فريد قادري 
صد سال از زماني كه جنوب غربي ايران پس از كشف و استخراج نفت خام شكل و شمايل تازه اي به خود گرفت، مي گذرد. گذشت اين زمان و تغيير تكنولوژي بهره برداري از منابع نفتي از يك سو و تنوع محصولاتي كه تا همين امروز رو به افزايش است، نوع نگرش به اين منطقه را كاملاً تغيير داده است.
كشف ميادين گاز طبيعي در بستر خليج فارس نيز چشم انداز آينده منطقه و نوع فعاليت هاي صنعتي در آن را دچار تحول كرد. .
پتروشيمي اگرچه جزو صنايع پايين دستي صنعت نفت محسوب مي شود اما در شرايط كنوني چه در بعد بين المللي و چه در ابعاد منطقه اي، پتروشيمي به يك صنعت بالادستي تبديل شده و زيرشاخه هاي متعددي را پايين دست خود تغذيه مي كند. برپايي پنجمين همايش بين المللي پتروشيمي تهران از زاويه گسترش صنايع پتروشيمي و مرتبط با آن و با توجه به وضعيت خاص ايران به عنوان دومين دارنده ذخاير قطعي گاز دنيا بايد مورد توجه قرار گيرد.
پارس جنوبي در خدمت صنعت پتروشيمي
وزارت نفت در نظر دارد تمام اتان توليدي حاصل از مراحل مختلف طرح توسعه پارس جنوبي را در اختيار صنايع پتروشيمي اعم از خصوصي و دولتي قرار دهد. بيژن زنگنه، با گفتن اين جمله در مراسم افتتاحيه پنجمين همايش بين المللي پتروشيمي، سمت و سوي بخش مهمي از فعاليت هاي وزارت نفت در آينده  را به خوبي تصوير كرد. وزير نفت تأكيد كرد: همراه با برنامه هاي افزايشي توليد نفت و گاز طبيعي، تبديل گاز طبيعي به ويژه گازهاي همراه و ميعانات گازي به محصولات با ارزش تر از طريق سرمايه گذاري در توليد محصولات پتروشيمي حائز اهميت است.
در روز افتتاح اين همايش، زنگنه تمام امتيازات موجود در ايران براي سرمايه گذاري در صنعت پتروشيمي را برشمرد تا سرمايه گذاران با رغبت و تمايل كامل قدم بردارند. او افزايش همكاري هاي صنعتي و بازرگاني با شركت هاي بزرگ منطقه اي را از اولويت هاي كاري وزارت نفت دانست.
زنگنه گفت: سياست وزارت نفت در توسعه صنايع پتروشيمي، همكاري هرچه گسترده تر به جاي رقابت غيرمستمر است. دسترسي آسان و گسترده ايران به گاز طبيعي، كشور را در موقعيتي ممتاز براي رقابت در بازار جهاني پتروشيمي كه در ابعاد وسيعي متكي به نفت است، قرار داده است.
چنين امتيازي جاذبه لازم براي جذب سرمايه هاي خصوصي داخلي و خارجي را فراهم كرده كه نمونه هاي آن را در مشاركت هاي اخير پتروشيمي با شركت هايي از آفريقاي جنوبي، آلمان و سوئد مي توان مشاهده كرد.
ابعاد ملي و بين المللي صنعت پتروشيمي
معاون وزير نفت در امور پتروشيمي اعلام كرد كه ارزش معاملات محصولات پتروشيمي ايران در سال جاري به ۲/ ۱ ميليارد دلار خواهد رسيد در حالي كه اين رقم در سال گذشته ۹۴۰ ميليون دلار بود.
محمدرضا نعمت زاده با اشاره به طرح هاي در دست اجراي پتروشيمي كشور گفت: توليد محصولات پتروشيمي ايران در سال جاري به ۱۶ ميليون تن خواهد رسيد. توليد اين محصولات امسال نسبت به سال قبل ۲۰ درصد افزايش خواهد داشت و مقدار قابل عرضه به بازار نيز از ۱/ ۸ به ۱۰ ميليون تن خواهد رسيد.
وي ادامه داد: در راستاي اجراي طرح هاي بالا، تقويت زيربناهاي لازم براي توسعه صنعت نفت، گاز و پتروشيمي از جمله احداث خطوط لوله، خطوط خوراك رساني ، ايجاد اسكله در بندر امام، احداث بندر و اسكله هاي صادراتي نيز مدنظر بوده است.
نعمت زاده در خصوص نتايج چهارمين همايش بين المللي پتروشيمي گفت: در فاصله همايش گذشته و همايش فعلي پنج مشاركت با شركت هاي خارجي به مرحله تصويب نهايي رسيده كه سهم سرمايه گذاري خارجي در اين مشاركت ها بيش از ۶۰۰ ميليون دلار است.
در همين حال وي از افزايش همكاري هاي منطقه اي بين شركت ملي پتروشيمي ايران و شركت هاي بزرگ منطقه خبر داد و گفت: يكي از برنامه هاي راهبردي شركت ملي صنايع پتروشيمي همكاري با شركت هاي پتروشيميايي بزرگ منطقه است. حضور مديران تراز اول شركت هاي سابيك، آرامكو و نفت قطر و حضور مديران ۱۶ شركت منطقه اي حاكي از وجود ارتباط نزديك و برنامه ريزي براي همكاري هاي درازمدت آينده است.
