چارلزليو
ترجمه: سليمان فرهاديان
اخترشناسان گاهي اوقات شكل كهكشان راه شيري ما را به صورت پيتزاي نازكي كه يك قطعه برجسته در مركز آن قرار دارد، توصيف مي كنند. قسمت هاي بالايي و پاييني اين برجستگي تقريباً بيضي شكل كه حدود سه هزار سال نوري از صفحه كهكشاني فاصله دارد و عمدتاً از ستاره هاي پير تشكيل شده است، هسته مركزي كهكشان راه شيري را تشكيل مي دهد و حاوي سياه چاله اي است كه جرمش دو و نيم ميليون برابر خورشيد است. ورقه پيتزا همان صفحه كهكشاني و منبع اصلي نور كهكشان است. اين صفحه نازك به طور متوسط حدود صد هزار سال نوري پهنا و هزار سال نوري ضخامت دارد و در بر گيرنده بيش از هشتاد درصد از صدها ميليارد ستاره اين كهكشان است.
تصوير پيتزاي ارائه شده براي توصيف كهكشان راه شيري نسبتاً خوب عمل مي كند، اما مثل اغلب تشبيهات هنگامي كه وارد جزئيات مي شويم، با شكست مواجه مي شود. يكي از دلايل اين امر آن است كه صفحه كهكشاني جسم صلبي نيست، بلكه تجمعي از مواد پراكنده است كه حول مركزگرانشي مشتركي در حال دورانند. (يك گردباد در حال چرخش بسيار بهتر از يك بشقاب پرنده مي تواند كهكشان گردنده ما را توصيف كند. ) دليل ديگر آن است كه صفحه كهكشاني ما كاملاً مسطح نيست بلكه تا حدودي خميده است؛ درست مثل يك صفحه گرامافون قديمي كه مدت طولاني در معرض آفتاب شديد قرار گرفته باشد. صفحه گرامافوني را كه در اثر نور خورشيد تغيير شكل داده و روي يك گرامافون در حال چرخش است يا يك ورقه خمير پيتزا كه توسط يك آشپز ماهر در هوا چرخ مي خورد را در نظر بگيريد: كهكشان ما نيز اين گونه لرزان و مرتعش در حال دوران است و با بهترين اندازه گيري هايي كه صورت گرفته است، سرعت چرخش آن برابر چند دور در صدها ميليون سال ارزيابي شده است.
چرا كهكشان راه شيري داراي چنين شكل عجيب و دور از ذهني است؟ اين مسئله چندين دهه اخترشناسان را سردرگم كرده بود، اما پاسخ قانع كننده اي براي آن يافت نمي شد. يك چيز را مطمئن بوديم: موضوع پيچ خوردگي به كهكشان ما محدود نمي شد. حدود نيمي از كل كهكشان هاي مارپيچي تا حدودي تاب برداشته و خميده اند. مدل هاي محاسباتي و نظري نشان داده است كه تعدادي از فرآيندهاي فيزيكي مي تواند باعث تاب برداشتن كهكشان شود، بنابراين مسئله اصلي اين بود كه دريابيم كدام يك از اين پديده ها عامل اصلي است. اخيراً تحليل مبتكرانه اي از اين مسئله توسط جرمي بايلين، يكي از دانشجويان تحصيلات تكميلي دانشگاه آريزونا ارائه شده است. در تفسير وي اين عامل به يكي از كهكشان هاي اقماري كوچك كه توسط جاذبه گرانشي كهكشان راه شيري به قطعات كوچك تري تبديل شده نسبت داده مي شود.
كهكشان كوتوله كروي ساگيتاريوس (sagittarius) كه به علت شكل، اندازه و موقعيتش در آسمان به اين نام خوانده مي شود، در سال ۱۹۹۴ كشف شد، به نظر مي رسد اين كهكشان در مدار تقريباً قطبي ـ يعني بالا و پايين صفحه كهكشاني ـ حول كهكشان راه شيري در چرخش است و حدود پنجاه هزار سال نوري از مركز كهكشان فاصله دارد.
