علي دهقان
زمان: چهارشنبه ۷ اسفندماه ۱۳۸۱
مكان: خيابان طالقاني، ساختمان قديمي اتاق بازرگاني و صنايع و معادن ايران
هواي آن روز بدجوري هواي بهانه بود. سرما تا بيخ استخوان آدم فرو مي رفت آنقدر كه تو هرچند دقيقه يك بار آرزو مي كردي كنار يك بخاري يله داده بودي. خيابان طالقاني شلوغ تر از روزهاي ديگر به نظر مي رسيد. جمعيت نه چندان زيادي جلو ساختمان اتاق بازرگاني جمع شده بودند و ماشين هاي عبوري هر كدام با نيش ترمزي نگاه خود را به سوي ساختمان اتاق پهن مي كردند.
«قرار است همه چيز در اينجا تغيير كند» اين جمله را تو مي توانستي از صداي باريك شده برخي از رهگذران بشنوي كه با احتياط از كنار شلوغي اتاق بازرگاني عبور مي كردند. الان چند وقتي مي شود كه جبهه گيري هاي بسياري از فعالان اقتصادي و اعضاي اتاق نسبت به مديريت تاريخي اين اتاق جايي براي فكركردن به چيز ديگري جز تغيير باقي نگذاشته است. تغييري كه امروز همه از آن سخن مي گويند.
از همان دقايق نخست شروع را‡ي گيري  پنجمين دوره انتخابات اتاق هاي بازرگاني و صنايع و معادن، با جلوگيري از ورود خبرنگاران رسانه هاي مختلف (بجز خبرنگاران چند خبرگزاري) به درون ساختمان اتاق، با خودت سال هاي گذشته را مرور مي كني و براي چندمين بار به ياد مي آوري كه اينجا اتاق بازرگاني است. هرچند كه هيأت نظارت بر انتخابات اتاق (به رياست مجتبي خسروتاج) تصميم به ممانعت از ورود خبرنگاران گرفته بود، اما حالا ديگر هرگونه توقف و تابلو ايست، جزء تحليل شرايط حاكم بر اتاق بازرگاني ايران شده بود.
ماندن و پاي نرفتن 
در سرماي آن روز خيابان طالقاني كه معلوم نبود از شلاق زمستان است يا تازيانه نگاه سياستمداراني كه از پشت شيشه هاي طبقه نخست ساختمان اتاق، بر صندوق هاي را‡ي خيره شده بودند، شايد هيچ چيز به اندازه اعتراض به تخلفات انتخاباتي به چشم نمي آمد.
اعتراضاتي كه سبب شد تا همه خبرنگاران حاضر اين جمله كه «مديريت بيست ساله اتاق هنوز هم پاي رفتن ندارد» را براي پاورقي روزنامه فرداي خود يادداشت كنند.
اما سخنان بسياري از را‡ي دهندگان تو را به فضايي فرو مي برد كه اصلا نمي توانستي به ماندن فكر كني.
«مديريت سنتي حاكم بر اتاق ايران رفتني است» اين جمله تنها پيام محكمي بود كه در سرماي هفتم اسفندماه، شركت كنندگان در انتخابات اتاق بارها آن را براي خبرنگاران تكرار كردند.
يكي از اعضاي اتاق تهران مي گويد: «وقتي سوت پايان را مي كشند ديگر ماندن جايز نيست. حتي اگر كسي ريش خود را هم بتراشد باز هم زمان رفتن فرا رسيده است».
هرجا كه عده اي از اعضاي اتاق دور هم جمع شده بودند مي توانستي به راحتي بشنوي كه بحث برسر تراشيدن ريش در ميان آنان گل انداخته است. البته در شرايطي كه چند ماهي است اكثر رسانه هاي نوشتاري هر جا واژه اي از اتاق بازرگاني مي بينند جلو آن با حروف درشت واژه اصلاحات را حك مي كنند، شايد بتوان تراشيدن ريش را هم به نوعي از اصلاح تعبير كرد كه حتما نيز اين گونه است. اما در انتخابات پنجمين دوره اتاق هاي بازرگاني اكثر را‡ي دهندگان بر اين عقيده  بودند كه اين موضوع را حتما بايد نوعي جديد از مصلحت گرايي ناميد.
