محمدعلي توحيد
نوشابه سازي در ايران سابقه اي كهن و ديرينه دارد. عصاره سازي و تهيه شيره ميوه هاي گوناگون قرن ها در ايران توليد و عرضه مي شده است.
توليد، اما شيوه اي سنتي داشته و هنوز هم سنتي است. البته در توليد برخي از عرقيات از جمله گلاب به دليل تقاضاي بازار تحولاتي رخداده و رو به صنعتي شدن است.
اما در بسياري از انواع محصولات هنوز شيوه ها قديمي است و به همان شكلي انجام مي شود كه ده ها سال پيش پدران ما انجام مي دادند.
اما در خارج از ايران به ويژه دنياي صنعتي ماجرا گونه ديگري است.
توليد صنعتي و براساس شيوه هاي مديريتي جديد انجام مي شود و هدف كسب سهم بيشتري از بازارهاي جهاني است.
توليد ميلياردي كالاها در شكل و نوع مشابه و براساس استانداردهاي از پيش طراحي شده انجام مي شود. استانداردهاي توليد و مصرف جهاني رعايت مي شود.
نام محصول خود يك سرمايه تجاري محسوب مي شود و براي شناساندن آن به مصرف كنندگان هر سال ميلياردها دلار هزينه تبليغات مي شود.
در چنين بازارهايي توليدكنندگان سنتي و توليدات آن جايي ندارند. كشور ما كه خود به لحاظ تاريخي توليدكننده نخست اين گونه محصولات با تنوع بالا بوده و به صورت بالقوه مي تواند جزو يكي از توليدكنندگان نخست اين محصول مصرفي در جهان باشد به مصرف كننده تبديل شده است.
در شرايط نوين توليدات سنتي ايران نيز در معرض تهديد قرار دارد.
اين سرنوشت همه توليدكنندگان و توليداتي است كه با زمان زمانه هماهنگ نباشند.
با اين همه از بازي روزگار نبايد غافل شد. اين ماجرا اخيرا در صنعت ايران رخ داده است .اكنون صادركننده كالايي شده ايم كه پيش از اين واردكننده محض آن بوديم صنعت نوشابه سازي به شيوه صنعتي در ايران بيش از سه دهه پيشينه دارد.

ميرزاتوني
كارخانه را شخصي به نام ميرزاتوني در تهران راه اندازي كرد كه پس از مدتي ورشكسته شد و كارخانه اش را فردي به نام ساهاكيان كه بعدها سلطان نوشابه سازي ايران لقب گرفت خريد و پس از چندي در شهرهاي ساري، همدان، اروميه و تبريز نيز كارخانه هايي راه انداخت. نوشابه هايي كه اين كارخانه ها توليد مي كردند كوكاكولا، كانادا دراي و فانتا بود. پس از ساهاكيان سرمايه گذاران ديگري نيز به اين صنعت روي آوردند از جمله فردي به نام حبيب ثابت (مؤسس تلويزيون ايران و صاحب امتياز پپسي كولا) كه از سردمداران فرقه ضاله بهاييت بود و منافع فروش پپسي را صرف تبليغات ايشان مي كرد و يزدي صاحب كارخانه خوشگوار در استان خراسان كه ۳۷ سال پيش امتياز توليد كوكاكولا را به دست آورده بود و اكنون فرزند او معروف به حاج آقا يزدي كوكاي مشهدي را روانه بازار كرده است. در آستانه انقلاب، در ايران، ۲۸ كارخانه، نوشابه سازي دائر بود كه همه آنها به جز كارخانه خوشگوار و بخشي از سهام يك كارخانه مصادره شدند. سيزده سال پس از انقلاب - ۱۳۷۰ - شركت مليكا دارنده حق امتياز توليد و توزيع كوكاكولا در ايران با خريداري كارخانه سابق آبجوسازي شمس به اين صنعت پيوست. آبجوسازي شمس كه در اصل متعلق به ساهاكيان بود پس از انقلاب به علت بدهي ۲۰۰ ميليون توماني اش به بانك صنعت و معدن، توقيف شد و در اختيار «اداره ورشكستي» قرار گرفت. در سال ۱۳۶۹ يعني ۱۳ سال پس از انقلاب شركتي به نام مليكا با موضوع فعاليت نوشابه سازي به ثبت رسيد. در سال ۷۲ ، ۴۹ درصد سهام آن به يك سهامدار خارجي واگذار شد. اين شركت نمايندگي توليد و توزيع كوكاكولا در سراسر ايران را به غير از استان خراسان به دست آورد و به گفته مديرعامل آن با سرمايه اي بالغ بر ۵۵ ميليون دلار بزرگترين سرمايه گذاري در ايران، بعد از انقلاب بود. علاوه بر اين شركت كارخانه خوشگوار مشهد كه از سال ۱۳۳۶كوكاكولا و فانتا را در استان خراسان توليد و توزيع مي كرد نيز وارد ميدان شد. اين كارخانه در سال ۱۳۶۳ پس از آن كه واردات عصاره اصلي به كشور ممنوع شد تا مدتي از بلژيك عصاره مشابهي وارد مي كرد و پس از ممنوعيت ورود اين عصاره به استفاده از فرمول تهيه شده توسط دكتر سرمد در ايران پرداخت. يكي از مديران شركت خوشگوار در توضيح چگونگي ورود مجدد عصاره كوكا كولا به ايران يادآور شده بود: «ما اصلا در فكر چنين كاري نبوديم اما كوكاكولا طي فاكسي به ما اطلاع داد كه عده اي تقاضاي دريافت امتياز توليد نوشابه را در سراسر ايران كرده اند و نظر ما را براي ادامه فعاليت شان براساس امتياز قبلي خواستند. ما نيز موافقت خود را ابراز كرديم».

