشتر سعديا
شناخت اهل روزگار تحفه
شيرينت زبان بر آفرين
انداخت جهان در شور همه كاين
و شيرازي سعدي پارسي ، زبان آوازه بلند سراي سخن درباره
آمده پديد گوناگوني نوشته‌هاي او ، ارزشمند آفرينش‌هاي
از بسياري جاي هنوز سعدي‌پژوهي ، درميدان اما است ،
.است خالي بنيادي مطالعات و بايسته پژوهش‌هاي
همه معرفي و شناسايي پژوهش‌ها ، ضروري‌ترين از يكي
است درآمده نگارش به سعدي با پيوند در كه است نوشته‌هايي
و كتابهاي از ساده‌اي فهرست حتي هنوز كه آن به‌ويژه
كتاب ، اين.است نرسيده چاپ به سعدي به مربوط مقاله‌هاي
انتقادي بررسي به برمي‌آيد آن نام از كه همان‌گونه
سال از) چهارده سده در كه پرداخته كتابهايي و مقاله‌ها
ايران در سعدي با پيوند در (خورشيدي پايان 1375 تا 1300
شده برگردانده فارسي به ديگر زبان‌هاي از يا آمده ، پديد
.است
كتاب به 150 نزديك و مقاله از 700 بيش پژوهش اين در
مقاله‌ها 4588 بازجست براي.است شده بررسي و بازيابي
مجموع 53773 در و شده كاويده نشريه عنوان از 92 شماره
.است شده معرفي و شناسايي (كتاب و مقاله) صفحه
شناسي‌هاي مقاله و كتابشناسي‌ها بيشتر اينكه به توجه با
و كتابها مشخصات‌عنوان از نويسي فهرست به تنها موجود ،
رها بي‌پاسخ پرسش‌ها از بسياري و مي‌كنند بسنده مقاله‌ها
از پس كتاب ، اين در نقايص ، اين كاهش براي مي‌شود ،
نوشته‌ها اين همه كتابها ، و مقاله‌ها شناسايي و بازيابي
گونه‌اي به منطقي ، روشي با و ويكدست منظم طرحي بنياد بر
اين در همچنين.است شده بررسي و نقد معرفي‌و گسترده
بازيافت و بررسي به نوشته‌ها ، شناسايي بر افزون كتاب
روند در تا است ، شده پرداخته نيز آنها تاثرات و تاثيرات
پديدآمدن و همگون پژوهش‌هاي انجام از سعدي‌پژوهي
.شود كاسته همسان و تكراري نوشته‌هاي
بازنگري حاضر كتاب آينه در را سعدي‌پژوهي ازآنكه پيش
نوشته‌ها اين چگونگي به جدول‌ها و آمارها منظر از و كنيم
از برخي ديدگاه از را او شخصيت و سعدي جايگاه كنيم ، نگاه
پارسي ادب در سعدي بلند جايگاه:مي‌نگريم باز قلم اهل
داشته تاكيد و يادآوري به نيازي كه است آن از آشكارتر
از گسترده‌تر گماني ، بي‌هيچ او ، روشن سخنان زيراباشد
جاري زبانان فارسي زبان و ذهن در ديگر سخنور هر گفته‌هاي
.است
گرانبهاي آفريده سه تنها و وانهيم را سعدي ديگر آثار اگر
سه با كنيم ، نگاه را (غزليات و بوستان گلستان ، ) او
و رواني با كه هستيم ، روبه‌رو ادبي بي‌مانند شاهكار
كردار و رفتار پندار ، شيوه‌هاي بنيادي‌ترين تمام ، شيوايي
پيدايش آغاز همان از و مي‌نمايانند او به را آدمي درست
.افكنده‌اند پرتو مردم فرهنگ بر روشني به خود ،
را ما شد ، اشاره كه همان‌گونه بي‌وقفه ، حضور اين بداهت
دانشوران ، .مي‌كند بي‌نياز ديگري يادآوري هر از
بلندي درباره ايراني نامدار نويسندگان و انديشمندان
ما ، گفتار كوتاهي اما رانده‌اند ، سخن بسيار او جايگاه
.برنمي‌تابد نيز ، را شگرف عظمت ازآن گوشه‌اي بازگويي حتي
ننمايي كوچك آيينه در و بزرگي تو
آن در سعدي ، چهره به و نكنيم دراز را سخن كه است آن بهتر
زبان مرزهاي از بيرون:بيفكنيم نگاهي ايران مرزهاي سوي
