نمايشگاه هشتم در حالي به پايان مي رسد كه ۳۰۰ شركت خارجي شركت كننده در اين نمايشگاه در موارد خاص رقباي ايراني پيدا كرده اند
كاهش پيچيدگي ها موجب مي شود كه يك مجموعه در بخش خصوصي كه تنها و تنها به فكر بالابردن كيفيت كار خود است، بدون پشتوانه دولتي رشد كند
فريد قادري
اگر كسي مي خواست چكيده يكصد سال تجربه علمي و فني را در صنعت نفت ايران يك جا ببيند، نزديك ترين راه، بازديد از هشتمين نمايشگاه بين المللي نفت، گاز و پتروشيمي بود. اگرچه در اين نمايشگاه به طور مستقيم از تلاش هاي چندين نسل قبل صنعت نفت ايران اثري نبود اما آنان كه در مسير كارگران و مهندسان نسل هاي اول اين صنعت گام برداشته اند نمايشگاه هشتم را براي عرضه توانايي ها و توليدات خود بهترين مكان يافتند.
نمايشگاه هشتم يكي از بهترين موقعيت ها براي مقايسه دستاوردهاي صنعتكاران ديگر كشورها و صنعتكاران داخلي در صنايع نفت، گاز و پتروشيمي بود. در مكاني كه مي توان از افراد و كارشناسان مختلف اعم از داخلي و خارجي دلايل تفاوت ميزان پيشرفت در صنايع مرتبط با صنعت اول كشور را جويا شد. شكي نيست كه پايه گذاري اين صنعت در كشور ما از سوي كساني كه اجازه دخالت به ايرانيان را در اين صنعت جز در موارد ساده نمي دادند، تأثير بسزايي در عدم رشد شركت هاي ايراني بزرگ و معتبر در حد و اندازه هاي جهاني داشته است.
تا پيش از ملي شدن صنعت نفت در سال ۲۹،
عدم حضور ايرانيان در بخش هاي مختلف صنعت نفت به دلايلي چون ممانعت شركت هاي انگليسي و نبود افراد تحصيلكرده و متخصص ايراني، كاملاً مشهود است.
گذشت حدود دو سال از ملي شدن صنعت نفت و اداره آن توسط شركت ملي نفت تازه تأسيس نيز تا زمان كودتاي سال ۳۲، تنها مجالي براي درگيري هاي كلان در ابعاد سياسي، اقتصادي و اجتماعي بود.
از آن پس نيز و تا دوران پيروزي انقلاب، حضور شركت ملي نفت ايران در كنار ديگر شركت هاي غيرايراني اگرچه پررنگ شد اما توان كارشناسان و شركت هاي ايراني به طور مستقل آزموده نشد.
پس از پيروزي انقلاب نيز هنوز اثرات اعتصابات گسترده در پالايشگاه ها باقي بود كه با آغاز جنگ عراق عليه ايران، مجموعه صنعت نفت ايران به عنوان يك هدف كاملاً استراتژيك مورد حمله قرار گرفت و تمام توان مجموعه مديريتي و صنعتي صرف تعمير و نگهداري مجموعه هاي موجود مي شد.
در سال هاي پس از جنگ، براي صنعت نفت ايران در بالادستي و پايين دستي فرصتي پيش آمد تا حداقل نفسي تازه كند. صنعت گاز و پتروشيمي در اين مدت بيشترين سهم را از آن خود كردند تا هر سال با سرمايه گذاري بيشتر، بيشتر گسترش يابند.
اما اتفاق مهمي كه در دهه ۱۳۷۰ در صنعت نفت ايران افتاد، تأسيس شركت هاي پيمانكار عمومي در اين حوزه بود.
سايه سنگين وزارت نفت و اقتصاد كاملاً دولتي به اعتقاد بسياري از كارشناسان توان لازم را به صنعت تزريق نمي كرد تا با سرعت و كارآيي لازم در فعاليت هاي صنعتي موجود، فعاليت كنند.
در اين ميان نحوه تأمين مالي پروژه هاي بزرگ اين صنعت نيز مورد بحث و بررسي بسيار زيادي واقع شد و در نهايت در ميان اظهارات خيل موافقان و منتقدان اجازه تأمين مالي پروژه هاي نفت و گاز كشور از راه بيع متقابل صادر شد.