رقيب جهاني
در ميان كارخانه هاي مصادره شده كارخانه توليد پپسي كه پس از فرايندهاي قانوني و تحولات گوناگون درنهايت به بنياد مستضعفان واگذار شده بود سال ها به عنوان يك سربار مالي قلمداد مي شد. اين كارخانه بدون هيچ برنامه ريزي ويژه اي تحت فشار توليدكننده خارجي نام «زم زم» را از نام شركت توليدكننده و توزيع كننده كه پيش از انقلاب به ثبت رسيده بود بر روي محصولات توليدي خود گذاشت. براساس همين فشارها مجبور شد همه علايم توليد قبلي را از روي شيشه و درپوش توليدات محو كند. تا مدت ها محصول اين شركت بدون نشانه و علامت انحصاري خاصي در بازار داخلي عرضه مي شد و اين روند حتي براي تعدادي از ديگر شركت هاي داخلي پيروي شد. اين شرايط تا سال ها ادامه داشت و بسياري از معيارها و استانداردهاي بهداشتي رعايت نمي شد و حقوق مصرف كننده از جمله تاريخ توليد بر روي محصولات تجاري ثبت نمي شد.
اين شرايط تا زماني كه يك رقيب خارجي مجوز ورود به بازار داخلي را گرفت به شكل ثابتي ادامه داشت و توليد نوشابه در ايران از روند يكنواخت و بدون تحولي پيروي مي كرد.
اما در سال ۶۳ با ورود رقيب خارجي درواقع تجارت در اين بازار از شرايط اوليه خود دور شد و توليدكنندگان به اجبار وادار به رعايت معيارها و استانداردهاي بهداشتي و قانوني شدند.
اين تحول به رونق بازار نوشابه در داخل منجر شد و صنعتي كه سربار تصور مي شد سودآور شد.
پس از اين قدم كه موجب تشكيل مازاد سرمايه شد اين شركت و شركت هاي ديگر به توسعه و بهبود كيفيت و كميت انديشيدند و با افزايش رقابت در بازار داخلي به اجبار به استانداردهاي جهاني نزديك و نزديك تر شدند.
اگرچه در اين مسير به طور قطع و يقين نيروي انساني ماهر و آگاه كه در صنعت مواد غذايي ايران تعداد آنها كم نيست نقش مؤثر و كارايي داشت و اين روند را تسريع كرد.
البته بايد تحول در صنعت بسته بندي كشور را نيز از ديگر عوامل مؤثر دراين رشد به حساب آورد. پس از تحول در مراحل توليد، توليدكنندگان داخلي كه توانستند بازارهاي داخلي را تأمين كنند ناگهان يك چرخش سياسي و يك حادثه موجب شد بازار كشورهاي مسلمان به روي توليدكنندگان داخلي گشوده شود.
محمدرضا تقوامنش مديرعامل فعلي كارخانه اي كه از جمله پيشگامان صدور نوشابه بوده ، در زمينه اين رخداد كه براي نخستين بار و به شكل باثبات و مداوم و روبه رشد براي صنعت نوشابه سازي در ايران رخ داده مي گويد: روي بحث كيفيت از ۵-۴ سال پيش كار كرديم. يك معاونت پژوهش و توسعه تشكيل داديم. معاونتي نيز براي كيفيت بسته بندي و كيفيت شربت نوشابه تشكيل شد و كار جدي و حرفه اي در اين زمينه انجام شد. تحقيقاتي در داخل مجموعه خودمان و دانشگاههاي ايران و خارج از ايران از جمله فرانسه انجام شد. با در اختيار قرار دادن تعدادي دانشجو شروع به تحقيق روي عصاره، ماندگاري، رنگ، طعم و ذائقه ايراني انجام داديم. به جايي رسيديم كه الان يك آزمايشگاه مركزي ايجاد كرده ايم كه به عنوان آزمايشگاه مركزي اين صنعت شناخته شده و مورد تأييد وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشكي است.
* در سال ۸۰ كه مصاحبه اي بود سئوال شد براي صادرات كاري انجام شده يا خير ولي شما خيلي نااميد بوديد و اميدي به اين كه بتوانيد صادرات كنيد نداشتيد. حال چه اتفاقي افتاد كه اين تحول رخ داد.
- آن زمان مقدمات فراهم نشده بود. بسته بندي خيلي با اهميت است كه ما در اين زمينه مشكل داشتيم .
تبليغات و بازار يابي براي صنايع ايراني نيز در اين كشورها اندك بود.
* بازار جهاني يك بازار واقعي است. صنعت نوشابه سازي ايران چطور مي تواند به اين بازار راه يابد؟
- چاره كار انجام تبليغات گسترده به صورت محلي و بين المللي و استفاده از ابزارهاي كارايي رسانه اي در اين جهت است.
*صنعت نوشابه سازي ايران براي حضور در بازاري مثل عربستان با چه مشكلاتي روبه رو است؟
- بيشترين حساسيت در رقابت هاي جهاني در عربستان بود چون جنگ است. درواقع محصولاتي مثل كوكا و پپسي يا محصولات مشابه ديگر دولت ها و ارگان هاي حكومتي كشورهاي توليدكننده آن پا به پاي آنها مي آيند و حمايت مي كنند اما متأسفانه هيچ حمايتي از ما نشده است درصورتي كه اين اولين برتري است كه از ايران خارج مي شود و تحت ليسانس مي خواهد در خارج از كشور توليد و توزيع شود . در طي صحبتي كه با مردم در خارج از كشور داشتيم، همه گفتند اين محصول شما نيست اين محصول جمهوري اسلامي و مسلمين است. اين برتري است كه متعلق به مسلمين است و جمهوري اسلامي هم زاويه رهبري اين قضيه را برعهده دارد و بايد حمايت كند. ما حمايت همه ارگان ها را مي خواهيم. متأسفانه عضو كنوانسيون هايي كه بايد باشيم نيستيم و به همين دليل هم براي ثبت محصول با مشكل زيادي روبه رو هستيم. كنوانسيون هاي جهاني چند بخش هستند كه اروپا و سمت مالزي و ژاپن عضو يك كنوانسيون هستند. اما متأسفانه خاورميانه اصلا عضو آن نيست و براي ثبت محصولاتش بايد تك تك ثبت كند. به لطف خدا محصول ما، ثبت جهاني شد. ايران در گذشته عضو اين كنوانسيون بوده اما الان نيست و هر محصول ايراني كه بخواهد صادر شود براي ثبت با همين مشكل روبه رو است.
* در كميسيون هاي مشترك بايد مشكلات مطرح شود و آنها در مذاكرات راجع به آنها صحبت كنند به هر حال با كشورهاي مختلفي ما رابطه داريم. آيا شما درخواست كرديد و واكنش نشان ندادند؟
- تماس گرفتيم اما پاسخ ندادند. پيگير هستيم ما يك نام تجارتي هستيم،نام هاي تجارتي ديگر ايران هم ممكن است مشكل داشته باشند.
بايد برنامه ريزي شود تا بتوانيم به بازار دنيا راه پيدا كنيم. اگر بحث صادرات مي كنيم اين مشكلات هم هست. تنها حمايت مسئولين به صورت شفاهي كافي نيست. ما هيچ وقت به اين شكل وارد كار نشده بوديم. كوكاكولا اولين برند دنيا است. يك كارهايي شده حمايت هايي شده - يك برنامه ريزي بايد براي اين كار صورت بگيرد. در هر صورت نياز دارد كه يك مجمعي در وزارت بازرگاني و صنايع تشكيل شود از نظر حقوقي كمك كند.
* مركز توسعه صادرات اين مسائل را نمي داند يا كمك نمي كند؟
- آنها كمك مي كنند. قوانين مختلفي در برنامه كار آنها وجود دارد. اما بحث هاي حقوقي هيچ مرجعي ندارد در كشورها ها وكيل مي گيريم اما دسترسي نداريم. وقتي اراده مي كنيم در يك بخش دنيا كاري بكنيم و تصميم مي گيريم موضوع را پيگيري كنيم بايد با وكيل قرار بگذاريم در يك تاريخ اما تازه اول كار است چون ۲۰-۱۵ روز طول مي كشد كه ويزا تأييد شود. درصورتي كه شهروندان ديگر كشورها حتي در اطراف خليج فارس به راحتي سفر مي كنند. از عوامل جهاني شدن آسان بودن رفت و آمد و صدور كار و سرعت عمليات اداري بالا است.
* معاونت اقتصادي وزارت خارجه در اين زمينه كاري نكرد؟
- تنها نهادي كه كمك كرد همين نهاد بود. از كشورهاي مختلف به ما اطلاعات لازم را مي رساند.
* در مجموع هنوز سازمان يافته براي حل مشكلات اقدامي نمي شود؟
- ما از وزارت خارجه بيش از اين توقعي نداريم. آنها اطلاعات مورد نياز را به ما مي دهند. اگر مسئله اي بود تماس مي گرفتيم جلسه مي گذاريم و نمايندگان مختلفي مي فرستيم اما پيگيري مشكلات به يك سازماندهي نياز دارد.
* سازماني هست و كمك نمي كند يا سازماني نيست؟
- ما بي اطلاعيم. ما مي خواهيم به ما كمك شود، با علاقه اي كه به بيرون كشور براي محصولات ما هست مي خواهيم امكان صادرات را افزايش دهيم.
چون اين اولين بار است كه صادرات حرفه اي صورت مي گيرد ما صادر مي كنيم زمزم به عنوان نماينده محصولات ايران است بايد حمايت هاي ملي صورت بگيرد. صادرات ما بايد رونق بگيرد و اين به حمايت نياز دارد بايد دولت حتي صددرصد اين صادرات را معاف از ماليات كند.
اگر تمام مجوزها در داخل گرفته شود تازه ۱۰درصد كار صورت گرفته. وقتي پا از ايران بيرون مي گذاريم تازه كار ما شروع مي شود. بايد از ما حمايت شود اما خارج از ايران بايد ثبت جهاني توسط خودمان صورت بگيرد. ثبت هاي جهاني - پيگيري ها و مسائل مختلف از قبيل مراجعه به مراجع قضائي نياز دارد كه حل اين مشكلات از توان يكي دو شركت، خارج است. اين يك حمايت حكومتي را طلب مي كند.
در شروع كار در بازار خارج يك به هم ريختگي ايجاد شده بود. به علت پايين تر عرضه شدن قيمت ها از سوي برخي توليدكنندگان داخلي اما جلسه اي تشكيل شد و قرار شد قيمت ها را ثابت نگهداريم و مشكل به طور كامل حل شد و صريح راجع به آن بحث شد.

