عقلانيت و دين
"دين جامعه‌شناسي" درباره ماكس‌وبر ديدگاههاي بررسي
دين جامعه‌شناسي بررسي حاضر مقاله موضوع: اشاره
پديده‌هاي و دين به وبر رويكرد.است (19201864)ماكس‌وبر
دين خود تبيين به او.است جامعه‌شناختي رويكردي مذهبي
گوناگون انواع ميان پيوندهاي مي‌كند سعي بلكه نمي‌پردازد
ديگر جنبه‌هاي بر دين تاثير و اجتماعي خاص گروههاي و دين
.نمايد بررسي را اقتصادي ، رفتار بويژه اجتماعي ، زندگي
به بايد اديان فهم براي كه است اومعتقد اساس همين بر
طبقه‌اي يا گروه چه اينكه.پرداخت آنها حاملان شناخت
دهنده تشكيل گروههاي همه زيرا. هستند خاصي دين حامل
مذهبي احساسات برابر ، شدت با و درجه يك به نبايد جامعه
جنگجو ، طبقات دهقانان ، مثال ، براي.دهند نشان خود از
از متفاوتي تصورات روشنفكران و بازرگانان ديوانسالاران ،
جامعه هر در عقلانيت ميزان وبر ، نظر به.دارند دين
تعميق و گسترش قابل دين‌شناختي تحولات سطح با متناسب
.است يافتن
:است گرفته صورت مرحله دو طي دين زمينه در وبر مطالعات
اخلاق به راجع او ابتدايي و آزمايشي تك‌نگاري اول ، مرحله
:داشت مدنظر را هدف چند وبر آن در كه است پروتستاني
اينكه اثبات -ظهوركرد2 درغرب سرمايه‌داري چرافرهنگ-1
اجتماعي كنش اعتقادات ، بر ديگر و فرهنگي ارزشهاي چگونه
مي‌دارد اذعان او خود كه همان‌گونه اما.مي‌گذارد تاثير
نظام پيدايش علت را پروتستاني اخلاق نمي‌خواهد
روحيه كه است معتقد بلكه بداند ، سرمايه‌داري
نظام پيدايش به منجر بعدا كه سرمايه‌دارانه‌اي
بويژه پروتستاني ، اخلاق ناخواسته پيامد شد سرمايه‌داري
مطالعه به وبر دوم ، مرحله دربود كالونيستي ، معتقدات
كتاب در خود نظريه تا مي‌پردازد جهاني اديان تطبيقي
در.نمايد تقويت را "سرمايه‌داري روح و پروتستاني اخلاق"
چين ، اديان فرهنگي ارزشهاي و باورها بررسي به او راه اين
ناتمام او بررسي اين كه) اسلام نيز و باستان يهوديت هند ،
نظام يك ظهور از مانع كه را عللي تا مي‌پردازد (ماند
.گسترش‌آنهاشده ، بازنمايد تحت كشورهاي سرمايه‌دارانه‌دراين
انديشه و فرهنگ گروه
دين جامعه‌شناسي
فوق پديده‌هاي به اعتقاد شمولي جهان وبر كار شروع نقطه
شمولي جهان اين گسترش ممكن راههاي به توجه‌اش و طبيعي
.است
به دست جامعه يك كه دارند وجود مهمي تاريخي لحظات همواره
دوگانه شرايطي در را انتخابها اين وبر و مي‌زند انتخاب
حوزه‌هاي تمايز به كه عملي نحوه ميان يعني مي‌بيند ،
سنتي روشهاي به كه عملي نحوه و كرد خواهد كمك زندگي
.داد خواهد ادامه كار انجام
عنوان به دين و جادو يا كاهن و جاودگر ميان وبر
هر او ، نظر بهميشود قائل باورهاتفكيك از نظام‌هايي
فوق‌طبيعي‌اند و انساني پديده‌هاي ميان واسطه اينها دوي
زندگي تقاضاهاي متضمن جادو.هم از متفاوت طريقي به اما
است ، آن شبيه چيزي يا افسون كارگيري به مستلزم و روزمره
طريق به تا كند وادار را فوق‌طبيعي پديده‌هاي اينكه براي
اينكه مثلنمايد عمل مي‌خواهند مريدش يا جادوگر كه خاصي
شديدي فيزيكي درد از آگاهي براي بگويم خودم رئيس به من
ناخن بريده‌هاي كه است اين جادويي حل راه مي‌كند حس كه
كاري چنين دين اما.برود خانه به كند ، جمع را مو يا
خدا و مي‌يابد سازمان منظم طور به دين نمي‌دهد ، انجام
