اسلامي بين‌الملل حقوق در تطبيق و تامل
نيازمند وملتها ، دول جوامع ، تنوع و تعدد:جستارگشايي
داراي كه است پيمانهايي و عقود و قوانين متعادل ، شرايط
براي الزاماتي و باشد متعادل‌كننده و جهاني خصلتي
دستگاههاي واقع ، در.شود انديشيده بدان همگاني پايبندي
سطح در افراد خصوصي حقوق موضوع در چه بين‌المللي ، حقوقي
و بين‌المللي روابط در ايشان عمومي حقوق چه و جهاني
و متفكران توجه مورد مي‌بايد ضرورتا بين‌الدولي ،
تبعات و ظرائف به نسبت و گيرد قرار كشورها همه راهبران
نظر ، اين از.باشد داشته وجود سنجيده و دقيق اطلاعات آن
است ويژه جهت‌گيريهايي و ضوابط بيانگر نيز اسلامي ، حقوق
تعهدات و دولتها بين حقوق و بشر حقوق نظير مسائلي و
با كه شده مطرح گونه‌اي به..و دولت و ملت متقابل
به.است متناسب جديد دستاوردهاي‌حقوق بهترين و جديدترين
حقوق بنيانگزار اسلام كه كرد ادعا مي‌توان معنا يك
و همزيستي قواعد و عدل فقه و صلح حقوق و بوده بين‌الملل
.است كرده بندي حد و مشخص دقيق ضوابط با را متقابل احترام
شود ، مطرح بومي ادعايي حد در فقط نبايد البته موضوع اين
معاصر استدلالهايي و فراگير بحثهايي موضوع مي‌بايد بلكه
.شود قلمداد علمي و
محمد استاد اثر "اسلامي دولت سلوك" كتاب دو انتشار
"اسلامي ديدگاه از بين‌الملل حقوق مباني" و حميدالله
شده ارائه دروس مجموعه كه محمصاني صبحي دكتر استاد نوشته
با همراه و ترجمه به است ، لاهه بين‌الملل حقوق آكادمي در
در داماد محقق سيدمصطفي دكتر استاد تطبيقي افزونه‌هاي
حقوق مباني ايضاح در جدي گامي شيعه ، فقهاي نظريات باب
بين‌الملل حقوق با آن تطبيق و مقايسه و اسلامي بين‌الملل
اهميت به توجه با.است بشر حقوق جهاني اعلاميه و غربي
در مطروحه مباحث كليات از تحليلي ير ، ز مقاله در موضوع ،
مي‌تواند كه نگاشته‌شده فوق متون به توجه با زمينه ، اين
و اسلامي بين‌الملل حقوق به افزونتر توجه بر درآمدي
.باشد عميق‌تر پژوهشهاي و مطالعات
معارف گروه
همه در آن ، كلي قواعد و بين‌الملل حقوق به مربوط مباحث
صرفا امر اين كه شود تصور نبايد و داشته وجود تمدنها
اين گستره در نوين نهادهاي تاسيس و غربي تمدن به مربوط
.است تمدن
متفاوت نظرات به توجه با نيز لاهه بين‌الملل حقوق آكادمي
عرف با ايشان نظرات تفاوت و ديگر جوامع و كشورها برخي
و گشوده سالهاست را مهمي باب غربي ، جوامع در موجود
قابل و مهم خطابه‌هاي و كلاسها و پژوهشها و مطالعات
به خاص توجهي بخصوص آكادمي اين.است كرده عرضه توجهي
زمينه اين در و نموده آن مباني و اسلامي بين‌الملل حقوق
رسانده چاپ به و داده سفارش را متعددي پژوهشهاي و آثار
حقوق در ميلادي سال 1937 در بار اول ظاهرا.است
ارائه زمينه اين در دروسي Cardahi آقاي خصوصي ، بين‌الملل
از احمدرشيد آقاي نيز عمومي بين‌الملل حقوق در و داد
"ملل حقوق و اسلام" عنوان تحت دروسي اسلامبول ، اهل محققان
.نمود تدوين فرانسه زبان به
نوع اين خاص پيچيدگي و مطالعات توسعه و رشد با بي‌ترديد ،
چنين اعتبار دول ، و ملل روابط فزاينده گسترش و مباحث
به.است ضروري همواره آن تداوم و روزافزون پژوهشهايي
از اعم -بين‌الملل حقوق محور حول بحث و درس دليل ، همين