محمد صادق جنان صفت
سرگذشت رشد و بالندگي، فرازها و فرودهاي شركتهاي غول پيكري كه فروش سالانه برخي از آنها بيش از توليد ناخالص داخلي مجموعه اي از كشورهاي با توليد متوسط در جهان است، خواندني و هيجان انگيز است. شركتهايي مثل هوندا، سامسونگ، جنرال موتورز، فيليپس و....
روزگاري شركتي گمنام با مديراني و صاحباني بلندپرواز و داراي اراده هاي پولادين بودند كه «بزرگ شدن» را در سرلوحه همه تصميم هاي خود قرار داده بودند.
استفاده از فرصت هاي طلايي و متقاعد كردن مردان سياسي براي بزرگ شدن نيز البته در زندگي هرشركت غول پيكر جايگاه ويژه اي داشته است. توليدات برخي از اين شركتها مرزهاي ملي را درنورديده و به اقصي نقاط جهان رسيده و نام آنها را زنده كرده است.
بسياري از مردم ايران، پاكستان، كنيا، شيلي و... امروزه با نام «هوندا»،  «تويوتا»، «بنز»، «كوكاكولا» و... بيش از رؤساي جمهوري و يا نخست وزيران اين كشورها آشنايند. سياستمداران زيركي كه شركتهاي كوه پيكر در آنها رشد كرده اند از توليدات آنها براي رسوخ فرهنگي و سياسي استفاده هاي شايان توجهي كرده و مي كنند.
بررسي زندگي اقتصادي ايران نشان مي دهد، در همه نيم قرن گذشته به جز شركت ملي نفت ايران - كه نامي آشنا براي رهبران سياسي و شركتهاي نفتي و سرمايه گذاري است - هيچ شركتي از ايران توانايي نام آور شدن نداشته است و توليدات كمتر شركتي توانسته در جهان و حتي در منطقه نام آشناي مردم شود.
پس از تهاجم ۱۱ سپتامبر به آمريكا و پيامدهاي آن كه رويگرداني نسبي توده مردم از كالاهاي غربي به ويژه آمريكايي يكي از آنهاست، برخي از شركتهاي بزرگ خاورميانه تلاش كردند از اين فرصت استفاده كرده و جاي خود را در بازار كشورهاي همسايه باز كنند. مديران شركت زمزم - توليد كننده نوشابه در ايران - ادعا دارند كه در ماههاي گذشته توانسته اند، با استفاده از فضاي تب آلودي كه در كشورهاي عربي و ساير كشورها عليه نوشابه هاي آمريكايي پديدار شده بود، خود را به اين بازارها برسانند. ضمن توجه دادن به مصاحبه اي كه با مديرعامل زمزم انجام شده است، يادآور مي شويم، اين تجربه خوبي است كه اگر در آن توفيق پيدا كنيم، اميدوار خواهيم شد كه اين تجربه توسط ساير توليدكنندگان ديگر ايراني در رشته هاي مختلف تكرار شود.
واقعيت اين است كه براي رسيدن به پيروزي در اين شرايط چند اقدام بايد انجام شود. گام اول و مهمترين اقدام پايداري در بازاري است كه گفته مي شود جاي پاي كوچكي در آن پيدا شده است. اين پايداري بايد ابتدا از سوي مديران و صاحبان سهام همين شركت صورت پذيرد. گام دوم اين است كه «كيفيت» كالاي عرضه شده را در هر شرايطي به عنوان «اصلي ترين متغير قابل قبول» براي ماندن در بازار هرگز فراموش نشود. قيمت قابل رقابت در اين شرايط جايگاه ويژه اي دارد. اقدام بعدي اين است كه اگر مجموعه مطالعات و نتايج نشان داد كه شركت ايراني توانايي مداومت در بازار را دارد، از سوي نيروها و نهادهاي تأثيرگذار مورد حمايت قرار گيرد.
اين نيروها و نهادها به ويژه دولتي مي توانند در توسعه تجارت خارجي و صدور كالاهاي ايراني به بازارهاي جهان مؤثر باشند.
مسئولان اينگونه نهادها در مذاكرات رسمي خود با ديگر دولت ها بايد منافع ملي را درنظر گيرند و به اين نكته توجه كنند كه مصرف هر كالاي ايراني در بازارهاي خارجي به خودي خود بسياري از منافع ملي را تأمين مي كند.

