اشاره: در اولين هفته آغاز فصل پاييز، در كنار برگزاري تمامي مناسبت هاي ملي و مذهبي در جامعه، تلويزيون چهارمين دوره جشنواره سيما را برگزار كرد. اين جشنواره پس از ۲ سال وقفه، مجدداً با همفكري دست اندركاران قبلي جشنواره سيما كار خود را آغاز كرد. در اين جشنواره برنامه هاي متنوعي اجرا شد كه از آن جمله مي توان به نمايش گزيده آثار در سينما فلسطين، ارايه نشست هاي تخصصي با حضور دست  اندركاران توليد آثار تلويزيوني و مدرسان و اساتيد اين حوزه فرهنگي، نكوداشت مستندسازان ايراني بازداشت شده در عراق و نمايش آثاري از مستندسازان فرانسوي و آمريكايي اشاره كرد.
البته در كنار اين برنامه هاي جشنواره سيما ، قرار بود «مايكل مور» مستندساز ضد جنگ آمريكايي نيز شركت كند كه به خاطر مشكلات كار و برخي شرايط پيش بيني نشده، در جشنواره حضور پيدا نكرد و بنابراين آثار او بدون حضورش براي خيل مخاطبان به نمايش درآمد. گزارشي در اين زمينه تهيه شده كه با هم آن را مي خوانيم:
مهدي شهري
چهارمين جشنواره سيما پس از گذشت ۲ سال از سپري شدن سومين دوره جشنواره برگزار شد. در اين جشنواره از مجموع ۶۵۶ اثر فرهنگي هنري، حدود ۱۸۷ اثر توسط هيأت انتخاب برگزيده و به بخش مسابقه چهارمين جشنواره سيما راه يافتند.
مجموعه برنامه هاي پذيرفته شده در جشنواره سيما اغلب در قالب هاي سريال الف و ب،  سريال ب طنز، فيلم هاي تلويزيوني، تئاتر تلويزيوني، برنامه عروسكي ، سريال يا فيلم انيميشن، مسابقه تلويزيوني، برنامه تركيبي، مستند محض يا بازسازي، مستند گزارشي و پخش زنده مورد ارزيابي قرار گرفتند. علاوه بر آثار فرهنگي با قالب هاي ياد شده، در سه بخش مجزا نيز تحت عناوين فلسطين، مقام و منزلت زن و مضامين ديني به انتخاب و داوري برنامه هاي توليدي پرداختند.
از ميان شبكه هاي تلويزيوني شركت كننده، شبكه اول سيما با ۸۴ برنامه، شبكه دوم سيما با ۴۳ برنامه، شبكه سوم سيما با ۱۹ برنامه، شبكه چهار با ۱۷ برنامه، شبكه پنج با ۱۶ برنامه، شبكه جام جم با ۴ برنامه، شبكه قرآن با ۳ برنامه و شبكه آموزش با ۲ برنامه به ترتيب در ارايه آثار توليدي مشاركت داشته اند.
به گفته محسن مهاجراني معاون سيماي سازمان صدا و سيما، در طول سال ۸۱، مجموع توليدات تلويزيوني در انواع برنامه ها، ۲۴ هزار و ۱۵۹ ساعت بوده كه جشنواره چهارم سيما آثار پخش شده در دو سال ۸۰ و ۸۱ را مورد ارزيابي قرار مي دهد، يعني از بين نزديك به ۵۰ هزار ساعت برنامه، تعداد اندكي در بخش مسابقه جشنواره حضور دارند و اين نشان مي دهد كه مراحل مقدماتي كار، چقدر پر حجم و داوري چقدر حساس است.
وي مي افزايد:«در سال ۱۳۷۲، وضعيت توليد تلويزيوني در خصوص كارهاي سنگين كه اصطلاحاً در بخش برنامه هاي الف و ب تعريف مي شوند، جمعاً ۲۷۴ ساعت بوده و در طول ۱۰ سال گذشته اين ميزان در حدود ۹۰۰ درصد رشد داشته است.
با وجود اين رشد كمي كه هم به افزايش تعداد شبكه ها و هم به افزايش چندين برابري ساعات پخش برنامه بازمي گردد، شبكه ها، گروه هاي فعال هر شبكه و برنامه سازان، به طور محسوسي تلاش كرده اند تا علاوه بر كميت، به ارتقاي كيفيت نيز توجه كنند.»
بي گمان در طول سالهاي اخير با افزايش تعداد شبكه هاي تلويزيوني بر حجم توليدات كمي و كيفي برنامه هاي تلويزيوني افزوده شده است. سال ها پيش اغلب مخاطبان تنها با دو شبكه اول و دوم سيما دمخور بودند بنابراين بيشتر مجموعه هاي تلويزيوني پخش شده در اذهان آنان ماندگار بود. اما با توجه به تنوع توليدات تلويزيوني و ذائقه مخاطبان ،به خودي خود شبكه هاي جديدي به شبكه هاي داخلي افزوده شدند؛به گونه  اي كه هم اينك همزمان در شبكه هاي تلويزيوني ششگانه داخلي، گاهي ۲ يا ۳ برنامه داستاني با هم پخش مي شوند.
