منطقه‌اي درگيري‌هاي و خزر نفت
واپسين‌بخش-قره‌باغ‌نفت‌خزروقدرتهاي‌منطقه‌اي كشمكش‌ناگورنو
رقابت به اشاره با نويسنده مقاله ، بخش نخستين در:اشاره
اهميت و سو ديگر از آمريكا و سو يك از منطقه كشورهاي
از يكي به منطقه و جهان سياسي معادلات در خزر نفت منابع
اين در قره‌باغ كشمكش ;يعني منطقه بحران‌هاي مهمترين
فرآورده‌هاي و خزر درياي نفتي منابع بي‌شك.پرداخت رابطه
آسان‌يابي و مطمئن مسيرهاي ايجاد مستلزم آن ، از حاصل
براي اصلي لوله ساخت.است جهاني بازارهاي به رسيدن براي
توسعه و جديد منبع اين مطمئن حمل به نفت صادرات
كمك جهاني بازارهاي در ثبات به خزر انرژي فرآورده‌هاي
براي اصلي راه كه مسيري هر اين‌رو از.رساند خواهد
در مسلما و شده بدل رقابتي منطقه يك به باشد ، نفت انتقال
را اساسي نقش ايران و روسيه تركيه ، كشور سه خارجي سياست
.مي‌خوانيم هم با را مطلب بخش واپسين.كرد خواهد بازي
انديشه و فرهنگ گروه
با نزديك ارتباط لزوم از آذربايجان رهبران تمامي چند هر
بودند ، آگاه كشور اين سبك به توسعه طرح از حمايت و تركيه
رياست دوران در تركيه به نمادين نگرش و حمايت اين اما
به از بعد نگرش اين.رسيد خود اوج به بيگ ايلچي جمهوري
وي جمهوري رياست اوايل در حداقل حيدرعلي‌اف ، رسيدن قدرت
از حمايت موضع خلاف بر اولا كه چرا.گرائيد سردي به
ديدگاه علي‌اف مي‌شد ، دنبال بيگ ايلچي توسط كه تركيه
.داد نشان خود از منطقه قدرتهاي به نسبت متوازن‌تري
خاك در استقرار اجازه روسيه نيروهاي به وي اگرچه
مستقل كشورهاي عضويت به عملا اما نداد را آذربايجان
عليه ناموفق كودتاي ثانيا.درآمد (CIS)مشترك‌المنافع
تنش به بود مشهود آن در تركيه سياستمداران نقش كه علي‌اف
سرخوردگي اين ، بر علاوه.شد منجر كشور دو روابط در
-ناگورنو كشمكش قبال در تركيه خارجي سياست از آذربايجان
.بود كشور دو بين روابط تيرگي براي ديگري دليل قره‌باغ
-ناگورنو بحران از تركيه آذربايجان ، استقلال از قبل
هنگامي اما كرد ياد روسيه داخلي مسئله عنوان به قره‌باغ
شد ، كشيده نخجوان خودمختار جمهوري به كشمكشها اين كه
شهر اينكه از بعد.بگيرد ناديده را قضيه نتوانست ديگر
پارلمان درآمد ، محاصره به ارمني نظاميان شبه توسط سدرك
جماهير اتحاد از گرفت تصميم نخجوان خودمختار جمهوري
تركيه با دوامش و بقا براي و نموده استقلال اعلام شوروي
براي زيادي فشارهاي با مردم طرف از تركيه.شود متحد
استقلال از بعد.شد روبه‌رو آذربايجان از حمايت
شدت كشور اين از نظامي حمايت براي فشارها اين آذربايجان ،
قره‌باغ -ناگورنو كشمكش كه حقيقت اين به توجه با.يافت
تبديل ارمنستان و آذربايجان يعني كشور دو بين كشمكش به
نزاع يك عنوان به نمي‌توانست اين از بيش نزاعها اين شد ،
متخصص به 1600 نزديك تركيه اگرچه.گردد قلمداد داخلي
كرد سعي كلي طور به اما كرد اعزام آذربايجان به را نظامي
در و كرده حفظ كشور اين قبال در را بي‌طرفانه سياست تا
نظامي مداخله براي داخلي وسوسه‌هاي و فشارها مقابل
نگران موضوع اين از تركيه دولتمردان واقع در.كند مقاومت
متحده ايالات در ارمني‌ها كه نفوذي علت به كه بودند
با را روابطش آذربايجان ، از كشور اين حمايت دارند ،
مرز در روسيه سربازان حضور.اندازد مخاطره به آمريكا
را تركيه و روسيه بين درگيري احتمال ارمنستان و تركيه
دخالت براي تركيه دلايل از ديگر يكي اين و داد افزايش
كه حقيقت اين به توجه با.بود كشمكش اين در نكردن
مبادلات درصد از 90 بيش روسيه با تركيه تجاري مبادلات