تحليل هاي تجربي
آنچه در شماره قبل مرور شد صرف ارائه تئوري يا داستانهاي خيالي نيست بلكه متأسفانه اطلاعات زيادي در اين خصوص وجود دارد كه ضمن تأييد پديده فساد، مستنداتي را فراهم مي آورد كه بر اساس آن مي توان فرضيه هاي چندي را در خصوص اين پديده ارائه كرد، از جمله اين فرضيه كه: بين فساد سطوح بالا و جنبه هاي خاص دخل و خرج دولت يك همبستگي وجود دارد. بهترين منبع براي ارزيابي درجات فساد در كشورهاي مختلف جهان، مؤسسه خدمات ريسك سياسي و فعاليت بين المللي است كه سالانه شاخص راهنماي ريسك بين المللي كشورها را انتشار مي دهد. اين نشريه وضعيت ريسك كشورها را براي دوره زماني ۱۹۸۲-۹۵ و براي ۴۲ تا ۱۲۸ كشور بررسي كرده است. در اين شاخص درجات فساد بالا به اين تعبير تعريف شده است كه «به احتمال زياد، مقامات بالاي دولتي درخواست پرداخت وجوه معيني را بابت ارائه موافقيت خود خواهند داشت» و «پرداختهاي غيرقانوني معمولاً از طريق سطوح پايين دولت انجام مي گيرد.» اين پرداختها به صورت رشوه در ارتباط با انجام اموري نظير، صدور مجوز واردات يا صادرات، كنترلهاي ارزي، ارزيابي مالياتي، مراقبتهاي خدماتي نيروهاي انتظامي و يا اعطاي وام صورت مي گيرد. آمار در خصوص جنبه هاي خاص فرايند دخل و خرج دولت در گزارش آمار مالي دولت از انتشارات صندوق بين المللي پول موجود است.
با بررسي آمار اين دو نوع منبع مي توان فرضيه هاي روشني را در خصوص رابطه بين فساد از يك طرف و مخارج سرمايه اي دولت،  درآمد دولت، مخارج عملياتي و نگهداري و كيفيت امكانات زيربنايي از طرف ديگر، طراحي نمود. براي آزمون اين فرضيه لازم است از سري مقطع زماني كشوري استفاده شود. انجام اين آزمون با به كارگيري ابزار تحليل رگرسيوني براي تخمين ميزان و شدت رابطه بين فساد و چهار متغير فوق امكان پذير است. براي اجتناب  از قبول نتايج رگرسيون انحرافي، لازم است كه ساير متغيرها را در رگرسيون منظور نمود، متغيرهايي نظير توليد ناخالص داخلي واقعي سرانه، نسبت درآمد دولت به توليد ناخالص داخلي و نسبت مخارج سرمايه  اي دولت به توليد ناخالص داخلي. فرضيات مطروحه به شرح ذيل است:

فساد و سرمايه گذاري دولتي
فرضيه اول: با فرض ثابت بودن ساير شرايط، فساد، در سطوح بالا، با سرمايه گذاري عمومي در مقياس زياد، همسويي دارد.
هر چند دولتها در اكثر كشورهاي جهان به درست كاري و درك مسئوليت شناخته شده اند، اما در برخي از ممالك جهان دولتها مستعد فسادهاي جدي هستند، لذا هيچ گاه مبرا از اينگونه فسادها تعريف نمي شوند. براي اين دسته از كشورها، تحليل هاي رگرسيوني نشان مي دهد فرضيه بالا را نمي توان مردود دانست.(يعني بين فساد و متغيرهاي فوق، همسويي وجود دارد.) آمار و ارقام متأسفانه حاكي از اين است كه فساد موجب كاهش سرمايه گذاري خصوصي مي شود و اين كاهش سرمايه گذاري بيش از افزايش سرمايه گذاري عمومي ناشي از تمايلات سياستمداران است.