همه از بيش سعدي نيز ، ايراني فرهنگ سوي آن در و پارسي
با همراه شگفتي به را انديشمندان ايراني ، ديگر سخنوران
همه از هنوز كه است هنگامي اين و است برانگيخته ستايش ،
آنچه.است نشده شناخت اندكي ، از بيش سعدي ، شگفتي و شگرفي
:"هزاران از يك الا" نيست همه ، آن از پي‌مي‌آيد ، در
فرانسوي نويسنده و منتقد مورخ ، شناس ، زبان رنان ، ارنست -
.ماست نويسندگان از يكي واقعا سعدي":است گفته او درباره
به كه جاذبه‌اي و لطف او ، تزلزل‌ناپذير و سليم ذوق
عطوفتي پر و سخريه‌آميز لحن مي‌بخشد ، جان و روح رواياتش
.مي‌كند طعن و ريشخند را بشريت مفاسد و معايب آن با كه
مي‌آيد ، جمع ندرت به شرقي درنويسندگان كه اوصاف همه اين
را سعدي آثار وقتي.مي‌دارد عزيز ما نظر در را او
رومي حكمت‌آموز و اخلاقي نويسنده يك با گويي مي‌خوانيم ،
.داريم سروكار شانزدهم قرن شوخ‌طبع و بذله‌گو منتقد يك يا
بوستان فرانسوي ترجمه مقدمه در منار ، دو باربيه-
:مي‌نويسد
سهولت هوراس ، طبع لطف هست‌كه مواردي[ سعدي] او درآثار"
را لافونتن سادگي و رابله بذله‌گوي قريحه اويد ، بيان
".يافت مي‌توان
تمام از":مي‌نويسد اروپا در سعدي نفوذ درباره همچنين
مي‌تواند كه است شاعري تنها شايد شرقي ، سعدي گويندگان
اين علت..گيرد قرار اروپائيان دريافت و درك مورد
جميع جامع گلستان در سعدي كه است اين افتخار و اعتبار
."است آن خواستار نوين شناسي جمال كه است مواهبي و صفات
"سعدي درباره تحقيق" كتاب فرانسوي نويسنده ماسه هانري-
را ايراني بزرگ شاعران آثار وقتي [غربيان ما]:مي‌نويسد
آنها در ناآشنا فكري آنان ، نبوغ همه وجود با مي‌خوانيم ،
اين آنها ، ترجمه خواندن با حتي سعدي ، آثار در.مي‌يابيم
اين سعدي كتابهاي خواندن با ;مي‌رود بين از تباين
و سليم عقل فلسفه اين تخيل ، و عقل معتدل و دائم پيوستگي
شده بيان هموار ، بسيار سبكي با كه عملي كاملا اخلاق اين
."مي‌گردد مشاهده است ،
براي كه انگليسي ، شرق‌شناسان اولين از جونز ، سرويليام -
نوشت ، انگليسي به را فارسي زبان دستور نخستين‌بار
سعدي آثار قبل ، قرن دو يكي تا":مي‌نويسد سعدي درباره
تعقل و آزادي شعله كه چون مي‌شد ، ممنوع و تحريم دراروپا
."مي‌درخشيد آنها در كننده‌اي خيره روشنايي با
و محققان استادان ، بزرگترين از كه نيكلسون ، رينلد -
سعدي شيفتگان از و اسلام و ايران فرهنگ و ادب مترجمان
"پارس هوراس اي سعدي" نام با سعدي وصف در سروده‌اي است ،
بيان شيريني و انساني بينش حقيقت‌جويي ، آن در و پرداخته
.است ستوده را سعدي
سال در است ، گرفته لقب "آمريكا ادبيات پدر" كه امرسون -
او جايگاه بلندي وصف در و "سعدي" نام با بلندي شعر 1842 ،
.است كرده توصيف برتر شاعران ديگر از را او و سروده
سعدي عاشقند تو به عالم شاهدان همه
در كه سخن‌سرايان‌نبوده‌اند و شناسان سخن تنها البته
برده‌اند ، بهره سعدي انديشه‌هاي و انگاره‌ها از غرب ،
شيفته نيز ، جامعه رهبران و سياسي انديشمندان گاهي بلكه
در كه است "كارنو سعدي" جمله آن از و شده‌اند او عظمت
لطف از خالي.شد انتخاب فرانسه جمهوري رياست به سال 1887
پيوند درباره را حديدي جواد دكتر نوشته اگر بود نخواهد
