قرآني اسوه‌هاي اسوه(ص)محمد
(ص)اكرم مناسبت‌مبعث‌حضرت‌رسول به
;اشاره
ملاكهاي و ويژگي بيان به آيه ، درصدها مجيد قرآن
كرده ستايش و مدح را آنها و پرداخته بشر راستين اسوه‌هاي
از كه آنهاست بودن بشر اسوه‌ها ، اين ويژگي مهمترين.است
حقانيت و دين تعاليم درستي بر محكم دليلي طرف يك
كه مي‌دهد نشان ديگر طرف از و است اسلام پيام‌هاي
ميان اين در.است ميسر و ممكن تعاليم اين به پايبندي
فرد به منحصر ويژگيهاي بر تاكيد ضمن قرآن از متعددي آيات
همه براي و جهات همه از او "بودن اسوه" (ص)پيامبر
تاسي شايسته را حضرت آن و مي‌شود يادآور را انسانها
يك و زمان يك مردم بر تنها نه را او پيروي و دانسته
زمان‌ها تمام در و عالم جاي همه در همگان بر بلكه جامعه ،
قرآني ديگر اسوه‌هاي كه است حالي در اين و كرده واجب
عنايت مورد شخصيتشان از جنبه چند يا يك لحاظ به هريك
از آياتي بررسي نوشتار اين اصلي هدف.گرفته‌اند قرار
در (ص)مصطفي محمد اسلام پيامبر ثناي كه است مجيد قرآن
.است بزرگوار آن "بودن اسوه" بيانگر و آمده آنها
اسوه اصطلاحي و لغوي معاني
خصلتي و پيشرو قدوه ، مقتدا ، پيشوا ، معناي به لغت در اسوه
مي‌شود ، پيشوايي و مقتدايي لايق آن واسطه به شخص كه است
نثر كتاب در (1)است آمده اقتدار و پيروي نمونه و سرمشق
و جست بايد تاسي بدان كه است چيزي اسوه":است آمده طوبي
در كه صفاتي و نيك خوي مانند كرد ، بايد عمل آن مانند
(2)."بود خواهد رسول
كه است حالتي آن اسوه ، و اسوه":است گفته اصفهاني راغب
چه بد ، چه و باشد نيكو چه دارد ، غير از درپيروي انسان
(3)."زيان‌آور چه و باشد سودمند
معنا دو مژده وزن بر اسوه":است آمده قرآن پيام تفسير در
جهت همين به و آمده درمان و اصلاح معناي به گاهي دارد ،
اندوه ، و غم معناي به گاه و مي‌شود گفته آسي طبيب ، به
(4)".است پيروي و اقتداء منظور قرآن ، آيه در اما
قرآن در اسوه
:است بكاررفته مجيد قرآن در بار سه و است قرآني كلمه اسوه
الله رسول في لكم كان لقد":(ص)اكرم پيامبر مورد در -1
(5)"حسنه اسوه
حسنه اسوه لكم كانت لقد":پيروانش و ابراهيم مورد در -2
(6)"...مع والذين ابراهيم في
كانت لقد":پيروانش و (ع)ابراهيم حضرت مورد در بازهم -3
(7)."حسنه اسوه فيهم لكم
مصدري معناي قدوه مانند اسوه":آمده قرآن پيام تفسير در
سرمشق و نمودن پيروي و كردن اقتداء معناي به و دارد
امروز تعبيرات در چنانكه آن ، وصفي معناي نه است ، گرفتن
پيامبر:نمي‌فرمايد قرآن ديگر تعبير به.است شده متداول
و شايسته اقتداي او وجود در:مي‌گويد بلكه شماست ، مقتداي
(8)".است نيكو سرمشق
را بشر راستين اسوه ملاكهاي و مختصات آيه ، صدها در قرآن
و مدح را آنها صاحبان ملاك‌ها آن بيان با و مي‌كند معرفي
مخلصين ، چون نمونه‌اي انساني گروههاي از.مي‌كند ستايش
صالحين ، مهتدين متقين ، عبادالرحمان ، اولوالالباب ، مفلحين ،
فائزين ، مسلمات ، مسلمين ، صادقين ، صابرين ، مومنين ،
اولي عابدين ، تائبين ، متصدقين ، خاشعين ، منفقين ، قانتين ،