هفتم اسفندماه شور و شوقي خاص در ميان شركت كنندگان در انتخابات پنجمين دوره اتاق بازرگاني وجود داشت. اين موضوع تاحدي جدي بود كه بسياري از حاضران، فضاي اين دوره از انتخابات را نسبت به سال هاي قبل بسيار متفاوت مي دانستند. روز چهارشنبه مي توانستي به وضوح ببيني كه اعضاي اتاق بازرگاني تهران تا چه حد به موضوع اصلاحات در اتاق هاي بازرگاني فكر مي كنند.
جو حاكم بر روز را‡ي گيري انتخابات اتاق، آدم را با خود به روزهاي زمستاني رنگ سال ۷۸ مي برد. سالي كه گرماي سوزان و آتش كور تيرماه آن پيشاني زمستان را چروك كرده بود. اما مردم با قاطعيت صندوق هاي را‡ي ششمين دوره انتخابات مجلس شوراي اسلامي را نشانه رفتند تا اين بار صندلي هاي قرمز آن را دراختيار كساني بگذارند كه چند دوره بود روي نيمكت ذخيره ها، نظاره گر كش و قوس هاي سياسي بودند.
شايد اين جمله يكي از چهره هاي اصلاح طلب كه در آستانه انتخابات مجلس ششم در ورزشگاه شيرودي: «خانه ملت بايد خانه تكاني شود»،بيشتر مصداق امروز اتاق هاي بازرگاني ايران باشد. وقتي تحركات اقتصادي و خدمات اتاق بازرگاني را در معيارهاي اندازه گيري، سنجش و ارزيابي قرار مي دهي، به قول يكي از برجسته ترين صاحب نظران اقتصادي به نتيجه  اي مي رسي كه تنها اين پرسش را در ذهن تو روشن مي كند: «آيا اتاق به اين كوچكي مي تواند عمري به بزرگي بيست سال داشته باشد؟».
حالا كه با خود فكر مي كني مي بيني ۲۰ سال زمان درازي بر خانه تكاني اتاقي است كه قرار است هرگوشه اي از آن متعلق به تعدادي از فعالان اقتصادي كشور باشد. آن هم فعالان بخش خصوصي كه ساليان دراز است به دليل نداشتن سرپناه حالا ديگر دچار سرماخوردگي ويروسي و سختي شده اند.
اصلا حات به تأخير افتاده 
دكتر علي رشيدي- عضو ائتلاف ملي براي نوسازي اتاق- در اين باره مي گويد: «بعد از دوم خرداد ۷۶ همه امور اقتصادي، اجتماعي و سياسي كشور وارد دور اصلاحات و ترميم زيرساخت هاي سنتي شده است. اين يك امر طبيعي است كه حالا نوبت نهادهاي اقتصادي برسد و آنها زير سايه اصلاحات قرار گيرند».
وي اضافه مي كند: «طي بيست سال گذشته نوعي انديشه خاص بر اتاق اقتصاد بخش خصوصي ايران سايه انداخته است كه مي توان به جرا‡ت گفت كاري براي بخش هاي مختلف صنعتي، تجاري و بازرگاني انجام نداده است چنين و ديدگاهي اصلا علم پيگيري خواست بخش خصوصي را ندارد».
رشيدي تصريح مي كند: «گروه هاي مختلفي كه در اين دوره از انتخابات شركت كرده اند برنامه هاي متنوعي براي تحول در اقتصاد كشور دارند كه اگر مجالي براي اجراي آنها بيابند مي توان به جرا‡ت گفت كه اقتصاد ايران وارد دور تازه اي از اصلاحات مي شود».
اين استاد دانشگاه خاطرنشان مي سازد: «اگر باز هم مديريت اتاق به جريان سنتي برسد جاي نگراني نيست چون يك اتفاق بزرگ رخ داده است و آن هم اين است كه آنها نمي توانند بر همان مدار قديمي خود حركت كنند. ديگر همه به اصلاحات فكر مي كنند و بلوغي بزرگ در فعالان اين بخش به وجود آمده است».