فساد و درآمد دولت
فساد مي تواند موجب كاهش درآمد دولت شود به ويژه اگر در جهت فرار مالياتي، معافيتهاي نادرست مالياتي، يا تضعيف نظام مديريت مالياتي عمل كند. در اين ارتباط است كه فرضيه دوم مطرح مي شود.
فرضيه دوم: با فرض ثابت بودن ساير شرايط، فساد در سطوح بالا، با درآمد كم دولت همسويي دارد.
بر اساس تحليل هاي موجود، فرضيه مذكور را نيز نمي توان مردود دانست.

فساد و مخارج عملياتي و نگهداري سرمايه هاي عمومي
از آنجا كه فرصت فساد و رشوه خواري به طور مؤثرتر در سرمايه گذاري جديد بيشتر فراهم مي آيد تا در اداره امكانات زيربنايي موجود (يعني از طريق تشويق سرمايه گذاري جديد عمومي بهتر مي توان فرصت رشوه خواري پيدا كرد)، لذا فساد مي تواند به كاهش تخصيص منابع در تأمين هزينه هاي عملياتي و نگهداري سرمايه گذاريهاي انجام شده منجر شود. با تخريب سرمايه هاي موجود، توجيهي براي انجام سرمايه گذاري جديد و در نتيجه فرصت مناسبي براي رشوه  خواري فراهم مي شود. اين يافته خود به فرضيه سومي منجر مي گردد.
فرضيه سوم: با ثابت بودن ساير شرايط، فساد در سطح بالا با تخصيص كم منابع براي تأمين مخارج عملياتي و نگهداري سرمايه گذاريهاي زيربنايي همسويي دارد.
از آنجا كه آمار مقطع زماني كشوري در زمينه مخارج عملياتي و نگهداري سرمايه هاي زيربنايي موجود نيست، تحليل هاي موجود از دو نوع آمار جانشين يعني: ۱-هزينه هاي ساير كالاها و خدمات، كه دربرگيرنده مخارج عملياتي و نگهداري نيز است، ۲- حقوق و دستمزد كه به صورت نسبتي از مخارج جاري بيان مي شود، بهره مي گيرد. مورد دوم به اين خاطر انتخاب مي شود كه دولتها هر گاه مجبور به افزايش حقوق و دستمزدها مي شوند در عوض به كاهش مخارج عملياتي و نگهداري متوسل مي شوند. بنابراين افزايش در حقوق و دستمزد را مي توان به صورت كاهش در مخارج عملياتي و نگهداري سرمايه گذاريهاي انجام شده تعبير كرد. اين دو دسته آمار از آمار مالي دولت (نشريه صندوق بين المللي پول)، قابل استخراج است.
تحليلهاي موجود نشان مي دهد فساد در سطوح بالا در واقع با پايين بودن سطح اعتبارات مخارج عملياتي و نگهداري سرمايه هاي عمومي همسويي دارد. هر چند آمار اول (مخارج در زمينه ساير كالاها و خدمات)وجود اين همسويي را تأييد نمي كند، اما آمار دوم يك همسويي مثبتي را در اين خصوص نشان مي دهد: در كشورهايي كه فساد در آن زياد است نسبت دستمزد و حقوق به مخارج جاري آنها بالا است.(به هر حال بايد توجه داشت كه جمع بندي مذكور به اين معنا نيست كه سطح حقوق مسئولان دولتي در كشورهاي فساد زده در سطح بالاتري قرار دارد).

فساد و كيفيت سرمايه گذاري عمومي
يك زماني اين باور وجود داشت كه فساد بيشتر معطوف به پروژه هاي زيربنايي است و غالباً در پروژه هاي بزرگ مهندسي مشاهده مي شود. اما مشاهدات اخير نشان داده فساد تنها به مقدار سرمايه گذاري عمومي مرتبط است نه به كيفيت آن. همانطور كه قبلاً بحث شد فساد در سطوح بالا، تمايلات مسئولان را در جهت افزايش حجم سرمايه گذاري زيربنايي سوق مي دهد زيرا فرصتهاي رشوه خواري بيشتري در آن وجود دارد. علاوه بر اين با وجود فساد كيفيت سرمايه گذاريهاي انجام شده به تخريب مي گرايد بخصوص اگر فساد منجر به اين شود كه از اعتبارات هزينه هاي عملياتي و نگهداري امكانات زيربنايي كاسته شود. اين مشاهده ما را به فرضيه چهارم مي رساند:
فرضيه چهارم: با فرض ثابت بودن ساير شرايط بين فساد در سطوح بالا و پايين بودن كيفيت سرمايه گذاري زيربنايي همسويي وجود دارد.
آماري كه در اين فرضيه مورد تحليل قرار گرفته است (و به عنوان شاخصهاي عملكرد سرمايه گذاريهاي زيربنايي انتخاب شده است) هم از بعد ملاحظات تدارك كننده سرمايه گذاريهاي زيربنايي و هم از بعد ملاحظات برخوردار شوندگان اين امكانات مورد اندازه گيري قرار گرفته است. اين آمار تعداد زيادي از كشورها را تحت پوشش تحليلي خود قرار مي دهد و داراي خصوصياتي است كه كم و كيف آن در حيطه مسئوليت دولتها قرار مي گيرد. اين آ مار از اتحاديه ارتباطات بين المللي و بانك اطلاعاتي نماگرهاي توسعه جهاني بانك جهاني استخراج شده است. تحليلهاي مذكور نشان مي دهد كه فرضيات بيان شده غيرقابل ترديد است: در كشورهايي كه فساد در آن زياد است، سرمايه گذاريهاي زيربنايي آنها نيز از كيفيت پاييني برخوردار است. از نظر آماري، تأثير فساد بر كيفيت سرمايه گذاريها، مثل جاده سازي (نبود راه شوسه با كيفيت خوب)، نيروگاهها (قديمي بودن) شبكه راه آهن بسيار زياد نشان داده شده است. پيام مهم اين يافته ها اين است كه هزينه فساد بايد همچنين بر حسب تخريب در كيفيت زير ساخت هاي يك كشور مد نظر قرار گيرد زيرا اين هزينه ها مي تواند رشد اقتصادي يك كشور را به طور جدي دچار محدوديت كند.