اما نعمت زاده تنها به گفتن موفقيت ها بسنده نكرد و نگراني هاي خود از وضعيت گذشته صنعت پتروشيمي را ابراز كرد. او گفت: صنعت پتروشيمي به دلايل مختلف و شناخته شده يكي از طولاني ترين دوران هاي سخت خود را از لحاظ سوددهي پايين طي كرده است. اميد مي رود از سه ماه سوم يا چهارم سال جاري و با بهبود شرايط اقتصادي جهان، شاهد رشد تدريجي اين صنعت باشيم.
نعمت زاده ادامه داد: قيمت بالاي خوراك و گاز صدمات زيادي را به توليدكنندگان كشورهاي منطقه آمريكاي شمالي و اروپا وارد كرده و حتي كشورهاي آسيايي نيز از شرايط نامطلوب در امان نمانده اند. اما كشورهاي خاورميانه كه بيشتر از خوراك گاز استفاده مي كنند در شرايط بهتري به سر مي برند.
نعمت زاده از سوي ديگر بحث بازرگاني پتروشيمي را از اولويت هاي شركت ملي پتروشيمي عنوان كرد و گفت: طي يك سال گذشته ۲۰ نماينده فروش انحصاري در ۱۵ كشور انتخاب و تعيين شد كه براي سال جاري نيز ۱۰ نمايندگي جديد براي ساير كشورها در برنامه كار قرار دارد. دفتر تجاري در شانگهاي و كره جنوبي گشايش يافته و به زودي دفتر صادراتي خود را در تركيه افتتاح مي كنيم.
پروفسور فضل الله رضا، استاد برجسته ايراني در دانشگاه هاي كانادا نيز به عنوان ميهمان ويژه اين همايش گفت: دو سوم منابع نفت شناخته شده جهان در خاورميانه قرار دارد و با اين وجود در نيمه اول قرن بيستم كشورهاي خاورميانه در معرض سودهاي ناشي از فناوري قرار نگرفتند كه در نتيجه اين كشورها از ثمرات علوم و فناوري بهره اي نبردند.
پروفسور رضا افزود: در سال ۲۰۰۱ ميلادي صنعت بين المللي پتروشيمي حدود ۶/۱ تريليون دلار در اقتصاد جهاني سهم داشته است. در حالي كه اين سهم براي نفت با توجه به توليد روزانه ۷۰ ميليون بشكه و متوسط قيمت ۲۵ دلار براي هر بشكه نفت در بازارهاي جهاني به حدود ۷۰۰ ميليارد دلار مي رسد.
وي در ادامه گفت: بديهي است كشورهاي درحال توسعه مانند ايران بايد با سرمايه گذاري در زمينه علوم و فناوري فاصله خود را با كشورهاي توسعه يافته كم كنند.
وي تأكيد كرد: كشورهاي خاورميانه ازجمله ايران به لحاظ برخورداري از منابع غني انرژي و موقعيت جغرافيايي خاص خود، داراي وضعيت ممتازي هستند از اين رو كشورهايي مانند ايران بايد فرصت را مغتنم بشمارند و با استفاده از فناوري روز محصولات گرانبها و ارزشمند پتروشيمي را توليد و به بازارهاي جهاني عرضه و از منابع درآمدي آن براي پيشرفت و توسعه اقتصادي كشور استفاده كنند.
از سوي ديگر زنگنه نيز در پاسخ به پرسش خبرنگاران در خصوص تأخير در زمان بهره برداري از برخي طرح هاي موجود پتروشيمي كشور گفت: از آنجا كه صنعت پتروشيمي مجموعه اي از فعاليت ها را بايد سامان دهد، تأخير در برخي از طرح ها منجر به بروز تأخير در طرح هاي ديگر خواهد شد. اما اين مسأله طولاني نيست.
چندي پيش از تأخير در زمان بهره برداري از طرح هاي پتروشيمي به عنوان نقطه ضعف فعاليت هاي اين صنعت در مطبوعات نام برده شد.
ايران و صنعت پتروشيمي جهان
همان طور كه گفته شد، در حالي كه سهم ايران از صادرات پتروشيمي در شرايط كنوني حدود يك ميليارد دلار است، گردش مالي صنعت پتروشيمي جهان بيش از
۶/ ۱ تريليون دلار برآورد مي شود.
به باور بسياري از كارشناسان، صنعت پتروشيمي ايران فعاليت جدي خود را دير آغاز كرده و نسبت به بسياري از شركت هاي موجود چه در سطح منطقه و چه شركت هاي بين المللي فاصله زيادي دارد.
اما تركيب ميادين عظيم و غني گاز ايران به ويژه در جنوب و سرمايه گذاري هاي وسيع در ميدان گازي پارس جنوبي و آغاز فعاليت گسترده در منطقه ويژه پتروشيمي ماهشهر، دورنمايي را براي صنعت پتروشيمي ايران به تصوير مي كشد كه صنعت نفت ايران به طور كلي، تنها صادركننده مواد خام اعم از نفت يا گاز نباشد. ارزش افزوده حاصل از توليد محصولات پتروشيمي ايران چرخ هاي ديگر صنايع كشور را تندتر به حركت درخواهد آورد.