ديني انديشه احياي و سحابي دكتر
نهضت بنيانگذاران از سحابي يدالله دكتر شادروان:اشاره
حوزه دانشمندان از و بازرگان مهندس كنار در نفت شدن ملي
مغزي خونريزي اثر بر جاري ماه فروردين تجربي 23 علوم
و علمي حوزه‌هاي در سحابي دكتر مبارزات پيشينه.درگذشت
ش. _ه شهريور 1320 از پس دوران به فرهنگي و سياسي
.برمي‌گردد
پرآشوبشهريور 1320 ، اوضاع در قوام نخست‌وزيري از پس
رياست به آرام احمد استاد شادروان سوي از سحابي دكتر
استعفاي از پس بعدها و شد گماشته تهران فرهنگ اداره
سالهاي در وي.گرديد منصوب وي جاي به آرام احمد استاد
تربيت با همراه فرهنگي و علمي فهم ارتقاي به خود تصدي
سالهاي تا را مهم اين و داشت ويژه اهتمام ديني و معنوي
ديگر ازميداد قرار خويش كارهاي سرلوحه خويش عمر آخر
ثبات در مدني نهادهاي به دادن اهميت سحابي دكتر ويژگيهاي
ورطه به افتادن از جلوگيري در جامعه تعادل‌بخشي و
الهام خويش ، با سياسي مشي در او.بود خشونت و بنيادگرايي
ملي فرهنگ منابع از بهره‌گيري و اسلام ديني آموزه‌هاي از
فرهنگ با مردم‌سالاري همگامي به گونه‌اي به ايران
بود گونه‌اي به او ميهن‌پرستي البته.بود معتقد دينيملي
پرهيز قوم‌مداري يا افراطي ملي‌گرايي هرگونه از كه
مهمترين شايد كه سحابي دكتر فعاليتهاي ديگر از.مي‌نمود
.بود نفت شدن ملي نهضت رسيدن ثمر به در وي نقش باشد ، آنها
و ديني آموزه‌هاي از بهره‌گيري استاد ، ويژگيهاي ديگر از
كتاب به مي‌توان ميان اين از.بود هم كنار در تجربي علوم
تكامل نظريه مي‌كوشيد كه داشت اشاره وي "انسان خلقت"
بعدها كه گونه‌اي به دهد تطبيق قرآن ديدگاه با را داروين
اين بودن ضدديني ادعاي زمينه اين در وي مساعي اثر بر
.شد گرفته چالش به نظريه
و سيصد و هزار مرداد كودتاي 28 از پس سحابي يدالله دكتر
.درآمد ملي مقاومت نهضت عضويت به دو و سي
مدت به پهلوي رژيم ضد بر فعاليت اثر بر سال 1341 در او
جمله از اسلامي ، انقلاب از اوپيش.شد زنداني سال چهار
پيروزي از پس و بشر حقوق از دفاع انجمن بنيانگذاران
.بود اسلامي شوراي اول مجلس در تهران مردم نماينده انقلاب
اخير سالهاي در سن كهولت دليل به سحابي دكتر چه اگر
فرهنگي و آموزشي مسائل حوزه در ولي بود شده خانه‌نشين
دكتر يادنامه مجموعه از حاضر مطلب.بودند فعال هنوز
تقديم شده ، تدوين و تهيه محمدتركمان كوشش به كه سحابي
.مي‌شود گرامي خوانندگان
جعفري محمدمهدي سيد دكتر
:است سرگذرانيده از را مراحلي ديني فكر احياي جنبش
در ديني انديشه احياي براي جمال‌الدين سيد قيام از الف
و (ق _(1320ه كواكبي فوت تا قمري هجري سيزدهم قرن اواخر
.(ق _ه 1323) عبده
نخست جهاني جنگ پايان از ديني فرهنگي ، سياسي ، جنبشهاي ب
و كوچك‌خان ميرزا جنبشهاي همچون دوم جهاني جنگ اوائل تا
مصر ، در اخوان‌المسلمين موسسان ايران ، در مدرس
لاهوري اقبال و علي سيدامير شام ، در القاسمي جمال‌الدين
.الجزاير در ابراهيمي بشير و ابن‌باديس هند ، شبه‌قاره در
.اسلام جهان سراسر در دوم جهاني جنگ از پس جنبشهاي ج
روز شرايط اقتضاي به دوم ، جهاني جنگ جريان در ايران ، در
براي.آمد به‌وجود بازي سياسي فضاي متفقين ، مصالح و
حكومت ، ساختار ظاهري شكل كه بود لازم فضايي ، چنين ايجاد