تشكيل را مشترك‌المنافع مستقل كشورهاي با كشور اين
ارز همچنين و (دلار ميليارد حدود 2 چيزي يعني)مي‌دهد
اين مي‌كنند ، دريافت روسيه از تركيه شركتهاي كه كلاني
است برخوردار تركيه اقتصاد در فزاينده‌اي اهميت از كشور
منافعش ، حفظ براي تا مي‌كند وادار را تركيه موضوع همين و
همين به.كند حفظ هماهنگ سطحي در روسيه با را خود روابط
روبه‌رو روسيه با مستقيم طور به نمي‌تواند تركيه دليل
.شود
براي بين‌المللي افكار بسيج تركيه ، خارجي سياست هدف
از جلوگيري تركيه براي.بود ارمنستان تجاوز كردن محكوم
مسلمانان ميان جنگ به قره‌باغ -ناگورنو كشمكش شدن كشيده
قفقاز منطقه در اسرائيل و اعراب رويارويي يا و مسيحيان و
اهميت از كه تركيه ديگر هدف.است اهميت حائز بسيار
رسميت به از جلوگيري است ، برخوردار هم زيادي نسبتا
.مي‌باشد بين‌المللي سطح در ارمنستان متصرفات شدن شناخته
آذربايجان و ارمنستان بين تا بود تلاش در تركيه ضمنا
صلحي ، چنين به دستيابي براي تلاش اما.كند ايجاد صلح
پيشنهادي آمريكا حمايت با تركيهنبود آساني چندان كار
نخجوان -آذربايجان ارتباطي منطقه آن طي كه كرد مطرح را
شده واگذار آذربايجان به مي‌باشد ارمنستان كنترل تحت كه
اختيار در همچنان قره‌باغ -ناگورنو منطقه از قسمتي و
نپذيرفت را پيشنهاد اين ارمنستان.بماند باقي ارمنستان
با را ارتباطش كشور ، اين كاري ، چنين انجام با كه چرا
پيشنهاد اين با نيز آذربايجانداد خواهد دست از ايران
مي‌شد قره‌باغ -ناگورنو منطقه دادن دست از باعث كه
از حمايت پايه بر كه سياستي از همچنين تركيه.كرد مخالفت
.مي‌كرد حمايت مي‌باشد ارمنستان ميانه‌رو سياستمداران
ارمنستان ، طلب جنگ وزير نخست هوانسيان استعفاي از بعد
اجازه و كرد ارمنستان به برق فروش به اقدام حتي تركيه
كشور اين به خاكش طريق از انسان‌دوستانه كمكهاي تا داد
موجب سياستي چنين اتخاذ تا بود اميدوار تركيه.شود وارد
داش‌ناك مقابل در ارمنستان ، وزير نخست ترپتروسيان تقويت
كشور اين تا شود باعث و شده وي مخالف قدرتمند ملي‌گراي
.درآيد آذربايجان با مصالحه در از تدريج به
آذربايجان و ايران
ايران قفقاز ، و مركزي آسياي جمهوريهاي يافتن استقلال با
و روسيه همچون نيز ايران.شد وارد رقابتها صحنه به نيز
اقتصادي فرصتهاي از بهره‌برداري براي تلاش در تركيه
و تاريخي لحاظ از نيز ايران تركيه ، همانند.بود منطقه
خصوصا منطقه كشورهاي با ديرينه‌اي وابستگي فرهنگي
ايران خارجي سياست اصلي اهداف از يكيدارد آذربايجان
سابق شوروي جماهير اتحاد جديد كشورهاي مشاركت از استفاده
تجارتش تا كرد سعي ايران هدفي چنين به رسيدن براي.بود
سياستمداران و دهد افزايش جديدالتاسيس جمهوريهاي با را
براي ابريشم جاده مجدد احياي كه داشتند اعلام نيز ايران
.است حياتي بين‌المللي تجارت در ايران موقعيت بازسازي
قفقاز و مركزي آسياي در طبيعي گاز و نفت غني منابع وجود
توسعه و كردن مدرنيزه براي را مناسبي فرصتهاي
اين و است كرده فراهم ايران گاز و نفت پالايشگاه‌هاي
اين خاك از خزر نفت انتقال براي ايران پافشاري اصلي دليل
.مي‌باشد كشور
ايلچي جمهوري رياست زمان در آذربايجان و ايران روابط
ايران موضوع اين عليرغم اما.بود گرائيده سردي به بيگ
اين تجارت كه قره‌باغ -ناگورنو كشمكش براي تا مي‌كرد سعي
حلي راه بود ، كرده ركود دچار ارمنستان با را كشور
روساي ايران سال 1992 ، مي ماه هشتم در.كند پيدا صلح‌آميز
طرف دو و آورد هم گرد تهران در را كشور دو جمهوري
موافقت طرف دو توافق اين طي.كردند امضا را توافقنامه‌اي