:كنيم بازنگري سعدي ، با خاندانش و كارنو
بود ، آمده دنيا به فرانسه در درسال 1837 كه كارنو سعدي"
نمايندگي به ودرخشان ارزشمند فعاليت‌هاي سلسله يك از بعد
قاطع اكثريت با سال 1887 در و كار وزارت به سپس مجلس ،
اين كه درمدتيشد انتخاب فرانسه رياست‌جمهوري به آرا
را فرانسه آشفته اقتصاد داشت ، عهده بر را مسئوليت
شهرهاي در متعددي خيابان‌هاي هم‌اكنون.بخشيد سروسامان
او.مي‌شود ناميده "كارنو سعدي" او نام به فرانسه بزرگ
لازار" وي نياي:كه است نوشته خود تسميه وجه درباره خود
گلستان در آنچه تاثير تحت و مي‌ورزيد عشق سعدي به "كارنو
افكاري بود ، خوانده درويشان اخلاق و پادشاهان سيرت در
سياسي اوضاع و فرانسه انقلاب در و داشت آزادي‌خواهانه
.داشت مهمي بسيار نقش كشور اين واجتماعي
مسئوليت‌هاي هم فرانسه انقلاب از پس جنگ‌هاي در كارنو
را او كه تاآنجا.شد موفق آنها همه در و گرفت خطيري
كه آنگاه ولي.ناميدند "پيروزي طراح" و "كبير كارنوي"
و استبداد راه خود پيشروان مانند و رسيد قدرت به ناپلئون
كنج و گذاشت ناسازگاري سر نيز او گرفت‌با پيش خودكامگي
...گزيد عزلت
كه را خود مهتر فرزند شيراز ، شاعر ياد به كارنو ، لازار
سعدي بود ، آمده دنيا به انقلاب از بعد حوادث گيرودار در
.درگذشت كودكي در و نزيست بيش كوتاهي مدت وي ولي.ناميد
جواني در هم اوناميد سعدي نيز را خود دوم فرزند كارنو
،"كارنو هيپوليت".درگذشت با و بيماري به ابتلا اثر در
او مرگ از و مي‌داشت دوست بسيار را وي كه او ، كهتر برادر
برادر ، ياد به و پدر از پيروي بود ، به شده متاثر سخت
است كسي همان سعدي اين و ناميد سعدي را خود فرزند نخستين
او.شد برگزيده فرانسه جمهوري رياست به سال 1887 در كه
ي"كارنو سعدي" اين و ناميد سعدي را خود بزرگ فرزند نيز
بود چنين.پيوست فرانسه ارتش به افسري درجه با چهارم
اين.فرانسوي سياستمداران بزرگترين از يكي سرگذشت
تاريخي ، واقعيتي به تا است شبيه‌تر داستان به سرگذشت
پرورش در تنها سعدي انديشه‌هاي مي‌دهد نشان كه امري
سياستمداران بلكه نبوده ، كارگر نويسندگان و شاعران افكار
."است مي‌داده قرار تاثير تحت نيز را جامعه رهبران و
سعدي گرفته‌اي بلاغت تيغ به زمين
نيست آسماني فيض جز كه نگاه‌دار
سعدي ، دوستداران براي شد ، نوشته ازآن گوشه‌اي كه آنچه اگر
تلخي ، واقعيت به بايد ناچار باشد ، غرورافزا و شادي‌آفرين
شگفتي يك با و انداخت نظر نيز شناسي سعدي سكه روي آن در
سخن مسلم استاد براي كه ، كرد يادآوري شرمساري به آميخته
جامعه برگردن او سوي از كه حقي همه اين برابر در و سرايي
:هنوز متاسفانه مي‌كند ، سنگيني ما فرهنگي
به معتبر ، بدل‌هاي نسخه مقابله با او آثار كليات حتي -
.است نشده تصحيح علمي گونه‌اي
.است نشده تهيه او مقاله‌شناسي و كتابشناسي -
.است نيافته سامان او آثار موضوعي فرهنگ -
...و است نشده كاويده او آثار شناسي زيبايي -
بدانيم كه آشكارترمي‌شود آنگاه سعدي ، به كم‌توجهي
حافظ درباره دهخدا ، مرحوم فارسي لغت‌نامه دربزرگ‌ترين
كمال با اما است ، شده نوشته مطلب ستون حق 53 به بزرگ ،
نوشته ستون يك تنها:گفت بايد سعدي درباره تاسف و شگفتي
