( دوم بخش ) _ مطبوعات 78 در انتقاد
سياسي نظام انتظارات و مطبوعات كاركرد
تئوريهاي طرح ضمن حاضر ، پژوهش نخست بخش در :اشاره
از يك هر سهم بررسي و مطبوعات بر حاكم هنجاري شش‌گانه
گذشته ، سال طي 21 ايران دولتمردان گفته‌هاي در آنها
اختلاف و متفكران ديدگاه از حكومت از انتقاد حق مقوله
قرار ارزيابي و اشاره مورد زمينه اين در دولتمردان نگرش
.گرفت
و انتقاد از ارتباطات محققين گوناگون تعاريف بخش ، اين در
انتقاد وضعيت همچنين و غيرمخرب و مخرب انتقاد ويژگيهاي
سرگرم‌كننده ، نشريات خبري ، و سياسي نشريات دسته پنج در
و فني نشريات و اجتماعي علوم و انساني علوم تخصصي نشريات
.مي‌آيد پي در كه گرفته قرار بررسي و طرح مورد مهندسي
انديشه گروه
بعدي سال و 5 اول سال مقطع 16 دو به را گذشته سال اگر 21
كنيم ، تقسيم (حاضر تحقيق و تحقيق 1373 در منعكس نتايج)
اولي رتبه مسلكي ، تئوري اخير ، سال پنج در كه ديد خواهيم
آزادي تئوري و داده اجتماعي مسئوليت تئوري به را خود
.است مانده باقي سوم رتبه در كماكان رسانه‌ها
تشكيل را اخير سال پنج از بخشي كه خاتمي آقاي دوره در
بر و شده كاسته بازهم مسلكي تئوري سهم از اگرچه مي‌دهد ،
شده ، افزوده رسانه‌اي آزادي و اجتماعي مسئوليت تئوري سهم
تئوري حكومت از شفافيت با كه دولتمرداني سهم بر اما
نيز كرده‌اند جانبداري مطبوعات بر اقتدارگرا هنجاري
.است شده افزوده
دولتمردان ميان عقيده اختلاف وضوح به حاضر تحقيق واقع در
و مطبوعات جايگاه و كاركرد رسالت ، توان ، درباره را ايران
به روزنامه‌نگاران و مطبوعات از را آنان توقعات تنوع
از 4804 فهرستي تحقيق اصل نسخه در و مي‌دهد نشان خوبي
جزييات كه كرده فراهم را گذشته سال پنج از استخراجي گويه
كه مي‌كند روشن و مي‌دهد نشان را سليقه حتي و عقيده تنوع
در تخصص و تجربه تحصيلات ، از درجه هر با ايران دولتمردان
ارتباطات علوم يعني اجتماعي علوم پيچيده حوزه‌هاي از يكي
ايراني روزنامه‌نگار و زده دست نظريه‌پردازي انواع به
مي سردرگم پيش از بيش را آزادي و تكثر شرايط در كم‌تجربه
از پس ماه‌هاي در كه است اتفاقاتي وضعيت اين محصول.كنند
از بسياري آن طي و داد رخ حاضر تحقيق نمونه‌گيري انجام
قرار حاضر تحليل‌هاي ماخذ آنها انتقادي مطالب كه نشرياتي
.شد تعطيل گرفت
گونه اين انتقاد سال 1373 ، تحقيق همچون -حاضر تحقيق در
و منفي جنبه‌هاي ارائه به معطوف است پيامي كه شد تعريف
و پرداخته محاسن و مثبت جنبه‌هاي به آنكه از اعم) معايب
موضوعات ، رويدادها ، پديده‌ها ، (باشد نپرداخته يا
مسايل تمامي خلاصه به‌طور و اعمال دستاوردها ، انديشه‌ها ،
كه است مطلبي انتقادي مطلب واقع درانساني و اجتماعي
عمل ، يك به نسبت واضح منفي جهت‌گيري آن اصلي خصيصه
در بار اول براي تعريف اين)باشد رويداد و انديشه
در ارتباطات محققين بين‌المللي انجمن سال 1996 كنفرانس
نقدنويسي براي مناسب تعريف يك عنوان به و ارائه استراليا
(.شد ارزيابي رسانه‌ها در
به انتقاد دسته‌بندي جاي به كه مي‌دهد نشان حاضر تحقيق
بايد -هيوز استفان توصيه به -غيرسازنده و سازنده انتقاد
توجه بايد آنكه ضمن.كرد تقسيم غيرمخرب و مخرب به را آن
نيست ، منتقد با صرفا انتقاد بودن مخرب مسئوليت كه داشت
