در نيافتگي توسعه بومي عوامل
(پاياني بخش) پيرامون
- مركز چارچوبنظريه
و توسعه‌اي راهبردهاي سلطه
وابستگي نظريه‌هاي
خاموشي
كارگيري به طريق از امپرياليسم گالتونگ ، اعتقاد به
پيرامون كشورهاي نيافتگي توسعه به گوناگون مكانيسم‌هاي
:مي‌زند دامن زير شرح به
.حاشيه‌سازي -پاره‌سازي 4 -رسوخ 3 -استثمار 2 -1
آن تحقق و مي‌داند استثمار و بهره‌كشي لازمه را رسوخ او
مسيونرهاي و مستشاران اعزام تجاري ، روابط طريق از را
جمعي ارتباط وسايل و رسانه‌ها به‌وسيله امروز در و مذهبي
ابزار ، جايگزيني و ارتباطي پيام‌هاي.مي‌داند امكانپذير
پاره‌پاره به منجر مركز ، وارداتي انديشه‌هاي و نهادها
نابود را آن ارگانيك ارتباط و شده پيرامون مناطق شدن
آنها و زده لطمه كشورها اين تعادل به مسئله اين.مي‌كند
(16).مي‌سازد نشين حاشيه را
جهاني ، نظام تحول با همراه امپرياليسم ، براي گالتونگ
امپرياليسم -از1 عبارتند كه مي‌كند معرفي مختلفي وجوه
-فرهنگي 4 امپرياليسم -اقتصادي 3 امپرياليسم -نظامي 2
.ارتباطي امپرياليسم
كه "نظامي امپرياليسم":معتقداست گالتونگ آن توضيح در
بر تسلط با است امپرياليسم وجوه ساير مكمل شكل امروز
،"اقتصادي امپرياليسم".مي‌كند نقش ايفاي قدرت ابزار
قرار استثمار مورد را پيرامون اوليه مواد و طبيعي منابع
تصميمات ارائه طريق از "سياسي امپرياليسم" و مي‌دهد
امپرياليسم مكمل "پيرامون" طرف از اطاعت و "مركز"
و ارزشها نفوذ به نيز "فرهنگي امپرياليسم".است اقتصادي
در مهمي نقش و مي‌شود اطلاق پيرامون در مركز فرهنگ
امپرياليسم".دارد مركز با پيرامون داخلي شرايط انطباق
و اخبار و اطلاعات بر مركز تسلط طريق از نيز "ارتباطي
(17).مي‌شود گفته ارتباطي تكنيك‌هاي و ابزار كنترل
ساختار بررسي با گالتونگ شد گفته درابتدا كه همانطور
از بخشي را بين‌المللي اخبار نظام خارجي ، اخبار
بود معتقد و دانسته جهاني ارتباطي و فرهنگي امپرياليسم
فرانس و رويتر آسوشيتدپرس ، يونايتدپرس ، خبري غول چهار
دولت‌هايشان براي اطلاعاتي نفوذ انحصاري قلمروهاي پرس
استعماري نوين ساختار بارز نمونه كه مي‌كنند ايجاد
(18).مي‌شود قلمداد جهاني مناسبات
محور درچهار گالتونگ فرضيه براساس جهاني خبري روابط
سيستم‌هاي در كه مركز خبري رويدادهاي -1:مي‌شود خلاصه
.است برخوردار بيشتري ثقل از مي‌شود ، گزارش جهان رسانه‌اي
ميزان با پيرامون و مركز ميان اخبار تبادل ميزان -2
- دارد30 زيادي بسيار تفاوت مركز ملل ميان اخبار تبادل
در را خارجي رويدادهاي از بيشتري سهم مركز ملل خبرهاي
كه آن حال مي‌دهد ، اختصاص خود به پيرامون ملل رسانه‌هاي
-است40 كمتر مركز رسانه‌هاي در پيرامون رويدادهاي سهم
است ناچيز بسيار پيرامون ملل ميان در خبر جريان تقريبا
مرزهاي طول در بويژه امر اين.ندارد وجود اصلا يا و
(19)".است صادق بيشتر استعمار توسط آمده بوجود
مليتي چند مدل بر خود نظريه از بخشي در گالتونگ يوهان
در "ميانجي ملت‌هاي" نقش به و كرده توجه امپرياليسم
سازمان‌هاي او.مي‌كند اشاره پيرامون -مركز روابط
فرانسه مثل درجه 2 مركزي قدرت‌هاي از برخي و بين‌المللي
ابزار كه مي‌داند ميانجي ملت‌هاي مصداق را...و آلمان و
ميان نابرابري بر و بوده متحده ايالات انفعال و فعل