لذا در ميان اين آثار برنامه هايي موفق تر عمل مي كنند كه بتوانند مخاطبان بيشتري را به خود جلب كنند به همين خاطر برخي از شبكه هاي تلويزيوني سعي مي كنند. كنداكتور برنامه هاي ساير شبكه ها را قبل از پخش برنامه هاي موفق خود ارزيابي كنند.
البته به باور تهيه كنندگان برنامه هاي تلويزيوني كه آثار توليدي آنها از طريق شبكه ها پخش مي شود معمولاً ارزيابي برنامه ها از طريق بازتاب نگاه مخاطبان در روابط عمومي شبكه ها و يا نظرسنجي مركز تحقيقات سازمان صدا و سيما منعكس مي شود، با اين حال آنها علاقه دارند آثارشان به نوعي از ديد مخاطبان حرفه اي يا به عبارتي «هيأت داوران جشنواره سيما» نيز ارزيابي شود.
معاون سيما با اشاره به حمايت سازمان  صدا و سيما از آثار مستند تلويزيوني مي گويد: اين احتمال وجود دارد كه در آينده نزديك، مركزي را به طور جداگانه براي توليد آ ثار مستند در قالب هاي گوناگون اجتماعي،  سياسي، تاريخي، محض، گزارشي و غيره تأسيس كنيم، چون تجربه داير كردن اين نوع مراكز جداگانه در مورد سيما فيلم و شركت فرهنگي -هنري صبا فوق العاده مؤثر بوده و جا دارد كه در حيطه مستند نيز اين امكان را فراهم كنيم.
وي مي افزايد: در حال حاضر هم تأكيد بر توليد مستندهاي داراي كيفيت و نوآوري در شبكه هاي مختلف و گروه هاي اجتماعي و غيره به وضوح به چشم مي خورد و من در بين همان قالب هايي كه گفتم حساسيت رقابت آنها در جشنواره سيما زياد است ،بايد هر دو قالب مستند گزارشي و مستند محض يا بازسازي را هم مورد تأكيد قرار دهيم.
تجربه  راه اندازي شركت سيما فيلم توانست راه توليد برنامه هاي تلويزيوني با مضامين مذهبي در حجم وسيع را فراهم كند. علاوه بر آن شركت فرهنگي صبا نيز در طول اين سال ها با خلق آثاري در زمينه انيميشن و عروسكي توانست توانايي جوانان هنرمند را در اين عرصه به خوبي ارايه كند، لذا خبر راه اندازي مركز مستندسازي در حوزه سيما مي تواند نويد بخش تحول قابل ملاحظه اي در عرصه هاي تهيه و توليد فيلم هاي كوتاه مستند به شمار آيد. سابق بر اين انجمن سينماي جوانان و مركز گسترش سينماي تجربي با حجم قابل توجهي ازبودجه تخصيصي از سوي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي توانسته بود آثار قابل تعمقي را در حوزه سينماي مستند توليدكند؛اما در طي سال هاي اخير به خاطر كاهش بودجه هاي ارايه شده به بخش مستندسازي عملاً كورسوي اين نوع فعاليت ها هم كم كم رو به خاموشي مي رود اما اميدواريم با شكل گيري اين مركز مستندسازي در معاونت سيما، شرايط مناسبي براي جوانان علاقه مند به عرصه مستندسازي فراهم شود.
«احمد عباس وند» يكي از تماشاگران هفته فيلم تلويزيون در سينما فلسطين با اشاره به كيفيت بالاي برخي از برنامه هاي توليدي تلويزيون مي گويد:« در طول اين مدت به خاطر پخش برنامه ها در سه سالن سينما نتوانستم از تمامي برنامه ها بهره ببرم، علاوه بر آن تأسف مي خورم چرا دست اندركاران هفته فيلم تلويزيون نتوانستند دانشجويان و علاقه مندان به آثار فيلم را به داخل سالن سينما بكشانند. ظاهراً برگزاري هفته فيلم همزمان با ايام بازگشايي مدارس و دانشگاه ها موجب شده كه از طيف جوانان علاقه مند به اين نوع برنامه ها استقبال قابل توجهي صورت نگيرد. از سوي ديگر، عدم برگزاري برخي نشست ها از جمله دوبله در تلويزيون و فيلم هاي سينمايي محصول سيما ،نشان دهنده نوعي بي نظمي در طراحي آنها بوده است.
