"شفارود "ملاحظاتي‌درباره‌سددردست‌احداث
هرهكتار جنگل از رويه بي بهره‌برداري و
جنگل1600مترمكعبآبراذخيره‌مي‌كند
شكل هر به كه گرانبهاست گوهري و انسان حيات مايه آب
راستا اين در.كوشيد آن نگهداري و حفظ در بايد ممكن
.است رايج مختلف شيوه‌هاي به آبي منابع از بهره‌برداري
قناتها ، احداث شامل آب منابع مديريت سنتي شيوه‌هاي
سنتي نظامهاي ساير و آب ذخيره استخرهاي آبانبارها ،
نوين شيوه‌هاي همراه به و بوده آن از بهره‌برداري
مخزني سدهاي انواع احداث شامل آب منابع بهره‌برداري‌از
گرانبها موهبت اين از وبهره‌برداري حفظ در موثري نقش
انبارش جديد تكنولوژي و شيوه مرسوم‌ترين شايد.داشته‌اند
با اما.باشد كوچك و بزرگ سدهاي ساخت روشهاي دنيا ، در آب
امر در هم هنوز جهاني ، تكنولوژي رشد و فزاينده رشد وجود
عمومي و بالا تبخير رسوبگذاري ، مشكلاتي‌نظير سدسازي
مي‌بايست كه آن بويژه دارد ، وجود سد احداث مكانهاي نبودن
برنامه‌هاي آن از بهره‌برداري و سدسازي با همزمان
.كنيم اجرا سدها دست بالا در نيز را آبخيزداري
و پايداري افزايش جهت در را نكاتي تا مي‌كوشد نوشتار اين
.نمايد شفارودبيان احداث دردست سد عمرمفيد
مراتع ، و جنگلها حفظ محيطي ، منابع از صحيح بهره‌برداري
قابل جمله‌نكات از... و آبخيزداري فعاليتهاي انجام
شفارود مخزني سد حفظ چه ، مي‌باشد زمينه اين در توجه
تا بوده سد آبخيزپشت حوزه از برداري‌صحيح بهره به منوط
تبديل آب مخزن جاي به و نشده كاسته بازدهي‌آن از اينكه
.نگردد رسوب مخزن به
در مربع كيلومتر بر 340 بالغ وسعتي با شفارود آبخيز حوزه
آبدهي با را شفارود رودخانه كه شده واقع گيلان استان غرب
داده خودجاي در (م.م.م) مكعب متر ميليون سالانه 142
از جنگلي و مرتعي عرصه‌هاي گذراز با رودخانه اين.است
.مي‌ريزد خزر درياي به و داشته رضوانشهرجريان نزديك
آب تامين هدف با گيلان استان غرب در شفارود مخزني سد
انرژي سد ، توليد دست پايين اراضي زراعي نياز مورد
در شفارود رودخانه روي بر..و شرب آب تامين الكتريكي ،
ارتفاع 130 و متر تاج 500 طول با اين‌سد.است احداث حال
(م.م.م)حجم 108 به مخزني داراي رودخانه ، كف از متر
حدود 280 (سد پشت درياچه) سد اين مخزن مساحت.مي‌باشد
.برد خواهد آب زير اراضي‌را هكتار هزار كه 10 بوده هكتار
زراعي اراضي هكتار شده 13000 ذخيره آب از (م.م.م) 5/31
مشروب را بندرانزلي و رضوانشهر شاليكاري‌شهرستانهاي و
(م.م.م) همچنين 5/7 و صنعت بخش در نيز (م.م.م)ساخته ، 24
اين كه است حالي در اين.مي‌رسد شرب و خانگي مصارف به
تا) كشور شمال رودخانه‌هاي ساير همراه به رودخانه
ساعت ميلياردكيلووات از 5 بيش توليد توان(گرگانرود
.دارد نيز را برق
متاسفانه كه جنگلي‌بوده شفارود آبخيز حوزه اعظم قسمت
.است شده ويراني دستخوش بهره‌برداري‌بي‌رويه دليل به