نام قرآن در مستغفرين ، و الابصار اولي الابصار ، و الايدي
ظاهري و روحي حالت و شخصيت از كاملي تصور و است شده برده
(9).گونه‌انسان‌ها ، ارائه‌شده‌است مادي‌ومعنوي‌اين وزندگي
سوره تا 193 آيات 190 در "الالباب اولي" صفات مثال براي
سوره اوليه آيات در "مفلحان" چهره ;است آمده عمران آل
سوره و 16 حشره سوره و 9 توبه ، سوره آيات 88 نيز و بقره
سوره آيه 83 بقره ، سوره آيه 177 در ;است شده ترسيم تغابن
شده اشاره متقين اوصاف به عمران آل تا 17 آيات 15 و قصص
...و است
مختلف جنبه‌هاي از قرآني اسوه‌هاي تقسيم‌بندي
و عيني نمونه‌هاي داراي گفته پيش صفات و معيارها
اشاره آنها به متعدد درآيات كه هستند نيز مجسم جلوه‌هاي
مي‌توان اسوه‌ها اين گوناگوني به توجه با كه است شده
.نمود بندي بخش اقسامي به مختلف جنبه‌هاي از را آنها
عنوان به پيامبران مقابل در:غيرپيامبران و پيامبران -1
و رشد مراحل طي و الهي اخلاق به تخلق از پس كه اسوه‌هايي
يا رسالت نبوت ، مقام‌هاي به خداوند جانب از معنوي تكامل
حايز كه دارند قرار شخصيت‌هايي شده‌اند ، نايل امامت
اما ;شده‌اند معنوي و اخلاقي و انساني والاي مقام‌هاي
و منصوب مذكور مناصب آن از يكي به را ايشان متعال خداي
.است نفرموده مبعوث
گروه دو به خود پيامبر اسوه‌هاي تقسيم‌بندي ، اين براساس
قرآن در آنها نام كه پيامبراني اول گروه.مي‌شوند تقسيم
ابراهيم ، اسماعيل ، هود ، ادريس ، نوح ، آدم ، ) است آمده
هارون ، موسي ، شعيب ، يوسف ، يعقوب ، اسحاق ، يونس ، الياس ،
الوعد ، صادق ، اسماعيل ، يحيي ، زكريا ، ايوب ، سليمان ، داوود ،
(اجمعين عليهم الله محمدصلي و عيسي
است نيامده قرآن در آنها نام كه پيامبراني دوم گروه و
حزقيل ، ارميا ، شمعون ، اشموئيل ، نون ، بن يوشع خضر ، )
.(عيسي رسولان
عبارتند نشده‌اند نائل نبوت مقام به كه اسوه اشخاص ساير
آل مومن مريم ، حضرت آسيه ، ذوالقرنين ، لقمان ، طالوت ، :از
كهف ، اصحاب چون اسوه جماعتهاي همچنين و ياسين صاحب فرعون ،
حواريون ابرار ، جماعت اخدود ، اصحاب بني‌اسرائيل ، ساحران
(10).امت بهترين و عيسي
عبارتند قرآن معصوم اسوه‌هاي:غيرمعصومان و معصومان -2
چند و شده ذكر قرآن در آنها مبارك نام كه پيامبري از26
آنان از نامي داستانشان ، ذكر عليرغم كه ديگر پيامبر
شخصيتهاي ساير غيرمعصوم ، اسوه‌هاي از مراد و است نيامده
آل مومن مريم ، حضرت:از عبارتند كه قرآنند ستودني و بزرگ
.طالوت ذوالقرنين ، آسيه ، لقمان ، ياسين ، صاحب فرعون ،
عيار تمام اسوه‌هاي و بعدي چند يا بعدي تك اسوه‌هاي -3
فضيلت با شخصيت بجز قرآني شخصيتهاي كليه:جانبه همه يا
يك در بارزشان ، و برجسته صفات به توجه با ،(ص)محمد حضرت
مقام مثال براي.شده‌اند معرفي انسانها اسوه بعد چند يا
ممتحنه سوره آيه 4 در پيروانش و (ع)ابراهيم حضرت الگويي
آيه 121 در و است گشته معطوف آنان ستيزي كفر و برائت به
ياد خداوند نعمتهاي به نسبت او شكرگزاري نحل‌از سوره
و "اواه" ،"حليم" صفات هود سوره آيه 75 در يا و است شده