اعتبار و يافته تسري دانشگاهي دروس سطح به عمومي و خصوصي
و سياسي تاريخ چه انساني ، علوم رشته‌هاي در آنچه آكادميك
با مسئله همين نيز ايران در.است معتبر و محفوظ حقوق چه
ابعاد صاحب ايران ، حكومتي نظام در اسلاميت قيد به توجه
امر اين.است گرديده بحث ماهيت و موضوعات در خاصي
متفكران و حقوقدانان فقها ، سوي از ضرورتامي‌بايد
و حقوقي سوءتفاهمهاي رفع و مشكلات مهار براي ما ، سياسي
اين كنار در.گيرد قرار تحقيقات سرلوحه ملي ، منافع حفظ
تاريخچه و ماهيت و مباحث مبادي ، مباني ، به توجه امر ،
دستور در مي‌بايد نيز جهان سطح در معاصر بين‌الملل حقوق
اجتماعي ، سياسي ، از عرصه‌اي‌اعم هيچ در تا باشد كار
زيان و ابهام دچار ما جامعه و ملت..و فرهنگي اقتصادي ،
.نگردد
را لازم كمال هنوز البته زمينه ، اين در موجود منابع
اصول و مستدلات مباني مي‌بايد ضرورتا آنكه خاصه ندارد ،
مورد و شود عرضه جهاني سطحي در اسلامي ، بين‌الملل حقوق
و موجود تلاشهاي همين معهذا.گيرد قرار تطبيق و بحث
و سرفصلها گشايش براي مبنايي و اعتنا گرفته ، قابل انجام
.است آتي بحثهاي
محمد از اثري زمينه اين در آثار جامعترين از يكي
ترجمه در كه است تركيه اهل مسلمان دانشمند حميدالله
و شده نامگذاري "اسلامي دولت بين‌المللي سلوك" فارسي
مباحث مرجع عمده‌ترين يا ماخذ را آن بتوان جرات به شايد
منتشر آن اول چاپ كه سال 1935 از اسلامي بين‌الملل حقوق
آن هفتم ويرايش و چاپ كه اثر اين.دانست زمان اين تا شد
فرانسه ، انگليسي ، زبانهاي به يافت ، انتشار سال 1987 در
انبوه بر متكي جامعيتي و شده ترجمه فارسي و عربي هندي ،
.داريم سراغ آن نظير كتابي كمتر كه دارد مستندات و مدارك
به بزرگي مساعي تشريك آن فارسي ترجمه انتشار رو ، هر به
تاريخ ، سياسي ، علوم حقوق ، رشته‌هاي پژوهشگران و دانشجويان
و ديپلماتها از بسياري حتي و بين‌الملل روابط و فقه
و واسع نگرش كه است علمي حوزه‌هاي بالاخره و آزاد محققان
بين‌الدولي ، بين‌المللي ، ارتباطات در را اسلام متقدم
صلح جنگ ، بشر ، حقوق عام مسائل بالاخره و دولت -ملت روابط
.دريابند غني‌تر و گسترده‌تر را...و
به وي تسلط اما است ، برجسته فقيهي حميدالله ، محمد
تركي و اردو آلماني ، انگليسي ، فرانسه ، عربي ، زبانهاي
را وي جهان ، سراسر در متنوع منابع به رجوع و اسلامبولي
تاثيري اسلامي حقايق طرح در وي تتبعات كه جهاني محققي به
رجوع اين ، بر علاوه.است نموده متحول دارد ، وسيع و جدي
و جغرافيا تمدن ، تاريخ ، بر وي اشراف و مخطوط آثار به وي
كاملش آشنايي با همراه جهان ، در اسلامي فرهنگ مسائل ساير
اعتبار و بوده وي مددرسان راه اين در مدرن ، حقوق به
.است ساخته مضاعف را تحقيقاتش
حقوق به مربوط پژوهشهاي نقص خلاو زمينه در وي خود
از قبل تا":مي‌گويد "سيره" باصطلاح‌فقهي يا بين‌الملل
وجود اروپا در بين‌الملل حقوق عنوان به چيزي سال 1856
فقط داشت وجود باره اين در آنچه كه آن مسلم قدر.نداشت
سال 1856 در بار اولين براي.بود مسيحي ملل عمومي حقوق
عمومي حقوق از برخورداري شايسته تركيه ، غيرمسيحي كشور
واقعي آغاز نقطه رويداد اين كه شد داده تشخيص بين‌الدول
.مي‌شود قلمداد مسيحي ملل عمومي حقوق شدن بين‌المللي