ارمنستان.سازند برقرار هفته‌اي يك بس آتش تا كردند
به و داده خاتمه آذربايجان محاصره به كه كرد موافقت
.بدهد را منطقه به ورود اجازه نيز بين‌المللي ناظران
خود اسراي مبادله به كه كردند موافقت طرف دو همچنين
نظاميان شبه توافق اين از بعد روز حال هر به.بپردازند
حملات به و درآورده خود تصرف به را شوشا شهر ارمنستان
روي‌هاي پيش دنبال به.دادند ادامه آذربايجان عليه خود
آوردند هجوم ايران مرز طرف به آذري پناهندگان ارمنستان
.شد ايران براي بزرگي مشكل آمدن بوجود باعث هجوم اين كه
جهاني بازارهاي به نفت انتقال براي امن راهي يافتن
.مي‌رود شمار به خزر نفت درباره بحث مورد مساله مهمترين
رسيدن از قبل منطقه ، كشورهاي بودن محصور دليل به خزر نفت
به.كند عبور ديگر كشورهاي از بايستي جهاني بازارهاي به
چگونگي محور حول منطقه كشورهاي بين اصلي رقابت دليل همين
تركيه ، دولتهاي از يك هرميزند دور نفت اين انتقال
خود كشور خاك داخل از نفت انتقال خواهان ايران و روسيه
جيحان -باكو لوله خطوط انتقال اين براي تركيهميباشند
از نفت اين تا است تلاش در روسيه.است كرده مطرح را
ساخت خواهان نيز ايران.شود حمل كشتي با و ناواروسيسك
بندر يك از نفت كه مي‌باشد فارس خليج در لوله‌اي خطوط
متخصصان از بسياري چه اگر.شود حمل كشتي توسط ايراني‌و
ايران طريق از نفت انتقال كه عقيده‌اند اين بر
است‌اما جهاني بازارهاي رسيدن‌به براي ارزان‌ترين‌راه
روبه شديدي مخالفت با ايالات‌متحده طرف از انتخاب اين
ايالات تحريم كه مي‌رسد نظر به حاضر حال در و است شده رو
غيرممكن را مسير اين از نفت عبور ايران ، عليه متحده
.باشد ساخته
شوروي جمهوريهاي بر روسيه مجدد تسلط مخالف متحده ايالات
از يكي اين بر بوده ، علاوه تهديد با چه و زور با چه سابق ،
به.بود ايران كردن مهار آمريكا خارجي سياست اصلي اهداف
قفقاز و مركزي آسياي كشورهاي استقلال زمان از دليل همين
ايران از تا مي‌آورد فشار كشورها اين به متحده ايالات
در اهدافش به دستيابي آمريكا دولتنكنند دنباله‌روي
جمهوريهاي اقتصادي خودكفايي و پيشرفت گرو در را منطقه
هرگز خزر نفت كه نكته اين تضمين و روسيه از سابق شوروي
موضوع اينميداند آمد درنخواهد روسيه انحصار كنترل تحت
بي‌صبرانه كه است هم آمريكايي شركتهاي نفع به همچنين
ديگر و خام نفت استخراج از سهمي آوردن دست به درصدد
صادرات بازارهاي تا تلاشند در و بوده منطقه معدني منابع
.دهند توسعه آمريكايي كالاهاي براي را
شوروي جمهوريهاي كامل استقلال از متحده ايالات چند هر
تماميت از حمايت مستلزم كه سياستي -مي‌كند حمايت سابق
خارجي سياست اما -مي‌باشد تاسيس تازه مستقل كشورهاي ارضي
تهديدي كه قره‌باغ ، -ناگورنو كشمكش قبال در كشور اين
وجه هيچ به مي‌رفت شمار به آذربايجان ارضي تماميت براي
نفوذ و تاثير تحت آمريكا كنگره.نبود كشور آن نفع به
ماده) آزادي از حمايت قانون نام با را قانوني ارمنستان
به كمك ارائه از را كشور اين دولت كه كرد وضع (907
از بعد ارمنستان ديگر سوي از.مي‌كرد منع آذربايجان
را متحده ايالات از كمك دريافت نرخ بالاترين اسرائيل
كنگره ، توسط قانون اين تصويب عليرغم اما. است بوده دارا
نسبتا سياست تا كرد سعي ايالات‌متحده خارجه امور وزارت
از يك هر هدف همين راستاي در.كند دنبال را متعادل‌تري
كه بودند تحريمي لغو براي تلاش در كلينتون و بوش دولتهاي
در.مي‌كرد اعمال آذربايجان بر آزادي از حمايت قانون
صورتي در تا داد اجازه كلينتون به كنگره سال 1996 ژانويه