برهم كنش گرانشي بين كهكشان هاي اقماري كوچك و كهكشان هاي بزرگ مارپيچ از مدت ها پيش به عنوان يكي از مظنون هاي احتمالي تغيير شكل صفحه كهكشان هاي بزرگ مد نظر بود. ابرهاي ماژلاني كوچك و بزرگ كه از جمله مشهورترين كهكشان هاي اقماري حول كهكشان راه شيري محسوب مي شود، از ما بسيار دور است و مشخصات مداري نامناسبي دارد و بنابراين نمي تواند باعث تغيير شكل كهكشان ما شود اما به نظر مي رسد كوتوله ساگيتاريوس نامزد مناسب تري باشد، ساده ترين دليلش اين است كه فاصله آن از مركز كهكشان ما فقط يك سوم فاصله ابرهاي ماژلاني است. اما در اخترشناسي همه چيز تحت تأثير موقعيت نيست؛ براي نشان دادن ارتباط مستقيم بين پيچ خوردن كهكشان و كوتوله، بايد بين حركت مداري كوتوله ساگيتاريوس و صفحه چرخش كهكشان راه شيري ارتباطي برقرار شود.
تحقيقات بايلين اولين موردي بود كه در جست وجوي چنين ارتباطي برآمد. بررسي هاي وي در مورد پيچ خوردن كهكشان ها با استفاده از مفهوم اندازه حركت زاويه اي
(angular momentum) صورت گرفته است. اندازه حركت زاويه اي كميتي است كه نشان دهنده شدت چرخش يا دوران سيستم مورد نظر است. همانطور كه اجسام در حال حركت به خط مستقيم اندازه حركت خطي دارند، اجسامي كه حول يك محور در حال چرخش يا دوران هستند اندازه حركت زاويه اي دارند؛ و همانطور كه هنگامي كه دو جسم با يكديگر برخورد مي كنند، اندازه حركت خطي آنها با هم جمع مي شود، اندازه حركت زاويه اي آنان نيز پس از برخورد به هم افزوده مي شود.
دو اسكيت باز را در نظر بگيريد كه به يكديگر مي پيوندند تا با يكديگر بچرخند. وقتي كه اين دو به طور فيزيكي به يكديگر ملحق مي شوند، حركت چرخشي انفرادي آنها با يكديگر تركيب مي شود و در نتيجه چرخش واحدي حاصل مي شود. بايلين ضمن استفاده از آخرين اندازه گيري هاي انجام شده در مورد ساختار و چرخش كهكشان راه شيري، اندازه حركت زاويه اي قسمت پيچ خورده آن را به دست آورد. وي سپس مقدار به دست آمده را با اندازه حركت زاويه اي كوتوله ساگيتاريوس مقايسه كرد و براي اولين بار دريافت كه در محدوده خطاهاي اندازه گيري، اين دو اندازه حركت زاويه اي هم از لحاظ مقدار و هم از لحاظ جهت با يكديگر برابرند. اين گونه جفت شدن هاي اندازه حركت زاويه اي تقريباً هيچگاه به طور اتفاقي روي نمي دهد بلكه معمولاً فقط وقتي انجام مي گيرد كه دو سيستم در حال چرخش همانند دو اسكيت باز به يكديگر ملحق شوند. اين جفت شدن ها آن قدر شديد نيست كه بتواند آثار آن را توجيه كند، اما ساير شواهد بيانگر آن است كه بر هم كنش كوتوله ساگيتاريوس با صفحه كهكشان راه شيري باعث به وجود آمدن پيچش در كهكشان ما شده است. هنگامي كه سرعت چرخش زياد مي شود، پيچش صفحات كهكشاني نيز در نهايت محو مي شود. به همين دليل است كه آشپزها خمير پيتزا را بارها و بارها در هوا مي گردانند: اين كار باعث مي شود كه قطعه گرد و قلنبه موجود در خمير پخش شده و صفحه اي تخت، يكنواخت و نازك ايجاد شود آن روز زماني هم براي كهكشان راه شيري فرا خواهد رسيد. دير يا زود كهكشان ما هم پيچ خوردگي خود را بر طرف خواهد كرد و دورترين زماني كه براي اين كار محاسبه شده است از چند صد ميليون تا چند ميليارد سال متغير است. اين كار صورت خواهد گرفت مگر آنكه كهكشان كوتوله ديگري مشابه ساگيتاريوس پيدا شده و در مدار دقيق و مناسب قرار گيرد و نيروي لازم را به كهكشان راه شيري وارد كند و اين كهكشان يكبار ديگر شروع به پيچش كند.
