!ماندگي عقب راز علم و اسلام
الموت در خود ميل خلاف بر اگرچه طوسي نصيرالدين خواجه
و شد بازسازي او افتخار به آنجا كتابخانه ليكن ماند ،
عرضه رياضيات و فلسفه اخلاقيات ، نجوم ، در آثاري خواجه
.شناساند خود عصر عالمان سرآمد عنوان به را وي كه كرد
خواجه داد ، قلعه‌الموت محاصره به امر مغول هلاكوخان چون
از پس هلاكو.است تسليم در اسماعيلي پادشاه صلاح كه ديد
شنيده را طوسي مقامات و علمي شهرت و آوازه چون پيروزي
همراه به نيز بغداد فتح در و قرارداد خود نديم را او بود
مراغه در طوسي براي رصدخانه‌اي داد دستور هلاكو.بود او
(1).ساختند
بي‌ثمر علم پيشبرد در طوسي مهارتهاي و انعطاف‌پذيري
راه و مسير از جديد نجوم علم كه معتقدند محققيننماند
مراغه و الموت در شاگردانش و طوسي آثار و تحقيقات
و دمشق بغداد ، اسكندريه ، به آتن از كه مسيري.مي‌گذرد
آزمايشگاههاي و خليفه‌ها دربار از مي‌گذرد ، (2)كوردبا
رشته‌هاي تمامي كه نجوم فقط نه و ;مي‌گذرد كيمياگران
.گذشتند مسير اين از علوم
پشتوانه با و كريم قرآن آموزه‌هاي از الهام با مسلمانان
در كه نمودند خلق را جامعه‌اي باستان ، يونان علمي گنجينه
سال ، پانصد براي.مي‌رفت بشمار جهان علمي مركز وسطي قرون
جديد ، دانشگاههاي.بود علم و آموزش با مترادف عربي زبان
و همه علم ، بودن تجربي بر اعتقاد حتي و ستاره‌شناسي جبر ،
.گرفته‌اند نشات طلايي عصر اين از همه
اكلاهما دانشگاه در علم تاريخ پروفسور راقب ، جميل
تا اسلام جهان در آنچه پاي گرد به حتي اروپا:مي‌گويد
.نمي‌رسيد داد ، روي (ميلادي) سالهاي 1600
بود غربي اروپاي اسلام‌به جهان علم ورود مورخين ، نظر به
.گشت علمي انقلاب و رنسانس باعث كه
دانشگاه بازنشسته استاد صبرا ، عبدالحميد دكتر قول به
تصادم هم با صرفا تمدن‌ها" عربي ، علوم تاريخ در هاروارد
نمونه يك اسلام و مي‌آموزند يكديگر از آنها نمي‌كنند ،
يكي اعراب و يونان علمي نزديكي.است زمينه اين در بارز
نه آن نتايج و ابعاد.است بشري تاريخ وقايع بزرگترين از
".بوده‌اند عظيم جهان كل و اروپا براي كه اسلام براي فقط
اختيار در طلايي عصر اين از ناچيزي اطلاعات هنوز مورخين
از دوره آن ارزشمند علمي آثار خلال از كمي آثاردارند
محققين توسط هنوز دستنوشته هزاران و است شده ترجمه عربي
بررسي و مطالعه صبرا ، دكتر قول به.نشده‌اند خوانده
".است نشده آغاز هنوز" كه است حوزه‌اي اسلامي علوم تاريخ
علمي غني تاريخ جهاني ، اخير وقايع كه اين از محققين
اسلام تاريخ ، طول درعذابند در است كرده مخدوش را اسلام
فعالين از بكر عثمان دكتر.است بوده آموزش و علم مشوق
تاوون جورج دانشگاه در "مسيحيت -اسلام تفاهم مركز"
".نيست اسلام و علم ميان تضادي هيچ":مي‌گويد
مشاور و بوستون دانشگاه زمين‌شناس البيض ، فاروق دكتر
كه است معتقد مصر سابق جمهور رئيس انورسادات ، علمي
مي‌آموزيد ، بيشتر هرچه.ماست اعتقادات از بخشي دانش"
".مي‌بينيد خداوند از بيشتري شواهد
طلايي عصر
عربستان جزيره شبه از ميلادي هشتم و هفتم قرن در اسلام
گذر ، اين در.كرد فتح را اسپانيا تا ايران از و رفت فراتر
فيثاغورس ، دموكريتوس ، ارسطو ، سقراط ، آثار توانست اسلام
.نمايد فتح نيز را بقراط و ارشميدوس
دانشگاه در باستان علوم مورخ ليندبرگ ، ديويد دكتر