اثيرالدين" چون شاعري براي كه است حالي در واين شده
.است شده نوشته مطلب ستون 16"اخسيكتي
حاضر كتاب آينه در "پژوهي سعدي" به نگاهي
سعدي درباره آنچه به نگاهي با و شد گفته آنچه به باتوجه
كه آن با:مي‌آيد دست به زير است ، نتايج شده نوشته
كه است آن از ناچيزتر بسيار گرفته انجام پژوهش‌هاي
عيب دچار نيز اندك مقدار همين اما مي‌نمايد ، بايسته
كتابشناسي نبود علت به كه آن بويژه است فراوان ونقص‌هاي
از پژوهشگران و نويسندگان بي‌توجهي وگاهي بي‌اطلاعي و
و مقاله‌ها بارها و بارها پيشين ، گرفته انجام پژوهش‌هاي
است ، آمده پديد وتكراري همانند موضوعات با نوشته‌هايي
با تفاوتي هيچ انشاپردازي شيوه در جز گاهي كه مقاله‌هايي
.ندارند همديگر
امور" ،"وحافظ سعدي مقايسه" موضوع سه نمونه براي
از سعدي تاثيرپذيري" و "سعدي آثار در تربيتي و اجتماعي
مقاله و 17 و 59 به 26 نزديك موضوع به‌ترتيب "وحديث قرآن
در كه است همانندي موارد از غير اين ، و مقاله‌هاست از
.است آمده كتابها
نوشته همانند ، نوشته‌هاي اين از بسياري در كه آن جالبتر
.است بوده نيز جامع‌تر و كامل‌تر پيشين
گرفتاري‌هاي اين در بخواهد ، هم پژوهشگري چنانچه آيا
چقدر كند ، بازيابي را خود نظر مورد موضوع پيشينه فراگير ،
داشت؟ خواهد را پيشين نوشته‌هاي همه دسترسي‌به امكان
گذشته نشريه‌هاي و مجله‌ها همه موضوع از مي‌تواند چگونه
شود؟ باخبر
آن ، از شماره‌اي چه در و نشريه كدام در بداند كجا از
است؟ شده نوشته مطلبي نظرش ، مورد موضوع درباره
براي كه مي‌دهد اجازه پژوهشگر كدام به "شتابان زمان"
ورق را نشريه‌ها و مجله‌ها همه نظرش ، مورد بازجست‌موضوع
... و بكاود و بزند
به آسان دسترسي و آگاهي امكان كه زماني تا آيا
او مي‌توان نباشد ، فراهم پژوهشگر براي پيشين ، نوشته‌هاي
آساني به نوشته‌اش ، نبودن تازه و بودن تكراري خاطر به را
گران بار اين اندكي‌از اينكه براي بنده اين!كرد؟ نكوهش
ناگزيرديد را خود بردارد ، پژوهشگران دوش روي از را
كوششي بكوشد ، خويش توان اندازه به حاضر تهيه‌كتاب براي
و غبارآلود بايگاني‌هاي به سركشيتوانسوز و فراگير
بازجست براي مختلف ، كتابخانه‌هاي نشريات ، و مجله‌ها ناقص
وچكيده استوار يا سست نوشته هر مطالعه و نوشته‌ها همه
پيش‌روداريد آنچه و... و آنها بررسي و تنظيم نويسي ،
و بلند نو ، راهي در تلاش حاصلاست تلاش اين حاصل
نلغزد؟ راهي چنين اين در بتواند كه كيست راستي و بي‌پايان
***
.دارد وجود امروز به تا عطف نقطه پژوهي 4 سعدي تاريخ در
و گلستان تصنيف سال هفتصدمين جشن كه سال 1316:اول
.شد برگزار بوستان
افتتاح تازه بناي با سعدي آرامگاه كه سال 1331:دوم
.برمي‌انگيزد را توجهاتي و مي‌شود
و سعدي درگذشت سال هفتصدمين بهانه به كه سال 1350:سوم
و سعدي بزرگداشت جهاني كنگره حافظ ، درگذشت سال هشتصدمين
.مي‌شود برگزار شيراز در حافظ
مناسبت به سعدي بزرگداشت مجلس كه سال 1363:چهارم
اينك و مي‌شود برگزار شيراز در او تولد سالگرد هشتصدمين
را سعدي‌پژوهي تاريخچه وكتابها ، مقاله‌ها بخش دو در
.مي‌نماييم باز آماري گونه‌اي به درايران ،
مقاله‌ها بخش1
در.كرد بررسي مي‌توان مختلف ديدگاه‌هاي از را مقاله‌ها