Natural History, Apr. 2003

پاول آيزنشتاين
ترجمه: كيوان فيض اللهي
در نظر بسياري از محققان آخرين مرز حقيقي ناشناخته ها، دنيايي است كه در كف درياهاي هفت گانه نهان شده است و آنجا در طول اعصار براي رفتن به جايي كه تا پيش از آن پاي هيچ انساني به آن باز نشده بود و اكتشاف در اعماقي كه در آن جا فشار آب مي تواند به سرعت اتومبيلي را به يك قوطي نوشابه تبديل كند، روش هاي بديع بسياري طراحي كرده اند. در نيمه دوم قرن بيستم انواع گوناگوني از كشتي هاي تحقيقاتي، چه سرنشين دار و چه بدون سرنشين، به كار گرفته شدند اما ركورد عميق ترين شيرجه در ۲۳ ژانويه ۱۹۶۰ توسط يك ماجراجوي سوئيسي، كشوري كه در ميان خشكي محاصره شده و به هيچ دريايي راه ندارد، ثبت شد. روياهاي شيرجه به اعماق در بيشتر دست نوشته هاي كهن يافت مي شود اما تقريباً تا همين اواخر انسان نمي توانست به عمقي بيشتر از حدود صدمتر زير سطح آب راه يابد و آن هم تنها در لحظاتي بسيار كوتاه ميسر مي شد. اولين تبيسفر كه معني تحت اللفظي آن «كره عميق» است به سال ۱۹۳۰ برمي گردد. زماني كه ويليام بيب (W.Beebe) و اوتيس بارتون (O.Barton) در يك كره فولادي توخالي ۲۲۵۰ كيلوگرمي كه توسط كابل به كشتي مادر بسته شده بود، تا عمق ۴۳۰ متر نفوذ كردند. اين تبيسفر با وجود برخورداري از خطوط مجزاي هوا، وسايل ارتباطي و تجهيزات الكترونيكي اما فاقد سيستم پيشرانش بود و تنها مي توانست به كمك كوتاه و بلند شدن كابل متصل به كشتي مادر بالا و پايين برود. اين تبيسفر كوچك با قطري در حدود ۶/۲ متر در هر بار نمي توانست بيشتر از سه ساعت و نيم زير آب بماند. در واقع بزرگ ترين اشكال اين طرح اين حقيقت بود كه اگر كابل فلزي رابط پاره مي شد تبيسفر بايد عاجزانه به قعر دريا فرو مي رفت.
توسعه و ساخت تبيس كاف كه معني تحت اللفظي آن «قايق عميق» است، پيشرفت قابل ملاحظه اي در راه رسيدن به اعماق بود. اين وسيله مشابه زيردريايي هاي اخير از يك كره فلزي توخالي مخصوص خدمه تشكيل شده بود اما علاوه بر اين يك شناور استوانه اي فلزي نيز براي كنترل عمق به كار مي رفت. اين شناور مملو از بنزين بود كه سبك تر از آب و نيز چندين تن آهن و كيسه هاي شن است. زماني كه تبيس كاف توان اش را از دست داد درهاي الكترومغناطيسي به طور خودكار باز مي شوند و كيسه هاي شن را رها مي كنند و زيردريايي به سطح آب مي رود. مشهورترين تبيس كاف، تريست (Trieste) بود كه در واقع نسخه جديدتري از همان تبيس كافي بود كه در سال ۱۹۵۳ در خليج ناپل تا عمق ۳۱۰۰ متري نفوذ كرد. اين ركورد توسط آگوست پيكارد (A.Piccard)، كاشف سوئيسي ثبت شد. عشق اول پيكارد هوا بود و وي در سال ۱۹۳۱ اولين بالون سرنشين داري را ساخت كه توانست به لايه استراتوسفر جو پرواز كند و به ارتفاعي در حدود ۱۵۸۶۰ متر دست يابد. اما سرانجام وي توجه اش را به كف دريا معطوف كرد. در ۱۹۵۸ نيروي دريايي ايالات متحده نسخه دومي از كشتي پيكارد را با قيمت ۲۵۰ هزار دلار به دست آورد و پس از اصلاحات گسترده تريست را به دريا برگرداند. اما اين بار هدف گودال ماريانا در ۱۱ هزار متري بود. در واقع اين عميق ترين نقطه روي سياره زمين است. ژاكوس پسر آگوست پيكارد در اين ماموريت توسط يك ستوان نيروي دريايي به نام دان واش (D.Wash) همراهي شد. بنزين از شناور خارج شد تا اجازه دهد تريست در آب فرو رود و كيسه آهن آماده رها شدن بود تا در هنگام بالا آمدن يا شناوري اضطراري به كمك تريست بيايد. سرانجام تريست پس از ۴ ساعت و با ضربه اي آهسته اين دو مرد را به كف دريا رساند. فشار آب در حوالي ۱۱ هزار متري زير سطح دريا به عدد خردكننده ۱۱۲۸ اتمسفر يعني بيشتر از هزار برابر فشار روي سطح زمين مي رسد. اين ميزان براي شكستن يكي از پنجره هاي مجراي ورودي كه به اتاقك سرنشين ها منتهي مي شد، كافي بود. اما اين خسارت ماموريت را به خطر نينداخت.