(20).مي‌افزايند پيرامون مركز ملت‌هاي
رابطه او كه است موضوع اين گالتونگ ديدگاه مهم نكات از
و زنجيره يك صورت به را پيرامون كشورهاي با مركز كشورهاي
يا و مركز در تحول جزئي‌ترين كه مي‌داند مرتبط هم به
هر (21).مي‌دهد نشان يكديگر در را خود تغييرات پيرامون
نيز مركز از گريز نيروهاي مي‌شود تضعيف مركزي قدرت وقت
.مي‌كنند مطرح را خود درخواست‌هاي و برمي‌دارند جا از سر
به مي‌توان او ديدگاه از بخش اين عملي نمونه‌هاي از
"مخملي انقلاب" سركوب و پراگ به شوروي سرخ ارتش تهاجم
در تفرقه و نارضايتي‌ها گسترش از جلوگيري براي سال 1968
تاثير كه كرد اشاره افغانستان جنگ همچنين و چكسلواكي
فروپاشي اسباب و ساخته وارد شوروي يعني متروپل بر مستقيم
آن ، غيرمستقيم تاثير و كرد فراهم دهه 1990 اوايل در را آن
سال چند در و دهه 1980 آخر سال‌هاي در را شرقي اروپاي
.است نموده بحران‌ساز را قفقاز شمال و چچن اخير
را خاصي تكامل سير وابستگي مطالعات بر وارده انتقادهاي
مكتب و وابستگي مطالعات اوليه منتقدان.است كرده طي
اعتبارمفهوم(Lall) لعل و (Seers)سيرز مانند نئوماركسيستي
كليدي منبع سه سيرز.مي‌دهند قرار ترديد مورد را وابستگي
مطرح "تكنولوژي و غلات نفت ، ":از عبارتند كه را وابستگي
اين بتواند كه نمي‌شود يافت كشوري هيچ:مي‌گويد و كرده
سعي او.كند تامين مستقل طور به و داخل در را منبع سه
به آن كردن جايگزين و "وابستگي درجات" بر تمركز با دارد
به اقتصادي ، استقلال و وابستگي ميان قاطع تفكيك جاي
مدارك است معتقد و بخشد "عملياتي دقت" وابستگي مفهوم
هيچ كه مي‌دهد نشان نفتي 1973 بحران مانند تاريخي
وابستگي هم به نوعي به همه و نيست مستقل جهان از نقطه‌اي
.دارند
.مي‌شود يافت نيز لعل ديدگاههاي در سيرز مثبت ديدگاه اين
توسعه تبيين توان وقتي وابستگي مفهوم است معتقد لعل
مشخصه‌هاي بتواند ابتدا كه است معتبر و دارد را يافتگي
معين نمي‌شود ، يافت مستقل اقتصاد در كه را وابسته اقتصاد
جريان بر مشخصه‌ها اين كه كند مشخص دوم درمرحله و كند
(22).مي‌گذارند منفي اثرات چه وابسته كشورهاي توسعه
عام نظريه‌هاي اعتبار وابستگي ، نظريه بعدي منتقدان
كه منتقدان اين.مي‌دهند قرار توجه مورد را وابستگي
"وارن" و "بروئر" ،"پالما گابريل" به مي‌توان آنها ازجمله
خصوصا نئوماركسيست مكتب به را توجهشان كرد ، اشاره
معتقدند آنها.مي‌دارند معطوف فرانك و امين ديدگاههاي
تخصص‌گرايي الگوي پيامدهاي از نئوماركسيست‌ها تحليل
توسعه علل از قبولي قابل و رضايت‌بخش ديدگاه بين‌المللي ،
به شد مطرح بروئر سوي از كه انتقاد اين.نيست نيافتگي
.است شده بيان واضح‌تري صورت به "وارن" وسيله
كه "ساتكليف" نظرهاي نقد هنگام به سال 1973 در "وارن"
كه كرد اعلام است نئوماركسيست نظريه‌پردازان از يكي
و وابستگي شدن دائمي بر مبني نئوماركسيست‌ها نظريه‌هاي
انكار را پيرامون -مركز ميان بهره‌وري شكاف نهايت در
(23).ندارد خارجي وجود مسئله اين مي‌گويد و كرده
عملكرد تبيين در را وابستگي رويكرد منتقدان ، از سوم گروه
.مي‌كنند معرفي ناتوان شده ، صنعتي تازه كشورهاي اوضاع و
وابستگي ، نظريه‌هاي كه است اين بر اعتقادشان گروه اين
در را شده صنعتي تازه كشورهاي اقتصادهاي سريع رشد