دوسويه امر يك موضوع ديگري ، ارتباطي فراگرد هر مثل بلكه
در غيرمخرب انتقاد يك است ممكن واقع دراست متعامل و
مخرب انتقاد به تبديل انتقاد نشانگاه مخرب عكس‌العمل اثر
انتقاد) (صص 3837 واينزيگر ، 1370 ، ) بالعكس يا و شود
گزارش اصلي متن در كه دارند ويژگي‌هايي غيرمخرب و مخرب
(.است شده داده توضيح
مطبوعات در انتقاد حضور اوليه هسته‌هاي كه مي‌رسد نظر به
و است داشته همراه نيز را تخريب از جنبه‌هايي ايران ،
اولين در كه مي‌شده سبب شديد ، و مستمر فشارهاي اصولا
را برداشتي چنين.شود تخريب به آميخته نقد ، تخليه ، فرصت
ميرزافتحعلي نقدنويسي دستورالعمل‌هاي در مي‌توان خوبي به
.ديد آمده ، اصلي گزارش در كه نوزدهم قرن در آخوندزاده
نشان سال 1373 تحقيق انتقاد ، بودن غيرمخرب يا مخرب سواي
در جامعه مطبوعات محتواي تحليل طريق از مي‌توان كه داد
نيز ديگر دسته دو به را انتقادها ايران ، چون گذري حال
قرمزهاي خط دانستن مشروع محصول كه اول دسته:كرد تقسيم
پرداخته معلول‌ها به و بوده قبيل اين از و مسلكي سياسي ،
ترافيك ، شلوغي چون مقوله‌هايي از شكايت و گله حاوي و
را است...و نابرابري خيابان‌ها ، آسفالت چاله‌هاي
نغ يا نق:ص 4761 ج 4 ، معين ، فرهنگ) ناميد نق مي‌توان
و (كردن نارضايتي اظهار كردن ، غرغر كردن ، بهانه‌جويي زدن
و مي‌پردازد علت به معلول ، به توجه جاي به كه دوم دسته
قدرت منابع از ترس و كرده عبور خودسانسوري ديواره‌هاي از
.مي‌گوييم نقد زده ، كنار را
با نق يا و نقد اگر كه گفت مي‌توان جديد دسته‌بندي با
بدون زبان و خردگرايانه ادراكي ، منطقي ، استدلال بر تكيه
مخرب آن معكوس و غيرمخرب شود انجام فحاشي از دور و تمسخر
.است
عملياتي تعريفي داد تشخيص نق از را نقد بتوان آنكه براي
اختيار در شد اشاره آن به بالا در كه آنچه مشابه
مطالعه از پس شد خواسته آنان از و گرفت قرار كدگذاران
بسيار موضوع ، آيا كه كنند مشخص نقدها از فقره هر كامل
نقد حساس ، موضوعات) است آن غير يا و حساس حدودي تا حساس ،
.(شد تلقي نق غيرحساس ، و
از سال 1378 ، در كه است آن از محتواحاكي نتايج‌تحليل
اين كه بوده حساس نوع از انتقادات درصد تعداد9/39 نظر
نظر از مذكور سهم) است سال 1373 برابر به 10 نزديك نسبت
نقد و نق سهم سو آن از اما.(است برابر چاپ 5/7 زير سطح
.است بوده سال 1373 برابر سه سال 1378 در مخرب
مطالب را ايران مطبوعات چاپ زير سطح درصد سال 1373 ، 6
به تبديل سال 1378 در كه حالي در مي‌داده تشكيل انتقادي
چاپ زير سطح اگر (افزايش درصد 70) است شده درصد 2/10
درصد سال 1373 ، 2/8 در مذكور نسبت نگيريم نظر در را آگهي
افزايش درصد از 39 حاكي كه شد درصد ، 2/11 سال 1378 و
.است
مجلات از انتقادي نقش جابه‌جايي ديگر ، مهم تفاوت‌هاي از
كاهش مجلات در انتقاد سهم).است بوده روزنامه‌ها به
شده برابر به 2 نزديك روزنامه‌ها در انتقاد سهم و يافته
پا جديدي روزنامه‌هاي سال 1378 ، در ديگر عبارت به.(است
انتقاد سهم كمتر ، آنها در آگهي سهم كه گذاشتند عرصه به
آنها مخرب نق و نقد سهم و بيشتر بسيار نقد سهم ويژه به
به مخرب ، انتقاد تعريف).است بوده قبل سال پنج از بيشتر
به گزارش اصلي متن در جامعه‌شناس هيوز استفن از نقل
بودن مخرب كه شد مطرح نظريه اين و شده داده توضيح تفصيل