رشيدي مي گويد: «اگر بخواهيم به جوهره نظر را‡ي دهندگان انتخابات اتاق توجه كنيم به اين موضوع پي مي بريم كه آنها خواستار تغيير در مديريت امور اتاق هستند منتهي اين خواست براي تغيير با مقداري تأخير بيان شده است».
عضو جمعيت توليدگرايان كشور تأكيد مي كند: «جامعه مردم سالار به اقتصاد رقابتي و مردم سالار احتياج دارد. اقتصادي كه پاي در رسم و رسوم هاي اقتصاد حجره  اي دارد، براي جامعه مدني پيامي جز رخوت اقتصادي ندارد. اگر امروز اتفاقي نيفتد در آينده، اقتصاد ايران مزه تغييرات اساسي و اصولي را خواهد چشيد. اين پيام فعالان اقتصادي است».
نفس تغيير مهم است. اين شايد بزرگترين پيام روز انتخابات اتاق هاي بازرگاني و صنايع و معادن بود. در روز را‡ي گيري جنس صحبت هاي تمام شركت كنندگان از تجربه اي تازه خبر مي داد چون همه آنها به نحوي خاص از واژه اصلاحات استفاده مي كردند. به طورحتم حق با اين استاد دانشگاه است. حتي اگر صاحبان انديشه اقتصاد تيمچه اي نيز براي چندمين بار كرسي رياست اتاق ايران را به دست آورند، تغييري بزرگ در پس زمينه همه اين جريانات به وقوع پيوسته است و آن هم اين است كه ديگر اين آدم ها و اعضاي اتاق هاي بازرگاني همان آدم هاي روزهاي گذشته نيستند. چون به چيزنويي فكر مي كنند.
بن بست بازگشت به عقب
هادي غنيمي فرد- عضو ائتلاف ملي براي بازسازي اتاق- نيز مي گويد: «بسياري از فعالان اقتصادي حالا ديگر اصلا به تغيير مديريت فكر نمي كنند. بلكه استقبال از انتخابات و وجود تب بالاي انديشه اصلاحات در ميان اعضاي اتاق و در كل مجموعه  بخش خصوصي اقتصاد ايران، همه حجره نشينان را مبهوت كرده است».
وي اضافه مي كند: «نداي اصلاحات طي سال هاي گذشته كار را به جايي رسانده كه ديگر بسياري از كرسي نشينان نمي توانند نسبت به اطراف خود بي تفاوت باشند و چشم و گوش هاي خود را بگيرند. در اتاق نيز اين اتفاق افتاده است اگر دوباره جريان دو دهه پيش يكه تاز ميدان شود، با جو موجود ديگر نمي تواند تيمچه اي بسازد و درهاي آن را نيز به روي سايرين قفل كند».
اصلاحات علاوه بر اين كه سند مادام العمر رياست حاكم بر بسياري از كرسي هاي اقتصادي را باطل مي كند يك پيام بزرگ ديگر نيز با خود به همراه مي آورد. پيامي كه تازه واردين و چهره هاي جديد بايد قفل آن را بگشايند و به آن گوش بسپارند، چون ديگر به اثبات رسيده كه هر دوره اي پاياني را تجربه خواهد كرد. از اين رو است كه تنها تغيير و گردش ادواري مي تواند در نوع خود بسيار مفيد باشد.
در روز را‡ي گيري طرفداران مديريت ۲۰ ساله اتاق در گوشه و كنار فضاي انتخابات دائم اين جمله را مي گفتند كه در ميان كارشناسان و فعالان اقتصادي كشور، كسي صلاحيت نشستن بر كرسي رياست اتاق و اخذ جواز رياست بيست سال گذشته را ندارد. اما يك كارشناس اقتصادي دراين باره مي گويد: «حتي با پذيرفتن اين موضوع كه كسي بهتر از تيم موجود نيست، باز هم مي توان به جرا‡ت گفت كه بايد به تغيير اين جريان فكر كرد».