با اين حال پيشنهاد مي كنم متوليان برگزار كننده اين جشنواره در سال هاي آتي با اختصاص يك شبكه تلويزيوني فراگير، تمام مخاطبان را در مدت يك هفته ميهمان خودكنند. به عبارت ديگر يكي از شبكه هاي تلويزيوني به مدت يك هفته بدون ريخت و پاش در سينما و ساير مراكز نمايش فيلم، به پخش برنامه هاي جشنواره سيما بپردازند تا مردم از لذت فرهنگي آن بهره مند شوند.»
وي مي افزايد: «آثار انتخابي هيأت داوران نيز مي تواند در آينده در شبكه هاي سوم يا دوم سيما به طور اختصاصي با نقد و بررسي آن مورد توجه مخاطبان قرار گيرد. حيف است چنين برنامه هايي صرفاً براي مخاطبان خاص طراحي و اجرا شود.»
مردمي بودن جشنواره سيما مي تواند رويكرد جديدي از نوع برگزاري جشنواره ها را به مدد آنتن شبكه هاي تلويزيوني داخلي به نمايش بگذارد .اغلب مردم به خاطر ضيق وقت، نبودن امكانات اياب و ذهاب، عدم دسترسي به سينماهاي نمايش دهنده و دوري از مراكز برگزاري جشنواره عملاً خارج از اين حيطه قرار مي گيرند.بنابراين مشاركت مخاطبان عادي مي تواند وجهه مردمي بودن اين جشنواره را تقويت كنند.
«محمدرضا يزدي» مشاور چهارم سيما در زمينه مردمي شدن جشنواره بر اين باور است: «تلويزيوني شدن جشنواره خود به خود يكي از جلوه هايش اين بود كه مثلاً جشن ها و برنامه هاي جذاب زنده تلويزيوني، مردم را به مراسم اختتاميه خود علاقه مند كند.
من در سومين جشنواره سيما به صراحت گفتم كه مردم حق داشتند بگويند به ما چه؟ به همين دليل ما به اين سمت رفتيم كه جشنواره «تلويزيوني» را براي مردم معنا كنيم. بحث مسابقه مردمي دقيقاً به همين هدف طراحي و اجرا شد كه جشنواره اصلاً تحت تأثير و مورد توجه مخاطب قرار گيرد.»
وي در ادامه با اشاره به انتخاب شبكه برتر مي افزايد: «در جشنواره سوم سيما همه عوامل رسانه شناسي، مخاطب شناسي و زيبايي شناسي براي تعيين شبكه برتر لحاظ شد. يك عامل مهم اين بود كه يك شبكه از نظر تأمين اهداف خاص و روشني كه در سياست گذاري سازمان صداو سيما برايش تعريف شده چقدر موفق بوده است.
اما در مجموع اين بررسي ها، دوستان به اين نتيجه رسيدند كه همين تفاوت اهداف و مأموريت هاي مشخص شبكه ها با هم، امكان و مقايسه و تعيين شبكه برتر را محدود مي كند. در واقع ممكن است موفقيت يك شبكه فرهنگي مثل شبكه چهار با فضا و حال و هواي جدي تر كه بايد در برنامه هايش رعايت شود با موفقيت يك شبكه مناسب جوانان مثل شبكه سوم يا در ابعادي ديگر در شبكه پنج كه ويژه خانواده هاي پايتخت نشين با خصوصيات فرهنگي و امروزي خودشان است ظاهراً در تقابل هم قرار گيرند. چرا كه هر كدام در دست يابي به اهداف خودشان كوشيده اند و به توفيق رسيده اند.»
البته از منظر مخاطبان شبكه هاي تلويزيوني، شبكه اي برتر شناخته مي شود كه بتواند تمامي مخاطبان را زير چتر يك خانواده دور هم جمع كند. به عبارتي ديگر امروزه به خاطر تنوع ذائقه مخاطبان و تعدد شبكه هاي تلويزيوني اغلب اعضاي خانواده در انتخاب برنامه و شبكه دچار اختلاف نظرهايي مي شوند، اما تجربه پخش برنامه هايي چون «زير آسمان شهر»، «بدون شرح»، «پاورچين» نشان داد كه مي توان تمامي اعضاي خانواده را به سوي يك شبكه متوجه كرد.
عليرغم موفقيت برخي از شبكه هاي تلويزيوني در جذب مخاطبان، هنوز تا دست يابي به يك رضايت عمومي از شبكه هاي داخلي راه دشواري در پيش است. با اينكه همه روزه دهها ساعت برنامه تلويزيوني از اين شبكه ها پخش مي شود ولي تجربه نظرسنجي هاي سازمان صدا و سيما نشان داده كه مردم بر اساس نياز و سليقه خود به برنامه هاي خاصي در شبكه هاي مختلف تلويزيوني توجه دارند. به همين دليل شبكه هاي تلويزيوني متعددي بر اساس تعريف گروه هاي جامعه، نوع مخاطبان عام و خاص شكل گرفت.