و نو سخناني و نرم روشي با تازه چهره‌اي و شود ، عوض
كه بود رو اين از بيايد ، كار روي به فريبنده شعارهاي
با آوردند ، را شاه محمدرضا وپسرش بردند را رضاشاه
.دموكراسي شعار و اصلاح‌طلب چهره‌اي
فرهنگي فكري جريان سه كه بود هوايي و حال و فضا چنين در
و انديشه و برنامه با وطني ماركسيستهاي:آمدند ميدان به
تشكيلات و سازمان و طراحي‌شده پيش از وارداتي فرهنگ
اجرا به يكسان بايد كشورها همه در كه يكنواخت و قالبي
از كشور نجات انگيزه با ميهن‌دوستان يا مليون ;درآيد
بدون غالبا برنامه‌ريزي ، و سازماندهي بدون استبداد ،
يك از گرفتن الگو حتي يا خارجي ، جريان يك به وابستگي
.جهاني سياستهاي تاثير تحت اما وسيع ، فرهنگي سياسي سازمان
از ديني انديشه‌هاي نجات انگيزه به متجدد ، مذهبيون
در و روز ، فسادهاي از پاك‌ماندن و دولتي ، قيدوبندهاي
حكومتي ، بدون و سياسي امور به واردشدن اندك ، مواردي
و تبيين‌شده ، و روشن ايدئولوژي يك داشتن و برنامه
فردي اقدامات با غالبا و سازمان و تشكيلات بدون غالبا
.سليقه‌اي و
اختصاص معيني قشر و گروه به يادشده ، جريان سه از يك هيچ
در تغذيه ، منبع از تقليد به نخست ، جريان چه اگر نداشت ،
مي‌كردند ، تبليغ بيشتر روستائيان گاه و كارگران ميان
و دانشگاهيان ، و بوروكراتها ميان در بيشتر دوم جريان
توانستند جريان سه هر ولي بازاريان ، ميان در سوم جريان
بيشتر و كنند ، جلب را خود توجه مورد قشرهاي از كمي تعداد
جريان ، سه هر سوي به كه بود روشنفكر تحصيلكرده طبقه اين
هر ميان در اغلب و بودند ، شده كشيده زياد ، يا كم بطور
هر ربايش و كشش به بسته و مي‌دادند تشكيل طيفهايي قطب سه
و كم و مي‌دادند جايگاه و موضع تغيير نيز اينان كدام ،
تنها كه تهران ، دانشگاه ميان اين در.مي‌شدند زياد
نقش بود ، روشنفكري فعال مراكز از يكي و روز آن دانشگاه
از جريان سه هر بعدي رسيده ميوه‌هاي و كرد ، بازي اساسي
.آمدند بار به گسترش ، به رو تناور درخت آن
و مذهبي عقيدتي مسائل درباره پرسشهايي پيش مدتها از
بود ، داشته مشغول خود به را دانشجويان ذهن فرهنگي سياسي
يادشده ، جريانهاي فعاليتهاي شروع و شهريور 1320 از پس ولي
جوانان سر بر اشكال و سئوال سيل ماركسيستها ، بويژه
ماركسيستها كه حالي در.گرفت باريدن دانش‌آموز و دانشجو
هم پاسخهايي مي‌كردند ، مطرح كه پرسشهايي برابر در خود
و اعلاميه‌ها و مقالات و كتابها در و داشتند ، آماده
به شده نگاشته بعضا و شده ، ترجمه بيشتر سخنرانيهاي
.مي‌كردند عرضه غيرجوانان و جوانان
جوانان براي پيش مدتها از هم كه حادي و مهم مسائل از يكي
مطرح تجربي ، علوم رشته‌هاي در بويژه دانشگاهي خوانده درس
و شد ، زده دامن بيشتر بعدها ماركسيستها بوسيله هم و بود ،
مورد آنان ديني عقيده سست‌كردن براي را سئوال آن طرح
پاسخ و بود انسان خلقت مساله ;مي‌دادند قرار استفاده
سوي دو هر.داروين انواع تطور يا انواع تحول كتاب:آماده
نسبت بدگماني و بدبيني با و حقيقت ، نشناختن با انديشه ،
نو و كهن باورهاي براي عصبانيت ، و تعصب با و يكديگر ، به
شيوه اين و ;مي‌كردند رد را متقابل ديدگاه و نگرش خويش ،
و هم با گفتگو براي مناسب زمينه‌اي تنها نه برخورد ،
بلكه نمي‌كرد ، ايجاد يكديگر به انديشه‌ها نزديك‌شدن