كه است زنده اكوسيستم يك حياتي‌و واحد يك مرتع و جنگل
عوامل همه كه حالي در سال ده‌ها استثنايي‌طي شرايط تحت
بوجود بودند خود وضعيت بهترين در آورنده‌آن بوجود
سالهاي تنها نه آنها رفتن بين از بنابراين‌با.آمده‌اند
شايد بلكه داده‌ايم دست از را زمين گذشته مفيد عمر سال
با مراتعي و جنگلها داراي نتوانيم هم ديگر سال صدها
زيادي درختان كه است حالي اين‌در.باشيم موجود گونه‌هاي
فواصل‌درختان.شده‌اند زني سرشاخه جنگلهاي‌شفارود در
ايجاد طبيعت دل در را اندوهباري فضاي كه بوده زياد هم از
.است نموده
طراوت انسان گونه تخريب حضور و شده كمرنگ جنگل سبز تصوير
منطقه جنگل‌نشينان‌اين.است داده كاهش را جنگلي درختان
جنگل‌و با برگزيده‌اند خود زندگي براي دامداري‌را كه
تحقيقات طبقدرآويختهاند حقيقت در درآميخته‌و مرتع
به 14 منجر درصد شيب 10 در آمده‌تخريبجنگل عمل به
شيبهاي رقم‌در اين مي‌شودو فرسايش ميزان شدن برابر
.بود خواهد بيشتر بسيار شمال مناطق‌جنگلي نظير بالاتر
متوسط ، شيب يك در شده انجام مطالعات پايه بر همچنين
تا 10تن‌در بين2/0 نخورده دست جنگل يك فرسايش‌در ميزان
تا 10 بين 2 جنگل كف علفي پوشش با تنك جنگل در هكتارو
كف پوشش بدون اما انبوه نسبتا جنگل در و هكتار در تن
نشان نتايج اين.است بوده هكتار در تن تا 160 جنگل 20
فرسايش مهار در جنگل كف علفي مهم‌پوشش بسيار نقش دهنده
سطح نفوذناپذيري به منجر فرسايش‌خاك همچنين.مي‌باشد
بروز جنگل‌و دركف شديد روان‌آبهاي شدن جاري و جنگلها
است ذكر به لازم.مي‌گردد آن دست پايين مناطق سيلابدر
درصد حدود 20 در روان‌آبتنها كاهش در درختان تاثير كه
توسط آب جذب به مربوط آب روان كاهش درصد و 80 بوده
آمده عمل به بررسي‌هاي.مي‌باشد كف‌جنگل خاك و لاشبرگ
برگ پهن نوع از كه كشور شمال جنگل هكتار مي‌دهدهر نشان
مي‌كند ذخيره را آب مكعب حدود 1600متر سالانه مي‌باشد ،
حدود 9/1 ميزان به مذكور جنگلهاي سطح احتساب با كه
سه بر بالغ سالانه شده ذخيره آب هكتار ، ميزان ميليون
ذخيره حجم‌آب اين كه مي‌شود ، مكعببرآورد ميلياردمتر
لتيان ، سد برابر كرج ، 22 سد ظرفيت برابر معادل 15 شده
.سفيدرودمي‌باشد سد برابر و 7/1 وشمگير سد برابر 44
درختان قطع از پس اگر حتي آمده عمل به تحقيقات طبق لذا
جوان نهالهاي شود ، نهالكاري جاي‌آن به بلافاصله جنگلي
نخواهند جنگل كف خاك كافي‌از حفاظت به قادر سال تا 12
.بود
آب.دارد زمين رانش از جلوگيري در مهمي نقش همچنين جنگل
از است‌كه جنگلي اراضي زمين‌در رانش مهم عوامل از يكي
در.مي‌شود خارج زمين از تعرق شكل به و درختان ريشه طريق
.موثرند بسيار دامنه‌ها پايداري در درختان ريشه كه حالي
جنگلها اگر فرسايش به حساس و پرشيب مناطق در بنابراين
بوم احياي حتي و حفظ به قادر وجه هيچ به شوند ، قطع
اينكه خلاصه و بود نخواهيم جنگل نخستين سازه‌هاي