و پناهندگان براي متحده ايالات غيردولتي كمكهاي كه
ماده 907 نباشد كافي آذربايجان(IDPS)داخلي آوارگان
خبر اين.آورد در تعليق حالت به را آزادي از حمايت قانون
با روابط توسعه براي شروعي به‌عنوان آذربايجان سوي از
كنگره اعضاي و سناتورها مكرر ديدارهاي.شد تلقي آمريكا
با شخصي ملاقاتهاي همچون آذربايجان ، از متحده ايالات
وضعيت از عيني اطلاعات كسب به منجر كه آذربايجان رهبران
رشد روبه توجه بيانگر گرديد ، كشور اين سياسي و اقتصادي
بدون اطلاعات اين و بود آذربايجان وضعيت به آمريكا كنگره
چارچوب در بعدي تصميم‌گيري‌هاي روند بر مثبتي تاثير شك
جمهوري رئيس حيدرعلي‌اف كه ديداري در.داشت آن قانوني
از تقدير ضمن آورد ، عمل به متحده ايالات از آذربايجان
روابط قطع باعث كه ماده 907 كرد اميدواري اظهار كلينتون
اين طي در.شود لغو سريعتر بود شده كشور دو اقتصادي
قانون اين لغو لزوم بر كشور دو جمهوري روساي گفت‌وگوها
روابطبين اهميت به اشاره با علي‌اف.كردند تاكيد
منطقه آسايش و امنيت براي آذربايجان و متحده ايالات
تسكيني چيز هر از قبل ماده 907 لغو كه داشت قفقازاظهار
ضمن.بود خواهد كشور اين آواره ميليون يك حدود رنج براي
يك شامل نفتي چهارپيمان متحده ايالات از علي‌اف ديدارهاي
روابط بيشتر تقويت خصوص در قراردادهايي و مشترك بيانيه
كه كرد تاكيد كلينتون بيل و رسيد امضاء به كشور دو بين
مشكلات دچار استقلال آوردن دست به راه در آذربايجان
اين بيشتر چه هر كسب راه متحده‌در ايالات و شده زيادي
خلاف بر البته.كرد خواهد حمايت را كشور اين مهم امر
متحده ايالات از علي‌اف رسمي ديدار مي‌شد پيش‌بيني آنچه
.شد مواجه شكست با مطلوب هدف يك به دستيابي براي
با روابطش تقويت باعث خزر نفت بود اميدوار آذربايجان
در مهمي نقش آمريكايي شركتهاي دليل همين به و شود آمريكا
درگير فعالانه متحده ايالات دولت.داشتند خزر نفت توسعه
كشور اين.بود جهاني بازارهاي به خزر نفت انتقال مذاكرات
حمايت جهاني بازارهاي به خزر نفت انتقال مختلف راههاي از
بايستي نفت صادرات اصلي خطوط كه داشت عقيده اما مي‌كرد
اين.كند عبور گرجستان خاك از و جيحان -باكو مسير از
سيستانويچ استفان توسط متحده ايالات كنگره جلسه طي موضوع
مستقل كشورهاي امور در كشور اين خارجه امور وزير مشاور
در خارجه امور وزير معاون گراسمن مارك و جديدالتاسيس
از كه داشت اذعان گراسمن.شد بيان كانادا و اروپا امور
خط غرب به شرق نفت انتقال مناسب و اقتصادي راه ما نظر
بر علاوه نيز فرعي گاز خطوط و مي‌باشد جيحان -باكو لوله
تركيه بازارهاي به بايستي ماوراءخزر گاز و نفت خطوط
.شود وارد
كردند تاكيد متحده ايالات دولتمردان از بسياري حال هر به
مساله‌مالي از ناشي تنها لوله خطوط مورد در تصميمات كه
درگير شركتهاي توسط تصميمات اين واقع در بوده‌و تجاري و
وجود اين با.است شده اتخاذ نفت لوله پروژه‌خطوط در
احداث از را ترديدشان متحده ايالات مشاوران از بعضي
سال در مثال براي.كردند اعلام جيحان -باكو لوله خطوط
مستقل كشورهاي امور در ويژه مشاور ويلسون ، راس 1998
اظهار كشور اين خارجه امور وزارت طرف از مشترك‌المنافع ،
جيحان -باكو لوله خطوط براي تعهدي هيچگونه:كه داشت
...نيست راهي هيچ.بود نخواهد [صادرات اصلي خطوط مسير]
(AIOC) آذربايجان بين‌المللي عملياتي شركت براي
به ناامني‌هاي‌موجود ، همه اين با كه بود خواهد احمقانه
.كند جيحان-باكو مسير خط درگير را خود زودي اين
خزر درياي نفتي سياستهاي:منبع
پورموسوي فتح‌الله سيد:ترجمه
|