را اختلاف و پراكندگي و انديشه‌ها دورشدن و سوءتفاهم
.مي‌ساخت بيشتر بسي
و دين تلفيق براي پيش مدتها از تلاشهايي ميان ، اين در
تلاشها اين غالبا كه آنجا از اماشدهبود انجام دانش
اطلاع كمتر نوين دانش از كه مي‌شد بذل كساني سوي از
و نبودند ، نوين تجربي علوم عالم خود واقع در و داشتند ،
با و داشت ، استدلالي غير و تدافعي جنبه كارهايشان
آورده دست به را خود اطلاعات مهم نه‌چندان واسطه‌هايي
و گفتار نمي‌گذاشت ، جوانان بر تاثيري بودند ،
و دينداران فاصله و نداشت ، جاذبه‌اي نوشتارهايشان
.مي‌شد بيشتر روز به روز دانشجويان و دانش‌دوستان
به شده اعزام دانشجويان دسته نخستين جزء بازرگان مهندس
.رفت خارج به وي از پس سال دو يكي سحابي دكتر و.بود خارج
رشته در تحصيل به فرانسه در بازرگان مهندس چه اگر
زمين‌شناسي رشته در سحابي دكتر و بود ، مشغول ترموديناميك
كه مي‌شد باعث هم به نزديك مذهبي ايمان و همدلي ليكن
با سحابي دكتر گاه حتي و.ببينند را يكديگر پيوسته
حال هر به.مي‌رسانيد بازرگان مهندس به را خود دوچرخه
بر علاوه اما يافت ، ادامه سال شصت از بيش دوستي اين
علمي دستاوردهاي كه مي‌ديدند متعهد را خود دو هر دوستي ،
به رياضي ، و فني چه و تجربي علوم رشته در چه را ، خويش
خويش ديني عقايد و افكار به خدمت در وسيله‌اي عنوان
بر حقوقي داراي را خود ميهن پاكنهاد فرزندان و بگذارند ،
هم بدانان آموخته‌اند ، خود چه هر كه مي‌ديدند خويش گردن
انديشه و دين راهزن اهريمنان دام در نگذارند و بياموزند ،
.شوند گرفتار
زمينه‌هاي همه در نفس‌كشيدن براي فضايي شهريور 1320
مهم عطفي نقطه ديني انديشه احياي تاريخ در كه كرد ، ايجاد
.مي‌رود شمار به
به تهران دانشگاه در دو هر سحابي دكتر و بازرگان مهندس
دانشكده در ديگري و فني ، دانشكده در يكي.پرداختند تدريس
علمي رشته صرف تدريس و استادي عنوان به يك هيچ اما.علوم
انديشه هدايت و خرد تعليم به بلكه نكردند ، اكتفا خود
راهزنان شكار معرض در و حقايق ، تشنه جوانان ديني و علمي
دادن نشان با مقالات نوشتن با.پرداختند نيز شكارچيان و
و درس ، ضمن در طبيعت ، جهان در پروردگار آثار و نشانه‌ها
.كتاب تاليف با سرانجام و سخنرانيها ، با
اطلاعات زمين‌شناسي ، در تخصص داشتن بر علاوه سحابي ، دكتر
آشنايي و ، گياه‌شناسي ، زيست‌شناسي در هم عميقي علمي
او گسترده و ژرف آشنائيهاي همين و داشت پزشكي با مختصري
به و كلي ، بطور "آفرينش دستگاه" از كه است داده ياري را
روشن ، دلي و باز ، ديدي افق و بياورد ، در سر علمي ، شيوه‌اي
.باشد داشته كم‌مانند صدري وسعه ژرف ، بينشي و
در تحصيل سال چند بجز تا 1342 ، سال 1303 از سحابي دكتر
هم خارج در تحصيل سال چند همان در و مي‌كرد ، معلمي خارج ،
گلستان و حجره و مكتب و مدرسه يار تنها نه او.بود معلم
آغاز از نيز سياسي نگرش نظر از بلكه بود ، بازرگان مهندس
همراهي و هماهنگي بازرگان ، مهندس زندگي پايان تا دوستي
مرداد 1332 ، كودتاي 28 از پس دو هر.داشتند هم با بسياري
كنسرسيوم عليه لايحه دو هر.پيوستند ملي مقاومت نهضت به
با همراه تهران ، دانشگاه از دو هر كردند ، امضاء را نفت
هر و شدند ، اخراج شاه دستور به ديگر ، استادان از تن ده