يك من اگر.نمود عملي انجام به وادار نمي‌توان وندرا
از كه است اين بكنم مي‌توانم كه كاري بيشترين باشم مسيحي
رئيس با كردن برخورد صبر من به تا كنم درخواست خدا
.نمايد رااعطا جبارمنشم
جوامع ميان وبر كه مي‌شود مشخص وقتي جادو و دين اهميت
تفاوت مذهبي اخلاق بر مبتني جوامع و تابو بر مبتني
صورت خاصي اعمال تابو ، بر مبتني جوامع در.مي‌نهد
كردن محدود يا و محارم با زناي از جلوگيري مثل مي‌گيرد ،
.فردي كلان از خارج به ازدواج‌ها
مجازات معرض در افراد آن در اينكه دليل به تابوها
شخصي مسئوليت و كليت از بالاتري سطح در نيستند جادويي
اين همواره طبيعي فوق پديده‌هاي قلمرو در.مي‌كنند عمل
تكاملي فرايند.مي‌شوند تلفيق هم با مختلف درجات دوبه
عموميت بيشتر چه هر كه است شدن عقلاني سوي به حركت
اين.مي‌دهد بسط را اعتقادي و ارزشي نظامهاي مي‌يابد ،
صورت پيامبران ظهور واسطه بالاتربه سطحي سوي به حركت
مذهبي بنيان‌گذار است ممكن كه است فردي پيامبرميگيرد
مي‌بخشد ، جديدي حيات قديم مذهب به كه باشد كسي يا جديد
آموزه‌اي يا شخص جذب مردم كه نيست مهم مي‌افزايد ، وبر
و وحي پيامبر كه است اين قضيه جامعه‌شناختي وجه شوند ،
شمايل در پيامبران دليل همين به.مي‌كند اعلان را الهام
تاثير تحت كاهن.نيستند معمولي و يافته سازمان كاهنان
قرار خداوند تاثير تحت پيامبر اما مي‌گيرد قرار دين
الهام‌ها با ارتباط در جادوگر ، خلاف بر پيامبر ، ;مي‌گيرد
چون را معجزه‌آسايي اعمال اما ، است خاصي آموزه‌هاي و
.مي‌دهد انجام آن نظاير و مرده زنده‌كردن
اگرچه -داد تميز نيز قانونگذار از بايد را پيامبر
و بوديسم پيامبران خلاف بر بني‌اسرائيل ، پيامبران
گاهي امر اين و مي‌پرداختند اجتماعي اصلاح به هندوئيسم ،
چه هر همه ، اين با -مي‌كند كم‌رنگ را تمايز اين اوقات
پيامبرانه رفتاري كمتر بپردازند ، اجتماعي اصلاح به آنها
...اجتماعي اصلاح واقعي نظريه‌پرداز داشت ، خواهند
به مي‌توان سختي به را او كه است كاهني نظريه‌پرداز
عيسي‌به صورت همين بهكرد رده‌بندي پيامبر يك عنوان
بودا ، و زرتشت نبود ، پيامهاي علاقه‌مند اجتماعي اصلاح
حداقل هنوز ، كه شد يادآور بايد.بودند مذهبي اساسا
و مذهبي وظايف ميان مناسبات درباره مسيحي ، كليساهاي
.مي‌كنند بحث يكسان اجتماعي
پيامبر عنوان به نمي‌توان را فلسفي مكاتب بنيان‌گذاران
حياتي ، -عاطفي اندرزگويي درگير معمولا آنها ;كرد تلقي
نزديك مردمي ، سخنور يك به بيشتر پيامبر كه حالي در هستند
پيامبر مي‌كند ، تفكيك هم از را پيامبر نوع دو وبراست
تعليم و آموختن به معتقد كه"ethical prophet" اخلاقي
"سرمشق پيامبر و است اخلاقي تكليف يك مثابه به خدا سخنان
شخصي سرمشق را رستگاري راه كه "exemplary prophet
به وي كه است اين خدا از سرمشق پيامبر تصور !مي‌داند
در موضوع اين و دارد حضور جهان اين جاي همه در نحوي
روشنگري و كند تجربه را خدا چطور اينكه با است ارتباط
در روشنگري معني با اينجا در روشنگري نمايد ، كسب شخصي
و برين اخلاقي خداي ديگر ، طرف ازميكند فرق غرب فلسفه
مي‌خواهد ما از و است جهان اين از خارج او.است متعالي
اخلاقي مذهب يك مسيحيت يقينا.باشيم او فرمانبردار تا
طولاني سنت مثال براي ;نيست مطلق و كامل مذهب يك اما است