مطلق مفهوم به همه اين اما است ، شده ذكر او براي"منيب"
كلمه كه است اين مسلم قدر زيرا نيست وي الگويي مقام بودن
"لك لاستغفرن لابيه ابراهيم قول الا" آيه در الا
مطالعه و مي‌باشد ابراهيم حضرت الگويي مقام بر استثنايي
مقدس وجود كه مي‌دهد نشان انبيا سيره و روايات آيات ،
تنها و است انساني عالم در عيار تمام اسوه (ص)محمد حضرت
الهي ومناصب تبليغي و معنوي اخلاقي ، فضايل تمام كه اوست
و واديان شرايع وجامع پيامبران خاتم و گردآورده درخود را
اسوه‌اي تنها او كه چرا است ، گرديده قرآن اسوه‌هاي اسوه
(12) و "رحمه‌للعالمين" "عظيم خلق لعلي" اوصاف با كه است
در (13) "منير سراج و الي‌الله داعي نذير ، مبشر ، شاهد ، "
حضرت كلام امير گوهربار سخن و است شده ياد او از قرآن
"في‌الاسوه لك كاف رسول‌الله في كان ولقد":كه است (ع)علي
.دارد وجود كافي سرمشق تو براي خدا رسول در راستي به (14)
كه ديگري تقسيم‌بندي:بي‌نام و نام با اسوه‌هاي -4
طبقه‌بندي را قرآن نيكوي اسوه‌هاي آن اساس بر مي‌توان
اسوه‌هاي و نام با اسوه‌هاي به اسوه‌ها اين تقسيم كرد ،
قرآن در نام ذكر با قرآن اسوه‌هاي بيشتر از.است بي‌نام
وگروهي پيامبران ايشان از برخي كه است شده ياد
لقب به نام ، ذكر بدون ديگر تعدادي و عادي‌اند ازچهره‌هاي
صاحب فرعون ، آل مومن است‌مانند رفته اشاره اوصافشان يا
(مزاحم بنت آسيه) فرعون همسفر و(نجار حبيب)ياسين
در ديگر شده ارائه تقسيم‌بندي:اسوه وگروههاي افراد -5
.است گروه‌ها و افراد به تقسيم‌آنها قرآني ، اسوه‌هاي باب
مريم و عيسي يوسف ، ابراهيم ، چون افرادي كه همانگونه
چون گروههايي از شده‌اند ، معرفي انسانها تك تك اسوه
مي‌توان(ص)محمد حضرت پيروان و اخدود اصحاب كهف ، اصحاب
.برد نام قرآني اسوه‌هاي به‌عنوان
بزرگوار آن بودن اسوه و (ص)پيامبراكرم شخصيت
وغيرمستقيم شكل‌مستقيم به كريم ، قرآن از متعددي آيات
الگو پيامبر ، فرد به منحصر شايستگي‌هاي بر تاكيد ضمن
مي‌شود يادآور را آدميان همه براي و جهات همه از او بودن
:زير آيات جمله از
كان لمن اسوه‌حسنه في‌رسول‌الله لكم كان لقد" -1
(15)"كثيرا وذكرالله الاخر واليوم يرجوالله
روز و خداوند به كه كسي براي و شما براي كه راستي به
ياد بسيار را خداوند و دارد (ايمان و)اميد بازپسين
.هست نيكويي سرمشق خدا پيامبر در مي‌كند ،
رحمت و لطف به (16)"..لهم لنت الله من رحمه فبما"-2
.كردي نرمخويي آنان با الهي
خويي را تو راستي به و (17)"عظيم خلق لعلي وانك" -3
.والاست
"فانتهوا عنه نهاكم ما فخذوه‌و الرسول آتاكم وما" -4
آنچه از و بگيريد را آن داد ، شما به رسول را آنچه و (18)
.ايستيد نمود ، باز نهي را شما
حريص عنتم ما عليه عزيز انفسكم من رسول جاءكم لقد" -5
كه به‌راستي يعني (19)"رحيم بالمومنين‌رئوف عليكم
رنجي هر كه است آمده شما سوي به خودتان ميان پيامبري‌از
هواخواه سخت و مي‌آيد گران او براي مي‌بريد شما كه
.است مهربان و مومنان‌رئوف به و شماست
تو ما و" يعني (20)"للعالمين رحمه الا ارسلناك وما" -6
