«كشتي سازي يك صنعت استراتژيك است و خيلي وقت ها نبايد درآمدهاي حاصل از آن را تنها در قالب بازدهي اقتصادي سنجيد». اگرچه اين گفته مدير گروه تعميرات مجتمع كشتي سازي و صنايع فراساحل ايران در حين بازديد از اين مجتمع براي چندمين بار اين پرسش را پيش مي كشد كه چرا كشور ايران با در اختيار داشتن حدود ۳ هزار كيلومتر مرز آبي صاحب كشتي هاي بزرگ ساخت خود نيست و حتي كشتي هاي كوچك ساخته شده نيز درصدي به تجهيزات و ابزار كشورهاي خارجي نيازمندند. شكي نيست كه در روابط اقتصادي امروز دنيا هيچ مجموعه صنعتي نمي تواند به طور كامل خود اتكا باشد و نياز خود را تأمين كند اما بحث وجود بسترها براي رشد يك صنعت و نبود صنعت موضوعي است برانگيزاننده پرسش.
آغاز كشتي سازي با درآمد خودروسازي
زماني كه هيونداي كره جنوبي در سال ۵۴ شمسي فعاليت خود را آغاز مي كرد، يك سال از مراسم كلنگ زني شركت مجتمع كشتي سازي و صنايع فراساحل ايران كه به اختصار ايزوايكو نام گرفت مي گذشت. اگرچه برآورد اشتباه نزديك به ۲۰۰ميليون دلار از سوي شركت طراح آلماني در تعيين هزينه ها در همان زمان پروژه را با مشكل مواجه كرد اما با پيروزي انقلاب و پس از آن درگيري هاي كشور با مسائل مختلف از جمله جنگ تحميلي باعث شد تا اولويت هاي طرح اوليه از ساخت كشتي به سمت تعميرات سوق پيدا كند.
مصطفي كربلايي مديرعامل ايزوايكو در اين باره مي گويد: در سال ۱۳۶۰، تصميم بر اين گرفته شد كه گسترش و توسعه طرح را محدود كنند از اين رو حوض خشك و تعمير كشتي هاي غول پيكر از برنامه حذف شد. طرح عملاً تا سال ۶۷ متوقف ماند. سال ۶۹ عمليات كارگاهي فعال مي شود اما عملاً تا سال ۷۸ كه درآمد سازمان گسترش و نوسازي ايران از محل فروش خودرو افزايش پيدا كرد، منابعي براي اين پروژه در نظر گرفته نشد. از آن پس نگرش سازمان گسترش به زيرمجموعه كشتي ساز خود نيز تغيير كرد.
اما در همين مدت نيز برخي فعاليت هاي پايه اي و متمركز بر بحث تعمير در اين مجتمع صورت گرفته كه احداث هشت خط پاركينگ استقرار كشتي و نصب سيستم بالابر كشتي تا توان ۱۱ هزار و ۳۰۰ تن براي شناورهاي تا ظرفيت حمل ۲۸ هزار تن از اين جمله است.
اما در سطح كلان نيز صنايع كشتي سازي كشور در ميانه دهه ۱۳۷۰ شاهد اتفاقات مثبتي بود كه به دليل ناديده گرفتن برخي نكات، اجرايي شدن آن به ابتداي دهه ۱۳۸۰ موكول شد. شوراي اقتصاد در سال ۷۴ تصويب كرد كه ۶ فروند كشتي از مجموعه خطوط كشتيراني جمهوري اسلامي به ايزوايكو سفارش داده شود اما هفت سال طول كشيد تا مشكلاتي مانند گشايش اعتبار برطرف شود.
كربلايي در اين باره مي گويد: در هيچ كشوري به خريدار كشتي نمي گويند كه ۱۰۰ درصد پول را براي گشايش اعتبار بلوكه كن بلكه با ۱۰ درصد پيش پرداخت، ۹۰ درصد را به سفارش دهنده كشتي وام مي دهند.
او در ادامه مي گويد: از يك طرف كشتيراني مي خواست كه طلب خود از بانك مركزي را وصول كند و از سوي ديگر هم هيچ تضميني براي آن كه در آينده سفارش ساخت كشتي بگيريم وجود نداشت، اما همين اقدام هم باعث شد كه پس از آن سفارش ساخت ۸ فروند كشتي ديگر را هم بگيريم.