وي اضافه مي كند: «اين گروه طي ۲۰ سال گذشته توانايي خود را نشان داده اند و هرچه مي توانستند كرده اند. حالا ديگر بايد ميدان را به سايرين سپرد، چون ايستادن و پاي فشاري براي حفظ يك وضعيت خاص بسيار خطرناك تر است».
اين استاد دانشگاه يادآور مي شود: «توپ اصلاحات به زمين اقتصاد كشور رسيده است. ايران به لحاظ نيروهاي جوان و كارآمد و همچنين منابع اقتصادي موقعيت خاصي دارد كه مي تواند به بهترين شكل از عهده اصلاحات برآيد. اين موضوع يك اصل غيرقابل انكار است ديگر دوران اقتصاد تيمچه اي به پايان رسيده است».
زمان: ۴۸ ساعت پس از برگزاري انتخابات اتاق هاي بازرگاني
مكان: ايران
روزنامه ها را كه باز مي كني اكثر آنها به شكلي منظم از تخلفاتي سخن گفته اند كه تا ساعت ها پس از شروع را‡ي گيري ادامه داشته است. اين را مي شد در روز انتخابات نيز به وضوح مشاهده كرد. يعني آنجا كه بعضي از داوطلبان با صدايي بلند در جلو ساختمان اتاق نسبت به پخش كارت هاي تبليغاتي چهره هاي حاكم بر اتاق شكايت مي كردند.
شايد افرادي از اتاق ايران كه با شكلي خاص بعضي از را‡ي دهندگان را به طبقات مياني ساختمان اتاق دعوت مي كردند هرگز نمي دانستند اين عمل آنها از چشم خبرنگاران مانده بر پشت درهاي بسته پنهان نمي ماند و تنها با چند ساعت فاصله تيترهاي صفحات اقتصادي روزنامه ها را رقم مي زند. اما اين گونه شد تا اين بار منتقدان بتوانند محكم تر درباره ماهيتي سخن بگويند كه قرار است حتي فرهنگ اقتصادي بخش خصوصي را نيز متحول كند.
شمارش آراي نامزدان پنجمين دوره هيأت نمايندگان اتاق هاي بازرگاني به پايان رسيده است.
در اين دوره از انتخابات گروه هاي ديگري از فعالان اقتصادي توانستند ۷۰ درصد آرا را به خود اختصاص دهند.
در انتخابات هيأت نمايندگان اتاق بازرگاني و صنايع و معادن تهران، در بخش بازرگاني ۲۰ نفر، در بخش صنعت ۱۶ نفر و در بخش معدن ۴ نفر انتخاب شدند كه در بخش بازرگاني از ميان ۲۰ نفر اعضاي منتخب ۴ نماينده و در بخش صنعت از ۱۶ نفر دو نفر و در بخش معدن از مجموع ۴ نفر نماينده منتخب يك نفر مربوط به جناح سنتي اتاق است.
باقي آرا مربوط به گروه هاي ائتلاف ملي براي نوسازي اتاق، اقتصاد نوين، خواستاران تحول و گروه مستقل است.
براساس اطلاعات موجود در شهرهاي بزرگ ايران ازجمله اصفهان، شيراز، اهواز، بوشهر و كرمان نيز بيشترين آرا مربوط به گروه هاي منتقد جريان حاكم بر اتاق بازرگاني ايران است. به نظر مي رسد حالا ديگر مي توان دفتر اقتصاد سال ۸۱ را با انتخابات اتاق هاي بازرگاني و صنايع و معادن بست.
هرچند كه اين پايان، پيام خوشي براي برخي از فعالان اقتصادي به همراه نداشته است اما شايد چشم انداز روشني براي آينده اقتصاد ايران داشته باشد. اقتصادي كه شديدا نياز به انديشه هاي نوين و علمي دارد. خانه اقتصاد اگر هم خانه تكاني نشود بدون شك ديگر نمي تواند اقتصاد را با به روال گذشته بچرخاند چون حالا ديگر همه به روزهاي جديد فكر مي كنند. روزهايي كه در راهند. آيا اين گونه نيست؟