چندان نمي‌رسد نظر به كه دارد وجود مسيحي عرفان از
ميان كه مي‌گويد ادامه در وبر.باشد بوديسم با متفاوت
بزرگ جامعه‌اي در سلطه اشكال و مذهبي سازمان انواع
كه است اين پيامبري مهم وجوه از يكي ;دارد وجود رابطه‌اي
با پيروانش و پيامبر و مي‌كند خراب را موجود نظم پيامبري
جامعه‌اي خرده‌گروه‌در يك عنوان به پيامبر از كه كساني
نمي‌كنند ، پيروي است مذهبي اصلي‌اش مسئله كه بزرگ
به تمايل سرمشق پيامبران حاليكه در.دارند ويژه رابطه‌اي
پيروان از نامشخصي نسبتا توده و روشن‌بين نخبه يك ايجاد
سازمان كليساي يك كه دارند تمايل اخلاقي پيامبران دارند ،
روند توسعه مشوق اخلاقي پيامبران.كنند ايجاد يافته
نيز نوشتاري سنت يك اگر به‌ويژه -مي‌باشند شدن عقلاني
دين طبقاتي تحليل به وبر بعد ، مرحله در -آيد پديد
ممكن دين مختلف انواع درآن كه شيوه‌اي يعني مي‌پردازد ،
شروع دهقانان با او.گردند هدايت مختلفي طبقات توسط است
طبيعي چرخه‌هاي و طبيعت به وابسته كه كساني ;يعني مي‌كند
و دارند عقلاني سازماندهي به اندكي علاقه آنها ;هستند
يا خارجي ارتش وسيله به كه مي‌كنند رجوع دين به وقتي فقط
چنين وقتي و گيرند قرار تهديد مورد شدن پرولتري برده‌گري
با تضاد در پيامبرانه‌اي كيش‌هاي شود نمايان تهديدي
طبقاتي مبارزه و جنگ مساله لذا.آيند پديد رسمي كليساي
بيشتر در اين‌همه با.است بوده توسعه در موثر عاملي
دهقان ايده.دين تا دارند جادو به گرايش دهقانان اوقات
با سنتي ، يافته سازمان دين اصلي پشتيبان مقام در
از -اوليه دوران در.است جديد پديده‌اي اندك ، انتظارات
مذهبي مراكز شهري مراكز -وسطي قرون تا نخستين مسيحيت
.بودند
و جنگجو زندگي.نبودند مذهبي حاملان فئودال حاكم طبقات
به آنان و نداشت مذهبي اخلاق با چنداني ارتباط نجيبزاده
ممكن نجيبزاده.كاهن‌تن‌درنمي‌دادند يا پيامبر مرجعيت
كه -باشد كرده كمك پيامبران حركت به دوره يك در است
زياد احتمال به او اما -كردند كمك آن به نيز ديگر طبقات
روال به زندگي كه وقتي خصوصا مي‌كند ، رها را مسير اين
.يابد پايان جنگ و برگردد عادي‌اش
كند سير پيامبرانه حركت جهت در نجيبزاده اينكه انتظار
مي‌گويد وبربدهد هدف و جهت جنگجو به دين كه است وقتي
به يعني.مي‌شود متوسل متخصص و حرفه‌اي آدم به بيشتر دين
به دينبوروكراتيك فرماندهي ساختار با دائمي گروههاي
هستند ، بوروكراتيك مديريت درگير كه نيز شهري كارگزاران
جذب اوقات گاهي اجتماعي گروههاي چنين.مي‌شود متوسل
عامل آنها معمولا اما مي‌شوند ، پيامبرانه جنبش‌هاي
به.هستند منضبط نظام آرمان و فراگير جدي عقل‌گرايي
بوروكراتيك نگرش نمايانگر كنفوسيوسي آئين مثال ، عنوان
بنيان عاطفي‌و نيازهاي فاقد و است دين به نسبت خاصي
.مي‌باشد اخلاق براي توجيهي يا استعلايي
تضادهاي دين به نسبت ممتاز اجتماعي اقشار نگرش در
طبقات جنبش نه جنبش‌هاي‌پبامبرانه ، .دارد وجود چشمگيري
كه است متوسطي طبقات جنبش بلكه شده ، مالكيت سلب
نظر بهدادهاند صورت فرايند اين در اقتصادي فداكاريهاي
حامل احتمالا گروه يك اينكه تعيين در عامل دو كه مي‌رسد
در گروه آن اينكه اول:دخيلند باشد معقول و منطقي دين
باشد ، كلي سنجيده و معقول رويه‌هاي درگير عادي‌اش زندگي
در.باشد جدا دين سنتي نقطه از خودش زندگي در اينكه دوم