جمع بندي
شواهدي كه در اين گزارش مختصر آورده شد همگي بر وجود چهار يافته مستدل دلالت دارند.
۱- فساد مي تواند با دامن زدن به افزايش سرمايه گذاري عمومي و كاهش بهره وري سرمايه، موجب كاهش رشد اقتصادي گردد.
۲- فساد مي تواند با دامن زدن به افزايش سرمايه گذاري عمومي ولي بدون افزايش اعتبارات جاري(به غير از دستمزد) كه جهت تأمين هزينه هاي عملياتي و نگهداري آن سرمايه گذاريها لازم است، موجب كاهش رشد اقتصادي شود. شواهد نشان مي دهد بين فساد در سطوح بالا و پرداخت حقوق و دستمزد بالا در بودجه عمومي همسويي وجود دارد. حقوق و دستمزد از جمله اقلام عمده در مصرف دولتي است و از نظر آماري ثابت شده است بين مصرف زياد دولتي و رشد اندك اقتصادي همسويي وجود دارد.
۳- فساد مي تواند با دامن زدن به كاهش كيفيت امكانات زيربنايي موجود، موجب كاهش رشد اقتصادي گردد. با تخريب امكانات زيربنايي، هزينه فعاليتهاي اقتصادي هم براي دولت و هم براي بخش خصوصي زياد مي شود (چون مسائلي نظير تراكم جمعيت، فرسودگي نيروگاهها، حوادث، بروز مي كند) و اين به نوبه خود منجر به كاهش توليد و رشد اقتصادي مي شود.
۴- فساد مي تواند با دامن زدن به كاهش درآمد دولت (درآمدي كه براي تأمين مخارج توليد لازم است)، موجب كاهش رشد اقتصادي شود.
به طور اجمال، اقتصاددانان در تجويز نسخه يا ارائه توصيه به دولت مبني بر بالا نگهداشتن مخارج سرمايه گذاري عمومي بايد بيشتر محتاط باشند. اين موضوع، بخصوص در كشورهايي كه فساد آن در سطح بالا است بايد بادقت بيشتر توجه شود. گرچه اين گزارش بيشتر به شرح مشكل فساد مالي پرداخته است تا به ارائه راه حل، اما در عين حال از نگراني روزافزوني خبر مي دهد. در ۱۷ دسامبر سال ۱۹۹۷ وزراي ۳۴ كشور جهان كه ۲۹ كشور از كشورهاي سازمان همكاري اقتصادي و توسعه (OECD) بودند، موافقتنامه اي را امضا كردند كه محتواي آن مبارزه با فساد و ريشه كن كردن رشوه خواري مقامات خارجي بوده است. در اين موافقتنامه از كشورهاي امضا كننده خواسته شد قانوني را تصويب كنند كه طبق آن مبلغ پرداخت رشوه به مقامهاي كشورهاي خارجي از پايه مالياتي كم نشود. قبل از اين، در كشورهاي صنعتي هر گاه بنگاه هاي اقتصادي به دلايلي به مقامهاي خارجي رشوه پرداخت مي كرد، از نظر مالياتي آن بنگاه مي توانست مبلغ پرداخت رشوه را به عنوان هزينه عملياتي خود منظور و از پايه عملياتي خود كم كند. در اين مصوبه همچنين از كشورها خواسته شد پرداخت رشوه به مقامات دولتي كشورهاي خارجي را به عنوان جرم تلقي كنند. اين موافقتنامه نيز داراي محدوديتهايي بود، از طرفي پرداخت رشوه به احزاب سياسي يا افراد خصوصي را شامل نمي شد، به علاوه اين موافقتنامه بايد از تصويب مراجع قانونگذاري هر كشور مي گذشت. با همه اين محدوديتها، اين ابتكار كه در جهت جلوگيري از فساد در پيش گرفته شده است مايه اميدواري زيادي است كه در آينده گامهاي موثرتري برداشته شود.