(نشانگاه) شونده انتقاد برخورد نحوه بودن مخرب و انتقاد
سنگي ديوار را آن هيوز كه مي‌سازد را شرايطي انتقاد ، به
(.مي‌گويد
و بوده قبل سال پنج از فشرده‌تر سال 1378 ، نق‌هاي و نقد
نزديك (1378) دوم مقطع در گرايش و انديشه از انتقاد سهم
از انتقاد دوم مقطع دراست بوده اول مقطع برابر هشت به
و بيشتر بسيار -خاص عملكردهاي مقابل در -عام عملكردهاي
شده كوچك نمونه دو زير دراست بوده برابر پنج به نزديك
سال مطبوعات محتواي خيالي مدل به مربوط كه مذكور مدل از
دوم مقطع در.است شده داده نشان مي‌باشد و 1378 1373
با...و آزاديخواهي مدني ، جامعه بر متكي انتقادهاي
و مصاحبه ميزگرد ، سخنراني ، قالب در سياسي موضوعات
يافته افزايش فردي منافع از پاسداري انگيزه با انتقادهاي
.است
يافته كاهش راه‌حل بيان با همراه انتقادهاي دوم ، مقطع در
.گرفت انتقاد از انتقاد نام كه شد ديده جديدي وپديده
.داشت خصلتي چنين سال 1378 انتقادهاي از درصد حدود 19
ديگر روزنامه‌نگاران و مطبوعات از انتقاد سال 1378 ، در
گرفت قرار نشانگاه‌ها اول رتبه در معادل 17درصد سهمي با
گسترده جنگ يك مثابه به را آن مي‌توان كه گونه‌اي به
سال 1378 ، ديگر انتقاد پر نشانگاه دو.دانست مطبوعاتي
كلي طور به دولت و شده شناخته سياسي گروه‌هاي و احزاب
مردم ترتيب به انتقاد پر نشانگاه پيش سال پنج اما بوده
به دولت (...و معتادان شوهران ، اتوبوس ، رانندگان مانند)
.است بوده ورزش سازمان و كلي طور
به را خود منتقدانه نگاه ايران مطبوعات سال 1378 ، در
و كشوركرده به‌داخل متمركز قبل ، سال پنج از بيش مراتب
در اما.بودند پرداخته ديگر جوامع نقد به گذشته از كمتر
و آمريكا از انتقاد قبل سال پنج مشابه نيز سال اين
.داشت قرار نخست رتبه‌هاي در اسرائيل
سال 1378 در مطبوعات خوانندگان از تلفن و نامه چاپ سهم
تلفن و نامه نسبت ولي داشته كاهش قبل سال پنج به نسبت
.است داشته افزايش شده چاپ تلفن‌هاي و نامه به انتقادي
و نامه سال 1373 ، با مقايسه در كه مي‌رسد نظر به
سهم همچنين بوده نق از بيش مراتب به نقد حاوي تلفن‌هاي
شش سياسي و برابر ايدئولوژيك 21 انتقادي تلفن‌هاي و نامه
تلفن‌هاي و نامه سهم عوض در و بوده سال 1373 برابر
داشته كاهش (خارج روبه انتقاد) ديگر جوامع از انتقادي
حاوي تلفن‌هايي و نامه سال ، اين در برآن ، علاوهاست
نداشته سهمي سال 1373 در كه مي‌شده چاپ انتقاد از انتقاد
.است
در انتقاد وضعيت مطالعه براي تحقيق ، اصلي گزارش ادامه در
به بررسي مورد نشريه عنوان ابتدا 220 مطبوعاتي گروه‌هاي
در بار اولين براي آنها از برخي كه شد تقسيم دسته 27
يوميه روزنامه مانند مي‌شد ، ديده ايران مطبوعات تاريخ
گروه بعدي 27 گام درديني يوميه روزنامه يا و خانوادگي
سياسي نشريات (شد1 تقسيم زير شرح به دسته پنج به نشريه
خرداد ، كيهان ، مانند يوميه روزنامه‌هاي شامل كه خبري و
و سياسي گاهنامه‌هاي علاوه به آذربايجان فجر و خراسان
يزد نداي يا و اروميه پيام مانند شهرستانها و تهران خبري
صبح مانند ورزشي يوميه‌هاي شامل كه ورزشي نشريات (بود20
(ورزش30 دنياي مانند ورزشي مجلات و گاهنامه‌ها و ورزش
خانواده ، يوميه‌صبح مانند كننده سرگرم نشريات
مانند مجلاتي و.... البرز ، مانند گاهنامه‌هايي
