گذار از رنج ها ...
دو سال است همه جهان از يازده سپتامبر مي گويد.
مي گويند اين تاريخ، مبدأ تحولات بزرگي است كه سالها ادامه خواهد يافت و سيماي جهان را متحول خواهد كرد...
اما براي مردم نگون بخت شيلي و به ويژه خانواده هاي مبارزان سياسي، يازده سپتامبر ۳۰ سال است يادآور كابوس وحشتناكي است كه اين ملت از آن گريزي ندارد، كابوسي كه نه تنها همه آمريكاي لاتين را تحت تأثير قرار داد بلكه سالها به عنوان نماد سيطره طلبي بزرگترين قدرت سياسي، نظامي و اقتصادي جهان از آن ياد شد، رويدادي كه قلب روشنفكران را در سراسر جهان شكست، همدردي آزاديخواهان جهان را با قربانيان آن برانگيخت و هنرمندان متعهد را در گوشه و كنار جهان به خلق آثار غم انگيز اما به يادماندني واداشت...
تاريخي كه دو سال است همه دنيا درباره آن صحبت مي كنند، سالهاست در شيلي معني ديگري دارد.
۱۱ سپتامبر سال ۱۹۷۳ روزي بود كه سالوادور آلنده رئيس جمهور شيلي در يك كودتاي خونين از قدرت بركنار شد. كاخ رياست جمهوري هدف بمباران قرار گرفت و او كشته شد.
آلنده در سال ۱۹۷۰با آراء اكثريت قاطع مردم شيلي به رياست جمهوري اين كشور انتخاب شد.او درباره برابري اجتماعي و اقتصادي موعظه مي كرد؛ اما «ملي شدن» مصيبتي اقتصادي براي اين كشور به همراه آورد و تورم شدت گرفت. فضاي جنگ سرد هم در آن دوران عليه او بود. اگرچه او براي بسياري در شيلي نجات بخش به حساب مي آمد، اما آمريكا نمي توانست وجود يك ماركسيست را در قدرت در نيم كره خود تحمل كند. مقامات آمريكايي كودتا را به راه انداختند و در پيروزي آن پايكوبي كردند.
ژنرال اگوستو پينوشه بعد از بركناري آلنده به قدرت رسيد و عليرغم مخالفتهاي مردمي سالها در قدرت ماند. ديكتاتوري او با اصلاحات بازار آزاد همراه بود كه به رشد سريع اقتصاد شيلي در دهه ۱۹۹۰ منجر شد اما اين ديكتاتوري خشونت هم داشت.
نزديك به سه هزار نفر كشته شدند و بسياري ديگر كه گفته مي شود تعدادشان به صدها هزار نفر مي رسد شكنجه شدند تا ژنرال در قدرت باقي بماند.
اكنون ۱۳ سال است كه دولتي منتخب در شيلي روي كار است و سه دولت آخر را رئيس جمهوري سوسياليست رهبري مي كرد. نيمي از مردم شيلي در سالي كه كودتا به وقوع پيوست اصلا به دنيا نيامده بودند. اما اختلافاتي كه آن واقعه با خود به همراه داشت هنوز از ميان نرفته است.
با فرا رسيدن سالگرد كودتا اين موضوع بيش از هميشه مشخص مي شود طرحهايي براي مرهم گذاشتن بر آن زخم ها همچون برگزاري يادبود ملي با هدف گرد هم آوردن نيروهاي مسلح و گروههاي حقوق بشر هيچ نتيجه اي نداشت. حتي ائتلاف چپ ميانه هم نتوانسته در درون خود به توافق برسد، رهبران دمكرات مسيحي ميانه رو مي خواهند در اداي احترام به آلنده هيچ نقشي نداشته باشند.
ريكاردو لاگوس رئيس جمهور شيلي از اين موضوع شگفت زده نشده است. او مي داند كه ۳۰ سال براي بهبود زخم هاي آن دوران زمان كوتاهي است. او با نگاهي به گذشته از ديد سوسياليستي خود، كودتا را بهاي سنگين و سختي مي داند كه آلنده و حاميانش براي اينكه جرأت اين كار را به خود دادند بايد مي پرداختند.