مشكلات بانكي، بيمه اي و تردد متخصصان خارجي از مهمترين مشكلاتي است كه كشتي سازي ايران به شدت با آن دست و پنجه نرم مي كند. يكي از مديران ايزوايكو به مشكل ديگري اشاره مي كند كه كاملاً قابل تأمل است. او مي گويد: نمايندگي تمام شركت هاي سازنده كشتي در كشور امارات فعال شده اند و حداكثر ۴۸ ساعت طول مي كشد تا قطعه مورد نياز كشتي تأمين شود. به همين دليل خدمه كشتي ها ترجيح مي دهند بقيه مايحتاج خود را هم از آن محل تأمين كنند.
پيش از اين گفته شد كه در متن پيشنهادي لايحه توسعه صنايع دريايي راه حل هايي براي اين مشكلات ديده شده است كه گويا تا زمان تصويب در مجلس و عملياتي شدن هنوز راه درازي در پيش باشد.
پرداخت ۹۰ درصد وام ارزي يا ريالي با نرخ بين المللي، قرار گرفتن شناور به عنوان وثيقه بانكي، فراهم كردن تسهيلات اتكايي براي پوشش بيمه ريسك سازنده كشتي به ميزان ارز شناور، صدور ويزاي ورود براي كارشناسان خارجي كه مدت اقامت آنها كمتر از دو ماه است ظرف مدت ۳ روز از سوي وزارت امور خارجه و برخي تسهيلات ديگر براي اين صنعت از جمله موارد مهمي است كه در اين لايحه بر آن تأكيد شده است.
منطقه ويژه اقتصادي كشتي سازي
صنعت كشتي سازي تجربه وجود منطقه ويژه اقتصادي كشتي سازي را هم كم كم تجربه مي كند. اين منطقه كه در استان هرمزگان قرار گرفته مي تواند به گلوگاه استراتژيك صنايع كشتي سازي و فراساحل تبديل شود. اگرچه از هم اكنون از دسترسي به آب هاي بين المللي ، معافيت هاي گمركي، مالياتي و بخشودگي هاي قانوني و فاصله كوتاه دريايي با ديگر بنادر منطقه خليج فارس از يك سو و امكان فراهم آوردن بهره گيري ارزان و آسان از خدمات حمل و نقل دريايي و ساخت تجهيزات و تعمير كشتي ها از سوي ديگر به عنوان امتيازات و ويژگي هاي جلب سرمايه گذاري داخلي و خارجي در اين منطقه ياد مي شود اما اگر راه درازي كه تنها قوانين مرتبط با اين صنعت تاكنون پيموده اند نصيب منطقه ويژه نيز شود، نبايد انتظار داشت كه در آينده نزديك شاهد استفاده بهينه و مطلوب از اين منطقه باشيم.
آغاز ساخت اولين كشتي اقيانوس پيما در ايران
۲۹ تيرماه امسال، عمليات برش ورق براي ساخت بدنه كشتي در ايران آغاز مي شود. اين دومين كشتي سفارش داده شده از سوي كشتيراني جمهوري اسلامي به ايزوايكو است كه مطابق قرارداد اولين كشتي در شركت كشتي سازي Nordsee Werke آلمان ساخته خواهد شد.
كربلايي ادامه مي دهد: اولين كشتي خردادماه ۸۳ تحويل كشتيراني جمهوري اسلامي خواهد شد و پس از آن به فاصله هر چهار ماه، كشتي بعدي تحويل مي شود.
از حجم كل قرارداد ۵/ ۱۸۸ ميليون دلاري براي ساخت ۶ فروند، ۵/ ۳۱ ميليون دلار سهم شريك آلماني است و تمام تلاش بر اين است كه از مبلغ باقي مانده سهم بيشتري به شركت هاي سازنده داخلي برسد.
قوانين سخت، آرزوهاي دراز
كشتي سازها در تلاشند تا صنعت را بومي كنند، كارشناسان اقتصادي به دنبال آن هستند كه مزيت هاي ايران را در اين صنعت پيدا كنند. بانك ها در تلاشند تا وثيقه هاي مطمئن تري به گرو بردارند، كشورهاي همسايه سال هاست كه پايگاه تأمين مايحتاج كشتي هاي عبوري هستند و ايران بزرگترين و در دسترس ترين سواحل را در خليج فارس دارد.