علوم و انساني علوم تخصصي نشريات (بود40 دانستنيها
اخبار مانند اقتصادي يوميه روزنامه‌هاي شامل اجتماعي
ديني ، مجلات آيات ، مانند ديني يوميه روزنامه اقتصادي ،
نشريات (و 5 انتظامي ، نظامي مجلات اجتماعي ، علوم مجلات
آن به اختصار به كه پزشكي و كشاورزي مهندسي ، فني تخصصي
.مي‌گفتيم مهندسي و فني نشريات
هزار و 547 ميليون شامل 3 كه مذكور مجموعه محتواي تحليل
سرگرم نشريات كه مي‌داد نشان بود سانتيمتر ستون و 368
و بوده ادبي و هنري موضوعات منتقد بقيه ، از بيش كننده
.كرده‌اند استفاده مكتوب طنز و كاريكاتور از بقيه از بيش
شدت و داشته نوميدساز انتقادهاي بقيه از كمتر آنها
.است بوده بقيه از كمتر انتقادهايشان
گرايش مكتب ، يك از انتقاد به بقيه از كمتر ورزشي نشريات
منتقد بقيه از بيش درعوض و پرداخته حكومت و انديشه يا و
در بقيه از بيش و بوده (..و تيم‌ها بازيكنان)افراد
آنها.بوده‌اند كوچك گروه‌هاي منافع مدافع خود انتقادهاي
غيرديني ايدئولوژي از پاسداري پايگاه از بقيه از بيش
زبان از بقيه از بيش و كرده‌اند انتقاد ملي‌گرايي مانند
.نموده‌اند استفاده عاطفي و احساسي
از انتقاد ، هنگام به بقيه ، از بيش مهندسي و فني نشريات
از بيش و كرده استفاده تخصصي ديدگاه‌هاي و مستند اطلاعات
.پرداخته‌اند راه‌حل ئه ارا به خود انتقادهاي در بقيه
مستدل و مستند و خردگرايانه ن زبا بقيه از بيش آنها زبان
.است بوده
و اقتصادي نشريات جمله از -اجتماعي و انساني علوم نشريات
سازمان‌ها و موسسات و وزارتخانه منتقد بقيه از بيش -ديني
و پرداخته اقتصادي موضوعات نقد به بقيه از بيش و بوده
مركز نشريات اين.داشته‌اند مخرب انتقادهاي بقيه از بيش
انتقادهاي سهم بوده ، انتقاد از انتقاد مطالب اصلي
از نقد بقيه ، از بيش و بوده بقيه از بيش آنان روبه‌خارج
اسلامي جوامع با همبستگي انگيزه با را خود خارجي كشورهاي
.كرده‌اند منتشر
و سياسي نشريات در ايران مطبوعات انتقادي مطالب چهارم سه
از انتقاد اصلي نشريات‌جايگاه اين و مي‌شده منتشر خبري
.بوده‌اند گرايش و مكاتب انديشه ،
تندتر زبانشان و نشريات بقيه از بيش آنها انتقادهاي شدت
از بالاتر مخربآنان انتقادهاي سهم نتيجه در و بوده
از سهم‌انتقاد بيشترين آنكه ضمناست بوده ديگران
.است بوده متمركز نشريات ، از گونه اين در حساس موضوعات
نشريات دسته دو به را خبري و سياسي نشريات كه هنگامي
سطح سهم كه شد مشاهده كرديم تقسيم شهرستانها و تهران
.است تهران از بيش شهرستاني نشريات انتقادي مطالب زيرچاپ
حكومت نقد به تهراني‌ها از آنهاكمتر عوض در اما
اجتماعي پديده‌هاي از تهراني‌ها از بيش پرداخته‌و
و بوده كلي‌گويي بيشتر آنها نقدهايكردهاند انتقاد
.پرداخته‌اند خاص عملكردهاي بر كمتر
نقد به شهرستاني‌ها از بيش تهران خبري و سياسي نشريات
مخرب انتقادهاي آنها از بيش و پرداخته‌اند حساس موضوعات
.داشته‌اند
در شده چاپ نامه‌هاي كل به انتقادي نامه‌هاي سهم اگرچه
نداشته ، شهرستانها با تفاوتي تهران خبري و سياسي نشريات
نشريات در مذهبي ديني و سياسي انتقادي نامه‌هاي سهم اما
نامه‌هاي سهم عوض در و شهرستانها از بيش مراتب به تهران
تهران از بيش شهرستانها تربيتي فرهنگي اجتماعي انتقادي
.است بوده
دارد ادامه
|