با توجه به تحرك محدود، پنجره هاي كوچك و شرايط دشوار كابين، تريست حقيقتاً چيزي بيشتر از يك پايگاه تحقيقاتي در اختيار نمي گذارد. تريست به جز شيرجه به ماريانا تنها دو ماموريت مهم ديگر داشت. در سال ۱۹۶۳ از اين تبيس كاف براي يافتن و بررسي لاشه ترشر، زيردريايي هسته اي كه با تمام سرنشينانش در عمق ۲۵۶۰ متري غرق شد، به كار رفت. پنج سال بعد نيروي دريايي آمريكا زيردريايي ديگري موسوم به اسكورپيون را از دست داد و بار ديگر تريست روانه شد تا مشخص شود چه اتفاقي افتاده است. از آن پس محققان نيروي دريايي و عادي با انواع طراحي هاي كشتي هاي زير آبي عميق ظهور كردند كه تاكيد بيشتري بر عمق داشتند تا تحرك و پويايي. در سال ۲۰۰۳ ژاپني ها ادعا مي كنند كه عميق ترين كشتي زير آبي موسوم به شينكهاي در اختيار آن است. اين وسيله كه توسط مركز تكنولوژي و علوم دريايي ژاپن ساخته شده در خلال يك گردش تا عمق ۶۵۴۰ متري گودال ژاپن نفوذ كرد.
Popular Mechanics, Mar. 2003

• شناسايي ژن عارضه دو قطبي
محققان ژني را شناسايي كرده اند كه عامل بروز برخي عارضه هاي دوقطبي است. تغيير شديد خلق و خو مشخصه عارضه هاي دوقطبي است كه پيش از اين افسردگي جنون آميز ناميده مي شد. بر اساس اين تحقيق بروز جهش در يك ژن كه حساسيت نسبت به انتقال دهنده هاي عصبي همچون دوپامين را كنترل مي كند عامل اصلي بروز عارضه دو قطبي در بيش از ۱۰ درصد موارد ابتلا به اين عارضه است. به گفته محققان اين جهش سبب مي شود تا فرد نسبت به دوپامين حساسيت بيش از اندازه نشان داده و در نتيجه تغيير شديد رفتاري كه مشخصه اين بيماري است روي دهد. به گفته محققان، بيماري پيچيده عارضه دوقطبي در اثر ژن هاي متعددي بروز مي كند. گرچه تحقيقات پيشين، ژن هاي مظنون يا محل تقريبي قرار گرفتن ژن هاي معيوب بر روي DNA را مشخص ساخته بود اما به گفته محققان دانشگاه كاليفرنيا اين اولين بار است كه محل دقيق ژن عامل بروز اين بيماري شناسايي مي شود.