منبع: ترانسپرني
مترجم: مونا مشهدي رجبي
بي نظيربوتو، رئيس جمهور سابق پاكستان و آصف علي زرداري همسر وي كه اكنون زنداني است به پول شويي و دريافت رشوه از دو بنگاه سوئيسي محكوم شدند. تحقيقات نشان داده اين اعمال خلاف ۹ سال پيش توسط آنها صورت گرفته است. خانم بوتو، آقاي زرداري و وكيل سوئيسي آنها جينس شگلميچ ۱۲ ميليون دلار رشوه غيرقانوني را از شركتهاي سوئيسي تحت عنوان هزينه نظارت گمركي محموله ها دريافت كردند. دانيل ديواد رئيس دادگاه تحقيقاتي سوئيس در اين مورد مي گويد: تحقيقات نشان داده كه خانم بوتو و آقاي زرداري از شركتهاي اس- جي- اس و كوتكتا پول دريافت مي كردند. گفته شده كه همين مبالغ را به دليل مديريت غيرصحيح منابع ملي پاكستان دريافت مي كردند. تحقيقات نشان داده كه آنها ۹/۱۱ ميليون دلار پول در اثر پول شويي بدست آوردند و در دو بانك سوئيسي پس انداز نمودند.
وي بوتو و همسرش را به ۶ ماه حبس تعليقي و هر يك از آنها را به پرداخت ۵۰۰۰۰ دلار جريمه محكوم كرد. آنها موظف شدند كه ۹/۱۱ ميليون دلار به دولت پاكستان پرداخت كنند. طي اين حكم خانم بوتو موظف شد گردنبند ۱۱۷۰۰۰ دلاري را كه در سال ۱۹۹۷ با استفاده از پول هاي دولت خريداري كرده بود به دولت برگرداند.
وكيل خانم بوتو گفته او در نظر دارد به حكم قاضي اعتراض كند.
او گفت: بوتو و همسرش به جريمه  مالي تعلق گرفته به آنها اعتراض دارند و آن را پرداخت نخواهند كرد.
وكيل بوتو در ادامه اعلام كرد: ديواد- رئيس دادگاه- از قوانين سوئيس استفاده اشتباه كرده است. اين استفاده به نحوي بوده كه به بازرسان قدرت  دهد تا جريمه هايي بدون توجه به نظر و اطلاع دادگاه به بوتو و همسر ش تحميل شود. او گفت قانونا زماني حكم ها قابل اجرا است كه متهمان آنها را بپذيرند.
اگر متهم حكم را رد كند پرونده به مقام هاي بالاتر ارجاع مي شود و او تصميم نهايي را اتخاذ مي كند. وي در ادامه عنوان كرد كه هيچ چيز هنوز مشخص نيست و مشخص شدن تكليف اين قضيه ممكن است سالها طول بكشد.
دادگاه پاكستان در سال ۱۹۹۹ اين زوج را محكوم كرده بود اما دادگاه بالاتر حكم نهايي را دو سال بعد بازگرداند و دستور بررسي مجدد آن در دادگاه را داد.
اخيرا اسلام آباد از يافته هاي سوئيس استقبال كرد. شيخ رشيد احمد وزير اطلاعات گفت:  فعاليتهاي بي نظير بوتو و همسرش در دولت كه موجب تخريب وضعيت جامعه شده بود امروزه كاملا به اثبات رسيده است.
وي در ادامه گفت: اگر خانم بوتو ۹/۱۱ ميليون دلار را به دولت برگرداند بايد بين قربانيان جريانات اخير دو ايالت جنوبي پاكستان و نيز سند كه محل تولد بوتو بود توزيع شود. بوتو به دليل اينكه در سند متولد شده به آن ايالت دلبستگي زيادي داشته و آن منطقه را تحت حمايتهاي سياسي خود قرار  داده بود و اكنون با رفتن بوتو بيشترين ضربه را اين ايالت ديده است.
تحليلگران سياسي هشدار دادند كه دولت ژنرال پرويز مشرف، ممكن است از مبالغ جريمه پرداخت شده توسط بوتو براي طراحي يك حمله جديد عليه بوتو استفاده كند. او يك فرد نظامي است كه هنوز نتوانسته مشكلات سياسي خود را با بوتو حل كند و علي رغم به قدرت رسيدن هنوز درگير است.
ژنرال مشرف مكررا عنوان مي كند كه ۱۱ سال دموكراسي پاكستان از سال ۱۹۸۸ تا به حال يك دموكراسي دروغين بوده است.
يكي از رؤساي پاكستان كه به نظر مي رسد با ژنرال مشرف رابطه نزديكي دارد مي گويد: مدارك موجود عليه بي نظير بوتو موجب مي شود شرايط به نفع ژنرال مشرف تغيير كند. اتهاماتي كه دولت سوئيس به بوتو نسبت داده است ناشي از مخالفت هايي با بوتو در دوران رياست جمهوري اش در اواسط دهه ۱۹۹۰ است.
آقاي احمد گفت: بازرسان ۶۱ حساب ديگر مربوط به بوتو را پيدا كردند كه ممكن است بوتو پولها را به آن شماره حسابها فرستاده باشد.اما تحقيقات در مورد اين اتهام مالي هنوز ادامه دارد.
بي نظير بوتو فرزند ذوالفقار علي بوتو نخست وزير فقيد پاكستان پيش از اين ازسوي مقام هاي پاكستاني به طور غيابي محاكمه و محكوم شده است.
وي در حال حاضر در خارج از پاكستان ساكن است و شوهرش در پاكستان تحت بازداشت مي باشد.

كاليوژني با نشاط
كاليوژني معاون وزير امور خارجه روسيه در خزر كه نقش زيادي در ايجاد شرايط فعلي درياي خزر و نارضايتي ايران ايجاد كرده معتقد است گفت وگوهاي با نشاط امروز بين ايران و جمهوري آذربايجان و نيز ايران با تركمنستان درباره وضعيت حقوقي درياي خزر، نشان دهنده عزم ايران براي يافتن گزينه هاي جديد در اين باره است.
ويكتور كاليوژني، معاون وزير امور خارجه روسيه در امور درياي خزر با اشاره به اين كه كشورش به هر موضعي كه كشورهاي ساحلي اتخاذ كنند، احترام مي گذارد، افزود: تلاش براي مشخص كردن رژيم حقوقي درياي خزر به يك جستجوي دايمي براي يافتن گزينه هاي جديد نياز دارد.
وي در يك كنفرانس خبري در باكو گفت: وضعيت به صورت جدي تغيير كرده است و بايد براي حل مشكل با رويكردي متفاوت به معاهدات دو يا سه جانبه منعقد شده بين روسيه و آذربايجان، آذربايجان و قزاقستان و روسيه و قزاقستان نگريسته شود و اين يك موضوع فوري است كه احتياج به اقدامات مثبت دارد.
كاليوژني تصريح كرد: برخي از مشكلات اگر حل نشوند، فقط بدتر مي شوند. اين همان دليلي است كه ما را به تحقيق درباره نوعي عدول از مواضع وادار مي كند؛ چرا كه از همان ابتدا قابل تصور بود كه راه حل مشكل خزر عدول از مواضع است.