به بين‌الملل حقوق كه نيست آن معناي به امر اين البته
ظهور منصه به جا آن در و زمان آن از فقط جديد ، مفهوم
سلوك) "...است داشته وجود نيز ديگر جايي در زيرا ;رسيده
(ص 3 حميدالله ، اسلامي ، دولت
و تبيين به اخير ، قرون بر مقدم كه مركزي يا "جا" اين
و اسلام همانا نموده ، سياسي فقه و بين‌الملل حقوق ايضاح
در منابع حصر و پژوهش فقدان متاسفانه و است اسلامي تمدن
به و برده ياد از را تقدمي اعتبار اين بومي ، محدوده‌هاي
توجه بدون اسلام مي‌دانيم آنكه حال !كرده تقديم ديگران
و امتها دين حتي و مختلف اقاليم جغرافياي يا نژاد به
-بعيد يا همسايه از اعم -دولتها كليه براي ديگر ، جوامع
تمدنهاي به نسبت و كرده وضع واحد و مشخص تعهداتي و حقوق
و دقيقتر صورت به خود ، با همزمان ملل و قبايل و قديمتر
حقوق مواضع ، واقع‌بينانه‌ترين گرفتن نظر در با
فقط و داشت عام ماهيتي كه داد رواج را خاصي بين‌الدولي
نپرداخته اسلامي دولتهاي ساير با اسلامي دولت مسائل به
با روابط در سنجيده‌اي تعهدات و حقوق بلكه بود ،
تمدنهاي در.مي‌شد محسوب نيز آنها دولتهاي و غيرمسلمانان
و روابط نيز ، ايران در هخامنشيان عصر در به‌ويژه قديمتر ،
وسيع دولت ديپلماسي در ويژه‌اي جايگاه از بين‌الملل حقوق
بدين نيز رميها سپس و يونانيها بود ، برخوردار ايران
تفاوت اما بودند ، ساخته فراهم تمهيداتي و انديشيده موضوع
موضع از موضوع ، به نگرش و قوانين وضع آنها ، با اسلام
داراي ما روزگار تا كه بود فراگيرتري و عادلانه‌تر
نيز آن اجراي ضامن مباني و تعهدات ضمنا و است اعتبار
مثال ، براي.است نبوده سازنده و محكم اسلام مانند هيچگاه
از ديگر ملل با رابطه در كبير ، كورش به‌ويژه هخامنشيان ،
حقوق و مي‌بردند بهره آزادنگرانه‌اي و متسامح بينش
نظر در ايشان براي قدرت موضع از نيز را متقابلي
و اجرايي ضمانتهاي اما بود ، تحسين قابل كه مي‌گرفتند
هخامنشيان سقوط با بين‌الدولي حقوق اين وضع فكري مباني
تمدن آنكه حال.داد دست از را خود اعتبار و رفت ميان از
حقوق ، اين بخش تداوم و ضامن و موجد خود اسلامي فرهنگ و
بوده اسلام جهاني امپراتوري اقتدار و اوج هنگامه در آنهم
عموم" كه شد آغاز زماني آن از مشكل زمينه ، اين دراست
ميراث امپراتوري‌هايشان ، دادن دست از با مسلمانان ،
امر اين و (همان) ".سپردند فراموشي به را خود غني فرهنگي
بود اسلامي درتمدن ريشه‌دار و موجود دانش به جدي صدمه‌اي
نيز را غرب در بين‌المللي و سياسي حقوق و سياسي فلسفه كه
متوجه را آنان و ساخته بارور تمدن دو ميان مواجهه در
متاسفانه اما بود ، ساخته موضوع جهاني و انساني جنبه‌هاي
و تاسيس عمل اين مي‌بايد مجددا بيستم قرن در آن ، مهد در
حقوق امروزه حال ، هر به.مي‌شد استدلال آن وجود بر
مستقل و متمايز علمي رشته يك صورت به اسلامي بين‌الملل
حدود تا آن اعتبار و موضوعات منابع ، مباني ، و گرفته شكل
.است شده پژوهيده و مشخص زيادي
و فرهنگي مجامع كه گفت باتاسف مي‌بايد اينجا در
در موضوع اين با مذاهب ساير از ضعيف‌تر شيعه ، حوزه‌هاي
شيعه ، فقه گستردگي و غنا عليرغم و كرده برخورد حاضر عصر
شيعيان غير آثار ترجمه عرصه ، اين در آثار بهترين هنوز
دوره از حكومت ، البته فقه و سياسي فلسفه زمينه در است