• قهوه بدون كافئين
پژوهشگران موسسه علوم و فناوري نارا در ژاپن از طريق مهندسي ژنتيك نوعي گياه قهوه توليد كرده اند كه كافئين كمتري دارد و طعم آن درست همانند قهوه طبيعي است. به گفته محققان ميزان كافئين اين گياه تا ۶۰ درصد كمتر از قهوه طبيعي بوده و اين امر نشان مي دهد توليد دانه هاي قهوه كه به طور طبيعي كافئين كمتري داشته باشند امكان پذير است. گياه قهوه مذكور تقريباً يكسال سن دارد اما ۴ تا ۵ سال طول مي كشد تا مقدار كافئين موجود در دانه قهوه مشخص شود. كافئين قهوه آسياب شده و بو داده شده معمولا بيشتر از قهوه فوري بوده و علاوه بر اين مقدار كافئين قهوه روبوستا دو برابر قهوه اربيكاس است. به جاي فرآيندهاي صنعتي پر هزينه و پيچيده براي كاهش كافئين قهوه كه مي تواند موجب بد طعم شدن قهوه شود اين محققان از شيوه اي به نام تداخل RNA براي غيرفعال كردن ژني كه در سنتز كافئين در گياهان نقش دارد استفاده كردند. روش هاي كنوني كاهش كافئين از طريق استخراج شيميايي است كه طي آن نه تنها كافئين بلكه تركيبات معطر قهوه نيز از بين مي رود و به توليد محصول بي مزه و بدطعم مي انجامد. شيوه اصلاح ژنتيكي كه طي آن تنها ميزان كافئين قهوه كاهش مي يابد توانسته است به اين مشكل فائق آيد. جوانه گياه قهوه بدون كافئين كه حدودا ۱۵ سانتي متر است در مقايسه با سايرگونه ها ۵۰ تا ۶۰ درصد كافئين كمتري دارد. به گفته محققان اين شيوه، فرآيند پرورش را كندتر كرده و مي تواند به ابداع روش هاي جديد براي تهيه گونه هاي جديد گياهان قهوه كمك كند.

دكتر محمود بهزاد
تغيير شيوه زندگي براي جلوگيري از پوكي استخوان: فعاليت عضلاني مرتب و مصرف غذاي داراي كلسيم كافي از پوكي استخوان جلوگيري مي كند. استخوان بين ۲۵ تا ۴۰ سالگي به حداكثر رشد خود مي رسد. اين حداكثر در مردان ۲۵درصد تا ۳۰ درصد بيش از زنان است و اين خود عاملي است كه زنان را بيشتر در معرض پوكي استخوان قرار مي دهد. كاهش توده استخواني بعد از رسيدن به حداكثر، آغاز مي شود و يائسگي به آن شتاب مي دهد.
تغيير شيوه زندگي براي جلوگيري از بيماري هاي قلبي: با كاهش وزن و ترك سيگار و تغيير رژيم غذايي و ورزش مرتب عوامل خطر بيماري هاي قلبي كاهش مي يابند.
ورزش بدني مرتب باعث كاهش خطر بيماري هاي قلبي مي شود و استخوان ها را محكم تر مي كند و از شكستگي آن كه يكي از خطرهاي سالخوردگي است، پيشگيري مي نمايد. هيچ وقت براي آغاز ورزش دير نيست. عضلات يك فرد ۸۰ ساله به اندازه يك جوان ۲۵ ساله با ورزش قوي مي شوند. از مصرف داروهايي مثل آرامبخش ها، خواب آورها يا الكل بايد پرهيز شود زيرا قدرت تشخيص فرد را كم مي كند و بر احتمال سكندري خوردن و افتادن در موقع راه رفتن مي افزايد. سه بار ورزش نيم ساعتي در هفته حداقلي است كه توصيه مي شود. اگر روزي نيم ساعت پياده روي سريع و آهسته به تناوب انجام گيرد، آرماني است. ورزش بايد آهسته آغاز گردد و مسافت تدريجاً افزايش يابد. اگر كسي ناراحتي مفاصل داشته باشد شنا بهترين ورزش است زيرا به آنها فشار وارد نمي آورد.
اغلب به علت نداشتن وقت ورزش نمي كنند ولي بايد ورزش را جزء كارهاي روزانه آورد. اگر در روز ناچاريد با اتوبوس يا ماشين سواري به محل كار برويد، يكي دو ايستگاه زودتر از اتوبوس پياده شويد يا دست كم يك كيلومتري محل كار ماشين خود را پارك كنيد. ورزش را بايد تا پايان عمر ادامه داد.

بايد مواظب رژيم غذايي بود
استروژن طبيعي: بعضي پژوهشگران بر اين باورند كه استروژن طبيعي، كه در بسياري از غذاهاي گياهي، به خصوص باقلا و حبوبات (بُن شَن) وجود دارد مي تواند زنان يائسه را از ابتلا به پوكي استخوان و بيماري هاي قلبي و سرطان پستان محفوظ دارد. شيوع اين بيماري ها در ژاپن، كه سوياي حاوي استروژن بخش اصلي غذاي آنها را تشكيل مي دهد، بسيار كمتر است.