.مي‌نگريم مقاله‌ها اين به زاويه دو از اندك مجال اين
.موضوعي ديدگاه از:دوم زماني ، ديدگاه از:اول
زماني ديدگاه از مقاله‌ها بررسي:اول
آنها چاپ تاريخ كه مقاله مجموع 694 از زماني نظر از
شايان نتيجه‌هاي كه است شده تهيه جدولي.است بوده مشخص
.مي‌دهد نشان را توجهي
موضوعي ديدگاه از مقاله‌ها بررسي:دوم
نموداري در را مقاله توزيع 800 مطلب ، منطقي تحليل براي
از اندكي تنها. داده‌ايم نشان موضوع عنوان با 15
.شده‌اند موضوع‌محاسبه دو در ضرورت به مقاله‌ها
شده منتشر كتابهاي وضعيت به ديگر نگاهي
چهارده سده در
(13091300) نخست دهه
چاپ به يادآوري ، خور در كتاب دو چهارده ، سده نخست دهه در
لوكاس" همت به كه است سعدي "بدايع" كتاب يكي:است رسيده
نسخه و شده تصحيح خطي مختلف نسخه‌هاي بنياد بر "كينگ
تقي كوشش به كتاب اين) است آمده غزل هر پاورقي در بدل‌ها
گلستان" كتاب ديگري و (است شده منتشر سال 1304 در اراني
را آن ناظم‌الدوله خان ميرزاملكم كه "سعدي
نسخه اين توجه جالب نكتهاست كرده منتشر سال 1302 در
خود پيشنهادي خط با را گلستان اين ملكم‌خان كه است اين
همه و است كرده چاپ نمود ، مطرح فارسي خط اصلاح براي كه
.است شده نوشته گسسته و مقطع صورت به خط اين در حروف
(13191310) دوم دهه
و ارزش داراي زير كتابهاي دهه ، اين كتابهاي از
.بوده‌اند بيشتر تاثيرگذاري
عبدالعظيم گسترده مقدمه و حواشي و تصحيح به "گلستان" -1
است گلستان برروي جدي كار نخستين واقع در كه گرگاني قريب
درباره پژوهش به ايران در كه است كساني نخستين از او و
گلستان مقدمه.است پرداخته كليات نسخه‌هاي اعتبار
تاثير خود از پس نوشته‌هاي از بسياري در او استنساخي
.است برانگيخته را ديگر گروهي خشم و گروهي تحسين و گذاشته
تاليف سال هفتصدمين جشن مقالات مجموعه) "سعدي‌نامه" -2
سال در يغمايي حبيب كوشش به كتاب اين.(گلستان و بوستان
چون ارزشمند مقاله‌هايي مجموعه ، اين در.شده منتشر 1316
فروزانفر ، بديع‌الزمان قزويني ، علامه مقاله‌هاي
.مي‌خورد چشم به...و همايي جلال‌الدين
دست به كتاب اين.حالي حسين الطاف از "سعدي حيات" -3
.است رسيده چاپ به سال 1316 در و ترجمه سروش سيدنصرالله
جاي به كتاب اين در.تويسركاني قاسم از "سعدي سخن" -4
آثار كليه مختصر معرفي به زمان ، معمول انشاپردازي‌هاي
.(سال 1318) است شده پرداخته آنها بررسي و تحليل و سعدي
در جنابزاده ، محمد از ،"سعدي نظر در تربيت و تعليم" -5
با او آراي سعدي ، آثار از فراوان بهره‌گيري با كتاب اين
سال) است شده سنجيده روان‌شناسي و تربيتي تازه نگره‌هاي
.(1317
كه فروغي محمدعلي تصحيح به بوستان و گلستان -6
است بوده سعدي‌شناسي پژوهش‌هاي در كتابها كاربردي‌ترين
.(سال 1316)
تصحيح بجز) سال 1316 ، در تنها كه است توجه جالب و گفتني
از اين و شده منتشر سعدي درباره كتاب هفت (سعدي آثار
نشده تكرار ديگر اخير دهه تا كه است سال آن خوب اتفاقات
زير كتاب سه شد ، ياد بالا در كه كتابي بر 4 علاوهاست
:است جمله آن از
بزرگوار شيخ سرگذشت" دين ، پاك بديع از "سعدي زندگاني"
از "نسخه 720 روي از سعدي گلستان" جابري ، شيخ از "سعدي
.يغمايي حبيب
|