به مي‌توان را پيشه‌وران و بازرگانان اول ، گروه ميان
پيشه‌وران ، فرودست گروههاي دوم ، گروه ميان در و آورد حساب
.مي‌شود ديده مزد روز پيشه‌وران و كارآموزان
اجتماعي گروه يك عنوان به روشنفكران به وبر آن از پس
فرايند كانون در شود تصور است ممكن كه گروهي.مي‌پردازد
همان آنها كه وقتي تصور اين اما باشند شدن عقلاني
مثال ، براي.مي‌رود ميان از هستند ، سنتي حاكم گروههاي
اين اگر هستند ، رسمي كليساي كاهنان روشنفكران ، كه وقتي
مذهب]آن كه كنند ، حركت "رستگاري مذهبي" سوي به گروهها
توسط بيشتر مي‌گيرد ، صورت طريق‌عرفان از اغلب[رستگاري
روشنگر بنابراين اجتماعي ، تا مي‌شوند خلق دروني تنش‌هاي
امر اين.ندارد اجتماعي منزلت با ارتباطي نحو بدين بودن
كه است معتقد وبر.است مهم هندي مذهب شكوفايي در به‌ويژه
محروميت انديشه اساسا و محروم نسبتا گروههاي ورزي عقل
.مي‌باشد اهميت با امري جديد شناسي درجامعه نسبي
افراد مقايسه باعث چون است ، محروميت از مهمتر نسبي عنصر
امر اين و مي‌شود بهتر شرايط در افراد و بد شرايط در
كامل حد به محروميت كه جايي.مي‌برد بالا را تغيير امكان
وبر كه خاصي گروههاي.است تصور قابل غير ورزي عقل برسد ،
مسيحيان يهوديان ، هستند ، مهم جنبه دراين مي‌كند فكر
.مي‌باشند پيوريتانها و نخستين
نظر بهاست جهان در معنا كسب فرايند شدن ، عقلاني فرايند
كسب دنبال به كه هستند موجوداتي اساسا انسانها وبر ،
عليه را افراد امر اين و هستند معنا شكار بيشتر يا معنا
يا مرگ دردمندي ، يعني:مي‌كند آماده بي‌معنا ظاهرا فهم
مستحقق كه را كساني آنها كه وقتي به‌ويژه -ديگري چيز هر
هدايت از ما كه آنچه ميان همواره- برنجاند نيستند آن
و - موفقيت و عدالت پاداشها ، -داريم انتظار مطلوب زندگي
-دردمندي و بدرفتاري رنج ، -مي‌گيريم ما كه آنچه
.دارد وجود ناهمخواني
است معاصر جهان در دين مساله هم هنوز فقط نه مشكل اين
يعني.دارد وجود ما زندگي وجوه همه كانون در بلكه
اتفاق ما بر كه چيزهايي بي‌معنايي و احتمالي بعد پذيرفتن
برخورد بيماري يا طبيعي بلاياي حوادث ، با خواهميافتد
آن گردن به را گناه تا باشيم كسي جست‌وجوي در يا كنيم
.بيندازيم
روزمره زندگي با مقايسه در چيزهايي چنين توضيح براي كوشش
اين به اساسا دروني مذاهب در.مي‌باشد كلي و انتزاعي
كوشش مذاهباستعلايي در كه حالي در بي‌توجه‌اند ، جهان
مي‌رود ، انتظار كه آنچه به نزديك كه است جهاني ساختن براي
از عرصه‌اي مي‌نامد ، رستگاري مشكل را امر اين وبر.باشد
افرادي.كمال و دنيوي سازش آرمان ، و واقعيت ميان تنش
ودرصدد بپذيرند را سازش نمي‌توانند كه دارند وجود
تغيير مبناي اين و هستند كمال معيارهاي طبق بر رستگاري
.است اجتماعي
تا است ، آن شكل و رستگاري جست‌وجوي به اساسا ما توجه
ايجاد جهان اين در عملي رفتار براي خاصي پيامدهاي كه حدي
امور به مثبت جهت‌گيري مستلزم رستگاري جستوجويميكند
بيشترين ديني گروه هر در رستگاري جست‌وجوي.است دنيوي
به آنجا ، در كه وقتي دارد عملي نفوذ اعمال براي را فرصت
از ناشي عملي رفتار سازماندهي مذهبي ، انگيزه از دور
.باشد داده روي معيني بنيادي ارزشهاي به‌سوي جهت‌گيري
نوري هادي:ترجمه /اجتماعي تغييرات و تاريخ:منبع
دارد ادامه
|