كلسيم: از آنجا كه كلسيم براي رشد استخوان و استحكام آن لازم است، رژيم غذايي سالم بايد به مقدار كافي از آن داشته باشد. شير و پنير سرشار از كلسيم اند. در مخلوط غلات و خشكبار كه صبح ها با شير مي خورند و باقلاي پخته و پرتقال و نان سفيد و قهوه اي نيز كلسيم موجود است، متاسفانه بسياري از زنان از خوردن شير به خاطر چربي موجود در آن امتناع مي كنند، حال آنكه بايد به خوردن شيرهاي عاري از چربي ادامه دهند. كنسرو ماهي ساردين، كه در فرايند تهيه آن استخوان ها را نرم مي كنند، سرشار از كلسيم است.
ويتامين D: سال هاست كه خوردن لبنيات حاوي ويتامين D رو به كاهش گذاشته است و با افزايش نرخ شكستگي استخوان در ارتباط است زيرا اين ويتامين براي كمك به جذب كلسيم و ساختن استخوان محكم ضرورت دارد.
تكميل رژيم غذايي: مصرف كلسيم مكمل با غذاي ناكافي، به خصوص در اوايل عمر يعني سال هايي كه استخوان ها در حال رشدند سودمند است. مدارك مبتني بر مصرف كلسيم در اواخر عمر براي كاهش خطر شكستگي استخوان معدودند. ويتامين D مكمل نيز وجود دارد كه نبايد از مقدار مقرر بيشتر مصرف شود. ۲۰۰۰ ميلي گرم كلسيم و ۵۰۰ واحد بين المللي ويتامين D هر روز كفايت مي كند. بيش از اين مقدار خطر تشكيل سنگ هاي كليوي را به همراه دارد. اگر به هر علتي مايعات كم مصرف مي كنيد يا ناچار به استراحت در بستر هستيد، در مصرف مقادير كلسيم مكمل و ويتامين با پزشك مشورت كنيد.
استفاده از استروژن گياهي در رفع گُر گرفتگي و ديگر علامات مرضي خفيف يائسگي سودمند است ولي در رفع پوكي استخوان مدارك موجود ضد و نقيض اند.
از نوشيدن نوشابه هاي الكلي بايد پرهيز شود زيرا علاوه بر زياني كه براي تندرستي دارد بر خطر پوكي استخوان مي افزايد. چگالي سر استخوان رانِ زناني كه اواخر دهه چهل عمر خود را مي گذرانند، اگر در مصرف نوشابه هاي الكلي افراط كنند، ۱۲ درصد كاهش مي يابد. و اين كاهش خطر شكستگي سر استخوان ران را زياد مي كند.
مواظب وزن خود باشيد: شاخص وزن از تقسيم كردن وزن به كيلوگرم به مربع قد به متر به دست مي آيد. توصيه مي شود كه شاخص وزن خود را بين ۲۰ و ۲۵ نگه داريد تا جلو پوكي استخوان و بيماري هاي قلبي گرفته شود. اگر وزن تان ۶۰ كيلوگرم است و قدتان ۶۸/۱متر است شاخص وزن تان ۸/۲۴ مي شود يعني حدود ۲۵ بيش از اين مقدار اضافه وزن به زيان بدن است.
كشيدن سيگار را ترك كنيد: سيگار بر خطر بيماري هاي قلبي و شكستگي استخوان و سرطان مي افزايد. زنان سيگاري يكي دو سال زودتر از غير سيگاري ها يائسه مي شوند.
پستان ها را بايد به طور مرتب كنترل كرد. كنترل پستان بعد از هر عادت ماهيانه عملي آرماني است. اگر هر چيز غيرعادي در پستان احساس كرديد فوراً به پزشك مراجعه كنيد تا با راديوگرافي از پستان (ماموگرافي) معلوم شود سرطاني شده است يا نه. اين كنترل، مرگ و مير از سرطان پستان را كاهش مي دهد. در حالات زير فوراً به پزشك مراجعه كنيد:
• اگر خون روي غيرمعمولي داريد.
• اگر چيزي قلنبه درون پستان حس مي كنيد.
• اگر ترشحاتي از نوك پستان مشاهده مي كنيد.
• اگر پوست پستان كيس خورده باشد.