".مرد خواهد جهان كه جنگل بميرد نگذاريم"
خاك و آب حفظ ضامن آبخيزداري فعاليتهاي
استان مراتع و درجنگلها شده توليد رسوبات از زيادي حجم
رسوب اصلي رودخانه‌هاي بستر طول در تناوبي صورت به گيلان
درياي و انزلي تالاب وارد بعدي سيلابهاي جريان در سپس و
آبخيز حوزه در رسوب توليد و فرسايش پتانسيل.مي‌شوند خزر
مراتع ، ظرفيت از خارج استفاده دليل به شفارود
دام تعليف چوب ، قاچاق سوخت ، صورت به جنگل از بهره‌برداري
نشينان جنگل و انبوه جمعيت با روستاهاي وجود ،..و
در.مي‌باشد زياد بسيار عوامل ديگر و پراكنده و متمركز
رفته بين از تقريبا خاك طبيعي حفاظ حوزه اين اعظم قسمت
خاك از زيادي درصد تند شيب و خاص توپوگرافي وضعيت دليل و
هيدروگرافي اصلي شبكه وارد و شسته بارندگي هر پي در
همچنين بهره‌برداري و ارتباطي جاده‌هاي احداث.مي‌گردد
تشديد جهت ديگري عامل خود آنها متوالي مسيرهاي تغيير
سد نامطمئن آينده لذا.است رسوب توليد و فرسايش پديده
از حفاظت امر به توجه لزوم شفارود ، احداث دست در مخزني
را استان آبخيز حوزه‌هاي ساير و حوزه اين خاك و آب منابع
سد كه مي‌شود ناشي آنجا از خاطر دغدغه اين.مي‌نمايد جدي
به را خود كارايي خويش عمر از سال سي از كمتر در سفيدرود
به آن مخزن مفيد حجم و داده دست از رسوب انباشت علت
دريچه‌هاي شدن مدفون.است يافته كاهش درصد ميزان 40
شاس عمليات انجام سنگر ، و تاريك انحرافي سدهاي آب هدايت
به و رود سفيد سد پشت در شده انباشته رسوبات تخليه و
آنان تخم‌ريزي و مهاجرت عدم و آبزيان مير و مرگ آن دنبال
در اين.است رسوب انباشت از ناشي ازآلودگيهاي نمونه‌اي
در سدها اينگونه احداث براي مناسب جايگاههاي كه است حالي
اثر در كه سدي هر و بوده شمار انگشت و محدود طبيعت
كشور واقع در شود خارج بهره‌برداري رده از رسوبات انباشت
با بنابراين.مي‌شود محروم سازي سد بستر جايگاه‌و يك از
از حاصل رسوبات توليد و فرسايش از ناشي مشكلات به توجه
حوزه‌هاي در آبخيزداري منسجم و متمركز فعاليتهاي نقش آن
.مي‌كند جلوه مهم بسيار سد پشت آبخيز
نتيجه‌گيري
حوزه چه اگر هكتار هزار وسعت 34 با شفارود آبخيز حوزه
از خود خاص ويژگيهاي به توجه با اما مي‌رسد نظر به كوچكي
بررسي‌هاي.است برخوردار رسوب توليد براي بالايي توان
بودن بالا و فرسايش مختلف اشكال وجود دهنده نشان موجود
انباشت.مي‌باشد آبخيز حوزه اين رسوبزايي پتانسيل
سيل از مانده برجاي طغيانهاي وآثار دانه درشت رسوبات
كه مي‌رود آن بيممدعاست اين گواه رودخانه اين مسير در
بار) مسير اين در شده انباشته سنگهاي قطعه و رسوبات اين
ريز رسوبات همراه به سيل از ناشي طغيانهاي وقوع با (بستر
از را آن كوتاه مدتي در و شده سد مخزن وارد معلق و دانه
مسئله به توجهي اگر بنابراين.نمايد خارج انتفاع حيز
قابل مرز به آن رساندن و خاك رفت هدر ميزان كاهش و كنترل