و كبير اسكندر ارتش توسط يوناني هنر:مي‌گويد ويسكانسين
شرق به مسيحي فرقه‌هاي همچون مذهبي اقليت‌هاي همچنين
از كشور هر فتح از پس مسلمان فاتحين.يافت گسترش يونان
.نمودند استفاده آنجا اداره براي كشور همان انديشمندان
كردند ، جذب را يوناني آموزه‌هاي مسلمانان روند ، اين در
هنوز حتي يا و بود نشده منتقل غرب به هنوز كه آموزه‌هايي
دانش از غرب برداشت.بودند نشده ترجمه نيز لاتين به
شرق كه حالي در بود ، سطحي برداشتي مرحله اين در يونان
.بود گرفته فرا را دانش آن تمامي
بغداد در را موسسه‌اي عباسي ، خليفه مامون (م) نهم قرن در
دستنوشته‌هاي آن در كه داشت برپا "بيت‌الحكمه" نام تحت
كتاب ترجمه "المجسطي".شد مي ترجمه عربي به يوناني
عالمي كتاب اين در بطلميوس.بود آنها اولين جز بطلميوس ،
و سيارات ماه ، خورشيد ، آن در كه است كرده توصيف را
اساس "المجسطي".مي‌چرخند زمين دور به ستارگان
.گشت بعد سال پانصد براي كيهان‌شناسي
سال پانصد اين طول در همه يهوديان ، مسيحيان ، مسلمانان ،
و طب هنر ، علم ، شكوفايي در جغرافيايي وسيع گستره يك در
با ميلادي و 11 قرون 10 در روند اينجستند شركت فلسفه
و بيروني هيثم ، :رسيد خود اوج به بزرگ متفكر سه ظهور
.ابن‌سينا
و تجارب.شد متولد بغداد در (م)سال 965 در هيثم ابن
.است نوين نورشناسي علم بنيان نور ، حوزه در او آزمايشات
و تجربه برپايه مي‌بايست علم كه داشت اعتقاد همچنين هيثم
هيثم ليندبرگ ، دكتر قول به.گردد استوار فلسفي استدلالات
.مي‌دانند همطراز نيوتون و كپلر ارشميدوس ، با را
در (م)سال 973 در رياضيدان و جغرافي‌دان منجم ، بيروني
بر 13000 مشتمل اثر داراي 146 بيروني.شد متولد ازبكستان
از هندوستان جغرافي و جامعه‌شناسي مطالعات كه است صفحه
.آنهاست معروف‌ترين
متولد بخارا در سال 981 در فيزيكدان و فيلسوف ابن‌سينا
كه است واژه ميليون يك شامل او پزشكي دايرالمعارف.شد
.مي‌گشت تدريس غرب در هفدهم قرن تا
اوليه دوران در علوم فراگيري به گرايش محققين ، نظر بنابر
كشفيات پرتو در اينكه يكي.است بوده علت چند به اسلام
پي است اسلام دين پيام كه وجود وحدت به انسان علمي ،
(م)قرن 13 آناتوميست و فيلسوف رشد محمدابن از.برد خواهد
به ايمانش بخواند ، تشريح علم كه هركس" كه مي‌كنند نقل
اينكه ، ديگر دليل ".گردد فزون متعال خداوند يگانگي و قدرت
ولفگانگ دانشگاه در علوم مورخ كينگ ، ديويد دكتر قول به
"اسلام خدمت در نجوم" كتاب نويسنده و گوته‌فرانكفورت
در كه است بوده بشري تاريخ مذاهب معدود از اسلام ،(1993)
استفاده مورد ديني فرايض انجام در علمي راهكارهاي آن ،
.است قرارمي‌گرفته
مي‌گزارند ، نماز مكرمه مكه سوي به مسلمانان اينكه
.است بوده زمين اندازه و شكل از كافي دانش نيازمند
نمودند تهيه را نمودارهايي و جداول مسلمان منجمين بهترين
جهت در نماز براي جهان سراسر مسلمانان آنها برطبق كه
.گيرند قرار است ، بوده مقدس آنان براي كه قبله
براساس را ستارگان موقعيت سمرقند ، رصدخانه در منجمين
.گرفتند اندازه محاسبات دقيق‌ترين
قرون 13 در مسلمانان ، ميان در نجوم علم غربي‌ها ، ديد از
و طوسي كه زماني در يعني.رسيد خود اوج نقطه به (م)و 14
هزاره يك براي كه بطلميوسي جهان محدوده از او پيروان
.رفتند فراتر بود ، غالب