جانب از مهمي آثار اين‌سو به مشروطه از خصوص به و صفويه
اثر بين‌الملل ، حقوق زمينه در اما شده ، تحرير شيعه فقهاي
باشد معاصر جهان سطح در عرضه قابل كه شايسته‌اي و مهم
نيز شده ترجمه آثار اغلب كه گفت مي‌توان حتي.نمي‌شناسيم
مواعظ ويژگي كه است تبليغي محاجات و ترويجي آثار سنخ از
آن براي نمي‌توان شاخصي پژوهش و آكادميك كيفيت و دارد را
نوشته‌هاي برخي يا قطب سيد و محمد آثار جمله از.برشمرد
حبانسان و صلح درباب كلياتي نيز متجددان برخي و مودودي
خاص مستدلات و حقوقي ماهيت و است غيره و دماء حرمت و
و دليل همين به.است فاقد را بين‌المللي ارائه براي
كتاب و محمصاني اثر نظير كتابهايي انتشار ديگر ، دلايل
فقه تعامل مسير در گشايي باب و دارد ويژه اهميت حميدالله
سلوكي.است اسلامي دولت وسلوك بين‌الملل حقوق مباحث شيعه
و طرح يكجانبه داده‌هاي بر مبتني نمي‌تواند الزاما كه
حقوق عرصات ولي‌بايد دارد تعاملي خصلتي بلكه شود ، طراحي
و دول ملاحظات و جهاني عقل الزامات و بين‌المللي متعارف
ملاحظه مورد دقت به نيز را جهان‌غيراسلامي ديپلماسي
.دهد قرار نظر وامعان
ماهيت به توجه با ،"اسلامي دولت سلوك" در حميدالله محمد
قيد كه الزاماتي و مسلمانان اعتقادات و احكام ديني
مي‌كند ، وارد اسلامي -جمهوري يا -دولت يا برحكومت اسلامي
عقيده بين‌الملل حقوق در متخصص مسلمان حقوقدان":مي‌گويد
مي‌كند اعمال يا مي‌دهد ارائه او كه قوانيني كل دارد
ملكي توسط عصر هر در كه است متعال خداوند احكام از منبعث
كه است (ص)محمد حضرت آنها آخرين و شده ابلاغ پيامبران به
ابدي و ازلي احكام همان مجدد بيان شده وحي او به آنچه
اين و است بوده شده وحي مختلف پيامبران به كه است الهي
و است آخرت در الهي داوري احكام اين اجراي ضمانت كه
بايد كه است خير واجد انسان براي چيزي چه كه اين تعيين
كند اجتناب ازآن بايد كه مي‌گردد محسوب شر يا دهد انجام
بر علاوه (و 14 ص 15 همان ، ) ".است خداوند با فقط و فقط
حقوق مي‌پذيرد ، حوزه اين در اسلامي دولت رايك آنچه" اين
ابتدا همان از امر اين و مي‌گردد تلقي اسلامي بين‌الملل
كامل طور به اسلامي بين‌الملل حقوق كه شود پذيرفته بايد
در كه دارد اسلامي دولت اراده و خواست به بستگي فقط
تعهدات مشروعيت علت...و است اسلامي شريعت تابع تحولش
نيز (بين‌المللي) جانبه چند يا دو قراردادهاي از ناشي
را آنها مسلمان طرف كه الزام‌آورند زماني فقط و است همين
هيچگونه آنها رعايت عدم والا باشد كرده اجرا و تاييد
توجه بايد...نمي‌كنند اسلامي دولت متوجه را مسئوليتي
تمام رضايت مورد بين‌المللي حقوق اجراي و اعلام كه داشت
حتي بشر ، تاريخ طول در كه است آرماني امري جهان ، كشورهاي
(همان) ".است نيافته تحقق نيز كوتاه زماني براي
يافته ، توسعه جوامع نشر و حشر حال ، هر به وصف ، اين با
البته و است ساخته الزامي آنها براي را خاصي حقوقي روابط
يك يا ازقواعد مجموعه يك فقط زمان هر در كه ندارد ضرورت"
باشد ، حاكم كشورها تمام رفتار بر بين‌الملل حقوق نظام
طور به مي‌تواند نيز بين‌الملل حقوق نظام چندين بلكه
در و گيرد قرار عمل مورد جهان مختلف نقاط در همزمان
بين‌المللي حقوق حتي.است بوده نيز چنين واقع به گذشته