فاجعه زيست محيطي در درياي خزر
سايت بازتاب نوشته است: «بخش زيادي از زباله هاي خانگي و صنعتي كه پيش از اين در درياي شمال دفن مي شد، اين روزها در جنگلهاي اطراف ساري، نوشهر، بهشهر و رشت دفن مي شود. در سه دهه اخير، بحران هاي زيست محيطي بسياري در اين مناطق به وجود آمده كه هيچ گاه توسط سازمان حفاظت از محيط زيست، كنترل نشدند.
در گزارشي كه سازمان ميراث فرهنگي منتشر كرده، دكتر فريور، متخصص محيط زيست و استاد دانشگاه، آلودگي جنگلها توسط مردم را فاجعه اي بزرگ خوانده است.
كارشناسان منابع طبيعي معتقدند كه دفن زباله در جنگلها و خوردگي درختان، به خزان زودرس منجر خواهد شد. همچنين كاظم نصرتي، معاون حفاظت از جنگلهاي شمال سازمان جنگلها و مراتع كشور، مسافرت به شمال و سكونت برخي از پايتخت نشينان در اين منطقه را علت اصلي ويراني جنگلهاي شمال دانستند.
با اين همه منابع غيررسمي گزارش مي دهند بهره برداري صنعتي از جنگلهاي شمال كشور، علت اصلي نابودي اين جنگلها هستند و هنوز سازمان جنگلها و مراتع، سياست خود را در اين باره، تغيير نداده است.»

اعتصاب كارگران و اصلاح طلبي
ندادن حق اعتصاب به كارگران با گفتار اصلاح طلبي هماهنگ نيست و يكي از مؤلفه هاي اصلاحات اعتصابات چرخه اي قانونمند است.
حسن صادقي رييس كانون عالي شوراهاي اسلامي كار سراسر كشور، در مصاحبه با ايسنا گفت: چيزي كه امروز به عنوان اصلاحات اتفاق مي افتد موزون نيست، اينكه حق برابري براي كارفرما و كارگر در نظر گرفته نمي شود باعث يك سويه شدن اصلاحات شده است.
وي افزود: يكي از مؤلفه هاي اصلاحات اعتصابات حرفه اي و قانونمند است، چرا وقتي نام اعتصابات مي آيد دولت فرار مي كند، در حالي كه ايجاد يك فضاي اثرگذار به نام فرهنگ اعتصابات در واقع شكاف بين كارگر و كارفرما را به حداقل رسانده و توازن را برقرار مي كند.
وي تصريح كرد: اصلاحات فقط خصوصي سازي و قوانين حمايت از سرمايه و چراغ سبز نشان دادن به سرمايه داران و پهن كردن فرش قرمز و برداشتن تمام موانع براي آنان و ايجاد مانع براي قشر عظيم كارگر نيست. وي با اشاره به وجود فضاي بي تفاوتي و سرخوردگي در قشر كارگر گفت: سرخوردگي و رخوتي كه امروز به جامعه كارگري دست داده نتيجه تصميم گيري ديگران براي كارگران است.
وي افزود: تشكل ها و شوراهاي كارگري در تلاش اند تا كارگران را از انزوا خارج كنند. خودباوري را در آنها بوجود آورند، تا از پتانسيل هاي مثبتي كه دارند استفاده كنند و پايگاههاي لازم جهت احقاق حقشان را به دست آورند. در كشوري كه حداقل حقوق ۶۹ هزار تومان است و خط فقر آن ۱۰۵ هزار تومان، قشر عظيمي از جامعه كارگري زير خط فقر به سر مي برند.

تشنگي در جنوب شرق
رييس هيأت مديره و مدير عامل شركت سهامي آب و فاضلاب سيستان و بلوچستان گفت: بحران آب در هشت شهر اين استان در سالجاري به دليل تداوم خشكسالي تشديد شده است.«رضا گياهي» افزود: از اين تعداد شهرهاي زاهدان، چابهار، كنارك و نيكشهر با بحران بيشتري در زمينه كمبود آب مواجهند.
آب مورد نياز ساكنان شهر زاهدان به ميزان يك هزار و ۲۰۰ تا يكهزار و ۴۰۰ ليتر در ثانيه است، اما هم اكنون به رغم بهره برداري از حدود ۵۰ حلقه چاه در اين شهر و حاشيه آن، تنها بين ۶۷۰ تا ۷۰۰ ليتر آب استحصال مي شود.
با استفاده از ظرفيت كامل طرح انتقال آب زابل به زاهدان مشكل تأمين آب اين شهر تا حد زيادي مرتفع خواهد شد.
وي اظهار داشت: براي انتقال كامل آب از چاه نيمه هاي زابل به زاهدان بايد در شهر زاهدان ۹۹۵ كيلومتر لوله كشي جديد اجرا و يا جايگزين لوله هاي فرسوده شود.
تاكنون امكان انتقال بخشي از ظرفيت پيش بيني شده اين طرح از طريق ۳۶۰ كيلومتر شبكه لوله كشي سالم موجود و يا لوله كشي جديد در اين شهر فراهم شده است.

ايتاليايي هاي مأيوس
ايتاليا سومين اقتصاد بزرگ اروپاست و در ماههاي گذشته اميدوار بود، روزگار سخت فرانسه و آلمان به سراغ اقتصاد آنها نيايد. اما ركود عميق سه ماه اول۲۰۰۳ در اين كشور مقامهاي ايتاليايي را مأيوس كرده است. مقامهاي ايتاليايي اميدواري زيادي براي خلاص شدن از ركود تا پايان ۲۰۰۳ ندارند.