".نفرستاديم را جهانيان براي رحمتي جز را
(ص)اكرم رسول شخصيت شد ذكر نمونه طور به كه آيات اين در
براي نيكو سرمشق و اسوه كه است ترسيم‌شده به‌گونه‌اي
.مي‌باشد ايشان پيروان
تحمل‌و رفتار ، حسن خلق ، حسن بردباري ، حلم ، ملايمت ، -1
پراكنده باعث كه نبودن ودرشتخو مخالفين هدايت راه در عفو
برگرفته نرمخويي و مدارا اين يقينا و است مخالفان شدن
تجلي (ص)اكرم رسول در كه است خداوندي ورحمت ازلطف
شدگان هدايت و مومنان سوي ايشان‌به واسطه به و يافته
امور و فردي سلوك در پيامبر ديگر عبارت به.مي‌شود جاري
وتعهدها اصولي مسائل در ولي بود ملايم و نرم شخصي
.داشت را صلابت درجه نهايت اجتماعي ومسئوليت‌هاي
و تحمل‌رنج مومنين ، به نسبت داشتن رافت و مهرباني -2
و طرفدار و ديگران ، هواخواه راستاي‌هدايت در زحمت
اسلام مكرم نبي ويژگيهاي ديگر از بودن پشتيبان‌مومنين
را قرآني اسوه اين بارز وجه كه است رو اين از و بوده‌اند
اعتماد و واعتقاد مي‌كاشت محبت بذر او.مي‌دانيم رحمت
و انسانها نجات بر زيادي پافشاري و حرص او مي‌نمود ، درو
چنان مردم عناد و بي‌ايماني از و دارد مومنان گروه بويژه
آثارهم علي نفسك باخع فلعلك" آيه كه است متاسف و ناراحت
اين به اگر شايد ، ) (21)"اسفا الحديث بهذا يومنوا لم ان
پيگيري در اندوه از را خود جان تو نياورند ، ايمان سخن
پيامبر وصف در حسين امام.مي‌شود نازل (كني تباه كارشان
:است فرموده مومنان ازامير نقل به(ص)اكرم
(22)"ولاغليظ ليس‌بفظ لين‌الجانب كان‌دائم‌البشرسهل‌الخلق"
وخوش‌مشرببود نرمخو شادابوخوشرو ، هميشه خدا رسول"
".نبود درشتخو و خشن و
اين ويژگيهاي ديگر از خدا سوي به خلق آگاهانه دعوت -3
سبيلي هذه قل":است آمده يوسف سوره در.است رحمت اسوه
(23)"اتبعني من و انا بصيره علي الي‌الله ادعوا
با كرد ، پيروي‌ام كسي هر و من كه من ، راه است اين بگو
.مي‌كنيم دعوت خدا سوي به بصيرت
هاي برهان و استدلالهاي‌متين از راه اين در البته و
و موضوعات بي‌طرفانه بررسي به مخاطبان ودعوت فطرت‌پسند
.مي‌نمود استفاده مشتركات به دعوت
و صحيح عقايد بر نصاري و يهود با مواجهه در مثال براي
براي پلي را عقايد آن تا مي‌كرد قبولشان‌تاكيد قابل
(24).دهد قرار جديد عقايد ارائه براي پشتوانه‌اي و ارتباط
دارد ادامه
هاشمي محسن
:پانوشتها
شعراني ، -2/"الف" حرف ج 1 ، لغتنامه ، علي‌اكبر ، دهخدا ، -ا
راغب ، مفردات -3/ ص 83 ابوالحسن ، نثرطوبي ،
قرآن ، پيام ناصر ، شيرازي ، مكارم -4/ ص 18 محمدسيدگيلاني ،
/ ممتحنه/6 -ممتحنه/4 7 -6/ احزاب/21-ص 86 /5 ج 8 ،
مقدم ، عباسي -9/ ص 86 ج 8 ، همان ، شيرازي ، مكارم -8
-10/ ص 55 آنان ، تبليغي شيوه‌هاي و قرآن مصطفي ، اسوه‌هاي
احزاب/45و 46-انبيا/107/13-قلم/4/12 -11/ ص 62 همان ،
/عمران آل -16/ احزاب/21 -15/ خطبه 16 نهج‌البلاغه ، -14
-20/ توبه/128 -19/ حشر/7 -18/ قلم/4 -/17159
فضل ، بن حسن طبرسي ، -22/ كهف/6 -21/ انبيا/107
مقدم ، عباسي -يوسف/24108 -23/ ص 14 مكارم‌الاخلاق ،
ص 10298 همان مصطفي ،
|
