درياچه !؟..بميرد اروميه درياچه اگر
اميد و بيم در آبي‌زندگي منظومه اروميه ،
جزاير در وحش حيات گستره ارزشمند ، باتلاقهاي و مراتع *
درياچه ، طبيعي محصول گرانبهاترين اين آرتميا و داغي قويون
مي‌شوند نابود اروميه درياچه خشك‌شدن با
تهران دانشگاه استاد - كردواني پرويز دكتر
اعظم قسمت بر اخير سالهاي در خشكسالي شرايط شدن حاكم با
به درياچه‌اي شدن خشك يا و آب پس‌روي خبر هرازگاهي كشور ،
اروميه درياچه آب پس‌روي از صحبت روزها اينميرسد گوش
.است دور چندان نه آينده‌اي در آن احتمالي شدن خشك و
شدن كوهستاني و چين‌خوردن دليل به ايران ، ما عزيز كشور
خود مختلف مناطق در كره‌زمين ، تكامل دوره طول در
كه.درياچه‌هاست مختلف انواع داراي (دشتي و كوهستاني)
به آب ، كيفيت و تغذيه منابع عمر ، طول براساس را آنها
- كرد1 تقسيم‌بندي زير دسته‌هاي به مي‌توان اختصار
سيستان منطقه در مثال عنوان به.دايمي و فصلي درياچه‌هاي
مي‌شود خشك زود آنها آب كه دارد وجود فصلي درياچه چندين
و هامون درياچه‌هاي مجموعه همان كه دايمي درياچه يك و
كه درياچه‌هايي - است20 (سيستان معروف درياچه) صابري
از ديگر عبارت به هستند ، رودها آنها آب تامين منبع
درياچه‌هاي اكثر مانند مي‌شوند تغذيه سطحي ، جريانهاي
تارومومج و فارس استان در مهارلو بختگان ، كافتر ، ] ايران
و آذربايجان‌شرقي در قوري‌گل دماوند ، منطقه در (هوير)
منابع را آنها تغذيه اصلي منبع كه درياچه‌هايي -غيره3
(مريوان) زروار درياچه مانند مي‌دهند تشكيل زيرزميني آبي
تپه‌هاي رشته درپاي مصنوعي به‌طور كه درياچه‌اي يا و
است ، شده ايجاد (سابق كاشان) بيدگل آران (ريگ) ماسه‌اي
به مزارع آبياري براي آن از آب برداشت با كه به‌طوري
تغذيه منطقه زيرزميني آب توسط دوباره پمپ ، موتور وسيله
بيشتر.شيرين درياچه‌هاي و شور درياچه‌هاي - مي‌شود40
يا سازندها وجود دليل به اما است شيرين ايران درياچه‌هاي
بسياري آب نمكي ، گنبدهاي مانند شور زمين‌شناسي تشكيلات
فارس ، در مهارلو درياچه نظير:است شور كشور درياچه‌هاي از
.اروميه درياچه و بيدگل آران قم ، نمك درياچه
واقع كشور بياباني و خشك مناطق در كه درياچه‌هايي
در آب تبخير سطح چون شيرين چه و باشند شور چه شده‌اند
اثر با قادرند باد و خورشيد) بالاست خيلي مناطق اين
يك طول در را متر ارتفاع 600 تا آبي ستون يك خود تبخيري
وجود آنها شدن خشك يا و آب پس‌روي امكان ،(كنند خشك سال ،
در درياچه‌ها ، گونه اين شدن خشك در ديگر عبارت به.دارد
مثال عنوان به است موثر اقليم بيشتر معمولي شرايط
و سيستان منطقه در را بسياري موقتي و فصلي درياچه‌هاي
.برد نام مي‌توان لوت بيابان در هامون شورگز
جاري سطحي آبهاي يا رودها آنها آب منشا كه درياچه‌هايي
اوليه تغذيه زيرامنبع هستند حساس خشكسالي به هستند ،
خشكسالي شرايط در كه است جوي ريزشهاي آب همان رودها ، اين
درمنطقه "كافتر" درياچه مثال عنوان به.مي‌يابد كاهش
و فارس استان در نيريز منطقه در "بختگان" درياچه و اقليد
توان مي را درياچه‌ها ديگر و سيستان در "هامون" درياچه
آب سفره‌هاي آنها ، تغذيه منبع كه درياچه‌هايي.برد نام
اما.هستند حساس كمتر خشكسالي به نسبت است ، زيرزميني
از بي‌رويه بهره‌برداري به نسبت درياچه‌ها اين‌گونه