مشكل با سازي سد امر در سرمايه‌گذاري نگيرد انجام قبول
.شد خواهد مواجه
پيشنهادها
حوزه‌هاي ساير و شفارود آبخيز حوزه از حفاظت خصوص در
جنگلهاي نابودي از سريع جلوگيري بر علاوه استان آبخيز
زير پيشنهادهاي كنوني رويه بي برداري بهره علت به منطقه
:نمود مطرح مي‌توان را
و مسئول دستگاههاي و مديريتها بين همكاري و انسجام -1
گيرنده تصميم و واحد مديريت يك صورت به آنان مستمر حضور
بتواند كه امور انجام حسن بر دقيق نظارت و حوزه داخل در
مديريت ايننمايد جلوگيري حوزه اين در تخلف نوع هر از
اراضي در موجود مسئوليتهاي تمام شامل و بوده جامع بايد
.مي‌باشد حوزه مسائل با مرتبط نوعي به كه گردد حوزه
و تشخيص واقعي غير دامداران از بايد واقعي دامداران -2
بايد مناسب سياستهاي راستا اين در.گردند تفكيك آنها از
اصلي شغل كه هستند كساني واقعي غير دامداران.شود اعمال
اشتغال ديگري كار به شهرها در بلكه نبوده دامداري آنها
و مراتع در محلي چوپانان توسط افراد اين دامهاي و دارند
قبال در تعهدي دامداران نوع اين.مي‌شود نگهداري جنگلها
بيشتري توجه خود سود به بلكه نداشته خود دامداري كار
.مي‌نمايند
رسوب كنترل به مي‌تواند مرتع و دام بين تعادل رعايت-3
.نمايد شاياني كمك خاك فرسايش كاهش و
برنامه‌هاي تقويت و حوزه دامداران به تسهيلات اعطاي -4
.واقعي بهره‌برداران از پشتيباني و حمايتي
با آن اجراي و جنگلداري و مرتعداري نوين طرحهاي تهيه -5
.حوزه ساكنين مشاركت
اسكان و تجميع طرح اجراي و ازجنگلها دامداران خروج -6
در).دست پايين نقاط در خانوار از 20 كمتر روستاهاي
اما بوده توجيه قابل غير دامداران وجود جنگل مقوله
اين.(دارد وجود دامدار گيلان جنگلهاي اكثر در متاسفانه
جوانب جميع گرفتن نظر در با و درازمدت در مي‌تواند طرح
.گردد اجرا
مديريت در نشينان جنگل مشاركت براي مناسب شرايط ايجاد -7
و تعاوني‌ها قالب در مخروبه جنگلهاي احياي به‌ويژه جنگل
.مردمي سازمانهاي ساير
فسيلي سوخت تامين خصوص در مسئول سازمانهاي همكاري -8
.جنگل اطراف و داخل ساكنان براي
جايگزين و جنگلها از سنتي بهره‌برداري نمودن متوقف -9
.ازآن بهره‌برداري نوين شيوه‌هاي نمودن
آبخيزداري منسجم و هماهنگ متمركز ، عمليات انجام -10
و دست بالا نقاط در حفاظتي و رسوبگير سدهاي احداث شامل)
انتقال و حمل از جلوگيري منظور به (گياهي پوشش تقويت
كه آن حمل زمان در تاخير ايجاد يا و سد مخزن به رسوبات
.بود خواهند موثر مخزني سد عمر افزايش در
.آبخيز حوزه اين در اصولي غير سازي جاده نوع هر توقف -11
آن از حفاظت ضمن طبيعي منابع به بيشتر توجه با است اميد
منتقل نيز آتي نسلهاي به را گرانبها ميراث اين بتوانيم
.ان‌شاءالله.نماييم
خاكشناسي ارشد كارشناس كمالي ، كورش
كارشناسان جمالي علي و قاسمي امير فرهاد همكاري با
آبخيزداري
|