حقايق درباره موارد متعدد نقض حقوق بشر توسط پينوشه طي ۱۳ سال گذشته رفته رفته فاش شده است. كميته ملي حقيقت و آشتي در اوائل دهه ۱۹۹۰ گزارش داد كه اجساد بسياري از آنهايي كه در دوران ديكتاتوري پينوشه ناپديد شده بودند در اواخر دهه ۱۹۷۰ درون دريا يافت شده است. مردم شيلي به تازگي از اين گزارش مطلع شده اند.
نزديك به ۱۲۰۰ نفر ناپديد شده اند اما اجساد كمتر از ۲۰۰ نفر كشف شده است. دولت مي گويد، شانس يافتن اجساد ديگر بسيار اندك است اما ابراز اميدواري نموده كه طرح جديد حقوق بشر كه در ماه اوت شروع شد، حقايق بيشتري را روشن كند. اين طرح در تلاش براي شكستن مهر سكوت ميان قاتلان و مأموران مطيع آنها، پيشنهاد كاهش مجازات ها يا حتي عفو در مقابل دريافت اطلاعات را مطرح مي كند.
لاگوس مي گويد كه شيلي در محاكمه قاتلان پيشرفت زيادي كرده است.
او مي گويد: اغلب گفته مي شود كه شيلي به اندازه كافي براي مجازات ناقضان حقوق بشر در دوران ديكتاتوري پينوشه تلاش نكرده است اما واقعيت چيز ديگري است. اكنون پرونده بيش از سيصد مورد ناپديد شده در دادگاه در دست بررسي است و نيروهاي مسلح حداقل ضرورت تسليم شدن در برابر قضات را پذيرفته اند. اما تا به حال تنها عده اي از افسران سابق محكوم شده اند و اين عده هم يا در زندان راحت و مخصوص كه تحت اداره ارتش است يا در پادگان هاي نظامي مجازات خود را مي گذرانند.
به گفته «ورونيكا رنيا» از وكلاي حامي قربانيان مي گويد، اين عفو نسبي ناشي از قانون عفوي است كه از دوران ديكتاتوري به جا مانده است. برخي قضات دادگاههاي رده پايين از انجام اين محاكمات سرباز زده اند و مي گويند اين ناپديدشدن ها در حقيقت همان جرم آدم ربايي است. خانواده هاي قربانيان خواستار لغو قانون عفو هستند.
از سال ۱۹۹۸ كه ژنرال پينوشه از فرماندهي ارتش بازنشسته شد روابط ميان نيروهاي مسلح و دولت مانند رابطه ميان نيروهاي مسلح با مردم بهبود يافته است.
اما برخي تحليلگران مي گويند نيروهاي مسلح كاري نكرده اند كه شايسته اين تغيير وضعيت باشد اگر آنها واقعا متأسف باشند بايد از اصلاحاتي كه قدرت شان را محدود مي كند حمايت كنند؛ اصلاحاتي چون احياء حق رئيس جمهور براي بركناري فرماندهان نظامي.
گذار شيلي به سوي دمكراسي تا وقتي اصلاحات در قانون اساسي صورت نگيرد عملي نخواهد شد. لاگوس قبول دارد كه ممكن است اين آزمون دمكراسي به رستگاري نينجامد. در چارچوب اصلاحات در قانون چهار نفر از ۹ سناتور غيرمنتخبي كه در كنار ۳۸ عضو منتخب سنا مي نشينند همچنان از فرماندهان نظامي هستند.
اصلاح قانون اساسي دشوار است. هر تغييري بايد به تأييد اكثريت دوسوم مجلس برسد. آنها در بسياري از موارد با اين تغييرات موافق نيستند.
تقريبا همه مي گويند كه نمايندگان غيرانتخابي سنا بايد بروند اما درباره اينكه كرسي هاي آن ها به چه كسي سپرده شود اختلاف وجود دارد.
شيلي نمي تواند مشروعيت دادگاه بين المللي جنايات جنگي را بدون تغيير در قانون اساسي اش به رسميت بشناسد.
اشتباه سياسي اصلي آلنده اين بود كه قصد داشت تغييرات را بسيار زودتر از آنكه بسياري از شيليايي ها بتوانند هضم كنند اعمال كند.
اما شيلي اكنون از سوي ديگر دچار افراط شده است؛ ۳۰ سال بعد از كودتا، هنوز بسيار آرام و با احتياط پيش مي رود.
اكونوميست
مترجم: نيلوفر قديري