پايدار مستقل ، رشد امكان و گرفته ناديده دهه‌هاي 701960
-ليود.مي‌دانند منتفي را پيرامون كشورهاي متوازن و
كره اوضاع تحليل با مي‌گيرد قرار گروه اين در كه نوبرات
بيان و شده صنعتي تازه كشورهاي از يكي عنوان به جنوبي
داخلي ، تحقيقات و توسعه گسترش مانند آن موفقيت‌هاي
حدود 94 تا)جديد سرمايه‌گذاري‌هاي ملي مالكيت افزايش
اين مالي تامين در محلي مالي منابع سهم افزايش ،(درصد
...و دستمزدها و كشاورزان درآمد افزايش و سرمايه‌گذاري‌ها
قرار ترديد مورد را نئوماركسيست‌ها ديدگاههاي قاطعيت ،
.مي‌دهد
مقايسه قابل رشد امكان "وارن" مانند ديگري منتقدان
مطرح را مركز سرمايه‌داري كشورهاي و شده صنعتي كشورهاي
مقايسه‌اي قابل سطح به است ممكن آنها" معتقدند و مي‌كنند
كامل ادغام و صنعتي توليدات تنوع كار ، نيروي بهره‌وري از
توليدي روابط سلطه تحت كه)نوين اقتصاد در خود كار نيروي
با برابر دستمزدهايي ، و شوند نايل (است سرمايه‌داري
(24)".بپردازند كار نيروي به مركز ، دستمزدهاي
آن منتقدان سوي از وابستگي نظريه گفت مي‌توان كلي طور به
علل مي‌شود گفته و است متهم واقعيت با انطباق عدم به
ناديده كاملا را پيرامون كشورهاي نيافتگي توسعه داخلي
سنتي فرهنگ چون مهمي عوامل مي‌گويند منتقداناست گرفته
مشاركت فقدان عافيت‌طلبي ، و خطرگريزي نوآوري ، با مخالف
به تمايل و اعتباري نگرش‌هاي دنياگريزي ، سياسي ،
كه سياسي قدرت اقتدارگراي ساخت و محافظه‌كاري نظامي‌گري ،
ديد از است داشته جوامع اين نيافتگي توسعه در مهمي نقش
كشورهايي مقايسه معتقدند آنها.است مانده دور مكتب اين
كره‌جنوبي ، چون كشورهايي با...و عربستان عراق ، مانند
در بارز تفاوت از حاكي سنگاپور و هنگ‌كنگ حتي و تايوان
(25).كشورهاست از دسته دو اين داخلي عوامل
چون مفاهيمي كه مي‌پردازند بحث اين به ادامه در منتقدان
كه نيست سياسي شعار يك جز چيزي وابستگي و امپرياليسم
افرادي گروه اولين.است شده گرفته كار به گروه سه توسط
تحريك براي كه هستند...و مائو استالين ، لنين ، چون
كار به را مفاهيم اين غرب عليه سوم جهان جامعه احساسات
كه هستند اعراب چون ملي‌گراياني گروه ، دومين.مي‌گرفتند
از اسرائيل و آمريكا بريتانيا ، سياست‌هاي تشريح براي
در صهيونيستي -آمريكايي امپرياليسم چون مفاهيمي
برخي آنها نظر از گروه سومين.مي‌گيرند بهره خاورميانه
در خويش مسئوليت رفع براي كه هستند سوم جهان رهبران از
دستاويز را مفهوم اين شهروندانشان رقت‌بار اوضاع قبال
راپديد خارجي عوامل هم طريق اين از تا مي‌دهند قرار
تصويري هم و كنند معرفي كشورهايشان در رايج فقر آورنده
متعرضان و تخريبكنندگان با مبارزه راه در خود از قاطع
.دهند نشان كشورهايشان شهروندان حقوق به
كارگيري به معتقدند "جوز جيمز آنتوني" چون منتقداني
حال در بركشورهاي سويي اثر وابستگي و امپرياليسم مفاهيم
به سوم جهان موجود مشكلات دادن نسبت زيرا دارد توسعه
شناخت از را كشورها اين برنامه‌ريزان جهاني ، سرمايه‌داري
و بومي عوامل از ناشي بيشتر كه توسعه موانع اصلاح و
حاكمان حيات به و مي‌سازد غافل است جوامع اين فرهنگي
(26).مي‌بخشند مشروعيت مستبد
سوي از وابستگي تئوري اگرچه گفت بايد توصيف بااين
هنوز و مي‌شود پيگيري امين سمير چون انديشمنداني