و موزون سرعت با سماوي اجرام كه داشتند اعتقاد فلاسفه
و سيارات بطلميوس جهان‌بيني برطبق.چرخشند در دايره‌وار
كاملا حركتي مي‌شوند ، رويت زمين از كه طوري آن خورشيد
در اجرام اينكه براساس جهان‌بيني اين اما.دارند ناموزون
حركت در پيراچرخه نام به ديگر مدارهاي درون مدارهايي
.گرفت قرار اصلاحات و تغيير دستخوش مي‌باشند ،
از جفت‌هايي نمودن اضافه با جهان ، از خود مدل در طوسي
مدل بيشتر كه يافت راهي مدار ، هر به پيراچرخه‌ها اين
عبدالحسن علاءالدين.نمايد احيا را بطلميوسي متقارن
يك توانست طوسي راه ادامه در ،(م)قرن 14 در ابن‌الشطير
.نمايد ارائه متقارن كاملا كيهاني مدل
اين كه نظر اين اعلام با (م)سالهاي 1530 در كوپرنيك
كيهاني مدل بر مي‌چرخند ، خورشيد بدور كه هستند سيارات
نوشته‌هاي در كوپرنيك نظريات.كشيد بطلان خط بطلميوس
رو ، اين از.بود مسلمان منجمين نظريات مشابه او اوليه
به الشطير يا و طوسي آثار از يك هيچ زمان آن تا اگرچه
ناشناخته غرب در ظاهرا و بودند نشده ترجمه لاتين زبان
كوپرنيك كه باورند اين بر محققين بعضي حال بااين بودند ،
.است داشته دسترسي مسلمان منجمين نظريات به
هاروارد دانشگاه در نجوم محقق و منجم جينگريچ ، اوئن دكتر
آراي به مستقلا است مي‌توانسته كوپرنيك كه دارد اعتقاد
بخشي بطلميوس كيهاني مدل اصلاح و نقد اما يابد ، دست خود
.برد بهره آنها از غرب كه بود اسلام علمي دستاوردهاي از
شرق افول
بطلميوس خطاهاي از آگاهي عليرغم مسلمان منجمين
كه چرانهند كنار كاملا را او كيهاني مدل نمي‌توانستند
دكتر قول به.بود علمي و فلسفي انقلاب يك مستلزم امر اين
انقلابي چنين آغاز نقطه مسلمانان علمي دستاوردهاي راقب ،
.بود
به (م) تا 13 قرن 10 از اسپانيايي‌ها خصوصا اروپايي‌ها ،
.كردند ترجمه لاتين و عبري زبان به را عربي آثار سرعت
.بود غربي تمدن دگرگوني نهايتا آنها ، كوشش اين نتيجه
قانع پاسخي تاكنون هيچكس نكرد؟ پيشرفت شرق در علم چرا
دلايل از مجموعه‌اي مورخين.است نداده سوال اين به كننده
قرن در اسلام امپراطوري اينكه ، جمله از.مي‌دهند ارائه
از مغول حملات و غرب از صليبي جنگ‌هاي صدمات تحت (م)13
.رفت تحليل شرق
و كوردبا عظيم كتابخانه‌هاي اسپانيا ، فتح با مسيحيان
.كردند فتح نيز عربي آثار از گنجينه‌اي با را توليدو
را غرب با و يكديگر با ارتباط اسلامي علمي مراكز
تدريجي فرسايش موجب روند اين و دادند دست از رفته‌رفته
.مالي حمايت و ارتباطات:گشت علم اساسي ركن دو
خود هزينه‌هاي تكنولوژي ، پيشرفت با توانست علم غرب ، در
نمايد ، جذب خود به را صنعت مالي حمايت‌هاي و بپردازد را
حس به منوط علمي پيشرفت درشرق ، اما.بخار ماشين مثل
امپراطوري.گشت سلطان‌ها و خليفه‌ها سخاوت و كنجكاوي
فاتحين صبغه كرد ، تسخير را اعراب سرزمين‌هاي كه عثماني
جامعه كه جايي در نمي‌توانيد شما.متفكرين نه و داشت را
داشته علمي پيشرفت انتظار ندارد ، قرار پيشرفت مسير در
.باشيد
غربي‌ها سكولار ديد از تنها كه معتقدند بعضي‌ها البته
نظر بهاست كرده افول شرق در علم مي‌آيد نظر به كه است
كرد ، افول اسلام سرزمين در علم چرا كه سوال اين كينگ دكتر
سال هزاران براي آنجا در علم.است غربي كاملا سوال يك
در پيشرفتي چنين زمين كره روي بر تمدني هيچ.كرد پيشرفت