را "ياد شركت" استاد ، ده آن از نفر نه اتفاق به نفر دو
موثر نقش دوم ملي جبهه احياي در نفر دو هر.كردند تاسيس
دوم ملي جبهه سران از نااميدشدن با نفر ، دو هر و داشتند ،
همراه به ايران ، مردم مذهبي عقايد و افكار به توجه براي
سال 1340 در طالقاني ، آيت‌الله جمله از و ديگر ، تن چند
استراتژي و اسلامي ، ايدئولوژي با را ، ايران آزادي نهضت
.نهادند بنياد مذهبي ، ملي مشي با و ايران ، آزادكردن
مشروع و خود رژيم تثبيت براي شاه كه بهمن 1341 ، اول در و
داشت رفراندوم قصد آمريكا ، به خود برنامه‌هاي جلوه‌دادن
دانشجويان از صدنفر چند و آزادي نهضت و ملي جبهه سران
متصدي كه سحابي دكتر اما.شدند دستگير دو ، هر به وابسته
آن انتشار از پس و شد ، مخفي روز سه بود ، بيانيه‌اي نشر
به و كرد ، معرفي را خود بهمن‌ماه 1341 پنجم در بيانيه ،
.پيوست دوستان ديگر
مذهبي قيام از پس و سال 1342 ، تابستان در ملي جبهه سران
كه آزادي نهضت اعضاي و سران ليكن.شدند آزاد خرداد 15
بشنوند ، را سازش شرايط تا نشدند رژيم با مذاكره به حاضر
يك به شدندزندان كشانيده نظامي دادگاههاي در محاكمه به
هركس و مي‌آموخت ، مي‌دانست چه هر هركس ;شد تبديل دانشگاه
بسته محيط آن در متخصصي كه بود علومي گرفتن فرا به مايل
.تركي زبان حتي مي‌نشست ، متخصص آن درس پاي داشت
زمين‌شناسي ، عمومي ، اطلاعات سطح در سحابي دكتر و
سطح در فرانسه زبان قرآن ، معاشرت ، آداب طب ، زيست‌شناسي ،
.مي‌داد تعليم...و عالي
انسان خلقت
مطالبي بشر ، تفكر و تمدن آغاز از انسان ، خلقت درباره
آفرينش تمدن‌ها ، و مكتبها و اديان همه.است گرديده بيان
كرده‌اند ، مطرح و ديده خود جهانبيني پايه بر را انسان
ملل ديگر و ايرانيان يونانيان ، هنديان ، مصريان ، بابليان ،
اين همگي اسلام و مسيحي يهودي ، زردشتي ، اديان و كهن ،
.داشته‌اند بيان خود ديدگاه از را موضوع
در همه خرافات و علم و آرمان‌ها و عقايد و اساطير ليكن
گفته تورات آنچه ميان اين در.كرده‌اند دخالت جريان اين
كسي قرن‌ها شده ، چيره مسيحيان عقايد و انديشه‌ها بر است
به واكنش در.بينديشد حتي يا بگويد آن‌را خلاف نداشت حق
شدن عرضه به‌محض كه بود آن قالبي و افراطي تفكر طرز اين
داروين ، به‌وسيله تكامل تجربي نظريه و خلقت ، علمي تفكر
داشته را قضيه علمي دريافت توان بي‌آن‌كه حتي مردم ،
دانش محراب در و شدند ، رويگردان ايمان و دين از باشند ،
در را "عتيق عهد" افسانه‌هاي همه و گذاشتند ، سجده به سر
.كردند ذبح انديشه ، نوزائي روزگار قربانگاه
پا اسلامي كشورهاي ديگر و ايران به نوين دانش كه همين
تاسيس اروپايي شيوه به دبيرستان‌ها در جوانان و گذاشت ،
يا مسيحي بي‌آن‌كه خواندند ، فيزيك و زيست‌شناسي شده ،
را ديني عقايد مسيحيان ، از تقليد به باشند ، يهودي
پيرو گذاشته ، كناري به انسان آفرينش و جهان تبيين درباره
مسلمانان ميان در كه آفرينش انديشه‌هاي زيراشدند علم
از تلفيقي بلكه بود ، نگرفته سرچشمه قرآن از داشت ، رواج
افسانه‌هاي و تورات ، نام به مصري ، و بابلي كهن اساتير
راه از كه.بود خلقت درباره يوناني و هندي و ايراني
اسلامي عقايد به احاديث ، و اخبار و تاريخ و قرآن تفسير
.بود جاي‌گزيده مسلمانان انديشه و ذهن در و منسوب ،
دارد ادامه
|