ميدان مشترك پارس جنوبي به عنوان مهمترين اين پروژه ها در عين حال كه موجب كمرنگ شدن تحريم هاي اقتصادي آمريكا در قراردادهاي بيش از ۲۰ ميليون دلاري ايران شد، پيمانكاران عمومي و شركت هاي ايراني را كه پيش از آن حضور چنداني در فرآيند صنعتي كشور نداشتند و در برخي مواقع اصولاً وجود خارجي نداشتند، به ميدان كشيد.
توسعه ميدان گازي پارس جنوبي موجب شد كه بسياري از شركت هاي صنعتي ظرفيت توسعه خود را گسترش دهند و اقدام به سازماندهي جديدي در زمينه هاي خاص و مرتبط با صنعت نفت كنند. تجهيز برخي شركت ها در صنايع دريايي كه در بعضي مواقع براي اولين بار در ايران و خاورميانه به ساخت وساز تجهيزات دريايي- نفتي اقدام كردند، بخش اعظمي از فعاليت هاي صنعتي را به ايران منتقل كرد و اين روند در ادامه توسعه فازهاي بعدي پارس جنوبي همچنان ادامه دارد. حضور شركت هاي غيرايراني نيز در پروژه هاي موجود همچنان در حال افزايش است، در هر حال نمايشگاه هشتم در حالي به پايان رسيد كه ۳۰۰ شركت خارجي شركت كننده در اين نمايشگاه در موارد خاص رقباي ايراني پيدا كرده اند. اما هنوز شركت هاي ايراني در مهندسي پايه محدوديت هاي جدي دارند، اگرچه گفته مي شود كه در مهندسي تفصيلي به موفقيت هاي خوبي دست يافته اند.
مشكلاتي كه هنوز پابرجاست
برپايي نمايشگاه ها در نمايشگاه بين المللي تهران اگرچه به مرور زمان رنگ و روي بهتري پيدا مي كند اما هنوز بسياري از مشكلات ذاتي آن پابرجاست. غرفه داراني كه تا ساعات آغازين بامداد روز افتتاح نمايشگاه در محل مانده به امور فني غرفه ها پرداخته بودند، چندان راضي به نظر نمي رسيدند. يكي از غرفه گذاران ضمن اعلام رضايت از نحوه برخورد و فعاليت نماينده وزارت نفت، از برنامه ريزي شركتي كه مسؤول ارائه خدمات به غرفه داران است بسيار ناراضي است. وي مي گويد: شركتي كه خدمات به غرفه داران ارائه مي كند، نيروهاي خدماتي بسيار ناچيزي دارد، به گونه اي كه در اكثر مواقع كارهايي مانند حمل و نقل وسايل توسط غرفه گذاران انجام شده است.
يكي ديگر از شركت كنندگان نمايشگاه مي گويد: تا ساعت ۴ صبح مشغول جوشكاري بوده ايم. برنامه خاصي وجود نداشت و قبل از افتتاح بي نظمي در سالن ها كاملاً مشهود بود.
جدا از اين مباحث، وقتي از صنعتكاران بخش خصوصي مي پرسيم كه چرا با وجود سابقه يكصد ساله نتوانسته ايم جايگاه خاصي در صنعت جهان داشته باشيم، يكي از آنها پاسخ مي دهد: بافت مديريتي به گونه اي است كه انجام كار را پيچيده مي كند. كاهش پيچيدگي ها موجب مي شود كه يك مجموعه در بخش خصوصي كه تنها و تنها به فكر بالابردن كيفيت كار خود است، بدون پشتوانه دولتي رشد كند.
يكي ديگر از صنعتكاران مي گويد: شرايط كنوني
به گونه اي است كه پروژه هاي صنعتي در خدمت افراد است نه افراد در خدمت پروژه ها، به همين دليل زمان و قيمت انجام كار بالا مي رود و كيفيت آن پايين مي آيد.
در هر حال هشتمين نمايشگاه نيز به پايان مي رسد و صنعت نفت ايران يك سال ديگر تجربه را در نهمين نمايشگاه دوباره در معرض ديد بازديدكنندگان قرار خواهد داد. آيا تا سال آينده سهم شركت ها و پيمانكاران ايراني در پروژه هاي داخلي و خارجي افزايش خواهد يافت؟