.است نداشته تاريخي طولاني دوره چنين
.ماند عقب غرب از علمي نظر از اسلام جهان حال هر به
با جهاني سطح در تعداد نظر مسلمان‌از دانشمندان
پرويز دكتر.نيستند قياس قابل ديگر كشورهاي دانشمندان
در قاعدالاعظم دانشگاه پروفسور و فيزيكدان حوضحوي ،
ارتدوكس علم ، و اسلام" كتاب در كه تحقيقي در پاكستان
كه مي‌كند ادعا است ، داده ارائه "عقلانيت نبرد و مذهبي
را جهان دانشمندان درصد ازيك كمتر مسلمان دانشمندان
.هستند جهان جمعيت پنجم يك كه حالي در مي‌دهند ، تشكيل
يك ساخت همانند علم.است جهاني علم البيض دكتر قول به
فرقي.مي‌نهد بنا را آن از آجري كس هر كه است ساختمان
.چيست او پوست رنگ كه ندارد
مهدوي كيانوش:برگردان
اكتبر 2001 علمي30 تايمز -تايمز نيويورك
:پانوشت‌ها
شنيد را طوسي استاد دانش و فضل آوازه چون قاآن منگو -1
رصدخانه يك ساخت براي را خواجه كه داد دستور هلاگو وسيله
برچيدن و بغداد فتح از پس هلاكو اما.بفرستد چين به
بود جنوبي چين فتح سرگرم آن منگوقا چون عباسي ، دودمان
كرد امر و شود داده ايران در رصدخانه ترتيب كه ديد صلاح
كه داشت اصرار ايلخان.ورزد اهتمام امر بدين خواجه كه
خواجه آنكه حال پذيرد ، انجام سال مدت 12 در رصدخانه بناي
زمان سال قريب 30 تازه زيجي نوشتن و آن بناي داشت عقيده
فارسي زبان به كه ايلخاني زيج در طوسي خواجه.دارد لازم
هلاكو":مي‌نويسد چنين اول مقاله در بود كرده تاليف
و برداشت را خليفه و بگرفت را بغداد و قهركرد را همدان
و كرد نيست بودند ياغي كه كساني و رفت پيش مصر حدود تا
و گشاده را خود هنرهاي تا بفرمود و بنواخت را هنرمنداني
و طوسم ولايت از كه نصير بنده اين و نهادند نيكو رسم‌هاي
ستارگان رصد و آورده بيرون آنجا از بودم افتاده همدان به
مويدالدين چون مي‌دانستند رصد فن كه را حكمايي و فرمود
و بود موصل به كه عراقي فخرالدين و بود دمشق به كه عرضي
كه دبيران نجم‌الدين و بود تفليس به كه اخلاطي فخرالدين
رصد را مراغه زمين و طلبيد ولايتها آن از بود قزوين به
و موصل و شام و بغداد از كتابها تا بفرمود و كرد اختيار
و گوشه در كس هر خواجه تشويق اثر در ".بياورند خراسان
خود داشت دستي ورياضي نجوم علوم در اسلامي ، سرزمين كنار
مغولان كشتار و مرگ از و رسانيد مراغه علميه حوزه به را
:مي‌نويسد مختصرالدول تاريخ در عبري ابن.يافت رهايي
دريغ هيچكس بر تيغ دم تاتار خونخوار لشكريان كه وقتي"
من كه برآورد فرياد مغربي محي‌الدين تنها نمي‌داشتند
".گرديد گسيل مراغه به و يافته رهايي مرگ از و هستم منجم
.انجاميد طول به سال مراغه 13 رصدخانه ساخت
وادي رودخانه كنار در قرطبه اسلامي و عظمت با شهر -2
از ظاهرا قرطبه.بود آندلس روزي آن حكومت مركز الكبير
ميلاد از قبل سال 152 در روميها كه بود كارتاژ شهرهاي
اينكه تا گشت دست به دست چندي و كردند فتح را آنجا
كاخها ، احداث با امويان.نمودند تصرف را آن مسلمانان
از يكي و افزودند آن زيبايي و وسعت بر پلها و مساجد
روسو پير.بود اسلامي دوره در مشهور دارالعلومهاي
ازكشورهاي محصلين دوره آن ظلماني اروپاي در":مي‌نويسد
قرطبه عظيم شهر دانشگاههاي به تحصيل براي اروپا مختلف
داراي دوران آن در قرطبه كتابخانه ".مي‌آوردند روي
.است بوده كتاب هزار چهارصد
|