تصويب مورد قواعد از مجموعه‌اي نيز اروپا فعلي نوين
بين‌الملل حقوق نظام نيز اسلام.نمي‌شود تلقي همگان
(همان) "...دارد ، را خود خاص عمومي
يا سياسي فقه مباحث در ورود مضاعف ضرورت تلقي ، اين با
بين‌المللي گستره در مسلمانان حقوق همان كه اسلامي حقوق
و فقهاء براي كاملا است ، ديپلماتيك روابط عرصه‌هاي
مشخص اسلامي جوامع سياستمداران نيز و مسلمانان حقوقدانان
مسلمانان ، وآرماني نمونه جامعه درايجاد اساس.مي‌شود
.است امت نام به اخوت بر مبتني اجتماعي بنيانگزاري
و مي‌داند صلح اولويت بر مبتني را اسلام فرهنگ حميدالله ،
مسلمان ، غير كشورهاي و آحاد مقابل در را اسلام سياسي فقه
مي‌نمايد معرفي غني بسيار و عادلانه اصول نوعي به متكي
ديپلماسي ، .است آن گواه اسلام تاريخ و منابع و ادله كه
نيز اختلافات حل و سفارتها بين‌المللي ، داوريهاي مرزها ،
قابل صلح‌آميز مباني و عادلانه روابط همين به اتكاء با
مختلف منازعات و جنگ بودن اجتنابناپذير اما.است تبيين
نظير ديگري مسائل به را اسلامي بين‌الملل حقوق دامنه نيز
جنگي ، مجازاتهاي اسرا ، هجوم ، و دفاع اسرا ، حقوق بغي ،
گروگانها ، معاهدات ، غنائم ، مفتوحه ، سرزمينهاي جاسوسان ،
سوق...و مجروحان فرماندهي ، پيروزي ، و شكست داوريها ،
ستودني ، دقتي با حميدالله محمد اثراستاد در.مي‌دهد
ادله و مستندات با زمينه‌ها دراين اسلامي دولت سلوك"
.است گرفته قرار بازپژوهي و تحليل مورد فراوان
كه محمصاني صبحي استاد از است اثري نيز ديگر كتاب اما
: عنوان با شده منتشر در1966 آن دوم چاپ
The priciples of International Law In light of Islamic
Doctrine
اين اسلامي ، نظرگاه از بين‌الملل‌عمومي حقوق اصول:يعني
دهه 60 ، در كه بوده دروسي مجموعه انگليسي ، زبان به اثر
قرار توجه مورد و گرديد منتشر لاهه حقوق آكادمي توسط
تفصيلي -سال 1972 در -بعدها محمصاني ، استاد البتهگرفت
العلاقات و القانون" عنوان تحت كتابي و داد خود نظرات به
مجموع در و نمود منتشر بيروت در "في‌الاسلام الدوليه
حقوق اساسي اصول اينكه بر داير را خود ديدگاههاي
آن عمومي قواعد و اسلامي تعاليم با جديد بين‌الملل
از متاثر زمينه اين در غرب اينكه سپس و دارد موافقت
.است داده قرار بحث مورد است اسلامي نظرگاههاي و متفكران
:مي‌نويسد وي جمله از
حقوق پرچمدار هلندي ، دولتمرد گروسيوس ، كه است شده ثابت"
نام] آستانه شهر در ميلادي سال 164 در غرب در بين‌الملل
ايام درآن و مي‌گذرانده را تبعيد دوران[ اسلامبول اصلي
حكومت در اسلامي حاكمان روش و اسلامي آثار مطالعه به
يا و وصل همزه‌هاي از يكي مي‌تواند و است پرداخته
و باشد زمينه اين در شرق و غرب ميان مفقوده حلقه‌هاي
فرانچسكوسوارز امثال از گروسيوس كه است شده ثابت همچنين
متاثر اسلامي آثار از آنان كه است متاثر سخت اسپانيايي
".بوده‌اند
كه مي‌دهد نشان محمصاني ، استاد سوي از ديدگاه اين طرح
كه است آن از فراتر اسلامي ، منابع حقوقي و فكري غناي
مسلمان محققان ضعف اين و مي‌رود يا مي‌رفته تصور تاكنون
متون و منابع اين ژرف تاثيرات و ابعاد از تاكنون كه است
را بين‌الملل حقوق در اسلام ديدگاه و نبرده كافي بهره
.نكرده‌اند عرضه و مدون
رضوي سيدمسعود
دارد ادامه
|