حساس خيلي خود ، دست بالا منطقه در زيرزميني آبهاي
طرح‌هاي مناطق اين در چنانچه ديگر عبارت به.مي‌باشند
اقتصادي فعاليتهاي ديگر و كشت سطح گسترش منظور به عمراني
اين براي زيرزميني آب از زياد بهره‌برداري شود ، اجرا
به.مي‌گردد درياچه به ورودي جريان كاهش باعث منظور ،
كه برد نام مي‌توان را (زروار) مريوان درياچه مثال عنوان
آب از هم كمي مقدار نيز و خود سطح در بارندگي از هرچند
آبهاي آن ، تغذيه اصلي منبع ولي مي‌شود تغذيه سطحي
طرح ويژه به عمراني ، طرح‌هاي اجراي با كه است زيرزميني
به‌طور زيرا گرفته ، قرار تهديد مورد آن حيات بيلو ،
حفر براثر آن بالادست مناطق زيرزميني آبهاي از بي‌رويه
.مي‌شود بهره‌برداري چاه بي‌رويه
عوامل يعني خشكسالي اثر بر درياچه‌ها از برخي بنابراين
در درياچه‌ها از بسياري مانند خشك‌مي‌شوند طبيعي
(غيره و مهارلو بختگان ، كافتر ، ) خشكسالي دچار استان‌هاي
فعاليت براثر بيشتر و غيرطبيعي به‌طور ديگر بعضي اما
:نوع‌اند دو بر كه مي‌شوند خشك يا و آب كم انسان ،
قرار مخاطره در چاه ، زياد حفر اثر بر كه درياچه‌هايي
بعضي اما گذشت آن شرح كه زروار درياچه مانند مي‌گيرند
احداث يا و رودخانه آب گرفتن براثر بيشتر هم درياچه‌ها
كشاورزي ، و صنايع توسعه و شهرها آب تامين منظور به سد
آينده در آنها شدن خشك احتمال و كرده پس‌روي به شروع
بنابراين.اروميه درياچه مانند مي‌شود ، پيش‌بيني نزديك ،
كشاورزي و مي‌يابد افزايش كشور جمعيت مي‌گذرد ، زمان هرچه
به زيرزميني و سطحي جريانهاي مي‌رود توسعه روبه صنعت و
شدن خشك و پس‌روي خطر نتيجه در مي‌يابد ، كاهش درياچه‌ها
.مي‌كند تهديد را اكوسيستم‌ها اين سلامت درياچه‌ها ،
آن حفظ لزوم و اروميه درياچه اهميت
:است حائزاهميت مختلف جنبه‌هاي از اروميه درياچه
نمي‌خورد شرب و كشاورزي درد به لذا است شور آن آب - 1
به نيز شده داده تشخيص آن در نمك نوع كه 18 اين از اما
كنوني شرايط در.مي‌باشد اهميت داراي كاني معدن يك عنوان
مي‌شود گرفته آن از املاح هزارتن يكصد حدود در سالانه
هزارتن هفتصد و ميليارد رادو درياچه اين نمك ذخيره اما
نمك عظيم منبع يك درياچه اين بنابراين ، .كرده‌اند اعلام
نمك معادن برخلاف) نشدني تمام آن‌هم مي‌دهد ، تشكيل را
.(درخشكي
.ندارد وجود بزرگ زنده موجود آبي ، اكوسيستم اين در - 2
زندگي ارزش با بسيار ولي ريز زنده موجود نوع دو اما
دست به آرتميا تخم آرتميا از.آرتميا و جليك.مي‌كنند
موجود اين تخم.دارد زيادي تجاري و غذايي ارزش كه مي‌آيد
مورد ارزش ، با آبزيان ديگر و ميگو پرورش در را زنده
ميگو ، پرورش صنعت در كه به‌طوري مي‌دهند ، قرار استفاده
از.مي‌كند ايفا را حساسي و مهم بسيار نقش آرتميا
همين اخير ، سالهاي در شيلات شركت جديد برنامه‌هاي
شرايط دراست اروميه درياچه آرتمياي از بهره‌برداري
برداشت ميزان نشده‌اند ، اجرا درست برنامه‌ها كه كنوني
.(است سال در تن حدود 100) نيست زياد درياچه از آرتميا
بهره‌برداري زيست محيط حفاظت سازمان مجوز براساس اما
در تر آرتمياي تن هزار دو يا خشك آرتمياي تن حدود 700
آن كيلوي هر كه اين به توجه با است شده شناخته مجاز سال
به مي‌توان خوبي به دارد ، صادراتي ارزش دلار تا 50 30
آن شيلات ياتوسعه و كشور اقتصاد در شور درياچه اين نقش