نظام ساختار غرب در چه و شرق در چه زيادي انديشمندان
مي‌كنند ، معرفي سلطه‌گرانه صورتي داراي را سرمايه‌داري
دهه اوايل در سوسياليسم اردوگاه فروپاشي دليل به اما
غرب آكادميك راهبردهاي سلطه تحت خود نيز تئوري اين 1990 ،
نظام روز هر و است برخوردار هنگفتي مالي پشتوانه از كه
را دموكراسي نظام و كرده معرفي موفق‌تر را سرمايه‌داري
خود بخشي آگاهي قدرت و گرفته قرار مي‌داند ، تاريخ پايان
راه‌حل وابستگي تئوريسين‌هاي زيرا است ، داده دست از را
معرفي پيرامون كشورهاي در انقلاب وقوع را توسعه‌نيافتگي
سرمايه‌داري به وابسته بورژواي طبقه كه به‌طوري مي‌كردند
كار روي مستقل نظام يك و شده ساقط قدرت اريكه از جهاني
متلاشي سوسياليسم جهان اصلي پايگاه وقتي بنابراين.آيد
.گرفتند قرار انزوا در نيز ديدگاهها اين شد
نظام با عمومي گسترده مخالفت‌هاي حال اين با
مراكز در جهاني‌سازي ، پديده و جهاني سرمايه‌داري
سال‌هاي1999 در..و سياتل پاريس ، لندن ، چون پرجمعيتي
جنوواي هشت گروه سران نشست جريان در اخيرا و و 2000
صف شدن متراكم و نارضايتي‌ها گسترش از نشان ايتاليا ،
وابستگي رويكرد حاميان و بين‌الملل روابط نظام منتقدان
.دارد
با نظام اين معتقدند جهاني سرمايه‌داري نظام منتقدان
طريق از مي‌كند تلاش امروز سلطه ، ساختار در تحول ايجاد
به آن ، در كشورها همه عضويت و(WTO) جهاني تجارت سازمان
مرزهاي و داده خاتمه اقتصادي مبادلات بر ملي حاكميت
ناتو گسترش سويي از.سازد بي‌رنگ را كشورها اقتصادي
به جهاني ارتش و جهاني نوين نظام اجرايي بازوي به‌عنوان
مركزي ، خزر ، آسياي درياي محور كه طوري به شرق سمت
قرار پوشش تحت را...و آذربايجان تركيه ، پاكستان ،
جهان انرژي درصد بر80 غرب سلطه كه است خطري خواهدداد ،
به ملل سازمان تبديل براي آمريكا تلاش.مي‌كند گوشزد را
ديگري خطر خود ، سياست‌هاي كننده تاييد جهاني پارلمان يك
.مي‌كنند تاكيد آن بر بين‌الملل روابط منتقدان كه است
توصيف اين با معتقدند جهاني سرمايه‌داري نظام منتقدان
بايد بلكه گذاشت ، كنار را انتقادي مطالعات نمي‌توان
آنها.داد قرار بازفهمي مورد را جهاني نظام فعلي اوضاع
همان حكايت پيرامون با مركز كشورهاي رابطه مي‌كنند تاكيد
به تشويق را وي سپس و شكسته را كسي پاي كه است فردي
.مي‌كند دويدن
آزاده. خ
:پانوشتها
ساختار تطبيقي بررسي نورالدين ، سيد رضوي‌زاده ، (16)
اجتماعي علوم دانشكده ارشد كارشناسي رساله) خارجي اخبار
.ص 60 (علامه‌طباطبايي دانشگاه
.ص61 منبع ، همان (17)
رسانه‌ها آموزش گسترش خبر ، مركز يونس ، شكرخواه ، (18)
.ص 101 (1374)
ساختار تطبيقي بررسي نورالدين ، سيد رضوي‌زاده ، (19)
.ص 62 خارجي ، اخبار
.ص61 منبع ، همان (20)
عامل ;شوروي و افغانستان جنگ اعتماد ، امير دانشيار ، (21)
.ص310 بهينه ، انتشارات موسسه كمونيسم ، جهاني فروپاشي
از تحليلي ;توسعه اقتصاد هاي نظريه دايانا ، هانت ، (22)
.232-ص 233 ص رقيب ، الگوهاي
.233-ص 234 ص منبع ، همان (23)
.234-ص235 ص منبع ، همان (24)
روابط در نظريه‌پردازي حسين ، سيف‌زاده ، سيد (25)
.ص118 بين‌الملل ،
متعارض نظريه‌هاي رابرت ، فالتزگراف ، -جيمز دوئرتي ، (26)
.ص 380378 ص ،(اول جلد) بين‌الملل روابط در
|