پايدار توسعه چهارچوب در بايد برداشت اين البته.برد پي
آرتميا نسل صورت اين غير در.باشد ملي اقتصاد سود به و
.مي‌كند منقرض را
شفابخش طبيعي ماده يك عنوان به درياچه لجن از استفاده -3
ناراحتي‌هاي ويژه به امراض ، و دردها از بسياري براي
و آلي مواد از تركيبي واقع در كه درياچه لجن استخواني ،
جاذبه و درآمد مهم منابع از است (سديوم هومات) املاح
درست آن از تاكنون هرچند مي‌رود ، به‌شمار درياچه توريستي
.است نشده بهره‌برداري
مهاجر پرندگان ساله همه است ، شور آنكه با آب اين - 4
.مي‌گزينند سكني آن در مدتي براي بسياري
خشكي (subsystem) سيستم زير چند آبي ، اكوسيستم اين در -5
داغي قويون جزيره آنها مهمترين كه دارند وجود (جزاير)
مختلف انواع بر علاوه (جزيره) خشكي اكوسيستم اين در.است
غيره و (ميش و قوچ) شكار يا حيوانات مختلف انواع گياهان ،
ارزش با بسيار توريست جلب لحاظ از ويژه به كه دارند وجود
.مي‌باشند
درياچه ، اين بركت از:ارزش با باتلاقهاي و غني مراتع - 6
بوجود وسيعي طبيعي چراگاه‌هاي و علفزارها آن اطراف در
.است بزرگ و كوچك دام هزاران پرورش و چرا محل كه آمده‌اند
در باتلاقهايي درياچه آب تاثير نتيجه در اين ، بر علاوه
پرورش و استراحت براي مناسبي محل كه شده ايجاد آن حواشي
مراكز از يكي اصل همين روي.مي‌آيند حساب به گاوميش‌ها
درياچه اطراف مناطق همين كشور در گاوميش پرورش مهم
.است اروميه
توريست جذب براي آبي محيط يك عنوان به درياچه اهميت - 7
.منطقه اقتصاد در آن تاثير و
به نسبت نزديك‌تر هم راه‌آبي ، يك عنوان به درياچه - 8
.توريست براي جالب هم و راه‌ها ديگر
آن ، اطراف بخش‌هاي و شهرها اقتصاد در درياچه تاثير - 9
.توريست جذب طريق از تابستان فصل در به‌ويژه
و سيلابها جذب و انتهايي حوضه عنوان به درياچه نقش - 10
جذب محل همچنين و آنها زيانهاي و خسارات از جلوگيري
و شور از ممانعت و (آجي‌چاي) تلخه‌رود ويژه به شور آبهاي
.آن تاثير حوضه و رود مسير در اراضي شدن كويري
اين خلاصه:آن حيوانات و جزاير حفظ در درياچه نقش - 11
جزاير يعني خود ، خشكي زيرسيستم‌هاي حافظ آبي اكوسيستم
يعني) جزاير اطراف آب ديگر عبارت به.است درياچه موجود
ميش و قوچ) وحش حيات شدن خارج براي مانعي هم (درياچه آب
جزيره بودن سهل‌الوصول براي مانعي هم و جزيره از (غيره و
عوامل ديگر و شكارچيان توسط آن زنده موجودات به دسترسي و
درياچه حفظ بنابراين.مي‌رود به‌شمار محيطزيست مخرب
نيز آنها ارزش با حيوانات و جزاير حفظ باعث اروميه
به وسيله هر با دسترسي هم درياچه شدن خشك با.مي‌شود
جزيره از حيوانات فرار امكان هم و مي‌شود آسان جزاير
شرايط درياچه ، شدن خشك با آنكه از صرفنظر مي‌گردد ، فراهم
.شد خواهد تغييرات دچار هم جزاير اكولوژيك
عامل و عمل اولين عنوان به درياچه در خشكي راه طرح
تخريب
اين درياچه ، در اتومبيل‌رو خشكي راه احداث از قبل تا
و كوه‌ها و مي‌گذراند را خود طبيعي زندگي آبي اكوسيستم
هم راه ايجاد اما.بودند نخورده دست نيز آن اطراف مناظر
هم و زد به‌هم را آن اطراف محيط و درياچه طبيعي شرايط
در اتومبيل‌رو جاده ايجاد براي.شد آلودگيها آغاز باعث
را جاده آن با و كنده را آن مجاور كوه از قسمتي درياچه ،
قسمت كه كوهي آن شد ، معلوم بعدها:اولا.كردند احداث
مواد از ساخته‌اند ، جاده آن با و راكنده آن از عظيمي
بنابراين.است برخوردار باارزشي بسيار شيميايي و معدني
نه است شده ساخته باارزش بسيار شيميايي مواد با جاده ، آن
كوه كندن موقع در:ثانيا.معمولي سنگ يا و خاك يك
به‌دست هدف فقط است ، نشده رعايت آن در نظمي هيچ‌گونه
كه حالي در است بوده جاده احداث براي مواد يا ماده آوردن
امكان مي‌گرفت صورت فني اصول روي مواد برداشت اين اگر
پايين از پيچ‌پيچ) زيبا بسيار روي اتومبيل جاده يك ايجاد
توريست نياز مورد تاسيسات ديگر نيز و (آن قله بالاي تا
.بود ممكن آن در (غيره و رستوران)
و فني نكات بعضي به كه جاده ، احداث هنگام به متاسفانه
بدون و راحت جاده اولا كه به‌طوري است نشده توجهي طبيعي
اين شدن تقسيم ثانيا و نيامده به‌وجود مساله‌اي
لطمه‌هاي جاده احداث براثر قسمت دو به اكوسيستم
عمل بااين خلاصه.است آورده وارد آن به نيز زيست‌محيطي
گذاشت وخامت به رو درياچه اوضاع ديگر (راه ايجاد) جراحي
مطرح نزديك آينده در آن شدن خشك مساله امروز كه اين تا
.است
درياچه آب پس‌روي در موثر عوامل و علل
ريختن نيز و زمين تكتونيك فعاليت براثر اروميه درياچه
چندين و سيمينه‌رود زرينه‌رود ، مانند شيرين متعدد رودهاي
به‌ويژه و آذربايجان‌شرقي از ديگر شيرين رود يا "چاي"
آجي‌چاي بخصوص شور جريان چندين نيز و آذريايجان‌غربي
شوري اصلي منشا كه آجي‌چاي.است آمده بوجود (رود تلخه)
استان منطقه در سبلان كوه‌هاي از است ، اروميه درياچه آب
بين دره يا مسير از گذشتن ضمن و مي‌گيرد سرچشمه اردبيل
(نمكي گنبد) شور سازندهاي تاثير تحت تبريز ، تا مشكين‌شهر
.مي‌شود تبديل (تلخه‌رود) شور رود به شيرين رود از
علت و است آن به ورودي آبهاي كاهش درياچه ، آب پس‌روي علت
مسئولان اقدامات خشكسالي ، بر علاوه هم ورودي آبهاي كاهش
رفتن هرز از جلوگيري و آب منابع از بهينه استفاده براي
مناطق توسعه همچنين و شهرها آب تامين ويژه به آن ،
به.است رودخانه‌ها برروي سد احداث با صنعتي و كشاورزي
مياندوآب منطقه در رود زرينه از آب گرفتن مثال عنوان
كيلومتر حدود 200 طول به شبكه يك طريق از تبريز شهر براي
.برد نام مي‌توان را
طبيعي غلظت تعادل شيرين ، رودهاي از آب گرفتن با اولا
و املاح غلظت رفتن بالا با.مي‌خورد به‌هم درياچه املاح
و تغييرات دچار نيز ، آن زنده موجودات آب ، كيفيت تغيير
.گرفت خواهند قرار نابودي احيانا
براي سد احداث طريق از رودها از آب گرفتن با ثانيا
مي‌شود ، كم درياچه به ورودي آب ميزان از هدف ، و هرمنظور
توسعه درياچه خشكي سطح و كرده پس‌روي آب سطح نتيجه در
.مي‌يابد
از و رودها از زياد آب گرفتن يك‌طرف از فعلي شرايط در
آب ميزان شديد كاهش سبب خشكسالي با شدن توام ديگر طرف
به‌طوري است شده آن پس‌روي نتيجه در و درياچه به ورودي
منطقه و شهر مهمترين يعني شرفخانه منطقه در تاكنون كه
.است رفته عقب آب سطح متر حدود 500 درياچه ،
مختلف مناطق در احداث دست در سدهاي احداث با
اردبيل ، منطقه در مدني شهيد سد همچنين و آذربايجان‌غربي
كاهش درياچه شور آب منابع هم و شيرين آب منابع هم
از درياچه به ورودي آب حجم كه دارد امكان لذا و مي‌يابد
.شود هم‌كمتر كنوني مقدار
دارد ادامه
|
